Provincia de Milan

Quest articol chì l'è scrivuu in lombard, grafia milanesa.

Provincia de Milan Provinça
Provincia de Milan - Sœmeanza
Dats aministrativ
Stat	Italia
Rejon	Lombardia
Capolœg	Milan
Nassida	23 ottober 1859
Politega
President
Orgen lejislativ	Consiglio provinciale di Milano
Territore
Coordinade	45°27′50.98″N 9°11′25.21″E
Superfix	1 575,65 km²
Abitants	3 132 100 ab.
Densitaa	1987.81 ab./km²
Confin	Pruvincia de Vares, Pruvincia de Munscia e Brianza, Provincia de Bergom, Pruvincia de Cremuna, Pruincia de Lod, Pruvincia de Pavia, Pruvincia de Nuvara, provincia di Como e provincia di Varese
Fus orari	UTC+01:00 e UTC+02:00
Varie
Codex ISO 3166	nissun valor
Prefiss	02, 0331, 0363 e 0371
Codex postal	20121–20162 e 20010–20099
Sigla autom.	MI
Codex ISTAT	015
Codex catastal
Cl. climatega
Cl. sismega
Localizazion
Provincia de Milan - Localizazion
Sit istituzional

La Provincia de Milan (Italian: Provincia di Milano) a l'è stada ona provincia de la Lombardia che la cunta pussee de trii milion de abitant e per quèst motiv a l'è la terza provincia pussee popolada de tuta l'Italia. Incoeu a l'è sostituida de la città metropolitana de Milan.

La confina a nòrd con la Provincia de Vares e la Provincia de a Monscia e Brianza, a est con la Provincia de Bergom, la Provincia de Cremona e la Provincia de Lòd, a sud con la Provincia de Pavia e a òvest con la Provincia de Noara. La gh'hà anca on'exclave, el comun de San Colomban al Lamber, che se troeuva intra i Provincc de Lòd e Pavia. L'è nassuda in del 1797 del vegg ducaa de Milan (al temp sòtta el domini dij Austriach) cont el nòmm de Departement de l'Olòna. In del 1815, quand l'è nassuu el Règn Lombard-Vènet la gh'è stada ona division de la Provincia de Pavia. In del 1862, subit dòpo l'Unitaa d'Italia i Savòja gh'hann giontaa la Provincia de Lòd, che l'è stada tacada fina al 1992. Infin, in del 2004 l'è nassuda la Provincia de Monscia e Brianza, che l'è diventàa ona realtaa in del 2009.

A partì dal primm de sgenee 2015, la pruincia a l'è stada sopressa e 'l sò post a l'è staa ciapaa da la cità metropolitana de Milan.

Geografia

La Provincia de Milàn la se troeuva in de la Lombardia del nòrd-òvest, in de la zòna de l'Alta Pianura situada intra el Tisin a òvest e l'Ada a est. El primm el nass in Svizzera e'l finiss in del Pò arent a Pavia; l'alter el vegn del Lagh de Còmm e'l finiss in del Pò intra i provincc de Lòd e Cremona.

Alter fiumm important hinn el Lamber, che'l passa a est de Milàn (quarter de Lambraa) e'l confluiss (finiss dent) in del Pò a Òri Litta (LO), e 'l Seves, che inveci el vegn di colinn del Comasch e poeu el riva drent a la Martesana.

On important aspett de la idrografia milanesa hinn i Navili, canai ch'i hann faa i Duch de Milan duranta l'Etaa de Mezz e anca dòpo per podè trasportà i prei per fà sù el Dòmm (che l'è anmò in costruzion). Anca se la pussee part l'hann sarada, resten anmò in vita el Navili Grand, el Navili Paves e la Martesana. Ma gh'hinn anca alter canai, comè el Villoresi.

In de la Provincia de Milan a gh'è on gran numer de parch, e regordom el Parch Ada Nòrd e 'l Parch de la Val del Tisin.

Stòria

La stòria de la Provincia de Milan l'è ligada a quèlla del capploeugh, che el gh'ha avuu i istess sòrt.

