सामग्रीमा जानुहोस्

"नेवार जाति" का संशोधनहरू बिचको अन्तर

विकिपिडिया, एक स्वतन्त्र विश्वकोशबाट
अन्तरक्रियात्मक रूपमा इतिहास हेर्नुहोस्
← अघिल्लो भिन्नतापछिल्लो भिन्नता →
Content deleted Content added
दृश्यात्मकविकिपाठ
कुनै सम्पादन सारांश छैन
चिनोहरू: दृश्य सम्पादक मोबाइल सम्पादन मोबाइल वेब सम्पादन
कुनै सम्पादन सारांश छैन
चिनोहरू: मोबाइल सम्पादन मोबाइल वेब सम्पादन
पङ्क्ति १०७: पङ्क्ति १०७:


== नेवाः वास्तुशास्त्र ==
== नेवाः वास्तुशास्त्र ==
[[File:basantapurpalace.JPG|150px|thumb|काठमाडौं दरबार सक्वायर]]
[[File:Miaoyingsi baita.jpg|150px|thumb|मिओयिंग मन्दिर,चिनमा रहेको एउटा नेवारी वास्तुकला ]]
काठमाडौं उपत्यकामा सातवटा युनेस्को विश्व सम्पदा स्थलहरू र २,५०० मन्दिर र तीर्थस्थलहरू छन् जसले नेवार कारीगरहरूको सीप र सौन्दर्य भावनालाई चित्रण गर्दछ। नेवार वास्तुकलाका राम्रा इट्टाका काम र काठको नक्काशी हुन्।<ref>{{cite news|title= Architectural jewels lost in haphazard urbanisation|url=http://www.thehimalayantimes.com/fullNews.php?headline=%27Architectural+jewels+lost+in+haphazard+urbanisation%27+&NewsID=318332|access-date=30 January 2012|newspaper=The Himalayan Times|date=27 January 2012}}</ref> आवासीय घर, बाह र बही भनेर चिनिने भिक्षु आंगन, विश्रामगृह, मन्दिर, स्तूप, पुजारी घर र दरबारहरू उपत्यकामा पाइने विभिन्न वास्तुकलाका संरचना हुन्। धेरै जसो प्रमुख स्मारकहरू काठमाडौं, ललितपुर र भक्तपुरको दरबार स्क्वायरमा अवस्थित छन्, जुन १२औं र १८औं शताब्दीको बीचमा बनेको पुरानो शाही दरबार परिसरहरू हुन्।<ref>{{cite web |url=https://whc.unesco.org/en/list/121|title= Kathmandu Valley: Long Description|publisher=United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization|access-date=15 May 2011}}</ref>

नेवा वास्तुकलामा प्यागोडा, स्तूप, शिखर, चैत्य र अन्य शैलीहरू समावेश छन्। उपत्यकाको ट्रेडमार्क बहु-छत प्यागोडा हो जुन यस क्षेत्रमा उत्पत्ति भएको हुन सक्छ र भारत, चीन, इन्डोचीन र जापानमा फैलिएको हुन सक्छ। <ref name="AH 104">{{cite web | last =American University| url = https://archive.org/stream/areahandbookforn00amer/areahandbookforn00amer_djvu.txt| title =Architecture| work = Area Handbook for Nepal (with Sikkim and Bhutan)| publisher =Washington, D.C.: U.S. Government Printing Office| date=May 1964| access-date =28 April 2011}} Pages 105–106.</ref><ref>Hutt, Michael et al. (1994) ''Nepal: A Guide to the Art and Architecture of the Kathmandu Valley.'' Kiscadale Publications. {{ISBN|1-870838-76-9}}. Page 50.</ref> चीन र तिब्बतको शैलीगत विकासलाई प्रभावित गर्ने सबैभन्दा प्रसिद्ध कारीगर अर्निको थिए, एक नेवार युवा जसले १३औं शताब्दी ईस्वीमा कुबलाई खानको दरबारमा यात्रा गरेका थिए। उहाँ बेइजिङको मियाओइङ मन्दिरमा सेतो स्तूप निर्माण गर्नका लागि परिचित हुनुहुन्छ।<ref name="AH 104"/>

== नेवाः ललितकला ==
== नेवाः ललितकला ==
नेवाः समुदायमा ललितकलाको आफ्नै पहिचान रहेको पाइन्छ । तिब्बती चित्रकलाका रूपमा प्रख्यात थाङ्काको उत्पत्ति वास्तवमा नेवाः ललितकला अन्तर्गत विकास भएको पौभाः चित्रकला हो । सुरूमा यो पौभाःको सिर्जना काठमाडौं उपत्यकामा मात्रै हुन्थ्यो र तिब्बती बौद्ध समुदाय काठमाडौंबाट नै आयात गर्दथे । तर कालान्तरमा नेवाः कलाकारहरूबाट तिब्बती कलाकारहरू प्रशिक्षित भए र पछि तिब्बतमा नै यसको सिर्जना हुन थाल्यो ।
नेवाः समुदायमा ललितकलाको आफ्नै पहिचान रहेको पाइन्छ । तिब्बती चित्रकलाका रूपमा प्रख्यात थाङ्काको उत्पत्ति वास्तवमा नेवाः ललितकला अन्तर्गत विकास भएको पौभाः चित्रकला हो । सुरूमा यो पौभाःको सिर्जना काठमाडौं उपत्यकामा मात्रै हुन्थ्यो र तिब्बती बौद्ध समुदाय काठमाडौंबाट नै आयात गर्दथे । तर कालान्तरमा नेवाः कलाकारहरूबाट तिब्बती कलाकारहरू प्रशिक्षित भए र पछि तिब्बतमा नै यसको सिर्जना हुन थाल्यो ।

