انگلیس

England
ملی شعار: Dieu et mon droit «خدا و مه حق» (به فرانسوی)
ملی سرود: God Save the Queen خدا ملکه ره حفظ هاکنه
انگلیس ِموقعیت
نیشتنگا (و گتترین شهر)		لندن غربی′۷°۰ شمالی′۳۰°۵۱
رسمی زوون		انگلیسی و کورنی
حکومت ِنوع		مشروطه سلطنت
حاکمون نوع  • ملکه • نخست‌وزیر		الیزابت دوم بوریس جانسون
گتی
-	گتی	۱۳۰٬۲۷۹کیلومتر مربع (۷۹)
-	‌ئو‌ (٪)	۱٫۳۴ ٪
جمعیت
-	سرشماری	۵۴٬۳۱۶٬۶۰۰ نفر  (۲۱)
-	جمعیت انبسی	۲۲۳‎/km۲‏
جی‌دی‌پی	(تخمین ۲۰۰۶)
-	مجموع	۱٫۹ تریلیون دلار (۵)
-	سرانه	۳۸٬۰۰۰ دلار (۱۵)
پول یکا		پوند استرلینگ (GBP)
زمونی منطقه		GMT (جهونی ساعت۰)
-	تابستونی (DST)	BST (جهونی ساعت)
رانندگی جهت		چپ
اینترنتی دامنه		.uk
تلفن پیش‌شماره		+۴۴

اینگلیس یا انگلیس که وه ره انگلستان و انگلند هم گانه (انگلیسی جه: England) اتا از چارتا کشوری هسته که بریتانیا و شمالی ایرلند متحد پادشاهی ره تشکیل دنه و ونه مهمترین بخش هسته. انگلیس جوغرافیایی مکان بریتانیای جزیره‌ی جنوب هسته و انگلیس این جزیره دله، اسکاتلند و ولز جه همسایگی دارنه.

انگلیسِ نیشتگا و گت‌ترین شهر لندن هسته. این کشور گتی ۱۳۰٬۳۹۵ کیلومتر مربع و ونه جمعیت تا سال ۲۰۱۴ میلادی ۵۴٬۳۱۶٬۶۰۰ نفر بی‌یه.

تاریخ

استون هیج ِبنا که ۲۰۰۰ تا ۲۵۰۰ پیش از میلاد شنه.

انگلیس دله حدود ۷۸۰ هزار سال پیش هومو انتکسورون زندگی کاردنه و ۵۰۰ هزار سال پیش باستانی آدمون جزیره دله وارد بینه. ۱۱ هزار سال پیش که هنتا بریتانیا و ایرلند و اروپای خاک هِدی تن ِوصله بینه و وشون میون ئو دنی‌بی‌یه، هومو ساپینس (= انسان خردمند) این منطقه دله وارد بَینه. عصر آهن اتی سلتیکی مردمون اروپا جه بمونه و انگلیس دله ساکن بَینه که قبیله-قبیله زندگی کاردنه.

ژولیوس سزار اولین رومی بی‌یه که خاسته بریتانیا ره بَیره. وه چندین جنگ هاکرده ولی ونه بخاستی نیّه و حدود صد سال بعد طول بکشی‌یه تا سال ۴۳ میلادی امپراتور کلودیوس این جزیره ره بَیره. رومیونِ دوره مسیحیت هم بریتانیا دله په‌روو پی‌دا هاکرد بی‌یه. بعد این‌که روم باستان رِقِد بورده و ونه سربازون وردگرستنه شه ولایت، بریتانیا دکته اتی بی‌دین وایکینگون ِ دَس که وشون قبایل ره گاتنه «آنگلوساکسون».

