Lijst van geneeskundige termen

Met geneeskundige terminologie of medisch jargon wordt gedoeld op termen en uitdrukkingen die in de medische wereld worden gebruikt. Sommige van deze uitdrukkingen zijn potjeslatijn. Veel medische termen zijn afkomstig uit het Latijn en het Grieks. Soms betekent dit dat er zowel een Latijnse als Griekse benaming bestaat (bijvoorbeeld "uterus extirpatie" en "hysterectomie" voor "verwijdering van de baarmoeder")

A · B · C · D · E · F · G · H · I · J · K · L · M · N · O · P · Q · R · S · T · U · V · W · X · Y · Z

A

abces: ophoping van pus in het lichaam in een niet op voorhand bestaande holte, etterbuil
abdominaal: met betrekking tot de buik
acathisie: niet kunnen zitten; psychomotore onrust.
acidose: verzuring
acuut: plotseling ontstaan, op korte termijn verlopend
adenoom: goedaardig, uit klierweefsel gevormd gezwel
agens: werkzame stof
agonist: 1. werkzame stof in een geneesmiddel die de werking van een signaalstof versterkt; 2. spier die een bepaalde functie uitvoert, bijvoorbeeld de biceps van de bovenarm is een agonist voor buigen.
alkalose: minder zuur (basisch) worden van het bloed
anamnese: (bevraging van) de voorgeschiedenis en omstandigheden (van de ziekte)
aneurysma: plaatselijke verwijding van een deel van het vaatstelsel
antagonist: 1. werkzame stof in een geneesmiddel die de werking van een signaalstof verzwakt; 2. spier die een bepaalde functie tegenwerkt, bijvoorbeeld de biceps van de bovenarm is een antagonist voor strekken.
anterior: (aan de) voorzijde
antidotum: tegengif
anti-emetica: middelen tegen braken
arterieel: slagaderlijk
ascites: waterbuik
asymptomatisch: zonder ziekteverschijnselen

B

b.i.d.: bis in die, twee per dag
biopsie: het nemen van een biopt uit het lichaam om te onderzoeken
biopt: te onderzoeken stukje weefsel dat uit het lichaam werd genomen

C

cardiaal: met betrekking tot het hart
cardiovasculair: met betrekking tot hart en bloedvaten
carfologie: een gedrag bij een psychische stoornis waarbij de patiënt alsmaar grijpt naar (al dan niet denkbeeldige) losse draden
chronisch: slepend, langdurig
cimicosis: huidaandoening door beten van de bedwants
claudicatio: pijn in de benen of armen tijdens activiteit, door slechte doorbloeding
coagulatie: stolling
coccygodynie: pijn aan het staartbeen
complicatie: verwikkeling, stoornis in de normale genezing
congenitaal: aangeboren
contra-indicatie: een kenmerk van de patiënt dat een bepaalde behandeling uitsluit of minder gewenst maakt
constipatie: term voor een vertraagde of moeizame stoelgang
contusie: kneuzing
cor: hart
coronair: met betrekking tot de kransslagaders
cura te ipsum: genees eerst jezelf
cyste: abnormale lichaamsholte met vloeibare of taaie inhoud

D

dd: in recepten/voorschriften; -daags. Bijvoorbeeld 2dd, 2 maal daags
declief: van de onderste ledematen
defecatie: stoelgang
deficiëntie: tekort
dextra: rechts
diagnose: het geven van een naam aan een aandoening van een patiënt
diastase: scheiding, het uit elkaar staan
digitaal: met betrekking tot de vingers
discovertebraal: wat betrekking heeft op de discus (tussenwervelschijf) en de vertebrae (wervels)
dysmorfie: het hebben van een vreemde vorm

E

e causa ignota (vaak afgekort als e.c.i.): door onbekende oorzaak
empyeem: ophoping van pus in het lichaam in een al tevoren bestaande holte, bv. galblaasempyeem
endocrien: betrekking hebbend op hormonen
enterobiasis: besmetting met de darmparasiet Enterobius vermicularis of aarsmade
etiologie: oorzaak
exacerbatie: opstoot, verergering

F

faeces: ontlasting
febris: koorts (ook: febrilitas)
filariasis: ziekte die het gevolg is van een besmetting met een tropische rondworm
fractuur: botbreuk

G

gastro-enteritis: maag- en darmontsteking, "buikgriep"
glucosurie: suiker in de urine

H

hidrose: zweten
hypertelorisme: het ver uit elkaar staan van de ogen
hypertrofie: groter worden van cellen, vaak spiercellen
hypokinesie: verminderde beweeglijkheid of beweegbaarheid
hypotonie: slapte, geringe (spier)spanning
hypotrofie: kleiner worden van cellen