०९:५३, ९ फेब्रुअरी २०२४ जस्तै गरी पुनरावलोकन

नेवार मानिस
एक नेवार महिला
जम्मा जनसङ्ख्या
१६,२२,०००[१]
(नेपालको जनसङ्ख्याको ५%)
उल्लेखीय जनसङ्ख्या भएका क्षेत्रहरू
नेपाल (नेपाल मण्डल)
भाषाहरू
नेपाल भाषा, नेपाली
धर्महरू
हिन्दू र नेवार बौद्ध
सम्बन्धित जातीय समूह
मैथिल; पहाडी मानिस; अन्य हिन्द-आर्य नागरिक; भोट-बर्मेली भाषीहरू

नेवाः भन्ने शब्दले नेपालको एउटा भाषिक समुदायलाई जनाउंदछ। नेवाःहरूको मूलथलो काठमाडौँ उपत्यका हो। [२] नेवाः कुनै जात वा जाति वा जनजाति वा नश्ल वा धर्म विषेश होईन । नेवाः एउटा भाषिक समुदाय पनि हो, नेपाल-वासी (अहिलेको काठमाडौँ उपत्यका) को साझा संस्कृति हो। नेवाः भित्र कयौँ मूल-जातिहरू छन - (आदिबासी, कान्यकुब्ज, बङ्गाली, राजस्थानी, आसामी, मैथिली )। नेवाः भित्र सनातन धर्म अन्तर्गतका धेरै सम्प्रदायहरू छन - (शैव, शाक्त, तन्त्र, वैदिक, वज्रयान, महायान, नाथ, वैष्णव, आदि)। नेवाः भित्र ४ जात-वर्ण (ब्राह्मण, क्षत्रीय, वैश्य, शुद्र) र यस भित्र थुप्रै उप-जातहरू रहेका छन (राजोपाध्याय, श्रेष्ठ, क्षत्रीय, गुभाजू, उदास, मानन्धर, ज्यापु, शाही, वनमाली, कारञ्जित, द्यःला, आदि)। यसैगरी नेवाः भित्र मूलत: 2 नस्ल छन - आर्य तथा द्रविड। नेवाः समुदाय साँस्कृतिक रूपले निकै सम्पन्न जाति हो।


नेवार वा नेपामी, नेपालमा काठमाडौं उपत्यका र यसको वरपरका क्षेत्रका ऐतिहासिक बासिन्दा र यसको ऐतिहासिक सम्पदा र सभ्यताका निर्माताहरू हुन्। नेवारहरू मुख्यतया इन्डो-आर्यन र तिब्बती-बर्मन जातिहरूको भाषिक र सांस्कृतिक समुदायको रूपमा हिन्दू धर्म र बौद्ध धर्मलाई पछ्याएर नेपालभाषालाई उनीहरूको साझा भाषाको रूपमा बनाउँछन्। नेवारहरूले श्रम विभाजन र हिमालयको फेदमा कतै नदेखिएको परिष्कृत सहरी सभ्यताको विकास गरेका छन्।[३][४] [५] नेवारहरूले आफ्नो पुरानो परम्परा र प्रचलनलाई निरन्तरता दिँदै नेपालको धर्म, संस्कृति र सभ्यताको सच्चा संरक्षकको रूपमा आफूलाई गर्व गर्छन्। नेवारहरू संस्कृति, कला र साहित्य, व्यापार, कृषि र खानामा आफ्नो योगदानका लागि परिचित छन्।[६] आज, UNDP द्वारा प्रकाशित वार्षिक मानव विकास सूचकांक अनुसार, तिनीहरू नेपालको सबैभन्दा आर्थिक र सामाजिक रूपमा उन्नत समुदायको रूपमा क्रमबद्ध छन्। नेपालको 2011 को जनगणनाले तिनीहरूलाई देशको छैठौं ठूलो जाति/समुदायको रूपमा स्थान दिन्छ, जसमा देशभर 1,321,933 नेवारहरू छन्।[७]

मुल,व्युत्पति

"नेपाल", "नेवार", "नेपाल" र "नेपार" शब्दहरू ध्वन्यात्मक रूपमा एउटै शब्दका फरक-फरक रूपहरू हुन्, र इतिहासमा विभिन्न समयमा विभिन्न ग्रन्थहरूमा विभिन्न रूपहरू देखापर्छन्। नेपाल साहित्यिक संस्कृत रूप हो र नेवार बोलचाल प्राकृत रूप हो।[८] "नेपालका बासिन्दा" लाई जनाउने शब्द "नेवार" वा "नेवा:" पहिलो पटक काठमाडौंको १६५४ को शिलालेखमा देखा पर्‍यो।[९] सन् १७२१ मा नेपाल भ्रमण गरेका इटालियन जेसुइट पादरी इप्पोलिटो देसिडेरी (१६८४–१७३३) ले नेपालका निवासीहरूलाई नेवार भनिने लेखेका छन् ।[१०] यो संभावना गरिएको छ कि "नेपाल" "नेवार" को हुन सक्छ, वा "नेवार" "नेपाल" को पछिको रूप हुन सक्छ।[११] अर्को व्याख्या अनुसार, "नेवार" र "नेवारी" शब्दहरूमा पा बाट वा र ल बाट र को उत्परिवर्तनबाट उत्पन्न हुने बोलचाल रूपहरू हुन्।[१२]

अन्तिम व्यञ्जनलाई छोड्ने र स्वरलाई लम्ब्याउने ध्वनी प्रक्रियाको परिणाम स्वरूप, नेवार वा नेवालको लागि "नेवा" र नेपालका लागि "नेपा" सामान्य बोलीमा प्रयोग गरिन्छ।[१३][१४]