قرون وسطا

نورثامبریا، مرسیا، وسکس، شرقی آنگلیا، اسکس، کنت و ساسکس چنتا پادشاهی نوم بی‌یه که جزیره دله هرکامین اتا قسمت ره بَییتنه و رقابت کاردنه. قرن هفتم نورثامبریا و مرسیا میون رقابت بالا بَیته و قرن هشتم مرسیا شه برتری ره سِراق هدا. اوایل قرن ۹ مرسیایِ جا ره وسکس پـِر هاکرده ولی همین قرن ِدمباله اتی دانمارکی وایکنیگ بمونه و چنتا پادشاهی ره حمله هاکردنه و قدرت پیدا هاکردنه. گت آلفرد تنها شاهی بی‌یه که وسکس ره سیوا باقی داشته و دانمارکیون ره کم‌کم شه میس دله بَیته. سال ۹۲۷ اتلستن موفق بیّه تموم انگلیس ره بَیره و غربی وسکسِ سامون ره گتته هاکنه و سال ۹۵۳ ادرد این اتحاد ره ویشته هاکرده و نورثامبریا ره رقد بدا. اواخر قرن دهم این اتحاد کامل بیّه و تموم انگلستان ره اتا خاندان حکومت کارده که نروژ و دانمارک ره هم شه سامون‌سری داشته. اما سال ۱۰۴۲ شاه ادوارد اتا محلی حکومت تشکیل هدا که نروژ-دانمارک جه دیگه ارتباط ندارن.

ادوارد که بمرده په، اتی نورمن مردمون بمونه و اَی انگلیس ره بیتنه. نورمن‌ها خود اصلاً اسکاندیناوی جه بینه و اواخر قرن ۹ و اوایل قرن ۱۰ نرماندی دله ساکن بی‌بینه. وشون وقتی انگلیس ره بَیتنه هنتا فرانسوی گپ زونه و فرانسه‌ی فرهنگ ره شه همراهی بیاردنه که انگلیس ِرومی فرهنگ جه قاطی بیّه. انگلیس پلانتاجنت سلسله جه ارث برسی‌یه و وشون تا سه قرن سلطنت ره ادامه هدانه. ریچارد، ادوارد، ادوارد سوم و هنری وشون ِمعروفترین شاهون بینه. این گادر انگلیس اتا فئودالی حکومت داشته که کم‌کم ونه اختیارات ره پارلمون کم هاکرده و مگنا کارتا دله شاهِ اختیارات ره پچوک‌ته هاکرده. مذهب این دوره نقش زیادی داشته. امیرنشین ولز قرن ۱۳ گادر تیول پلانتاژنه بیه و ایرلند فرمانداری ره پاپ به انگلیس دربار هدیه هدا.

قرن چهاردهم، پلانتاجنت و والواها صد ساله جنگ راه دمبدانه تا فرانسه ره ارث بَیرن. سال ۱۳۴۸ میلادی وبا کورکاشم هاکرده و نصف جمعیت ره بکاشته. فاصله سال‌های ۱۴۵۳ تا ۱۴۸۷ دِتا اشرافی خاندان یورک و لنکستر، هِدی جه جنگ دکتنه که رزهای جنگ معروف هسته و تودور سلسله این جنگ په قدرت بَیته. این گادِر رونسانس ِفرهنگ هم انگلیس جه برسی‌یه.

مدرن دوره

هنری هشتم اصالتاً اتا ولزی شاه بی‌یه، که انگلیس دله بقدرت برسی‌یه. وه اتا ایسپانیایی پرنسس جه ازدواج هاکرده ولی زنا ونه ریکادار نیّه. وه خاسته ات‌دیگه زنا جه ازدواج هاکنه و کاتولیک ِقوانین اجازه ندانه که وه رسماً شه زنا ره طلاق هاده. همینسه هنری سال ۱۵۳۴ میلادی، بائوته که دیگه پاپ ِتابع نی‌یه و انگلیس هم دیگه کاتولیکِ کلیسایِ جمع دنی‌یه. وه شه ره انگلستان کلیسایِ رهبر اعلام هاکرده و اتا جدیدِ مذهب بساته تا زن بَوِره. این اتفاق باعث بیّه ونه میونه کاتولیکِ کشورون جه بهم بخاره. هنری که بمرده، ونه اتا ریکا (ادوارد ششم) و دِتا کیجا شاه بَیینه.

