Kruiser

type marineschip

Een kruiser is een oorlogsschip dat veel taken kan uitvoeren zoals het bekampen van vijandelijke oorlogsschepen, patrouilleren, beschermen van de handelsroutes, verkenningstaken en het versterken van de aanvalskracht van vlooteenheden.

Project 1164

Om deze taken te kunnen uitvoeren moet het onder andere over een grote actieradius beschikken en een goed onderkomen aan zijn bemanning bieden voor langere periodes.

Geschiedenis

bewerken
Bioscoopjournaal uit 1949. De Zweedse luchtverdedigingskruiser 'Gotland' bezoekt de haven van Rotterdam.

De term kruiser kwam al in de zeiltijd voor en stond niet zozeer voor een bepaald type schip, maar meer voor een uit te voeren taak. Door de introductie van de stoommachine, bepantsering en moderne artillerie verschenen in de loop van de 19e eeuw de pantserschepen, pantserkruisers, pantserdekkruisers en diverse varianten als de ramtorenkruisers. Later ontstonden daaruit de eerste slagschepen.

Eerst bij het Vlootverdrag van Washington in 1922 werd aan kruisers een limiet van 10.000 ton waterverplaatsing gesteld. Bij het Londense vlootverdrag van 1930 werden kruisers verder gedefinieerd. Er werd een maximum gesteld aan de bewapening en tevens werd een onderscheid gemaakt tussen zware kruisers, met maximaal 203mm- of 8 inchgeschut, en lichte kruisers met geschut van maximaal 155 mm of 6,1 inch. Ook werd daar voor de verdragspartijen een beperking vastgelegd voor de tonnage die ieder der partijen aan kruisers mocht bouwen, grofweg in de verhouding 5:5:3 voor respectievelijk de Verenigde Staten, het Verenigd Koninkrijk en Japan.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog bouwden Groot-Brittannië, Frankrijk, Nederland, Rusland, de VS, Duitsland, Italië en Japan in totaal 87 kruisers terwijl ze bij het begin van de oorlog over 191 van die schepen beschikten. Er gingen er bij elkaar genomen 113 verloren.

 
De twee Nederlandse kruisers Hr.Ms. De Ruyter en Hr.Ms. De Zeven Provinciën aan weerszijden van vliegdekschip Hr.Ms. Karel Doorman (1968)

Moderne kruisers, zoals de Amerikaanse Ticonderoga-klasse, verschillen weinig meer van en zijn ook nauwelijks groter dan torpedobootjagers, zoals de Arleigh Burke-klasse. De Ticonderoga werd zelfs oorspronkelijk ontworpen als luchtverdedigingsvariant (AAW = Anti Air Warfare) van de Spruance-klasse jagers. Tijdens de bouw besloot men echter de schepen als kruiser te classificeren. Ook zijn moderne torpedobootjagers en fregatten (zoals de Nederlandse De Zeven Provinciënklasse) net zo groot, of zelfs groter, dan menig kruiser uit de Tweede Wereldoorlog.

De hoofdbewapening bestaat niet meer, zoals in het verleden, uit kanonnen, maar uit een groot arsenaal aan lucht- en zeedoelraketten, kruisvluchtwapens en anti-onderzeeboottorpedo's. Voor zelfbescherming zijn er nog snelvuurkanonnen zoals de Phalanx of de Goalkeeper. Eén of twee kanonnen van 127 mm (5 inch) en enkele helikopters completeren de uitrusting.

Kruisertypes

bewerken
  • Schroefstoomschip of Onbeschermde kruiser: een schip zonder pantser.
  • Pantserdekschip of Pantserdekkruiser: een type schip met een gepantserd dek dat werd verdrongen door de lichte kruiser.
  • Pantserkruiser: een schip met een gepantserd dek en pantser lang de zij. Dit type werd verdrongen door de slagkruiser.
  • Pantserschip: een type schip met zware kanonnen bedoeld om vijandige kruisers in kustwateren uit te schakelen. Vaak gebruikt door kleinere marines die zich geen slagschepen konden veroorloven of nodig hadden.
  • Lichte kruiser: een lichtere versie van de pantserkruiser.
  • Slagkruiser: een schip met vergelijkbare bewapening als dat van een slagschip maar met een lichter pantser.
  • Zware kruiser: een type lichte kruiser met ca. 200mm-kanonnen.

Kruisers in de Nederlandse marine

bewerken
Naam Klasse In dienst Uit Dienst
Pantserdekschepen
Koningin Wilhelmina der Nederlanden Uniek 1894 1910
Holland Hollandklasse 1898 1920
Zeeland Hollandklasse 1898 1924
Friesland Hollandklasse 1898 1913
Gelderland Hollandklasse 1900 1940
Noord-Brabant Hollandklasse 1900 1940
Utrecht Hollandklasse 1901 1913
Pantserschepen
Evertsen Evertsenklasse 1896 1913
Piet Hein Evertsenklasse 1896 1914
Kortenaer Evertsenklasse 1895 1920
Koningin Regentes Koningin Regentesklasse 1902 1920
De Ruyter Koningin Regentesklasse 1902 1923
Hertog Hendrik Koningin Regentesklasse 1904 1968
Maarten Harpertszoon Tromp Uniek 1906 1927
Jacob van Heemskerck Uniek 1908 1974
De Zeven Provinciën Uniek 1910 1942
Lichte kruisers
Java Javaklasse 1925 1942
Sumatra Javaklasse 1926 1944
De Ruyter Uniek 1936 1942
Tromp Trompklasse 1938 1968
Jacob van Heemskerck Trompklasse 1940 1969
De Zeven Provinciën De Zeven Provinciënklasse 1953 1976
De Ruyter De Zeven Provinciënklasse 1953 1972

Zie ook

bewerken
Zie de categorie Cruisers van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.