राम प्रसाद 'बिस्मिल'

यो लेख हिन्दीबाट अनुवाद गरिएको हो। यहाँ क्लिक गरेर यस लेखमा रहेका त्रुटिहरु सुधार्न सक्नुहुन्छ।

‎राम प्रसाद 'बिस्मिल'

राम प्रसाद 'बिस्मिल' (जन्म: ११ जून १८९७ फाँसी: १९ डिसेम्बर १९२७ ) भारतका महान क्रान्तिकारी तथा अग्रणी स्वतन्त्रता सेनानी मात्र हैनन्, अपितु उच्च कोटिका कवि, शायर, अनुवादक, बहुभाषाभाषी, इतिहासकार तथा साहित्यकार पनि थिए जसले भारतको स्वतन्त्रताको लागि आफ्नो प्राणको आहुति दिए । शुक्रवार ज्येष्ठ शुक्ल एकादशी विक्रमी संवत् १९५४को उत्तर प्रदेशको ऐतिहासिक नगर शाहजहाँपुरमा जन्मेका राम प्रसादलाई ३० वर्षको उमेरमा सोमवार पौष कृष्ण एकादशी विक्रमी संवत् १९८४को बेरहम ब्रिटिश सरकारले गोरखपुर जेलमा फाँसी दियो। बिस्मिल उनको उर्दू तखल्लुस (उपनाम) थियो जसको हिन्दीमा अर्थ हुन्छ आत्मिक रूपले आहत। बिस्मिलको अतिरिक्त उनी राम र अज्ञातको नामले पनि लेख तथा कविताहरू लेख्थे। उनले सन् १९१६मा १९ वर्षको आयुमा क्रान्तिकारी मार्गमा कदम रक्खा र ३० वर्षको आयुमा फाँसी चढ गये। ग्यारह वर्षको क्रान्तिकारी जीवनमा उनले धेरै पुस्तकहरू लिखीं जस मध्ये ग्यारह उनको जीवन कालमा प्रकाशित पनि भयो। ब्रिटिश सरकारले उन सबै पुस्तकहरू लाई जफत गर्यो।

बाउ बाजे

राम प्रसाद बिस्मिलका हजुरवुवा नारायणलालको पैतृक गाउँ बरबई ग्वालियर तत्कालीन राज्यमा चम्बल नदीको बीहडहरूमा स्थित तोमरधार क्षेत्र (वर्तमान मध्य प्रदेश)को मुरैना जिल्लामा आज पनि छ। बरबई ग्राम वासी ठूलो नै उद्दण्ड प्रकृतिको व्यक्ति थिए जुन आये दिन अँग्रेजों तथा अँग्रेजी आधिपत्य वाला ग्राम-वासियहरूलाई तंग गर्थे। पारिवारिक कलहको कारण नारायण रातोले आफ्नो पत्नी विचित्रा देवी तथा दुवै पुत्रहरू - मुरलीधर एवं कल्याणमल सहित आफ्नो पैतृक गाँव छोड दिए। उनको गाँव छोडन पछि बरबईमा केवल उनको दुइ भाइ - अमान सिंह तथा समान सिंह नै रह गये जसको वंशज आज पनि त्यसै गाँवमा रहछन। केवल यति परिवर्तन भएको छ कि बरबई गाँवको एक पार्कमा राम प्रसाद बिस्मिल गर्‍यो एक भव्य प्रतिमा मध्य प्रदेश सरकारले स्थापित गरेर दिएको छ।

एकदम भटकनेको पश्चात् यो परिवार उत्तर प्रदेशको ऐतिहासिक नगर शाहजहाँपुर आ गया। शाहजहाँपुरमा मुन्नूगंजको फाटकको नजीकै स्थित एक अत्तारको दोकानमा मात्र तीन रूपैया मासिकमा नारायण रातोले नौकरी गर्न शुरू गर्यो। भरे-पुरा परिवारको गुजारा न हुन्थ्यो। मोटे अनाज-बाजरा, ज्वार, सामा, ककुनीको राँध (पका) गरेर खानेमा पनि काम न चलता थियो। फेरि बथुआ या यस्तो नै कुनै साग आदि आटेमा मिलाएर भोक शान्त गर्ने प्रयास गरियो। दुवै बच्चाहरू लाई रोटी बनाएर दी जाती किन्तु पति-पत्नीको आधा भोकहरू पेट नै गुजारा गर्न होता। माथि देखि कपडे-लत्ते र घर भाडाको विकट समस्या त थियो ही। बिस्मिल गर्‍यो हजुरआमा जी विचित्रा देवीले आफ्नो पतिको हात बटानेको लागि मजदूरी गर्ने विचार गरे किन्तु अपरिचित महिलाको कुनै पनि सजिलै सँग आफ्नो घरमा काममा न रखता थियो। आखिर उनले अनाज पीसनेको कार्य शुरू गर्यो। यस काममा उनको तीन-चार घण्टे अनाज पीसनेको पश्चात् एक या डेढ पैसा नै मिल पाता थियो। यो सिलसिला लगभग दुई-तीन वर्ष सम्म चल्यो। हजुरआमा स्वाभिमानी प्रकृतिकी महिला थिइन्, अत: उनमा हिम्मत र पक्का विश्वास थियो कि कहिल्यै न कहिल्यै राम्रा दिन अवश्य अउने छन्।

यी पनि हेर्नुहोस्

• बिस्मिलस्य बलिदान-कथा - संस्कृत मा
• बिस्मिलको मुखम्मस - रोमन लैंग्वेजमा )
• अङ्ग्रेजी विकीस्रोतमा लेखक: रामप्रसाद 'बिस्मिल'