اولین کیجا (ماری اول) که ونه جا هنیشته، بائوته مملکتِ دین ونه اَی دَگِرده و کاتولیک بوّه ولی دومین کیجا (الیزابت اول) اَی انگلستانِ کلیسا ره رسمیت هدائه و زورپشتی این مذهب ره همه‌گانی هاکرده. این دوره انگلیس و اروپایی کشورون تجارت سَر رقابت زیادی داشتنه. سال ۱۵۸۵ انگلیس شه اولین مستعمره ره آمریکای قاره دله بساته تا ایسپانیا جه رقابت هاکنه ولی وشون ِشهر رِقِد بورده. اون سی، فیلیپ دوم که هابزبورگ و ایسپانیایِ قدرتمندِ شاه بی‌یه، اتا ناوگان دریایی بنوم آرمادا ره برسنی‌یه تا انگلیس ره حمله هاکنن و این کشور ره بَیرن ولی وشون ِگت‌گتِ کشتیِ توپ نتونسته انگلیس ِپچ‌پچیک قایق‌ها ره هدف بَیره و همینسه جنگ ره بباختنه. الیزابت که این جنگ جه قِصِر دَربورده، شه دریایی ناوگان ره قدرت هدا و ایسپانیایی-پرتغالی کشتیون ِبدزدی‌ین جا بتونسته دریا دله قدرت اول بوائه. وشون اینتی بی‌یه که موفق بَینه بریتیش ایست ایندیا کومپانی (=کمپانی هند شرقی) ره بساجن تا تجارت دله هلند و فرانسه جه پیش دَکفِن. اون گادِر الیزابت اتا رقیب دیگر هم داشته که اسکاتلند ِملکه (ماری استوارت) بی‌یه؛ الیزابت، که هیچ گادِر ازدواج نکارد بی‌یه، موفق بیّه اسکاتلند ره بَیره و وشون ِملکه ره بکاشه، ولی ماریِ ریکا ره شه جانشین معرفی هاکرده تا انگلیس-اسکاتلندِ اتحاد قوی‌تر بوو. اینتی بیّه که بریتانیایِ اتحاد، جیمز اول و شیشم ِسلطنت په، بوجود بمو و در اصل اون گادِر تاسا انگلیس و اسکاتلندِ شاه/ملکه ات‌نفر هسته.

• 
  هنری هشتم ِنقاشی. وه کاتولیکِ دین جا سیوا بیّه.
• 
  ماری اول که کاتولیک ره وَردگاردنی‌یه و خله کس‌ها ره بکوشته تا شه گپ ره ثابت هاکنه.
• 
  الیزابت اول که شه پی‌یر ِراه و روش ره وردگاردنی‌یه و ونه دوره انگلستان قدرت پیدا هاکرده.
• 
  ماری استوارت که اسکاتلند ملکه بی‌یه و الیزابت وه ره بکاشته.
• 
  جیمز اول و شیشم که ماری استوارتِ وچه و الیزابتِ جانشین بی‌یه. وه بریتانیایِ شاه بیّه و شخصی اتحاد ره بساته که هنتا وجود دارنه.

سال ۱۶۲۵ سلطنت چارلز اول جه ارث برسی‌یه. وه خاسته که فرانسه واری، انگلیس دله اتا مطلقه سلطنت راه دمبده که شاه بتونه هر کاری ونه دل وِنه هاکنه و پارلمون منحل بَوو. چارلزِ بخاستی‌ها باعث بیّه جنگ بوو و چارلز که فرانسه ونه پشتی ره کارده، شکست بخارده و وه ره اعدام هاکردنه. این گادِر پارلمون تصمیم بَییته که دیگه شاه لازم ندارنه و جمهوری اعلام بیّه. الیور کرامول سال ۱۶۵۳ شه ره مملکتِ محافظ بنومسته و مشترک‌المنافع کشورون دله قدرت اصلی بیّه. کرامولِ دیکتاتوری باعث بیّه ات‌سری جنگ که سه‌تا پادشاهی جنگ‌ها جه معروف هسته، شروع بوون. وقتی کرامول بمرده، هچکی ونه ارث ره نَیته و پارلمون بائوته ونه استوارت خاندان وردگردن؛ اینتی بیّه که چارلز دوم بموئه و سلطنت ره احیاء هاکرده. چارلز شه پروتستان بی‌یه ولی وچه‌دار نیّه و ونه برار که کاتولیک بی‌یه، ونه جا هنیشته. جیمز دوم که کاتولیک بی‌یه، پارلمون جه درگیر بیّه و وشون دَس جه فِرار هاکرده و بورده ایرلند دله، شه دور ارتش جمع هاکرده و پارلمون ره هاپیته.

