Риксдаг
Риксдаг, буквален превод: „собрание на царството“; е националното законодавно тело и врховното тело за одлучување на Шведска. Од 1971 година, Риксдаг е еднодомен законодавен дом со 349 членови, избиран пропорционално и служи, од 1994 година наваму, со определени четиригодишни мандати.
Уставните функции на Риксдагот се набројани во Основни закони на Шведска, а неговата внатрешна работа е подетално наведена во Законот за Ригстад.[1][2]
Седиштето на Риксдагот е во Парламентот, на островот Хелгеандшолмен во централните делови на Стокхолм. Риксдагот ги има своите институционални корени во феудалниот Риксдаг на имотите, според традицијата се смета дека првпат се собрал во Арбога во 1435 година, а во 1866 година по реформите на Инструментот за влада од 1809 година, тоа тело било трансформирано во дводомен законодавен дом со горна комора и долна комора.
Име
[уреди | уреди извор]Шведскиот збор riksdag, во дефинитивна форма riksdagen, е општ термин за „парламент“ или „собрание“, но вообичаено се користи само за шведскиот законодавен дом и одредени сродни институции. Покрај шведскиот парламент, се користи и за парламентот на Финска и естонскиот Риигикогу, како и за историскиот германски Рајхстаг и данскиот Ригсдаген.[3] Во шведска употреба, riksdagen обично е без капитал.[4] Риксдаг потекнува од генитивот rike, што се однесува на кралската моќ, и dag, што значи диета или конференција; германскиот збор Рајхстаг и данскиот Ригсдаг се сродни. Оксфордскиот англиски речник ја следи англиската употреба на терминот „Риксдаг“ во врска со шведското собрание уште во 1855 година.
Историја
[уреди | уреди извор]
Корените на модерниот Риксдаг можат да се најдат на состанокот во 1435 година во градот Арбога, но само три од имотите веројатно биле присутни благородништвото, свештенството и буржоазијата.[5] Оваа неформална организација била модифицирана во 1527 година од првиот модерен шведски крал Густав I Васа за да вклучи претставници од сите четири општествени имоти: благородништвото, свештенството, буржоазијата (обични луѓе кои поседуваат имот во градовите, како што се трговците итн.) мајстори (земјоделци на слободна сопственост). Оваа форма на застапување на Ständestaat траела до 1866 година, кога била укината застапеноста по имот и бил основан модерниот дводомен парламент. Делотворно, сепак, тој не станал парламент во модерна смисла додека не биле воспоставени парламентарните принципи во политичкиот систем во Шведска, во 1917 година.
На 22 јуни 1866 година, Риксдагот одлучил да се реконституира како дводомен законодавен дом, составен од Första kammaren или Првата комора, со 155 членови и Andra kammaren или Втората комора со 233 членови. Првата комора била индиректно избрана од окружните и градските советници, додека Втората комора билз директно избрана со општо право на глас. Оваа реформа билз резултат на големото незадоволство со старите имоти, кои, по промените што ги донесоа почетоците на индустриската револуција, повеќе не беа во можност да обезбедат застапеност за големи делови од населението.
Со амандман на Инструментот за влада од 1809 година, општите избори од 1970 година биле првите за еднодомно собрание со 350 места. Следните општи избори за еднодомниот Риксдаг во 1973 година и дадоа на Владата само поддршка од 175 членови, додека опозицијата можела да мобилизира еднаква сила од 175 членови. Во голем број случаи следело изедначено гласање, а конечната одлука морала да се одреди со ждрепка. За да се избегне повторување на оваа нестабилна ситуација, бројот на места во Риксдагот е намален на 349, од 1976 година наваму.
Моќ и структура
[уреди | уреди извор]Риксдагот ги извршува нормалните функции на законодавниот дом во парламентарна демократија. Донесува закони, го менува уставот и назначува влада. Во повеќето парламентарни демократии, шефот на државата наложува политичар да формира влада. Според новиот Инструмент на Владата[6] (еден од четирите основни закони на Уставот) донесен во 1974 година, таа задача била отстранета од монархот на Шведска и му била дадена на претседателот на Риксдагот. За да се направат измени на Уставот според новиот Инструмент на Владата, амандманите мора да се одобруваат двапати, во два последователни изборни периоди со редовни општи избори меѓу нив.