इतिहास

दुई सहस्राब्दी भन्दा बढीको लागि, मध्यकालिन नेपाल मा नेवा सभ्यताले शास्त्रीय उत्तर भारतीय संस्कृतिको सूक्ष्म जगतलाई जोगाएको थियो जसमा ब्राह्मण र बौद्ध तत्वहरूले समान स्थिति पाएका थिए।[१५] मध्यकालमा मैथिल ब्राह्मण पुजारीहरूलाई काठमाडौंमा निमन्त्रणा गरिएको थियो र धेरै मैथिल परिवारहरू मल्ल शासनकालमा काठमाडौंमा बसोबास गरे। उत्तर (तिब्बत) र दक्षिण (तिरहुत) दुबैबाट मानिसको आगमनले नेपालको आनुवंशिक र जातीय विविधता मात्र बढाएको छैन, तर नेवारहरूको प्रमुख संस्कृति र परम्परालाई पनि ठूलो मात्रामा आकार दिएको छ।[१६]

काठमाडौं उपत्यका र वरपरका क्षेत्रहरूले नेपाल मण्डलाको पूर्व नेवार राज्य गठन गर्यो। नेपालका अन्य आम-मूल जातीय वा जातीय समूहहरूको विपरीत, नेवारहरूलाई एक अवशेष पहिचान भएको राष्ट्र समुदायको उदाहरणको रूपमा मानिन्छ, जुन जातीय रूपमा विविध, पहिले अवस्थित राजनीतिबाट व्युत्पन्न भएको थियो। प्रागैतिहासिक कालदेखि नै नेपाल मण्डलामा बसोबास गर्दै आएका विविध समूहका सन्तान भएकाले यस भित्रका नेवार समुदायमा विभिन्न जातजाति, जातीय, जातीय र धार्मिक भिन्नता छन्। विभिन्न कालखण्डमा आएका सम्बन्धित भारतीय महाजनपद (अर्थात् वज्जी, कोसल र मल्लका लिच्छवि) बाट लिच्छवि, कोसल, र मल्ल जस्ता इन्डो-आर्य जनजातिहरू अन्ततः आफ्नो भाषा अपनाएर स्थानीय जातिमा विलय भएका थिए। यद्यपि यी जातजातिहरूले आफ्नो वैदिक संस्कृतिलाई कायम राखे र तिनीहरूको संस्कृत भाषा, सामाजिक संरचना र हिन्दू धर्म ल्याए, जुन स्थानीय संस्कृतिहरूसँग आत्मसात गरिएको थियो र वर्तमान नेवार सभ्यताको जन्म भयो। नेवारहरूको विभाजन विभिन्न ऐतिहासिक विकासहरू थिए। नेवारको साझा पहिचान काठमाडौं उपत्यकामा बनेको थियो। सन् १७६९ मा गोर्खा साम्राज्यले उपत्यकामाथि विजय हासिल नगरेसम्म कुनै पनि समयमा उपत्यकामा बस्ने सबै मानिसहरू या त नेवार थिए वा उनीहरूका पुर्खाहरू थिए। तसर्थ, नेवारको इतिहास नेपालको आधुनिक राज्यको स्थापना हुनुअघिको काठमाडौं उपत्यकाको इतिहाससँग सम्बन्धित छ।[१७]

उपत्यकामा नेवारहरूको शासन र छिमेकी इलाकाहरूमा उनीहरूको सार्वभौमिकता र प्रभाव पृथ्वीनारायण शाह द्वारा स्थापना गरिएको गोरखा राज्यले १७६९ मा काठमाडौं उपत्यकाको विजयसँगै समाप्त भयो।[१७][१८]सन् १७६७ मा कीर्तिपुरको युद्ध बाट सुरु भएको गोर्खा विजय हुनुअघि नेपाल मण्डलको सिमाना दक्षिणमा मकवानपुर राज्य, उत्तरमा तिब्बत, पूर्वमा किरात राज्यसम्म फैलिएको थियो भने पश्चिममा त्रिशूली नदी जसले यसलाई गोरखा राज्यबाट अलग गरेको थियो।।[१९] [२०]

जात (caste) वर्गीकरण

नेवारहरू नेपालका अन्य सबै जातीय समूहहरू भन्दा फरक जातीय भाषिक समुदाय हो। नेवाः समुदायमा पेशाका आधारमा वर्ण, जात र थरहरु छुट्याईएका छन्। नेवारहरूलाई तिनीहरूको पुरातन वंशानुगत पेशाको आधारमा विभिन्न अन्तरविवाहित कुल वा समूहहरूमा विभाजन गरिएको छ, जसको वैदिक वर्ण व्यवस्थामा आधारित रहेको छ। लिच्छविको समयमा सुरु भएको भएतापनि वर्तमान नेवार जाति व्यवस्थाले मध्ययुगीन मल्लकालमा आफ्नो वर्तमान स्वरूप धारण गरेको थियो।

१.द्यः ब्राह्मण वा राजोपाध्याय - हिन्दू वैदिक ब्राह्मण वर्ग, कान्यकुब्ज ब्राह्मणका वंशज, यस अनतर्गत थर - राजोपाध्याय, शर्मा, आचार्य, शुक्ला, सुवेदी

२. तिर्हुतबाजे वा झाबाजे - हिन्दू मन्दिर पुजारी वर्ग, मैथिल ब्राह्मण का वंशज, यस अनतर्गत थर - मिश्र र झा

३. आचाजु वा कर्माचार्य - हिन्दू तान्त्रिक मन्दिर पूजारी, छथरी-श्रेष्ठ अनतर्गत बिहे-बारी चल्ने

४. जोशी - ज्योतिशी गर्ने, साईत कुण्डली बनाउने, छथरी-श्रेष्ठ अनतर्गत बिहे-बारी चल्ने

५. गुभाजु वा बज्राचार्य वा बुद्धाचार्य - बौध पुरोहित र मन्दिर पुजारी वर्ग

६. वरेजु वा शाक्य - बौध मन्दिर पुजारी र सुन-चाँदिका गहना बनाउने काम गर्ने, कपिलवस्तु का शाक्यका वंशज

