Johann Elert Bode
Johann Elert Bode (* 19. Januar 1747 in Hamborg; † 23. November 1826 in Berlin) weer en düütschen Astronom.
Leven un Wark
[ännern | Bornkood ännern]Bode weer as öllste vun negen Kinner in en Hambörger Koopmannsfamilie boren. In Hamborg is he opwossen un kreeg dor sien Utbilln vör allen dör sien Vadder. In sien Jöögd harr he ünner en swore Krankheit vun’t rechte Oog to lieden, dör de sien Sehkraft rechts düchtig minnert weer. In’t Johr 1765 is he över den Dokter Heinrich Reimarus mit den Schoolmeester för Mathematik Johann Georg Büsch an’t Akademische Gymnasium bekannt worrn. De weer vun Bode sien mathemaatschen Anlagen bannig andoon un geev em Verlööf, sien Bökeree un de Reedschoppen utu sien Instrumentensammlung för’t egene Studium to bruken. 1766 keem Bode sien eerste wetenschoppliche Afhanneln rut, de sik mit de Sünndüüsternis vun’n 5. August 1766 befaten de. Dormols weer he negenteihn Johren oolt. Dorna kemen Arbeiten to’n Venustransit vun’n 3. Juni 1769, as ok dat unafhangige Opdecken vun den Komet C/1769 P1 (Messier) in’t Johr 1769 un dat Beobachten vun’n Komet P/Lexell een JOhr later.
Al 1774 geev he för dat Johr 1776 dat eerste Berliner Astronooomsche Johrbook rut. Vörher harr he de vun Johann Daniel Titius 1766 opdeckte empirische Formel publizeert, de de blots in en Footnoot anmarkt harr – de later as de Titius-Bode-Reeg bekannt worrn is. Na de Formel laat sik bit hen na Uranus ruchweg de Afstännen vun de Planetenbahnen to de Sünn dorstellen. An’n 31. Dezember 1774 hett he de Galaxien M 81 un M 82 opdeckt. In’t Johr 1786 is he Direkter vun de Berliner Steernwacht worrn.
In de Fackwelt is Bode sünners dör sien Arbeit to de Ümloopbahn vun Uranus bekannt worrn, de 1781 opdeckt weer. Vunwegen dat ok Uranus noch mit dat fre’e Oog to sehn is, hett Bode in olle Steernkatalogen na sien Positschonen söcht. Wohrhaftig hett he dorbi tallrieke olle Positschonen funnen, de eerste al 1690 in’n Kataloog vun John Flamsteed, in den Uranus as Steern 34 Tauri vertekent is. Dordör is dat mööglich worrn, de Ümloopbahn veel fröher mit hoge Nauigkeit to bereken, as dat vermoodt weer. Afwieken vun de berekenten Positschonen mit de wohren Beobachten weer de Grund, dat op en wieteren buteren Planet slaten worrn is, wat 1846 denn to’t Opdecken vun Neptun föhrt hett. Ok de Naam Uranus weer en Vörslag vun Bode, de mit dat Opdecken vun Neptun ok allgemeen akzepteert worrn is. Vörher weer de Planet ok as Herschel betekent, na sien Opdecker Wilhelm Herschel oder as Georgium Sidus na den britischen König Georg III.
Blangen dat Johrbook hett Bode de Anleitung zur Kenntniß des gestirnten Himmels rutbröcht, in de he de Steernbiller vörstell. Mit mehr as teihn Oplagen kann dat för dormolige Tieten as Bestseller gelln. Bito geev he twee Atlanten vun’n Himmel rut: de eerste, Vorstellung der Gestirne, weer vör Amateuren un Hobbyastronomen, de tweete, Uranographia, gellt as letzt Meetserwark vun de künstlerischen Himmelskartografie.
Na Bode sünd mehrere Himmelskörpers nöömt, so as de Komet C/1779 A1 (Bode), den he an’n 6. Januar 1779 sülvst opdeckt hett. Bito dräägt de Maandkrater Bode un de Lüttplanet (998) Bodea sien Naam.
Warken
[ännern | Bornkood ännern]- Kurzgefaßte Abhandlung von dem im Herbst dieses 1769sten Jahres erschienenen Kometen nebst einem geometrischen Entwurf seiner wahren Laufbahn um die Sonne. 1769 (Digitalisat vun de Universitätsbökeree Kiel)
- Sammlung astronomischer Hülfstafeln. 1776
- Erläuterung der Sternkunde 1778, Deel 1, Deel 2
- Anleitung zur Kenntniß des gestirnten Himmels. Berlin 1786, (7. Oplaag)
- Nachtrag zur zu seiner Anleitung zur Kenntniss des gestirnten Himmels, 1817, Digitalisat
- Vorstellung der Gestirne. 1782, Digitalisat
- Kurzer Entwurf der astronomischen Wissenschaft. 1794, Digitalisat (9. Oplaag)
- Uranographia, sive astrorum descriptio viginti tabulis aeneis incisa ex recentissimis et absolutissimis Astronomorum observationibus. Berolini, apud Autorem 1801.
- Allgemeine Beschreibung und Nachweisung der Gestirne nebst Verzeichniss der geraden Aufsteigung und Abweichung von 17240 Sternen, Doppelsternen, Nebelflecken und Sternhaufen. Digitalisat
Literatur
[ännern | Bornkood ännern]- Christian Bruhns: Bode, Johann Elert. In: Allgemeine Deutsche Biographie (ADB). Band 3, Duncker & Humblot, Leipzig 1876, S. 1 f.
- Friedhelm Schwemin: Der Berliner Astronom. Leben und Werk von Johann Elert Bode (1747-1826). Frankfort an’n Main: Harri Deutsch, 2006. ISBN 3-8171-1796-5.
- Reed in’n Andenken an Johann Elert Bode vun Johann Franz Encke in’t Johr 1827 in Abhandlungen der Königlich Preussischen Akademie der Wissenschaften Digitalisat
- Neuer Nekrolog der Deutschen, 4. Jg., 2. Deel, 1826, Bernhard Friedrich Voigt, Ilmenau, 1828, S. 688 ff., (online)
Weblenken
[ännern | Bornkood ännern]
- Literatur vun un över Bode in’n Kataloog vun de Düütschen Natschonalbökeree
- friedensblitz.de: Johann Elert Bode – der erste Berufsastronom Hamburgs (hoochdüütsch)