Rhien

De Rhien (hoochdüütsch Rhein [ʀaɪ̯n], franzöösch Rhin [ʁɛ̃], nedderlandsch Rijn) is een Stroom in Europa.

De Rhien is 1.230 km lang. dorvun sünd 833 km schippbor. Sien Rebeet ümfaat ca. 185.000 km².

Woans de Naam vun af kümmt

De Naam Rhien (btw. Rhen) kümmt vun de Kelten. Dat bedüüd fleeten. Op ooltgreeksch bedüüd 'rheīn' ok fleeten. Tosomen mit de Donau weer de Rhien de gröttste Deel vun de Grenz vun dat Römsche Riek. De Römers hebbt den Rhien Rhenus naamt. Al vun düsse Tied af is de Rhien een wichtige Waterstraat.

Loop

Allgemeen

De Rhien hett twee gröttere Bornströöm, den Vorderrhien un den Achterrhien. De kümmt vun dat Sankt-Gotthard-Massiv in den Swiezer Kanton Graubünden in de Alpen. Tosomenrekent hebbt 13 Bornströöm den Naam Rhien in ehrn Naam. Bi Graubünden blangen Chur fleet de Rhien as Alpenrhien na Norden bit in den Obersee vun den Bodensee. Dör düssen See geiht he dör un denn bi Konstanz in den Ünnersee. Kort vör Stein an den Rhien ward de Rhien wedder to een Stroom. Denn fallt he in den Rhienfall vun Schaffhausen dör een Waterfall. Denn geiht he wedder na Westen bit Basel un denn as Hoochrhien, Middelrhien un Nedderrhien Nord-Nordwest bit Rotterdam, wo sien Water in de Nordsee fleet. Al vörher - 30 km achter de Grenz twüschen de Nedderlanne un Düütschland - deelt sik de Rhien op in de Waal un den Panerdens Kanaal. De Waal heet denn Merwede un Niege Maas un geiht as Nieuwe Waterweg in de Nordsee. De nördlich Arm, der Panerdens Kanaal, ward to'n Neder-Rijn un denn to den Lek.

Bit to dat Tertiär fleet de Rhien vun Basel weg in dat Bett vun de Saône un Rhône na de Middellannsche See, vun wegen dat de Isteiner Klotz den Weg na Norden dichtmookt harr.

Borns bit to den (Vorder- und Achterrhien/Alpenrhien)

De erste gröttere Ort an den Vorderrhien is Ilanz. De Achterrhien hett sien Born bi den San-Bernardino-Pass. Achter- un Vorderrhien fleet tosomen bi Reichenau (Chur). Denn is dat de Alpenrhien. Dat Dal ward bi Liechtenstein breed un flak. Dor is de Rhien to en Kanal mokt. Düsse Niege Rhien fleet bei Hard in Österriek in den Bodensee. De Ole Rhien geiht bi Altenrhein in den Bodensee. He is bit Rheineck schippbor.

In den Bodensee sülvs löppt dat kole un griese Water ut de Alpen so, dat sik dat meist nich mit dat warme, greune Water vun den See mixt. De Loop in den See liggt besünners an de Nordsied vun Lindau bit Hagenau. Dor geiht dat denn na Süüdwest na Konstanz.

Bodensee bit Basel (Hoochrhien)

Bi Konstanz geiht de Rhien en kort Stück as Stroom to den Untersee. Bi Stein, Rhienkilometer 0, ward de Rhien wedder to en Stroom un stört denn bi Schaffhausen, den Rhienfall hendal.

Vun dor geiht he as Hoochrhien lütt Stück na Süden, bit he an dat Tösseck (Münn vun den Stroom Töss) na West dreiht un de Grenz twüschen Düütschland un de Swiez utmokt.

Bi Koblenz Aargau blangen Waldshut kümmt denn de Aare in den Rhien.