७.छथरी/क्षत्रीय-श्रेष्ठ - मल्लकाल का हिन्दू क्षत्रीय शाही र भारदारी समुह, सरकारी/प्रशासनिक र जमिनदारी व्यवसायलाई आफ्नो पेशा मान्दै आएका, यस अनतर्गत थरहरु - मल्ल, प्रधान, मास्के, अमात्य, राजभण्डारी, राजवैद्य, कायस्थ, हाडा, जोछेँ, राठौर, प्रधानांग, नेमकुल, मुनंकमी, मुलेपती, रघुवंशी, राजवंशी, पात्रवंशी, छथरी-तह का श्रेष्ठ र अरु कयौं थरहरु

८. पाँचथरी-श्रेष्ठ - छथरी/क्षत्रीय नभै वैश्य-वर्ण तह का श्रेष्ठ, व्यापार र प्रशासन आफ्नो पेशा मान्दै आएका, कयौं थर तर प्राय श्रेष्ठ लेख्ने, ठिमी, भक्तपुर, बनेपा, धुलिखेल, दोलखा, नुवाकोट, आदी का श्रेष्ठ

९. उदाय/उदास - वैश्य-ब्यापार तथा व्यवसायलाई आफ्नो पेशा मान्दै आएका काठमाडौं का बौध धर्मावलम्बी, यस अनतर्गत पेशागत उप-कूल - तुलाधर (व्यापारी), बनिया (व्यापारी), कंसकार (काँस धातु), ताम्राकार (तामा धातु), सिख्रकार (छाना बनाउने), शिलकार, सेलालिक (हलवाई), स्थापित (काष्ठकार)।

१०. ताम्राकार - वैश्य-ब्यापार तथा तामाको काम गर्ने पाटन र भक्तपुर का हिन्दू

११. बाराही, शिल्पकार - वैश्य-ब्यापार तथा काष्ठकार गर्ने पाटन र भक्तपुर का हिन्दू

१२. ज्यापु - प्रायः खेतिपातीको काम गर्ने, यस अनतर्गत पेशागत उप-कूल - महर्जन, डंगोल, सुवाल, सिं , दुवाल, तण्डुकार, बलामी, अरु कयौं थरहरु

१३. अवाले, अवा - इट्टा, झिंगटी, टायल पोल्ने

१४. कुमाह, प्रजापति - माटाका साधन भाडाकुडाँहरू बनाउने

१५. हलवाई - मिठाईजन्य पदार्थ बनाउनेलाई, यस अनतर्गत थर - मधिकर्मी, राजकर्णिकार,

१६. सायमी वा मानन्धर - तोरीको तेल पेल्ने, तेल व्यवसाय गर्ने

१७. माली वा गाथु - फूलबारीमा काम गर्ने, मालाकार

१८. नकर्मी - फलामजन्य कार्य गर्ने

१९. नापित वा नाउ - कपाल अथवा केश काट्ने

२०. चित्रकार वा पुँ - चित्र लेख्ने र कोठा रंगाउने

२१. रंजितकार वा छिपा - लुगामा रङ्ग लगाउने

२२. दली वा पतवार - पालकी बोक्ने

२३. कुलु - छाला संबन्धी काम गर्ने पहिले अछुत मानिएको वर्ग

२४. पोडे - सर-सफाई गर्ने, पहिले अछुत मानिएको वर्ग, यस अनतर्गत थर - सुवर्णकार, द्योला

२५. च्यामे - सर-सफाई गर्ने, पहिले अछुत मानिएको वर्ग

२६.भा वा कारंजीत - हिन्दू नेवा: को मृत्यु संस्कार का विषेश पुजारी, महा-ब्राह्मण भनिने, पहिले पानी-नचल्ने मानिएको वर्ग

२७. नाय - मासुका कारोबार र नाय बाजा बजाउने पहिले पानी-नचल्ने मानिएको वर्ग, यस अनतर्गत थर - खड्गी, शाही, कसाईं

जनसङ्ख्या

विं. सं २०४८ सालको जनगणना अनुसार ५ लाख १९ हजार १ सय १५ पुरुष र ५ लाख २१ हजार ९ सय ७५ महिला गरी १० लाख ४१ हजार ९० नेवाः जनसङ्ख्या रहेको छ । त्यसैगरि वि. सं. २०५८ सालको जनगणनाअनुसार १२ लाख ४५ हजार २ सय ३२ जनसङ्ख्या उल्लेख छ । नेवाः समुदायको आफ्नै भाषा र लिपि रहेको छ । नेपालभर नेपालभाषा बोल्नेहरूको संख्या ६ लाख ९० हजार ८ रहेको आँकडाले देखाएको छ । शिक्षाको क्षेत्रमा नेवाः जाति अन्य जाति भन्दा निकै अगाडि छन् । नेवाः समुदाय शिक्षित र शहरिया समुदाय भएकै कारण यिनीहरु हरेक क्षेत्रमा अघि छन् । मुख्यतया जहाँनिया राणा शासन देखि नेवाःहरूले मुख्य पेशाका रूपमा व्यापार र व्यवसायलाई अंगाल्दै आएका छन् । जहाँ शहरीकरणको प्रभाव परेको छ त्यहाँ नेवाःहरूको वर्चस्व कायम छ भन्दा अत्युक्ति हुँदैन; अर्थात नेपाल राष्ट्र भित्र जहांजहाँ नेवाःहरू पुगे त्यहाँ व्यापार -व्यवसाय सहित शहरबस्तीको स्थापना र विस्तार हुँदै गएको पाईन्छ ।

