Aqbeż għall-kontentut

Proklos

Minn Wikipedija, l-enċiklopedija l-ħielsa
Proklos
kap tal-Akkademja Platonika

437 - 485
Sirjanu - Marinus ta' Neapolis
Ħajja
Isem propju Πρόκλος
Twelid Kostantinopli, 8 Frar 412
Nazzjonalità Biżantini
Residenza Dar ta' Proklos
Mewt Ateni, 17 April 485
Edukazzjoni
Lingwi Grieg Medjevali
Grieg antik
Għalliema Sirjanu
Olimpjodoru x-Xiħ
Plutarka ta' Ateni
Asklepiġenja
Heron
Studenti
Okkupazzjoni
Okkupazzjoni filosofu
matematiku
mitografu
kittieb
Xogħlijiet importanti Kummentarju dwar Ewklide
Elementi tat-Teoloġija
Teoloġija Platonika
Institutio physica
Deskrizzjoni fil-qosor tal-ipoteżi astronomiċi
Influwenzat minn Plotinu
Aristotile
Platun
Plutarka ta' Ateni
Sirjanu
Moviment Neoplatoniżmu

Proklos jew Proclus Lycius (pronunzja: /ˈprɒkləs laɪˈsiəs/; twieled fit-8 ta' Frar 412 – miet fis-17 ta' April 485), magħruf ukoll bħala Proklos is-Suċċessur (bil-Grieg: Πρόκλος ὁ Διάδοχος, Próklos ho Diádokhos), kien filosfu Neoplatoniku Grieg, wieħed mill-aħħar filosfi klassiċi ewlenin tal-perjodu aħħari tal-antikità. Huwa daħħal fis-seħħ waħda mill-iżjed sistemi elaborati u żviluppati bis-sħiħ ta' Neoplatoniżmu, u permezz ta' interpreti u tradutturi li ġew wara, kien influwenti fir-rigward tal-filosofija Biżantina, il-filosofija Iżlamika Bikrija, il-filosofija skolastika, u l-Idealiżmu Ġermaniż, speċjalment G.W.F. Hegel, li sejjaħ it-Teoloġija Platonika ta' Proklos "il-mument ta' żvolta jew ta' tranżizzjoni reali minn żmien il-qedem għaż-żminijiet moderni, mill-filosofija antika għall-Kristjaneżmu".[1]

Is-sors primarju dwar il-ħajja ta' Proklos huwa l-ewloġija Proklos jew Dwar l-Hena li nkitbet dwaru wara mewtu mis-suċċessur tiegħu, Marinus. Il-bijografija ta' Marinus riedet turi bil-provi li Proklos laħaq il-quċċata tal-virtujiet u kiseb l-ewdajmonija. Hemm ukoll xi ftit dettalji dwar iż-żmien meta għex fil-Ħajja ta' Isidore strutturata b'mod simili, li nkitbet mill-filosfu Damascius fis-seklu ta' wara.

Skont Marinus, Proklos twieled fl-412 W.K. f'Kostantinopli f'familja ta' status soċjali għoli minn Liċja, u trabba fi Xanthos. Huwa studja r-retorika, il-filosofija u l-matematika f'Lixandra, bil-ħsieb li jilħaq f'kariga ġudizzjarja bħal missieru. Qabel ma temm l-istudji tiegħu, huwa reġa' lura f'Kostantinopli meta r-rettur tiegħu, l-għalliem prinċipali (ċertu Leonas) tiegħu, kellu x-xogħol hemmhekk. Proklos sar avukat prattikant ta' suċċess. Madankollu, l-esperjenza tal-prattika tad-dritt wasslet biex Proklos jirrealizza li fil-fatt kien jippreferi l-filosofija. Huwa reġa' lura lejn Lixandra, u ddeterminat beda jistudja x-xogħlijiet ta' Aristotli taħt Olimpjodoru x-Xiħ. Huwa beda wkoll jistudja l-matematika matul dan iż-żmien flimkien ma' għalliem jismu Heron (l-ebda rabta ma' Hero ta' Lixandra, magħruf ukoll bħala Heron). Bħala student kapaċi, eventwalment ma kienx kuntent bil-livell ta' tagħlim filosofiku disponibbli f'Lixandra u mar Ateni, iċ-ċentru filosofiku ta' dak iż-żmien, fl-431 biex jistudja fis-suċċessur Neoplatoniku tal-Akkademja l-Ġdida, fejn ġie mgħallem minn Plutarka ta' Ateni (li ma għandux jiġi konfuż ma' Plutarka ta' Chaeronea), Syrianus, u Asclepigenia; huwa ħa post Syrianus bħala kap tal-Akkademja fl-437, u mbagħad ħadlu postu wara mewtu Marinus ta' Neapolis. Huwa għex f'Ateni bħala għażeb veġetarjan fil-prosperità u kien ġeneruż ma' sħabu sal-aħħar ta' ħajtu, għajr għal eżilju ta' sena, sabiex jevita l-pressjoni mill-awtoritajiet Kristjani. Marinus jirrapporta li kien qed jikteb seba' mitt linja kuljum.