Во Риксдагот има 15 парламентарни комисии.[7]
Членство
[уреди | уреди извор]Заклучно со јуни 2021 година, 47% од 349-те членови се жени, што е седми највисок процент на жени во националните законодавни тела.[8] Две партии имаат мнозинска застапеност на пратенички од 2020 година; партијата Левица (18 од 27, 66%) и Умерената партија (37 од 70, 52%). Партијата со најмал удел на пратенички се Шведските демократи (18 од 62, 29%).[9]
Членовите на Риксдагот се законодавци со полно работно време со плата од 66 900 SEK (околу 7 400 американски долари) месечно.[10]
Според истражувањето на социологот Џени Хансон, членовите на Риксдагот имаат просечна работна недела од 66 часа, вклучувајќи ги и страничните обврски. Истрагата на Хансон понатаму известува дека просечниот член спие 6,5 часа навечер.[11]
 |
Президиумот
[уреди | уреди извор]Президиумот се состои од еден претседател и тројца заменици претседатели. Тие се избираат за време од 4 години мандат.
Влада
[уреди | уреди извор]Претседателот на Риксдагот номинира премиер (шведски: statsminister , буквално државен министер) по разговорите со водачите на различните партиски групи во Риксдагот. Номинацијата потоа се става на гласање. Номинацијата се отфрла (што значи дека спикерот мора да најде нов кандидат) само ако апсолутно мнозинство од членовите (175 членови) гласаат „не“; во спротивно, се потврдува. Ова значи дека Риксдагот може да даде согласност за премиер без да даде гласови „за“.
Откако ќе биде избран, премиерот ги назначува министрите од кабинетот и ги објавува во Риксдагот. Новата влада ја презема функцијата на специјалниот совет што се одржува во Кралската палата пред монархот, на кој претседателот на Риксдагот формално му објавува на монархот дека Риксдагот избрал нов премиер и дека премиерот ги избрал министрите од неговиот кабинет.
Риксдагот може да изгласа недоверба на кој било министер од кабинетот (шведски: statsråd ), со што се принудува на оставка. За да успее, гласањето за недоверба мора да биде поддржано од апсолутно мнозинство (175 членови) или не успева.
Ако се изгласа недоверба на премиерот, тоа значи дека целата влада е отфрлена. Владата која губи има рок од една недела да распише општи избори или во спротивно постапката за номинирање нов премиер ќе започне одново.
Партии
[уреди | уреди извор]Ниту една партија не освоила мнозинство во Риксдагот од 1968 година. Последователно, политичките партии со слични агенди соработуваат за неколку прашања, формирајќи коалициски влади или други формализирани сојузи.
Два големи блока постоеја во парламентот до 2019 година, социјалистичките/зелените црвено-зелени и конзервативната/либералната алијанса. Вториот - кој се состои од Умерената партија, Либералите, Централната партија и Демохристијаните - управуваше со Шведска од 2006 година до поголемиот дел од 2014 година (по 2010 година преку малцинска влада). Комбинацијата на црвено-зелените се распадна на 26 октомври 2010 година, но продолжи да се смета за главна опозиција до изборите во 2014 година, по што Социјалдемократите и Партијата на зелените формираа влада со поддршка од Левицата.[12]
Во 2019 година, по изборите во 2018 година, на кои ниту еден блок не освои мнозинство места, Социјалдемократите и Партијата на зелените формираа влада со поддршка од Либералите и Партијата на Центарот, со што се скрши Алијансата од десниот центар. Во март 2019 година, Демохристијанската и Умерената партија сигнализираа подготвеност да разговараат со Шведските демократи.[13]
| Партија | Лидери | Седишта | Удел на седишта (%) |
|---|---|---|---|
| Социјалдемократската партија | Стефан Лофвен | 100 | 28.7 |
| Умерена партија | Улф Кристерсон | 70 | 20.1 |
| Шведски демократи | Џими Екесон | 62 | 17.8 |
| Централна партија | Ени Лоф | 31 | 8.9 |
| Левица | Нооши Дадгостар | 27 | 7.7 |
| Демохристијаните | Еба Буш | 22 | 6.3 |
| Либералите | Нјамко Сабуни | 20 | 5.7 |
| Партијата на зелените | Марта Стеневи / Пер Болунд | 16 | 4.6 |
| Независен | 1 | 0.3 | |
| Вкупно | 349 | 100 |
Избори
[уреди | уреди извор]
Сите 349 членови на Риксдагот се избираат на општите избори што се одржуваат на секои четири години. Сите шведски граѓани кои ќе наполнат 18 години најдоцна на денот на изборите имаат право да гласаат и да се кандидираат на избори. Потребни се минимум 4% од националните гласови за една партија да влезе во Риксдаг, алтернативно 12% или повеќе во изборната единица. Замениците за секој пратеник се избираат во исто време со секои избори, така што ретки се дополнителните избори. Во случај на предвремени избори, новоизбраните членови само го отслужуваат остатокот од четиригодишниот мандат.
