Čamu biełarusy słabyja?

Užo šmat hadoŭ biełarusy dumajuć i raźbirajucca, adkul słabaść ich nacyi. Razam ź imi dumajuć pra heta i roznaha kštałtu siabry biełaruskaj spravy za jaje miežami, daśledčyki historyi, palitołahi, hramadskija dziejačy ci navat niekatoryja prostyja ludzi. Cikavić heta i mianie, palaka, jaki bolš za 10 hadoŭ naziraje za biełaruskaj rečaisnaściu. Časta ŭdzielničaju ŭ roznych sustrečach i dyskusijach, dzie ŭźnikaje pytańnie, čamu biełarusy niazdolnyja vyzvalicca. Čamu jany takija biezdapamožnyja? Čuŭ i bačyŭ šmat sprobaŭ adkazu, jakija vy ŭsie vielmi dobra viedajecie, bo jany biaskonca paŭsiul paŭtarajucca. Ale apošnim časam ź vialikaj siłaj udaryła mianie dumka, što

asnoŭnaj pryčynaj moža być prablema, pra jakuju amal nikoli nichto nie havoryć. Prablema, jakaja ŭ biełaruskim asiarodździ — štości nakštałt tabu, što kožny abychodzić i śviadoma nie kranaje, bo sam ź joju nie razabraŭsia.

Ale ŭsio pa čarzie. U Varšavie rehularna adbyvajucca sustrečy ź biełaruskimi aŭtarytetami, intelektuałami, ludźmi kultury. U čas adnoj z takich sustrečaŭ u vieraśni 2010 hoda pavažany hość ź Biełarusi skazaŭ, što ciapierašnija ŭmovy ŭ hetaj krainie nie adroźnivajucca ad akupacyi, i tamu varta karystacca mietadami tych časoŭ. Jon pryvioŭ prykład akupavanaj u čas Druhoj suśvietnaj vajny Polščy, dzie niemcy vyrazali vykładčykaŭ, začyniali škoły, dušyli kulturu i nacyjanalnuju śviadomaść ludziej. U toj čas padpolnyja nastaŭniki sustrakalisia ź dziećmi i moładździu na kvaterach i viali ź imi razmovy. Raskazvali im pra kulturu, pra sapraŭdnuju historyju, pra movu. Takim čynam jany vyratavali vialikuju častku maładoha pakaleńnia ad pieratvareńnia ŭ raboŭ. I takoje, skazaŭ biełaruski aŭtarytet, MOŽNA rabić u nas! Hetaha milicyja nie zdoleje pravieryć ci zabaranić. Nichto nie moža tabie zabaranić razmaŭlać ź dziciem doma pra praŭdu.

Ja byŭ uražany. Padumaŭ, što sapraŭdy tak i jość! Mabyć, nie demanstracyi, nie vuličnyja pratesty — daroha da vyzvaleńnia Biełarusi, ale štości, što ŭ nas nazyvajecca «pracaj u asnovach», — adukacyja hramadstva, uzbudžeńnie i pašyreńnie jaje śviadomaści. Hety pohlad asabliva ŭ mianie ŭzmacniŭsia paśla śniežnia 2010 hoda. Stała jasna, što maładyja ludzi, jakija pratestavali na płoščy, masava traplajuć u turmy, stračvajuć miescy va univiersitetach, stračvajuć svoj čas, svaje šancy na raźvićcio, traplajuć ŭ izalacyju, a paźniej — u emihracyju. A tym časam Biełarusi patrebnyja nacyjanalnyja elity, mocny słoj hramadstva, jaki ŭznačalić ruch na karyść pieramienaŭ i jaki paźniej nakiruje krainu ŭ pravilny bok, kali hetyja źmieny pryjduć.

I ciapier, kali idzie razmova pra toje, što rabić paśla 19 śniežnia, jak dalej zmahacca, ja kažu: sustrakacca ź dziećmi i z moładździu na kvaterach. Raskazvać im pra biełaruskuju movu i historyju. Tłumačyć im, što toje, pra što raskazvajuć u škołach, — hłupstva, kab u heta nie vieryli. Kali pryjdzie milicyja, chutka prykinucca, što adbyvajecca niejkaje mierapryjemstva, naprykład, viasielle. Milicyja kantraluje vulicy, ale kvatery — pakul nie.

A potym zdaryłasia samaje cikavaje. Ja sustreŭsia ź dziŭnaj, nieadnaznačnaj reakcyjaj maich biełaruskich kalehaŭ. Jany časam maŭčali, časam hladzieli ŭ ziamlu, i ja vielmi redka čuŭ sapraŭdnyja słovy padtrymki hetaj idei. Mianie heta spačatku ździviła: heta ž prosta, nie treba resursaŭ, nie treba hrošaj, ryzyka nizkaja, kožny samastojna moža heta rabić! Pačuŭ adkazy ŭ styli: ''Nu tak, tolki dzie znajści takich dziaciej…» Jak heta? Spačatku ŭ siamji, u siabroŭ. Ale toje, što dla mianie zdałosia naturalnym, šmat chto prosta nie ŭspryniaŭ. Ja pačaŭ cikavicca, čamu ŭ biełarusaŭ takaja nieachvota arhanizavać «padpolnyja škoły». Tym bolš što šmat u kaho z maich kalehaŭ jakraz dzieci uzrostu 2–7 hadoŭ, jakija chutka iduć u škołu, i treba dumać, jak ich padrychtavać da prapahandy.