Basel bit Nahe (Böverrhien)

Vun Basel weg fleet de Rhien as Böverrhien na Nörden un is de Grenz twüschen Frankriek un Düütschland. Twüschen Basel (Rhienkilometer 150) un Iffezheim is de Rhien to en Kanal mokt un mit 10 Slüsen opstaut.

För de neesten 200 bit 300 Kilometer geiht dat Bett vun den Rhien dör de Överrhiensche Deepebene, wat en Gravenbrook twüschen den Swattwald un de Vogesen is. Bi Straßburg gahn de Rhien-Marne-Kanal un de Rhien-Rhône-Kanal in de Rhien.

Von Lauterburg bit Mannheim is de Rhien de Grenz twüschen Baden-Württemberg un Rhienland-Palz. Bi Mannheim (Rhienkilometer 420) kümmt de Neckar. Denn is op de rechte Sied Hessen. Bi Mainz (Rhienkilometer 500) geiht de Main in den Rhien. Kort geiht de Rhien denn na West, bi Bingen denn na Nordwest. Dor geiht de Nahe rin. (Rhienkilometer 530).

Nahemündung bit Bonn (Middelrhien)

Denn geiht de Middelrhien dör en deep un eng Dal mittenmang dör den Hunsrück un den Taunus. Dor wimmelt dat vun Touristen. Bi Rhienkilometer 554 is denn de Loreley, wat en Fels is, wo mennig Dichters vun sungen harrn. Bi Koblenz (Rhienkilometer 590), kümmt de Mosel un de Lahn rin. Denn geiht de Rhien twüschen den Westerwald un de Eifel dör.

Bonn bit Rhiendelta (Nedderrhien)

Bi Bonn ward de Rhien Deel vun Noordrhien-Westfalen. De Stroom un ok dat Rebeet heet denn Nedderrhien. Dor liggen de gröttsten Städer Köln (Rhienkilometer 690) un Düsseldörp (Rhienkilometer 740). Langs de Ruhr, de bi Duisborg in den Rhien geiht, is dat Ruhrrebeet, een vun de gröttsten Industrierebeden vun de Welt. Bi Emmerich) is de Grenz na de Nedderlannen. Dor, bi Rhienkilometer 860, is de Rhien 730 Meter breed un hett mehr Water as de Ilv.

Bi Rhienkilometer 868 fangt dat Delta vun den Rhien an. Bi Rhienkilometer 1031 deelt he sik un de Waal un den Pannerdens Kanaal. Düsse Kanal deelt sik bi Arnem in den Nederrijn (later Lek naamt) un de Ijssel. To Waal un Lek kümmt denn de Maas dorto, denn geiht dat Water (2.330 m³ Water pro Sekund) in de Nordsee.

Rechte Nevenströöm vun den Rhien

Landquart
Ill
Dornbirner Aach
Bregenzer Aach
Argen
Schussen
Radolfzeller Aach
ut den Swattwald:
- Wutach
- Wiese
- Elz
- Kinzig
- Rench
- Murg
- Alb
Neckar
Main
Murg
Lahn
Wied
Sieg
Wupper
Düssel
Ruhr
Iämscher
Lippe

Linke Nevenströöm vun den Rhien

Städer an'n Rhien

(Länner: CH=Swiez, FL=Liechtensteen, A=Österriek, D=Düütschland, F=Frankriek, NL=Nedderlannen, (L) för linksrhiensch, (R) för rechtsrhiensch)

Alpenrhien un Bodensee

Ilanz, CH (L)
Chur, CH (R)
Maienfeld GR, CH (R)
Bad Ragaz, CH (L)
Sargans, CH (L)
Vaduz, FL (R)
Feldkirch, A (R)
Dornbirn, A (R)
Bregenz, A (R)
Lindau, D (R)
Rorschach, CH (L)
Friedrichshafen, D (R)
Romanshorn, CH (L)
Meersburg, D (R)
Überlingen, D (R)
Kreuzlingen, CH (L)
Konstanz, D (L,R)
Radolfzell, D (R)
Steckborn, CH (L)

