Nui Maos
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
De Nui Maos (Nederlands: Nieuwe Maas) is 'n revier in de Nederlandse provincie Zuid-Holland, die in oos-wesriechting door de provincie heer löp. Oondaanks häöre naom veurt ze veural Rijnwater aof; de naom Maos geit trök op 'n awwer situatie (zuug oonder). De Nui Maos is veural bekind (en vaan beteikenis) es de revier die door Rotterdam struimp. Häör economische beteikenis is door de Have vaan Rotterdam (de groetste have vaan Europa) extreem hoeg.
Historie
[bewirk | brón bewèrke]In de vreug middeliewe stoont de revier bekind es Merowe (later Merwe(de)); dit waor de naom vaan de gezameleken oonderluip vaan Maos en Waal. Sinds jaor en daag versteit me oonder Merwede allein 't stök tot aon Dordrech, meh tot 1904 veurde dees revier wel water vaan zoewel Maos es Waal aof (zuug daoveur 't hoofartikel).
Iewelaank leep de Nui Maos tot wied veurbij Rotterdam en mundde bij Oostvoorne oet in de Noordzie. De ierste groete verandering in dees situatie kaom mèt de Sint-Elisabethsvlood vaan 1421. De hydrografie vaan de Maosmoond waor noe veranderd: nui waterluip waore oontstande zoetot de hoofstroum laankzaom kós verzande. Concreet splitsde ziech de Nui Maos bij Vlaardingen in twie, um 't eiland Rozenburg heer. De boveste zie-erm hètde 't Scheur, de oonderste hètde gewoen Nui Maos.[1]
Dit waor in 't naodeil vaan de sjeepvaart vaan en op Rotterdam, die allein mer touwnaom. In de negentienden iew besloot me daorum 'ne nui Maosmoond te grave, de Nuie Waterweeg, in 't verlèngde vaan 't Scheur, wat verbreid woort. Zoe oontstoont e nui zandeiland, wat De Beer góng heite. Wijer veranderinge kaome in d'n twintegsten iew. Mèt d'n aonleg vaan de Deltawerke voont me 't nujeg veur d'n awwe Maosmoond gans aof te slete. De oontstande binnemere kraoge de name Briels Meer en Oostvoorns Meer. Wijer kaom veural vaanaof de jaore zesteg de oetbreiing vaan de Rotterdamse have nao 't weste touw. Dit leide tot d'n aonlègk vaan 't Botlekgebeed, Europoort en de (Ierste en Twiede) Maosvlaakde. Heiveur woorte zier väöl nui watergeng gegrave en aw waterluip ingepolderd. Väöl vaan de aw Maosbèdding(e) in dit gebeed is heimèt oonziechbaar gewore.
Trajek
[bewirk | brón bewèrke]De Nui Maos begint bij Slikkeveer (gemeinte Ridderkerk; linkerkant) en Krimpen aan de Lek (gemeinte Nederlek; rechterkant), op 't punt boe de Noord en de Lek samekoume. Zoe struimp ze e paar kilometer, es tegeneuver 't dörp IJsselmonde (gemeinte Rotterdam, linkerkant) d'n Hollandsen IJssel instruimp. Hei zien v'r al in de stadsbebouwing vaan Rotterdam. Door e klei zijtekske aon de linkerkant ('t Zuiddiepje) oontsteit 't eiland Van Brienenoord. Daan maak ze 'ne meander (drej) nao 't noorde. Aon de linkerkant zuut me daan de wieke Feijenoord, de Kop vaan Zuid en Katendrecht (oets e dörp, later e beröch ziemaanskerteer), aon de rechterkant iers Kralingen en daonao 't Rotterdams stadscentrum. Ouch hei in de menader ligk weer 'n eilandsje, 't Noordereiland.
Op dit punt versjijne ouch de ierste haves. De haves in de binnestad zien nog deils vaan middeliewsen oersprunk, die vaan de Kop vaan Zuid en Katendrecht stamme oet de late negentienden iew. Naomaote 't trajek doorgeit, weure de haves ummer groeter en recenter. De mieste ligke aon de linkerkant; aon de rechterkant passeert me veural plaotse. Stroumaofwaarts zien dit Delfshaven (gemeinte Rotterdam), Schiedam en Vlaardingen. Aon de linkerkant vint me tösse twie haves in ouch nog get dörper en wieke: Charlois (aajd dörp, noe deilgemeinte vaan Rotterdam), de Heijplaat ('n kolonie veur havewèrkers) en Pernis (ouch 'n deilgemeinte, mèt nog ummer e dörps karakter).
Bij Vlaardingen kump de Nui Maos same mèt de Aw Maos, die oet 't zuie (vaan de linkerkant) kump aonzètte. Wie gezag is hei de luip vaan de revier de aofgeloupe 150 jaor ingriepend veranderd; dèks sprik me vaanaof hei neet mie vaan Nui Maos. Hanteert me dees definitie, daan is de revier allewijl 24 kilometer laank. 't Aajd trajek is wie gezag gooddeils verdwene in 't woud vaan haves, kenale en industrieel polders, meh duuk weer op bij Zwartewaal en is ouch dudelek trök te vinde bij Brielle en Oostvoorne. Al dees plaotse ligke aon de linkerkant; 't oets aon de rechterkant gelege Blankenburg is gesloop veur d'n aonlègk vaan nui haves. 'tzelfde gelt veur 't vreuger eiland en vogelrizzervaot De Beer (zuug ouch bove). 't Nui trajek (Scheur en Nuie Waterweeg) löp wijer laanks Maassluis en Hoek van Holland (allebei rechterkant), boe 't de Noordzie bereik.
Brögke, tunnels en vere
[bewirk | brón bewèrke]Umtot hiel groete sjeper euver de Nui Maos mote vare, mote brögke hoeg weure gebouwd en kinne weure geopend. Tegeliek is 't gebeed ouch hiel diechbevolk, zoetot 't euversteke mèt weeg wel nujeg is. In stroumaofwaartse volgorde ligke de volgende brögke euver de Nui Maos: De Van Brienenoordbrögk (verkiersbrögk mèt d'n A16; geneump nao 't bove vermeld eiland), De Willemsbrögk (verkiersbrögk vaan de Stadsdreihook [deil vaan 't Centrum] nao 't centrum) en de Erasmusbrögk (vaan Cool [aander deil vaan 't centrum] nao de Kop vaan Zuid; op de foto te zien). Tot 1994 leep ouch de Willemsspoorbrögk euver de revier, via 't Noordereiland; reste daovaan zien noe nog te bekieke.
De spoorbrögk is in 1994 vervaange door de Willemsspoortunnel, op oongeveer dezelfde plaots. Oongeveer vaan Delfshaven nao Charlois löp de Maostunnel, in 1942 opegegaange es de ajdste tunnel vaan Nederland. Tösse Schiedam en Pernis löp de Beneluxtunnel.
Poontvere vint me euver gans 't trajek. Tösse pak-eweg Rotterdam en Dordrech löp 'n Waterbös, mèt versjèllende staties. 't Gief wijer oonder mie puntsjes nao de Heijplaat, en tösse Maassluis en Rozenburg (euver 't Scheur).