संस्कृति

जंको

बुढाबुढी भएपछि नेवाःहरूको जंको गर्ने चलन छ। सकेसम्म परिवार, समाज र देशको लागि धेरै काम गरिसकेको हुँदा त्यसै कार्यको उच्च मूल्यांकन गरी सम्मान गर्ने र उसको सुस्वास्थ्यको कामना गर्दै लामो आयु होस् भन्ने मनसाय राखी उनीहरूबाट आशिर्वाद थाप्ने हो। साँस्कृतिक मान्यता अनुसार मनुष्य यति लामो आयु बाँचेपछि देवता सरह भएको मानिन्छ र त्यसै अवसरमा यो कार्यक्रम गरिन्छ। त्यसैले जंको गरिसकेका बुढाबुढीहरूले भनेको मान्ने कोसिस गरिन्छ। उनीहरूलाई चित्त दुख्ने काम गरिंदैन। बुढा भएसम्म बुढाको उमेर अनुसार साइत हेरेर दुबैको जंको गर्छ। बुढी मात्र रहे उनकै उमेर अनुसार साइत हेरेर जंको गर्छ। तर पहिला बुढासँगै जंको गरिसकेको छ भने फेरि गर्नु पर्दैन। थरीथरीको बुढाजंको हरू यसरी मानेर आएको देखिन्छ:

  • क) भीम रथारोहण (पहिलो जंको )- उमेर: ७७ साल, ७ महिना, ७ दिन, ७ घडी, ७ पला।
  • ख) चन्द्र रथारोहण (दोश्रो जंको )- जन्म भएर एक हजार पटक चन्द्रमा दर्शन हुने बेलाको साइतमा ८२ वर्षको उमेरमा लाख बत्ती बालेर गरिन्छ।
  • ग) देव रथारोहण (तेश्रो जंको )- उमेर: ८८ साल, ८ महिना, ८ दिन, ८ घडी, ८ पला। यस बेला जंको गरिएको बुढा वा बुढीलाई रथयात्रापछि झ्यालबाट भित्र्याइन्छ।
  • घ) दिव्य रथारोहण (चौथो जंको )- उमेर: ९९ साल, ९ महिना, ९ दिन, ९ घडी, ९ पला। यस बेला सम्म बाँचिरहने बुढाबुढीलाई नयाँ घ्याम्पोमा राखेर घ्याम्पो पूजा गरिन्छ। त्यसपछि फेरि बच्चा जन्मेको भावले घ्याम्पो फुटालेर निकाल्ने गरिन्छ । यसबेला पांग्रा भएको रथमा राखेर घुमाउन लैजान्छन् । नाति पतातिहरूले रथ तान्ने र छोरा छोरी ज्वाँईहरूले लावा अबिर छर्कने गर्छ । यस बेलाको रथलाई दिव्यरथ भन्दछन्।
  • ङ) महादिव्य रथारोहण (पाँचौं जंको )- उमेर: १०८ वर्ष, ८ महिना, ८ दिन, ८ घडी, ८ पला । अष्टमा टेकेको बेला केही अनिष्ट नहोस् भन्ने कामना गरेर यसबेलाको रथलाई महादिव्य रथ राखिएको छ।

नेवाः संगीत

परम्परागत नेवा संगीतमा देव सङ्गीत, भक्ति गीत, मौसमी गीत, भाकागीत र लोकगीतहरू समावेश हुन्छन्। सबैभन्दा चर्चित मौसमी गीतहरू मध्ये एक सीतला माजु हो। गीतले 19 औं शताब्दीको प्रारम्भमा काठमाडौंबाट बालबालिकालाई निष्कासन गरेको वर्णन गर्दछ। अर्को मौसमी गीत "सिलु" गोसाइकुण्डको तीर्थयात्राको बारेमा हो । "जि वया ला लछी मदुनी" एक नवविवाहित जोडीको बारेमा एउटा त्रासदी गीत हो। अभागी प्रेमीहरूको बारेमा लोकगीत राजामती व्यापक रूपमा लोकप्रिय छ। सन् १९०८ मा गुरु सेतुराम श्रेष्ठले कोलकातामा ग्रामोफोन डिस्कमा गीतको पहिलो रेकर्डिङ गरेका थिए ।[२१]

नेवाः जातिको काहाँ, क्वताः, धिमय्, प्वङ्गा, कान्तां दबदब, पैताखिं, मुहालि, कुकुवय्, पछिमा, तिन्चु, भुस्याः, वयः, खिं, कोंचा खिं , आदि प्रमुख बाजाहरू हुन्।[२२]

नेवाः वास्तुशास्त्र

काठमाडौं दरबार सक्वायर
मिओयिंग मन्दिर,चिनमा रहेको एउटा नेवारी वास्तुकला

काठमाडौं उपत्यकामा सातवटा युनेस्को विश्व सम्पदा स्थलहरू र २,५०० मन्दिर र तीर्थस्थलहरू छन् जसले नेवार कारीगरहरूको सीप र सौन्दर्य भावनालाई चित्रण गर्दछ। नेवार वास्तुकलाका राम्रा इट्टाका काम र काठको नक्काशी हुन्।[२३] आवासीय घर, बाह र बही भनेर चिनिने भिक्षु आंगन, विश्रामगृह, मन्दिर, स्तूप, पुजारी घर र दरबारहरू उपत्यकामा पाइने विभिन्न वास्तुकलाका संरचना हुन्। धेरै जसो प्रमुख स्मारकहरू काठमाडौं, ललितपुर र भक्तपुरको दरबार स्क्वायरमा अवस्थित छन्, जुन १२औं र १८औं शताब्दीको बीचमा बनेको पुरानो शाही दरबार परिसरहरू हुन्।[२४]