Изборни единици и национално распределување на местата
[уреди | уреди извор]Изборниот систем во Шведска е пропорционален. Од 349 места во еднодомниот Риксдаг, 310 се фиксни места за изборни единици доделени на 29 повеќечлени изборни единици во однос на бројот на луѓе со право на глас во секоја изборна единица. Останатите 39 приспособливи места се користат за корекција на отстапувањата од пропорционалната национална распределба што може да се појават при доделување на фиксните места во изборната единица. Во системот постои ограничување што значи дека во распределбата на мандатите учествува само партија која има добиено најмалку четири отсто од гласовите во целата земја. Меѓутоа, партијата која добила најмалку дванаесет проценти од гласовите во една изборна единица учествува во распределбата на фиксните места во таа изборна единица.[15]
Поврзано
[уреди | уреди извор]Наводи
[уреди | уреди извор]- ↑ Instrument of Government, as of 2012. Retrieved on 2012-11-16. Архивирано на 8 октомври 2014 г.
- ↑ The Riksdag Act, as of 2012. Retrieved on 2012-11-16. Архивирано на 1 февруари 2013 г.
- ↑ „Riksdag“. Nationalencyklopedin. 2014. Посетено на May 14, 2014.
- ↑ Holmes, Philip; Hinchliffe, Ian (2013). Swedish: A Comprehensive Grammar. Routledge. стр. 670. ISBN 978-1134119981. Посетено на April 2, 2014.
- ↑ „riksdagen.se“. Архивирано од изворникот на 2023-04-04. Посетено на 2021-11-21.
- ↑ The Swedish Constitution, Riksdagen Архивирано на {{{2}}}.
- ↑ „The 15 parliamentary committees“. Sveriges Riksdag / The Swedish Parliament. Посетено на 4 June 2015.
- ↑ „Percentage of women in national parliaments“. New Parline: the IPU’s Open Data Platform (beta) (англиски). Посетено на 2020-05-06.
- ↑ Riksdagsförvaltningen. „Ledamöter & partier“. riksdagen.se (шведски). Посетено на 2020-05-06.
- ↑ Riksdagsförvaltningen. „Frågor & svar samt statistik över ledamöternas arvoden“. www.riksdagen.se (шведски). Архивирано од изворникот на 2018-10-10. Посетено на 2018-11-04.
- ↑ „Hansson, Jenny (2008). De Folkvaldas Livsvillkor. Umea: Umea University“ (PDF). Архивирано од изворникот (PDF) на 2009-03-03.
- ↑ „Vi accepterar inte att Sveriges framtid, jobben och klimatet sätts på spel“. Regeringskansliet (шведски). 2017-08-26. Посетено на 2017-10-17.
- ↑ Sweden, Radio (22 March 2019). „Christian Democrats willing to talk to all parties, including Sweden Democrats“. Sveriges Radio (англиски). Посетено на 2019-03-22.
- ↑ „Ledamöter & partier“ (шведски). Riksdag. Посетено на 2019-07-14.
- ↑ See e.g.: SOU 2008:125 En reformerad grundlag (Constitutional Reform), Prime Ministers Office.
Библиографија
[уреди | уреди извор]- Larsson, Torbjörn; Bäck, Henry (2008). Governing and Governance in Sweden. Lund: Studentlitteratur AB. ISBN 978-91-44-03682-3.
- Petersson, Olof (2010). Den offentliga makten (шведски). Stockholm: SNS Förlag. ISBN 978-91-86203-66-5.
Надворешни врски
[уреди | уреди извор]- Риксдаг – официјална страница
- Историјата на Риксдагот