Sfida biex jiġi ddeterminat it-tagħlim speċifiku ta' Proklos hi li n-Neoplatoniċi ta' żmienu ma kinux iqisu lilhom infushom bħala innovaturi; huma kienu jemmnu li kienu t-trażmettituri tal-interpretazzjonijiet korretti ta' Platun innifsu. Għalkemm it-tagħlim Neoplatoniku huwa ferm differenti mit-tagħlim fid-djalogi ta' Platun, spiss huwa diffiċli li wieħed jiddistingwi bejn ħassieba Neoplatoniċi differenti u jiddetermina x'inhu l-aspett oriġinali fihom. Għal Proklos, dan fil-fatt huwa possibbli biss permezz ta' Plotinu, l-uniku kittieb Neoplatoniku ieħor li għad għandna ammont sinifikanti ta' kitbiet tiegħu.

Proklos, bħal Plotinu u bosta min-Neoplatoniċi l-oħra, qabel dwar it-tliet ipostażi tan-Neoplatoniżmu: il-Waħdieni (hen), l-Intellett (nous) u r-Ruħ (psike), u kiteb kummentarju dwar l-Enneadi, li b'xorti ħażina għadhom jeżistu biss xi frammenti. Drabi oħra huwa jikkritika l-fehmiet ta' Plotinu. Għad-differenza ta' Plotinu, Proklos ma kienx tal-fehma li l-materja kienet ta' deni, idea li kkawżat kontradizzjonijiet fis-sistema ta' Plotinu. Diffiċli tiddetermina x'hemm differenti, jekk hemm, bejn it-tagħlim ta' Proklos u Syrianus: rigward dan tal-aħħar, kulma fadal huwa kummentarju dwar il-Metafiżika ta' Aristotli, u Proklos qatt ma jikkritika lill-għalliem tiegħu fil-kitbiet ippreservati tiegħu.

Il-karatteristika partikolari tas-sistema ta' Proklos hi l-elaborazzjoni tiegħu ta' livell ta' individwi msejħa enadi, bejn il-Waħdieni li jiġi qabel kull essri u d-divinità intelliġibbli. L-enadi jeżistu b'"sovrabbundanza", anke lil hinn mill-essri, iżda jinsabu fil-quċċata tal-ktajjen tal-kawżi (seirai) u b'xi mod jagħtu lil dawn il-ktajjen il-karattru partikolari tagħhom. Hu jidentifikahom mal-allat Griegi, għaldaqstant enadu jaf ikun Apollo u jkun il-kawża ta' kull ħaġa li għandha x'taqsam miegħu, filwaqt li ieħor jaf ikun Helios u jkun il-kawża ta' kull ħaġa xemxija. Kull enadu jipparteċipa ma' kull enadu ieħor, skont il-karattru tiegħu. Dak li jidher bħala multipliċità mhuwiex multipliċità, għaliex kull enadu jaf tassew jitqies bħala ċ-ċentru tas-sistema poliċentrika. Skont Proklos, il-filosofija hija l-attività li tista' teħles ir-ruħ milli tkun soġġetta għaż-żina, tfakkarha fl-oriġini tagħha fir-Ruħ, fl-Intellett, u fil-Waħdieni, u tħejjijha mhux biss biex titla' fil-livelli ogħla sakemm għadha f'din il-ħajja, iżda biex tevita li terġa' lura f'ġisem ġdid eżatt wara l-mewt. Minħabba li l-attenzjoni tar-ruħ, sakemm tkun f'ġisem, tant titbiegħed mill-oriġini tagħha fid-dinja intelliġibbli, Proklos kien tal-fehma li neħtieġu nfakkru lil ġisimna rigward l-oriġini spiritwali tagħna. B'hekk jaqbel mat-tagħlim tat-teurġija mressaq minn Iamblichus. It-teurġija hija possibbli peress li s-setgħat tal-allat (l-enadi) huma estiżi permezz ta' sensiela ta' kawżi saħansitra sad-dinja materjali. Permezz ta' ċerti kliem, atti u oġġetti mimlija setgħa, ir-ruħ tista' terġa' tiġi elevata biex ngħidu hekk. Proklos stess kien devot ta' bosta mir-reliġjonijiet f'Ateni, u kien iqis li s-setgħa tal-allat setgħet tkun preżenti f'dawn id-diversi approċċi.