Hoochrhien:

Stein, CH (R)
Schaffhausen, CH (R)
Rheinau, CH (L)
Eglisau, CH (R)
Kaiserstuhl AG, CH (L)
Zurzach, CH (L)
Waldshut, D (R)
Koblenz AG, CH (L)
Laufenburg (Baden), D (R)
Laufenburg AG, CH (L)
Bad Säckingen, D (R)
Stein, CH (L)
Rheinfelden (Baden), D (R)
Rheinfelden AG, CH (L)

Böverrhien:

Basel, CH (L,R)
Mülhausen, F (L)
Breisach, D (R)
Straßburg, F (L)
Kehl, D (R)
Karlsruhe, D (R)
Wörth, D (L)
Germersheim, D (L)
Speyer, D (L)
Ludwigshafen, D (L)
Mannheim, D (R)
Worms, D (L)
Gernsheim, D (R)
Mainz, D (L)
Ingelheim, D (L)
Wiesbaden, D (R)
Rüdesheim am Rhein, D (R)
Bingen, D (L)

Middelrhien:

Sankt Goarshausen, D (R)
Sankt Goar, D (L)
Boppard, D (L)
Lahnstein, D (R)
Koblenz, D (L,R)
Bendorf, D (R)
Neuwied, D (R)
Weißenthurm, D (L)
Andernach, D (L)
Bad Hönningen, D (R)
Bad Breisig, D (L)
Sinzig, D (L)
Linz am Rhein, D (R)
Remagen, D (L)
Unkel, D (R)
Bad Honnef, D (R)
Bonn, D (L,R)
Königswinter, D (R)

Nedderrhien:

Niederkassel, D (R)
Wesseling, D (L)
Köln, D (L,R)
Dormagen, D (L)
Monheim, D (R)
Düsseldörp, D (R,L)
Neuss, D (L)
Uerdingen, D (L)
Duisborg, D (R,L)
Rheinberg, D (L)
Wesel, D (R,L)
Santen, D (L)
Rees, D (R)
Emmerek, D (R)
Arnem, NL (R)
Alphen aan den Rijn, NL (R)
Katwijk, NL (L)

Ökologie

Na Angaven vun dat Umweltbunnsamt is de Rhien siet 1960 beter woorn. Dat kümmt to't eerste vun de Kläranlagens, obers ok dorvun, dat vun de Industrie nich mehr so veel Schiet un Afwater rinlaten ward. Hüüt gifft dat al wedder 40 Fischorden in den Rhien. Obers dat is jümmers noch en Barg Schiet, de den Rhien dal na de Nordsee fleet.

Schietkrom in den Rhien 1985 und 1992 (Angaven in t)
Schadstoff	1985	1992
Ammonium-N2	37.000	16.800
AOX	4.675	890
Blie	550	330
Cadmium	9	5,9
Chrom	500	220
Phosphor (total)	32.000	13.000
Quecksülver	6	3,2
Zink	3.600	1.900

Schippsverkehr

De Rhien weer al in de Römertied un dat Medeloller en wichtige Waterstraat in Europa un is dat ok hüüt noch, besünners för Swoorgood. Mit de Mainzer Akte vun 1832 weer de Toll wegnahmen un mit de „Mannheimer Akte“ vun 1868 is de Rhien to en Oort Internatschonaal Waterstraat woorn.

Weblenken

Internationale Kommission zum Schutz des Rheins (IKSR) (hoochdüütsch)
Internationale Kommission für die Hydrologie des Rheingebietes (KHR) (hoochdüütsch, franzöösch, engelsch)
SWR Wissen: Geomorphologie - Der Rhein (hoochdüütsch)
Die Nibelungen am Rhein (hoochdüütsch)
Weitere Rheinbrücken? (hoochdüütsch)