Abitada prima di Insuber e poeu di Gall, la zòna l'è stada ciapada di Roman arent al 200 prima de Crist. Vers la fin de l'Imperi roman, Milàn l'è diventada la capital de l'Imperi. L'è stada poeu invaduda di Visigòtt, di Longobard (di quai el vegn el nòmm "Lombardia") e di Franch. L'è stada donca sòtta el Sacro Roman Imperi ma l'ha vist la nassida de on gran numer de comun indipendent.

Dòpo el period comunal, tutt el teritòri l'è staa ciappaa di Signor de Milan, che l'hann governaa fina a la rivada di Frances e di Spagnoeu. Per dusent ann el Ducaa de Milan l'è staa rett di Asburgh de Spagna, fina a quand, dòpo la Guerra de Succession Spagnoeula, el domini l'è passaa a l'Imperi d'Austria che l'ha tegnuu (a part duranta i invasion del Napoleon) per alter cent'ann. La Lombardia occidental l'è staa loeugh de on gran numer de batali duranta la Segonda Guerra de Indipendenza (1859), a la fin de la qual l'è stada unida al Regn de Sardegna, che duu ann dòpo (1861) l'è diventaa el Regn d'Italia. De chì, la stòria l'è compagna de quella italiana.

Comun

I comun de la Pruvincia de Milan a hinn Biaa, Bairaa, Arconaa, Ares, Arlugn, Assagh, Baranzaa, Baregg, Basian, Basej, Bellinzagh, Barnaa, Besaa, Binasch, Boffalòra, Bollaa, Bress, Bubbian, Buccinasch, Buscaa, Bussor, Busti Piccol, Calvignasch, Cambiagh, Canegràa, Carpian, Carugaa, Casaril, Casoesso, Cassan, Cassina de Pecci, Cassinetta de Lugagnan, Castan, Cernusch, Cerr, Scerr, Cesan Boscon, Cesaa, Cinisell Balsom, Cislian, Cològn, Colturan, Corbetta, Corman, Cornaree, Còrsich, Cugiònn, Cusagh, Cusan, Dairago, Dresan, Gaggian, Garbagnaa, Gessaa, Grezzagh, Gud, Inverun, Inzagh, Lacciarella, Lainaa, Legnan, Liscaa, Locaa, Magnagh, Marcall, Masaa, Mediglia, Meregnan, Melz, Mesar, Milan, Marmond, La Mòtt, Nervian, Nosaa, Novaa, Novej, Ossòna, Voeusger, Paderna Dugnan, Parabiai, Paù, Peschera Borromee, Pessan, Piev, Pioltell, Pojan, Pózz, Pozzoeu, Pregnana, Rescaldina, Rò, Robicchett, Robecch, Rosaa, Rozzan, San Colomban al Lamber, San Donaa, San Giorgiu, San Giulian, San Vittor, San Zenon, Sastevan, Sidrian, Segraa, Senagh, Sest San Giovann, Settara, Settim, Trezzan, Trezzan sul Navili, Trezz, Tribian, Truccazzan, Turbigh, Vanzaghell, Vanzagh, Vavar, Vermezz, Vernaa, Vignaa, Villa Cortesa, Vimodron, Vittuòn, Vizzoeu, Zel, Zibid, Gorgonzoeula, Magenta, Òvera, Per, Roeudin, Soree e Pantijaa.

Lengua

La lengua ofizzial e pussee spantegada in sul territori l'è l'italian. Milan l'è vun di center de iradiazzion de l'italian modern.
In ogni cas, el resist ancamò el lombard 'me lengua local, anca se in d'ona posizzion semper pussee precaria. El milanes l'è la variant pussee prestigiosa del lombard ocidental, che l'è ancamò bona de influenzà i dialett di caploeugh provinciai.
Del pont de vista dialettal, la provincia milanesa la pò vess spartida in d'ona quai sotta-zona, a segonda di center minor: a ovest a gh'è 'l magentin e 'l biegrassin, a sud el binaschin (che 'l se vesina al paves), a sud-est el meregnanin (ormai lodesan), a est e nord-est el brianzoeu. La zona de Legnan la ved la presenza del dialett bustocch-legnanes che, anca se l'è ciarament ocidental, el gh'ha di caratteristegh proppi originai.