नेवा वास्तुकलामा प्यागोडा, स्तूप, शिखर, चैत्य र अन्य शैलीहरू समावेश छन्। उपत्यकाको ट्रेडमार्क बहु-छत प्यागोडा हो जुन यस क्षेत्रमा उत्पत्ति भएको हुन सक्छ र भारत, चीन, इन्डोचीन र जापानमा फैलिएको हुन सक्छ। [२५][२६] चीन र तिब्बतको शैलीगत विकासलाई प्रभावित गर्ने सबैभन्दा प्रसिद्ध कारीगर अर्निको थिए, एक नेवार युवा जसले १३औं शताब्दी ईस्वीमा कुबलाई खानको दरबारमा यात्रा गरेका थिए। उहाँ बेइजिङको मियाओइङ मन्दिरमा सेतो स्तूप निर्माण गर्नका लागि परिचित हुनुहुन्छ।[२५]

नेवाः ललितकला

नेवाः समुदायमा ललितकलाको आफ्नै पहिचान रहेको पाइन्छ । तिब्बती चित्रकलाका रूपमा प्रख्यात थाङ्काको उत्पत्ति वास्तवमा नेवाः ललितकला अन्तर्गत विकास भएको पौभाः चित्रकला हो । सुरूमा यो पौभाःको सिर्जना काठमाडौं उपत्यकामा मात्रै हुन्थ्यो र तिब्बती बौद्ध समुदाय काठमाडौंबाट नै आयात गर्दथे । तर कालान्तरमा नेवाः कलाकारहरूबाट तिब्बती कलाकारहरू प्रशिक्षित भए र पछि तिब्बतमा नै यसको सिर्जना हुन थाल्यो ।

नेवाः परिकार

बजि (चिउरा), व: (बारा), खें (अण्डा), मुस्या (भटमास), छोयला, कचिला, त:कुला, डायकुला, चतांमरी, योमरी, चाकु, अयला (रक्सी), थों (जाँड)आदी धेरै प्रकार छन्। नेपालमा सबभन्दा बढी खानाका प्रकार नेवाः समुदायमा नै छन्। नेवाःहरू जन्मदेखि मृत्यु पश्चातसम्म र पर्व अनुसारको खाना प्रकार अलग अलग तयार गर्दछन्।

नेवाः चाडपर्व र जात्राहरू

नेवाः समुदायमा चाडपर्व गथामुग:बाट शुरु भई सिथी नख: पछि अन्त हुन्छ। गथामुग: पछि गुन्हुपुन्हि (गाइजात्राको ९ दिन), मोहनी (दशैं), स्वन्ती वा न्हुदँ (तिहार), माघे संक्रान्ती, श्रीपंचमी, सिलाचह्रे (शिवरात्री), चैत्रदशैं, पाँहाचह्रे (नेपालीमा घोडेजात्रा), भोटोजात्रा, बुद्धजयन्ती, आदी मुख्य पर्वहरू मनाउने गर्दछन्।

जात्राहरू आफ्नो स्थानीय अनुसार अलग अलग मनाउने गर्दछन् । काठमाडौँमा इन्द्रजात्रा, सेतो मच्छेन्द्रनाथ जात्रा, पाटनमा रातो मच्छेन्द्रनाथ जात्रा, भक्तपुरमा बिस्केट जात्रा, कीर्तिपुरमा सातगाउँले जात्रा, हाँडीगाउँ जात्रा, खोकनामा सिकाली जात्रा, बनेपामा चण्डेश्वरी जात्रा, फर्पिङ्ग जात्रा, आदी जात्राहरू मनाउने गर्दछन् ।

नेवाः नाच

नेवाः समुदायमा विभिन्न प्रकारका नाचहरु नाचिन्छन् । प्राय नाच देवीदेवताका हुन्छन् । नेवा नृत्यमा ख्वापा लगाएको नृत्यलाई द्यः प्याखं भनेर चिनिन्छ भने ख्वापाको प्रयोग बिना धार्मिक नृत्यलाई चचा प्याखं (संस्कृतमा चर्या नृत्य) भनेर चिनिने अनुष्ठान र ध्यान अभ्यासको एक भागको रूपमा प्रस्तुत गरिएको हुन्छ। त्यहाँ दबु प्याखं भनेर चिनिने मुखौटे नृत्य नाटकहरू पनि छन् जसले संगीतको साथमा धार्मिक कथाहरू प्रस्तुत गर्दछ। यस मध्ये लाखे नाच धेरै रोचक हुन्छ । यो नाच गुँला पर्वमा उपत्यकाका विभिन्न ठाउँमा र इन्द्र जात्रामा काठ्माडौँमा देखाइन्छ । नवदुर्गा नाच भक्तपुर लगायत बनेपा, नाला, धुलिखेल, पनौती, साँगा, देवपत्तन आदि ठाउँमा देखाइन्छ । लोक नृत्यहरुमा धिमे नाच, फाकंदलि प्याखं, गाइचा प्याखं, तथा कलालि प्याखं आदि पर्छन। धिमेको धुनमा हुने नाच भनेको धिमे नाच हो ।[२७] [२८]

नेपालभाषा

नेपालभाषा नेवाःहरूको मातृभाषामात्र होइन यो भाषा उपत्यकाका राज्यहरूमा प्रचलनमा रहेको राष्ट्रिय भाषा हो यसलाई नेपालभाषा पनि भनिन्छ ।"नेपाल भासा" लाई चीनी-तिब्बती भाषाहरूमा वर्गीकृत गरिएको छ तर यसले संस्कृत, प्राकृत र मैथिली जस्ता दक्षिणी इन्डो-युरोपियन भाषाहरूको प्रभावबाट यसको व्याकरण, शब्दहरू र कोशको ठूलो मात्रा प्राप्त गरेको छ। [२९]