Kummentarji dwar Platun

[immodifika | immodifika s-sors]

Il-maġġoranza tax-xogħlijiet ta' Proklos huma kummentarji dwar id-djalogi ta' Platun (Alcibiades, Cratylus, Parmenides, Republic, Timaeus). F'dawn il-kummentarji, huwa jippreżenta s-sistema filosofika tiegħu stess bħala interpretazzjoni leali ta' Platun, u b'hekk ma tantx kien wisq differenti minn Neoplatoniċi oħra, peress li kien tal-fehma li "xejn fit-testi ta' Platun ma kien hemm b'kumbinazzjoni", li "l-kitbiet ta' Platun kienu ispirati b'mod divin" (ὁ θεῖος Πλάτων ho theios Platon — Platun id-divin, ispirat mill-allat), li "l-istruttura formali u l-kontenut tat-testi Platoniċi kienu jimitaw dawk tal-univers", u għaldaqstant li spiss kienu jindirizzaw affarijiet b'mod imċajpar, sabiex jaħbu l-verità lil dawk li ma kinux midħla tal-filosofija. Madankollu, Proklos kien qarrej assidwu ta' Platun, u spiss jagħmel punti astuti ħafna dwar is-sorsi Platoniċi tiegħu.

Kummentarju dwar Timaeus

[immodifika | immodifika s-sors]

Fil-kummentarju tiegħu dwar Timaeus ta' Platun, Proklos jispjega r-rwol tar-Ruħ bħala prinċipju bħala medjazzjoni tal-Forom fl-Intellett lejn il-korp tad-dinja materjali kollha kemm hi. Ir-Ruħ hija msawra skont ċerti proporzjonijiet, deskritti b'mod matematiku f'Timaeus, u b'hekk il-Ġisem ikun xbieha maqsuma tal-ideat aritmetiċi u ġeometriċi tiegħu stess.

Xogħlijiet sistematiċi

[immodifika | immodifika s-sors]

Minbarra l-kummentarji tiegħu, Proklos kiteb żewġ xogħlijiet sistematiċi ewlenin. L-Elementi tat-Teoloġija (Στοιχείωσις θεολογική) jikkonsisti minn 211-il propożizzjoni, kull waħda segwita minn prova, l-ewwel nett mill-eżistenza tal-Waħdieni (l-Unità divina) sal-inżul tal-erwieħ individwali lejn id-dinja materjali. It-Teoloġija Platonika (Περὶ τῆς κατὰ Πλάτωνα θεολογίας) hija sistematizzazzjoni ta' materjal mid-djalogi Platoniċi, li minnhom turi l-karatteristiċi tal-ordnijiet divini, il-parti tal-univers li hija l-eqreb tal-Waħdieni.

Hemm ukoll tliet saġġi, li jeżistu biss b'traduzzjoni bil-Latin: Għaxar dubji dwar il-provvidenza (De decem dubitationibus circa providentiam); Dwar il-provvidenza u d-destin (De providentia et fato); Dwar l-eżistenza tad-dnewwa (De malorum subsistentia).

Xogħlijiet oħra

[immodifika | immodifika s-sors]

Kummentarju dwar l-Elementi ta' Ewklide

[immodifika | immodifika s-sors]

Proklos, il-kummentatur ta' Ewklide, kien midħla sew tal-Istorja tal-Ġeometrija ta' Ewdemu ta' Rodi, u ta deskrizzjoni fil-qosor tal-istorja bikrija tal-ġeometrija, li milli jidher kienet imsejsa fuq il-ktieb iktar antik ta' Ewdemu. Is-silta ġiet deskritta bħala "t-taqsira ta' Ewdemu", u tagħti xi dati bejn wieħed u ieħor, li kieku ma kinux ikunu magħrufa. Il-kummentarju influwenti tal-ewwel ktieb ta' Ewklide, Elementi, huwa wieħed mill-iżjed sorsi siewja li għandna dwar l-istorja tal-matematika tal-qedem, u r-rendikont Platoniku tal-istatus tal-oġġetti matematiċi kien influwenti.