Ja, zdajecca, znajšoŭ adkaz, kali zrazumieŭ isnavańnie inšaj, bolš hłybokaj prablemy. Ale spačatku prykłady.

Pieršy znajomy, śviadomy biełarus, cikavicca historyjaj, idejny prychilnik hłybokich źmienaŭ u krainie, šmat čaho robić dla biełaruskaj spravy, biełaruskamoŭny. Ale, jak u chutkim časie vyśvietliłasia, nie dla ŭsich, bo jaho žonka uvohule NIE RAZUMIEJE biełaruskaj movy. Kali jana jaje pačuła, to padumała, što heta polskaja.

Treci znajomy, biełaruski student u Polščy, zmahar za movu i za svabodu, sa svajoj dziaŭčynaj razmaŭlaje tolki pa-rasijsku.

U taki momant źjaŭlajecca pytańnie:

na jakoj movie jany vychoŭvajuć albo buduć vychoŭvać svaich dziaciej? Jakija idei i kaštoŭnaści jany im pieradajuć? Jak vyhladaje asiarodździe, u jakim raście dzicia ŭ pieršyja, samyja važnyja hady žyćcia? Ci budzie jano ličyć biełaruskuju movu rodnaj? I ci trapić jano ŭ biełaruskamoŭnuju škołu?

Siamiejnaja situacyja biełarusaŭ — heta tema, jakuju redka zakranajuć u razmovach. Heta vielmi pryvatnaja tema; niazručna pytać ludziej, a tym bolš niazručna kamientavać. Kali, stojačy na płoščy, vy padumajecie, što ludzi pobač z vami — heta hramadstva, to pahladzicie ŭvierch, na śviatło ŭ voknach damoŭ. Mienavita tam — asnoŭnaja jačejka hramadstva. Dom, siamja.

Kaliści siastra majoj mamy, kali jašče była dziciem, viarnułasia sa škoły zapłakanaja. Tam paviedamili, što pamior Bierut, dobry i sumlenny kiraŭnik krainy, baćka naroda, siabra dziaciej. Tady maje babula i dzied praviali ź joj surjoznuju razmovu i skazali, što tak havorać tolki ŭ škole, a nasamreč niama čaho płakać, bo Bierut — bandyt i złačynca. I tak rabiła bolšaść polskich siemjaŭ

asnoŭnaja ŭstanova krainy — siamja — była macniejšaja za dziaržaŭnyja orhany.

Dom i siamja — heta miesca, dzie my vychoŭvajem svaich dziaciej. Heta krepaść, u jakoj niama miesca ŭsiamu hetamu brudu i palityčnamu marazmu.

Baćki pavinnyja pieradavać dzieciam asnoŭnyja kaštoŭnaści — pavahu da Radzimy, da movy i rychtavać da taho, što kali jany pojduć u škołu, to pačujuć šmat chłuśni.

Ja zaŭvažyŭ, što niekatoryja biełaruskamoŭnyja biełarusy nie mohuć damovicca sa svaimi baćkami. Pamiž imi albo kanflikt, albo niejkaja dziŭnaja niejtralnaść. Ich dziejnaść na baćkoŭ, na bratoŭ i siaścior niejak nie ŭpłyvaje; zdajecca, jany nie vielmi časta pra heta razmaŭlajuć. Skažu bolej: adčuvańnie, što ŭ hetych biełaruskamoŭnych jość niejki soram. Ahitavać ludziej na vulicy, dziejničać u partyi, razmaŭlać z čužymi ludźmi nakont źmienaŭ u krainie — heta narmalna, ale kab razmaŭlać ź siamjoj — heta ŭžo prablema. Jak jany chočuć pierakanać hramadstva, kali nie mohuć pierakanać baćkoŭ, samych blizkich ludziej, jakija im daviarajuć? Jak jany chočuć zmahacca z rusifikacyjaj u krainie, kali jany dazvolili, kab «vorah» uvajšoŭ u ich dom, u hałovy ich rodnych?

Časam ludzi pavodziać siabie tak, što, zdajecca, być biełaruskamoŭnym, nacyjanalna śviadomym biełarusam — heta niejkaja niefarmalnaść, subkultura. Jak być animešnikam albo mietalistam. Dla ich heta styl žyćcia buntaŭnika, kab adroźnivacca. Ale heta nie nastolki surjozna, kab «duryć mazhi» baćkam abo bratam. Hetyja

ludzi pavinnyja zrazumieć, što heta nie alternatyŭnaść, a NARMALNAŚĆ.

Na maju dumku, kab Biełaruś stała svabodnaj, demakratyčnaj krainaj, a biełarusy — zdarovaj i mocnaj nacyjaj, abaviazkova treba ŭzmacnić strukturu siamji. Treba ačyścić dom, kab jon zrabiŭsia maleńkaj Biełaruśsiu, pra jakuju vy marycie. I tolki paśla, kali heta atrymajecca, źmianiać usiu krainu.

Treba vychoŭvać dziaciej ad naradžeńnia na rodnaj movie, razmaŭlać ź imi pra kaštoŭnaści.

• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0