नेपाल भाषा लिच्छवी कालमा बोलिने भाषाको रूपमा पहिले नै अवस्थित थियो र किराँती कालमा नेपालमा बोलिने भाषाबाट यसको विकास भएको मानिन्छ।[३०] नेपाल भाषामा शिलालेखहरू १२औं शताब्दीबाट देखा परेका थिए, जसको पहिलो उदाहरण उकु बहालको ताड-पत्रको पाण्डुलिपि हो।[३१] नेपाल भाषा 14 औं शताब्दीदेखि 18 औं शताब्दीको अन्तसम्म न्यायालय र राज्य भाषाको रूपमा विकसित भयो। [३२] यो ढुङ्गा र तामाको शिलालेख, पवित्र पाण्डुलिपिहरू, आधिकारिक कागजातहरू, जर्नलहरू, शीर्षक कार्यहरू, पत्राचार र रचनात्मक लेखनमा विश्वव्यापी रूपमा प्रयोग भएको थियो। 2011 मा, लगभग 846,000 नेपाली भाषा बोल्नेहरू थिए।[३३] नेपाल भाषा तिब्बती-बर्मन मूलको हो तर संस्कृत, पाली, बंगाली र मैथिली जस्ता इन्डो-आर्यन भाषाहरूबाट धेरै प्रभावित छ। नेपाल भित्रका धेरै नेवार समुदायहरूले गोपाली नेवारी, दोलखा नेवारी, पहारी नेवारी,प्यांगा नेवारी जस्ता नेपाल भाषाको आफ्नै बोली बोल्छन्।[३४] [३५][३६]

यस भाषामा शब्दका भण्डार छन्। क देखि ज्ञ सम्म क का कि की ... एक एक अक्षर समेतको अर्थ रहेका छन्। त्यस्तै १ देखि ९ सम्म र १०, २०, ३०, ४०, ५० आदि भन्न आए पछि सबै भन्न सक्नेछ। नेपाली भाषामा जस्तो अमिल्दो छैन। अङ्ग्रेजीमा समेत ११ देखि १९ सम्म मिल्दैन। तर नेपालभाषामा मिल्ने भएकोले अझ बैज्ञानिक देखिन्छ। जस्तो १(छि), २नसि, ३स्व, ४ पि, ५ न्या, ६ खु, ७ न्हस, ८ च्या, ९ गु, १० झि(सान्ह), ११ झिछ(सान्हछि), १२ झिनि, १३ झिस्व, १४ झिप्य, २० नी, २१ नीछि, ३० स्वी, ३१ स्वीछि, आदी। अनि साइज अनुसारको गणना गर्ने गरिन्छ । गोलो आकारको गणना गर्दा "ग" जोडेर "छग", "निग", "स्वग", आदी । लाम्चो आकारकोमा "पु" जोडेर "छपु", "निपु", आदी । यसको धेरै शब्दहरू जापानीज र चिनिया भाषासँग मिल्दो जुल्दो छन् ।