سال ۱۶۶۸، خجیر انقلاب (= Glorious Revolution، انقلاب شکوهمند) دله، شاهی که جیمزِ جانشین اعلام بئی‌بی‌یه، قبول هاکرده که شه اختیارات ره کمته هاکنه و مشروطه سلطنت بوجود بموئه. این گادِر بریتانیایِ شاه ویلیام سوم بی‌یه که هلند ِحاکم بی‌یه و ماری دوم (جیمز کیجا) جه ازدواج هاکرد بی‌یه. ویلیام خله کشورون ره اروپا دله متحد هاکرده تا بتونه فرانسه‌ی ابرقدرت جلو هِرِسته و این کشور ره جنگ دله شکست هاده. ماری دوم که بمرده، ونه خاخِر (ملکه آن) حاکم بیّه. ملکه آن ِدوره، سال ۱۷۰۷ دِتا پارلمونی قانون تصویب بَینه که رسماً اعلام هاکردنه اسکاتلند و انگلیس ِحاکم ونه ات‌نفر بائن و این اتحادِ نوم ره «گت بریتانیای پادشاهی» بنومستنه.

وقتی بریتانیا رسماً متحد بیّه، این کشورِ رشد هم ویشته بیّه و «بریتانیای امپراتوری» شکل بَیته. این کشورِ درون هم صنعتی انقلاب بوجود بمو که رشد زیادی ره باعث بیّه. سال ۱۷۶۱ جه کانال بساتن و ئویِ منظم هاکردن انگلیس دله شروع بیّه و سال ۱۸۲۵ اولین قطار ِخط ره انگلیس دله بساتنه. خله روستایی مردمون این دوره راه دکتنه بوردنه شهرها دله کار هاکنن و اینتی منچستر و بریمنگام واری شهرون دله، کارخنه‌ئون زیادی بساته بیّه. ناپلئونی جنگون هم باعث بَینه «بریتانیایی ملیت» جان بَیره و تقویت بوو. ملکه ویکتوریا گادِر این امپراتوری شه اوج قدرت جه برسی‌یه و قوی‌ترین تجارت، اقتصاد، استعمار و ارتش ره بریتانیا داشته و لندن دنیایِ گت‌ترین شهر بیّه. این دوره مردمی جنبش‌ئون باعث بَینه که حق رأی همه‌گانی بوو و زنان هم حق رأی پیدا هاکنن. بریتانیا هر دِتا جهونی جنگ دله شرکت داشته و متفقون دله دیّه و خسارات زیادی بدی‌یه ولی ونه سامون ره نتونستنه فتح هاکنن. بعد جنگ، بریتانیا شه مستعمرات ره رها هاکرده و خله کشورون مستقل بَیینه. بریتانیا اوایل اروپای اتحادیه دله عضو بیّه و این نهادِ مؤسسون جه بی‌یه ولی اتا رفراندوم دله مردم باتنه که دیگه نخانّه اتحادیه دله دَوون و برکسیت دله تصمیم بَییتنه اروپایِ اتحادیه جه بریم بئن.

سیاست

وست‌مینستر که انگلیس دله دره و بریتانیایِ پارلمون اونجه تشکیل وانه.

سال ۱۷۰۷ تاسا دیگه دولتی که ونه اسم «انگلیس» بائه، وجود ندارنه. اون گادر تاسا انگلیس رسماً بریتانیای متحد پادشاهی دله دَره و ونه پارلمون همون بریتانیای پارلمون هسته که لندن ِوست‌مینستر کاخ دله دره. این پارلمون ۶۵۰ عضو دارنه که ۵۳۲ نفرشون انگلیس ِنماینده هستنه و الباقی اسکاتلند، ولز و شمالی ایرلند جه انّه؛ در حالی که اون مناطق شه وسّه سیوا پارلمون هم دارنه و انگلیس ندارنه.

انگلیس یا بریتانیا هیچ اساسی قانونی ندارنه و حتی وشون ِقضاوت هم بر اساس سنت هسته که وه ره کامن لا گانّه. این شیوه دله قاضی ونه با اونچی که سنت قضایی جه دونده و شه دانش و دونایی جه تصمیم بَیره که چی درسته و چی غلطه.

منابع

• روزول پالمر (1392). «تاریخ جهان نو» جلد اول. انتشارات امیرکبیر.