I

iatrogeen: veroorzaakt door medisch handelen
idiopathisch: zonder bekende oorzaak
incubatie: 1) sluimeren (van een ziekteverwekker na besmetting); 2) bacteriekweken inzetten
indicatie: een kenmerk van de patiënt dat aanleiding geeft tot een bepaalde behandeling
in dubio abstine: bij twijfel niets doen
inflammatie: ontsteking
insidieus: traag ontwikkelend en zonder duidelijke symptomen
intestinaal: met betrekking tot de darm
intraveneus: in een ader
ischemie: onvoldoende doorbloeding van een deel van het lichaam, wat leidt tot zuurstoftekort en verlies aan functie

J

jejunum: tweede deel van de dunne darm

K

karbunkel: groep van steenpuisten, ook karbonkel

L

laesie: letsel, plek waar een afwijking zit
lateraal: (aan de) zijkant
lege artis: volgens de regels van de kunst

M

macrocefalie: het hebben van een grote schedel
manem: hand
mediaal: (naar het) midden:
mediastinum: de ruimte tussen de longen waar zich het hart en de grote bloedvaten van en naar het hart bevinden
microcefalie: het hebben van een kleine schedel
mictie: urinelozing
morbus: 'ziekte van' (bv. m. Parkinson (of m. Parkinsis, Latijn) = morbus Parkinson = ziekte van Parkinson)

N

neuropathie: aandoening van een of meer zenuwen
nefrogeen: door de nier of nieren veroorzaakt
nosocomiale infectie: in het ziekenhuis opgelopen infectie
noxe: schade

O

occult: verborgen, zonder duidelijke symptomen
o.d.: omni die, elke dag of een per dag
omentum: buikvlies

P

palpatie, palperen: met de hand voelen bij geneeskundig onderzoek
parenteraal: via een andere weg dan het digestief systeem, bijvoorbeeld door inspuiting
parese: gedeeltelijke verlamming
pathogeen: ziekte veroorzakend (meestal micro-organisme of virus)
pedes: voet
pediculosis: huidaandoening door bloedzuigende luizen.
perineum: ruimte/huidgebied tussen de balzak/vagina en de anus
peritoneum: buikvlies
polydipsie: veel (water) drinken
posologie: dosering
post aut propter: erna of erdoor
posterior: (aan de) achterzijde
postprandiaal: na de maaltijd
precordiaal: voor het hart
predispositie: vatbaarheid, aanleg voor iets
prelevatie: wegnemen van weefsels en cellen
primum non nocere: ten eerste geen kwaad doen
prodromale fase: fase voor het vol uitbreken van een ziekte waarin de patiënt vaak al symptomen begint te krijgen
profylaxe: preventie, voorkomen van ziekte
proliferatie: woekering
pruritus: jeuk
purgeren: de stoelgang bevorderen door middel van een sterk laxeermiddel (purgeermiddel)
pus bonum et laudabile: goede en prijzenswaardige pus

Q

q.d.: quaque die, een per dag
q.i.d.: quater in die, vier per dag
quid: wat, wat is dit

R

rectaal: van of via de endeldarm (rectum)
remissie: genezing of vermindering van symptomen
rigiditeit: stijfheid
/R: recept

S

saturatie: zuurstofverzadiging, geeft het percentage zuurstof in het bloed aan
sinistra: links
stenose: vernauwing
subfebrilitas: milde koorts
symptoom: klinisch verschijnsel
syndroom: verzameling klinische verschijnselen

T

talus: sprongbeen
teratogeen: schadelijk voor het ongeboren kind van een zwangere vrouw
t.i.d.: ter in die, drie per dag
thoracaal: met betrekking tot de ribbenkast
thymus: zwezerik, orgaan met een rol in het immuunsysteem
tranquillizer: rustgevend middel, een verouderde term die voor barbituraten, benzodiazepines en antipsychotica gebruikt werd
trauma: letsel, verwonding (ook psychotrauma)
tremor: schudbeweging door onvrijwillige samentrekking van spieren

U

ubi pus evacua: waar pus zit, verwijderen (ook ubi pus, ibi evacua)

V

vagaal: met betrekking tot de vaguszenuw
varix: spatader, meervoud varices
veneus: aderlijk, van de ader
verruca vulgaris: een wrat
vitium: afwijking, meervoud vitia

W

wonddehiscentie: wondbreuk, (opnieuw) opengaan van een wonde

X

xanthoom: cholesterolrijke huidafwijking
xanthopsie: stoornis in het zicht, waardoor alles een gele tint heeft

Y

yersiniose: besmetting met Yersinia enterocolitica

Z

zoönose: infectieziekte veroorzaakt door een kiem die afkomstig is van bij dieren
zygote: bevruchte eicel

Literatuur

Frans J. Meijman en Annelies Bakker, Medische mensentaal. Taal en communicatie over gezondheid, ziekte en zorg, 2018, ISBN 9789058983220