F'dan ix-xogħol, Proklos elenka wkoll l-ewwel matematiċi assoċjati ma' Platun: sett matur ta' matematiċi (Leodamas ta' Thasos, Archytas ta' Taras, u Theaetetus), sett ieħor ta' matematiċi iżgħar (Neoclides, Eudoxus ta' Cnidus), u t-tielet sett ta' matematiċi iżgħar (Amyntas, Menaechmus u ħuh Dinostratus, Theudius ta' Magnesia, Hermotimus ta' Colophon u Filippu ta' Opus). Uħud minn dawn il-matematiċi kienu influwenti fl-irranġar tal-Elementi li Ewklide ppubblika iktar 'il quddiem.

Xogħlijiet mitlufa

[immodifika | immodifika s-sors]

Għadd ta' kummentarji Platoniċi tiegħu ntilfu. Minbarra Alcibiades, Cratylus, Timaeus u Parmenides, huwa kiteb ukoll il-kummentarji dwar il-bqija tad-djalogi fil-kurrikulu Neoplatoniku. Huwa kiteb ukoll kummentarju dwar Organon, kif ukoll il-prolegomena ta' Platun u Aristotli.

Proklos kien influwenti ħafna fir-rigward tal-filosofija Medjevali, għalkemm l-iktar indirettament, permezz tax-xogħlijiet tal-kummentatur Psewdo-Dijoniżju l-Areopagit. Dan l-awtur Grieg Kristjan tal-aħħar tas-seklu 5 jew tal-bidu tas-seklu 6 kiteb bil-psewdonimu Dijoniżju l-Areopagit, il-figura kkonvertita minn San Pawl f'Ateni. Minħabba din il-ġrajja, il-kitbiet tiegħu tqies li kważi kellhom awtorità appostolika. Huwa kittieb Kristjan oriġinali, u fix-xogħlijiet tiegħu jistgħu jinstabu għadd kbir ta' prinċipji metafiżiċi ta' Proklos.

Sors importanti ieħor ta' Proklos rigward il-Medju Evu kien il-Konsolazzjoni tal-Filosofija ta' Boezju li fih għadd ta' prinċipji u motivi ta' Proklos. Il-poeżija ċentrali tat-tielet ktieb hija sommarju tal-Kummentarju dwar Timaeus ta' Proklos, u r-raba' ktieb fih il-prinċipju importanti ta' Proklos li l-affarijiet mhumiex magħrufa skont in-natura tagħhom, iżda skont il-karattru tas-soġġett bl-għarfien.

Sommarju tal-Elementi tat-Teoloġija ta' Proklos ġie ċċirkolat bl-isem ta' Liber de Causis (Ktieb tal-Kawżi). L-oriġini ta' dan il-ktieb mhix ċerta, iżda ċċirkola fid-dinja Għarbija bħala xogħol ta' Aristotli, u ġie tradott bil-Latin daqslikieku kien xogħol Aristotli. Kellu awtorità kbira minħabba l-oriġini allegata tiegħu ta' Aristotli, u kien biss meta l-Elementi ta' Proklos ġie tradott bil-Latin li Tumas ta' Aquinas induna x'kienet l-oriġini reali tiegħu. Ix-xogħlijiet ta' Proklos kellhom influwenza wkoll matul ir-Rinaxximent permezz ta' figuri bħal Nikola ta' Cusa u Marsilio Ficino. L-iżjed studjuż bikri sinifikanti ta' Proklos fid-dinja fejn kien mitkellem l-Ingliż kien Thomas Taylor, li wettaq it-traduzzjonijiet bl-Ingliż tal-biċċa l-kbira tax-xogħlijiet tiegħu.

Il-krater Proklos fuq il-Qamar ingħata isem il-filosfu Grieg.

  1. ^ Proklos; Platun; Morrow, Glenn R.; Dillon, John M.; Proklos; Proklos (1992). Proclus' commentary on Plato's Parmenides (1. Princeton paperback print., with corr ed.). Princeton, NJ: Princeton Univ. Pr. p. 466. ISBN 978-0-691-02089-1.