यो पनि हेर्नुहोस्


सन्दर्भ सामग्री

  1. ↑ Sharma, Man Mohan (१९७८), Census of Nepal, x l[XX[axk XMMx 2011। 
  2. ↑ "मुकारूङ बुलु, सीमित आदिवासी असीमित लोकबाजा, गोरखापत्र'", Gorkhapatra.org.np। 
  3. ↑ von Fürer-Haimendorf, Christoph (१९५६), "Elements of Newar Social Structure", Journal of the Royal Anthropological Institute (Royal Anthropological Institute of Great Britain and Ireland) 86 (2): 15–38, जेएसटिओआर 2843991, डिओआई:10.2307/2843991।  Page 15.
  4. ↑ Basnet, Rajdip; Rai, Niraj; Tamang, Rakesh; Awasthi, Nagendra Prasad; Pradhan, Isha; Parajuli, Pawan; Kashyap, Deepak; Reddy, Alla Govardhan; Chaubey, Gyaneshwer; Das Manandhar, Krishna; Shrestha, Tilak Ram; Thangaraj, Kumarasamy (२०२२-१०-१५), "The matrilineal ancestry of Nepali populations", Human Genetics (अङ्ग्रेजीमा) 142 (2): 167–180, आइएसएसएन 0340-6717, डिओआई:10.1007/s00439-022-02488-z, पिएमआइडी 36242641। 
  5. ↑ Gellner, David N. (१९८६), "Language, Caste, Religion and Territory: Newar Identity Ancient and Modern", European Journal of Sociology, अन्तिम पहुँच २ मे २०११। 
  6. ↑ Tree, Isabella, "Living Goddesses of Nepal", nationalgeographic.com, National Geographic, मूलबाट १० मे २०१५-मा सङ्ग्रहित। 
  7. ↑ National Statistics Office (२०२१), "National Population and Housing Census 2021, Caste/Ethnicity Report", Government of Nepal। 
  8. ↑ Malla, Kamal P, "Nepala: Archaeology of the Word", मूलबाट २२ मार्च २०१२-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच ५ मे २०११।  Page 7.
  9. ↑ "The Newars", मूलबाट १७ अप्रिल २०१५-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच ५ मे २०११। 
  10. ↑ Desideri, Ippolito and Sweet, Michael Jay (2010). Mission to Tibet: The Extraordinary Eighteenth-Century Account of Father Ippolito Desideri, S.J.. Wisdom Publications. आइएसबिएन ९७८-०८६१७१६७६०. Page 463.
  11. ↑ Turner, Ralph L. (१९३१), "A Comparative and Etymological Dictionary of the Nepali Language", London: Routledge and Kegan Paul, मूलबाट १४ जुलाई २०१२-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच ८ मे २०११।  Page 353.
  12. ↑ Hodgson, Brian H. (१८७४), "Essays on the Languages, Literature and Religion of Nepal and Tibet", London: Trübner & Co, अन्तिम पहुँच ८ मे २०११।  Page 51.
  13. ↑ Shakya, Daya R. (१९९८–१९९९), "In Naming a Language", Newāh Vijñāna (Portland, Oregon: International Newah Bhasha Sevā Samiti) (2): ४०, अन्तिम पहुँच २ डिसेम्बर २०१३। 
  14. ↑ Joshi, Sundar Krishna (२००३), Nepal Bhasa Vyakarana [Nepal Bhasa Grammar] (नेपालीमा), Kathmandu: Royal Nepal Academy, पृ: २६। 
  15. ↑ George Campbell,Compendium of the World's Languages: Ladakhi to Zuni, Volume 2
  16. ↑ Gellner, D.; Pfaff-Czarnecka, J.; Whelpton, J. (६ डिसेम्बर २०१२), Nationalism and Ethnicity in a Hindu Kingdom: The Politics and Culture of ..., Routledge, पृ: 243, आइएसबिएन 9781136649561, अन्तिम पहुँच १९ फेब्रुअरी २०१७। 
  17. ↑ १७.० १७.१ Giuseppe, Father (१७९९), "Account of the Kingdom of Nepal", Asiatick Researches, London: Vernor and Hood, अन्तिम पहुँच २९ मे २०११।  Pages 320–322.
  18. ↑ Vergati, Anne (जुलाई १९८२), "Social Consequences of Marrying Visnu Nārāyana: Primary Marriage among the Newars of Kathmandu Valley", Contributions to Indian Sociology, अन्तिम पहुँच २ जुन २०११।  Page 271.
  19. ↑ Giuseppe, Father (१७९९), "Account of the Kingdom of Nepal", Asiatick Researches, London: Vernor and Hood, अन्तिम पहुँच २९ मे २०११।  Page 308.
  20. ↑ Kirkpatrick, Colonel (१८११), An Account of the Kingdom of Nepaul, London: William Miller, अन्तिम पहुँच २९ मे २०११।  Page 123.
  21. ↑ Lienhard, Siegfried (1992). Songs of Nepal: An Anthology of Nevar Folksongs and Hymns. New Delhi: Motilal Banarsidas. आइएसबिएन ८१-२०८-०९६३-७. Page 9.
  22. ↑ Wegner, Gert-Matthias (1986). The Dhimaybaja of Bhaktapur: Studies in Newar Drumming I. Wiesbaden: Franz Steiner. Nepal Research Center Publications No. 12. आइएसबिएन ३-५१५-०४६२३-२.
  23. ↑ "Architectural jewels lost in haphazard urbanisation", The Himalayan Times, २७ जनवरी २०१२, अन्तिम पहुँच ३० जनवरी २०१२। 
  24. ↑ "Kathmandu Valley: Long Description", United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization, अन्तिम पहुँच १५ मे २०११। 
  25. ↑ २५.० २५.१ American University (मे १९६४), "Architecture", Area Handbook for Nepal (with Sikkim and Bhutan), Washington, D.C.: U.S. Government Printing Office, अन्तिम पहुँच २८ अप्रिल २०११।  Pages 105–106.
  26. ↑ Hutt, Michael et al. (1994) Nepal: A Guide to the Art and Architecture of the Kathmandu Valley. Kiscadale Publications. आइएसबिएन १-८७०८३८-७६-९. Page 50.
  27. ↑ Prajapati, Subhash Ram (ed.) (2006) The Masked Dances of Nepal Mandal. Thimi: Madhyapur Art Council. आइएसबिएन ९९९४६-७०७-०-०.
  28. ↑ "Charya Nritya and Charya Giti", Dance Mandal: Foundation for Sacred Buddhist Arts of Nepal, अन्तिम पहुँच २८ अप्रिल २०११। 
  29. ↑ Malla, Kamal P. (१९८१), "Linguistic Archaeology of the Nepal Valley: A Preliminary Report", Kailash – Journal of Himalayan Studies, Ratna Pustak Bhandar, अन्तिम पहुँच ४ मे २०११।  Volume 8, Number 1 and 2, Page 18.
  30. ↑ Tuladhar, Prem Shanti (2000). Nepal Bhasa Sahityaya Itihas: The History of Nepalbhasa Literature. Kathmandu: Nepal Bhasa Academy. आइएसबिएन ९९९३३-५६-००-X. Pages 19–20.
  31. ↑ Malla, Kamal P, "The Earliest Dated Document in Nepal Bhasa: The Palmleaf from Uku Bahah NS 234/AD 1114", Kailash, मूलबाट ८ जनवरी २०१६-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच ९ फेब्रुअरी २०१२।  Pages 15–25.
  32. ↑ Lienhard, Siegfried (1992). Songs of Nepal: An Anthology of Nevar Folksongs and Hymns. New Delhi: Motilal Banarsidas. आइएसबिएन ८१-२०८-०९६३-७. Page 3.
  33. ↑ "Population Classified by First Language Spoken", UNESCO Kathmandu Series of Monographs and Working Papers: No 14, UNESCO Kathmandu Office, २००७, अन्तिम पहुँच ४ मे २०११।  Page 48.
  34. ↑ Genetti, Carol (2007). A Grammar or Dolakha Newar. Berlin: Walter de Gruyter GmbH & Co. आइएसबिएन ९७८-३-११-०१९३०३-९. Page 11.
  35. ↑ Kapali, Rukshana, नेपालभाषा लेखन सहयोगी, Self published, पृ: 9–12, आइएसबिएन 978-9937-0-9396-5। 
  36. ↑ Kapali, Rukshana, "नेपाल भाषा कार्यान्वयन कसरी गर्न सकिन्छ?", Setopati, मूलबाट १ अप्रिल २०२२-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच १ अप्रिल २०२२। 


विकिमिडिया कमन्समा नेवार जाति सम्बन्धी अन्य सामग्रीहरू रहेका छन्।

2. बसन्त महर्जन । २०७३ । खादा बहिष्कारः यस्तो पनि राष्ट्रवाद ! । हिमाल साप्ताहिक खबरपत्रिकाः २-८ असोज , पृ. ३६

"https://ne.wikipedia.org/w/index.php?title=नेवार_जाति&oldid=1198203" बाट अनुप्रेषित