Feminisme
Feminisme wil at kearls un vrouwlüde in allens lyk sint: politik, ekonomisk, persöönlik un sociaal. Vanuut et feminisme besteyt et idee at hüdige samenleavingen meysttyds patriarchaal sint (dat se et leaven vanuut de kearl bekyket) un vrouwlüde dårdöär uneyrlik behandeld wordet. Dårümme kummet vöärstanders van et feminisme in de beyne üm te warken an verbeatering van kansen vöär vrouwlüde in et underwys, up sakelik gebeed un et neamen van eygene besluten.
Feministiske beweagingen kummet al seyd et ende van de 18. eywe up vöär vrouwenrechten, sou as et recht üm to stemmen, ouk eköäsen to worden in oapenbåre beropen, wark, gelyke betaling, grundbesit, recht up underwys, gelyke rechten in et huwelik un moderskopsverlof. Feministen hebbet sik ouk inesat vöär recht up vöärbehodsmiddelen, abortus un meddoon in de samenleaving. Se kummet in et gewäär teagen seksuääl geweld, lastigvallen un hüselik geweld. Wyders hebbet feministen sik inesat vöär meyr beslisrecht in wat as vrouwlüde antrekket an kleyder un wat se in de vrye tyd doot.
Volgens geleyrden hebbet feministen al nen houp vöär mekander ekreagen in samenleavingen, vöäral in de westerske wearld: dat vrouwlüde nu stemrecht hebbet, dat der meyr reakening med vrouwlüde hölden wördt in taalgebruuk, dat se selvbeskikking hebbet oaver kinder krygen (med dårby togang töt vöärbehodsmiddelen un abortus) un recht up eygendom un grundbesit.
Feminisme richtet sik vöärnamelik up vrouwenrechten. Toch meynet der wat dat et ouk de kearls angeyt, ümdat dee dårdöär ouk ne andere rulle kryget. See meynet dat de bevryding van vrouwlüde uut klassike upelegde rullen sou as dee vöär vrouwlüde göldden ouk medeyne vöär kearls ne bevryding is van öäre klassike rullen.
Der sint verskillende ströymingen binnen et feminisme untstån, med neet altyd deselvde dolen. Den eyrsten gulv liberale feministen uut de 19. eywe wolden politike un juridiske gelykheid binnen en liberaaldemokratisk stelsel. Dår küm teagenoaver to stån de proletariske vrouwenbeweagingen uut de arbeidersklassen, wåruut uutendelik et socialistiske un Marxistiske feminisme untstünd. Seyd de jåren 1960 ståt disse beide ströymingen teagenoaver et radikale tweyde-gulvsfeminisme, wat ne deepgånde herförming van de patriarchale samenleaving wil.
Teagen et ende van de 20. eywe untstünden noch weader nyere förme van feminisme. Wat kreagen anmarkingen ümdat se sik to stark richteden up blanke, höygerupeleide heteroseksuäle vrouwlüde uut de middenklasse. Dårümme sint der nu ouk meyr multikulturele feministiske förme, sou as swart feminisme. Wat lüde meynet dat et femisme kan leiden töt kearlshaat un dat vrouwlüde koste wat kost vöäretrökken worden müttet. See meynet dat et up den langen duur neet best vöär beide kanten is.