Julius Caesar

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

Gaius Iulius Caesar (Roeme, 13 juli 100 v.Chr. - aldao, 15 miert 44 v.Chr.) waor 'ne Roemeinse consul, dictator en veldhier. Heer is veural bekind gewore es vereuvereer vaan Gallië en es veurluiper vaan 't Roemeins keizerlek hoes.

Vreug leve

Caesar woort gebore in 'n veurnaome gens (geslach), naomelek de gens Julia, die zien oorsprunk op Julus, zoon vaan Aeneas, trökveurde. Volges de euverlevering kaom heer mèt de keizersnee op de wereld; dit is evels oondinkelek umtot zien ma de geboorte euverleefde en de keizersnee in deen tied allein op doej vrouwlui woort oetgeveurd. Mèt veertien jaor trouwde heer Cornelia, op aonraoje vaan ziene noonk Marius. Toen storve kort achterein ziene noonk Marius en ziene pa, boemèt Gaius in eine kier sjatriek woort. Evels waor de tegestander vaan Marius, Lucius Cornelius Sulla, noe aon de winnende hand in 'ne börgeroorlog. Wie heer deze won bevool heer Caesar vaan Cornelia te sjeie; heer weigerde evels en oontvlöchde Roeme. Heer góng in militairen deens in Asia en Cilica. Al deende heer mer twie jaor, heer behaolde väöl glorie door zie dapper optrejje in 't belègk vaan Milete in 't redde en bevrije vaan mèt-soldaote. Daoveur kraog heer 'nen eikekrans oetgereik, de hoegste oondersjeiing veur neet-bevelhöbbers.

Begin vaan zien carrièr

In 78 v.Chr. woort heer avvekaot, en begós heer corrupte politici vaan de jaore deveur aon te pakke. Oondanks tot heer gein perfekte opleiing gehad had kraog heer väöl waardering, zelfs vaan de groete bereupsorateur Cicero. Um zien vaardeghede te perfectionere góng heer in 75 v.Chr. nao Rhodos. Op weeg daonaotouw woort heer oontvoerd door pirate, die e losgeld vroge wat door Caesars volgelinge snel bijeingebrach woort. Wie heer vrijkaom organiseerde heer direk 'n expeditie um zien oontvoerders te kruzege.

Nao nog e jaor pontifex gewees te zien woort heer in 72 v.Chr. tot tribuun oetgerope. Heer holp Marcus Crassus in zien beneuming tot hooftribuun in de strijd tege Sparticus, leier vaan de Slaoveopstand. In 69 v.Chr. storve zien tant en zien vrouw, en heer organiseerde veur bei groete begraffenisse, wat oongebrukelek waor veur Roemeinse vrouwlui.

Hispanië en 't Triumviraot

In datzelfde jaor begós ziene cursus honorum, 'n Roemeinse traditie veur manslui die de daarteg bereik hadde. Heer woort tot quaestor beneump en aongestèld in Lusitanië (naoventrint 't modern Portugal), en nao 'n paar ander functies (wie pontifex maximus in 63 v.Chr.) woort heer dao in 61 v.Chr. gouverneur. In dees functie sloog heer 'nen opstand vaan de Lusitanii neer. In Roeme woort heer mèt 'n gruutse triomftoch oonthaold.

In 60 v.Chr. sloot heer mèt Pompejus de Groete, veurnaom senator en militair, en Marcus Crassus, puissant riek, 't Ierste Triumviraot. Dit dreimansjap beougde in 't geheim ziech oonderein in mach te laote greuje, wat door hun gecombineerde invlood zouw mote lökke. In 59 v.Chr. weurt Caesar tot consul verkoze, en e jaor later weurt heer op eige aondringe beneump tot gouverneur vaan Gallië, mèt es opdrach 't gans gebeed te vereuvere.

De Gallische oorlog

In 58 v.Chr. vèlt Caesar Gallië binne, en dit vèlt same mèt de volksverhuizing vaan de Helvetiërs. Caesar probeert e treffe mèt dees stam te veurkoume, wat neet luk: Caesar, noe gedwonge tot strijd, bezèt de hoegvlakde mèt zes legioene en vèlt de Helvetiërs aon. Es ze verlere slachte de Roemeine naoventrint twie daarde vaan de 370.000 lui (bij de Kelte en Germane gónge vrouwlui en kinder in de achterhoede mèt) aof. Of 't aontal Helvetiërs ech zoe groet is gewees is twievelechteg; me dink aon propaganda, umtot 't de vraog is of d'r op dat momint wel 370.000 Helvetiërs waore. Heer trèk op nao 't noorde, boe heer veural vaan de Belzje in 't noorde väöl tegestand oondervint. De Eburone oonder keuning Ambiorix weure gooddeils aofgeslach.

In 57 v.Chr heet Caesar gans Gallië oonder de voot geloupe, meh es heer trök nao Roeme geit koume geruchte door vaan 'ne groeten opstaand. Heer geit poolshuugde numme en oontdek tot 't woer is. De Galliërs höbbe ziech vereineg tege de Roemeine en koume in opstand. Zelfs de Britte steke de zie euver veur mèt te strije. Decimus Brutus weurt daoveur nao Brittannië gesjik. Oondertösse valle zelfs de Germane Gallië binne, Caesar wèt ze veurluipeg trök te dringe. In de lèste jaore zien de Gallische trope vereineg oonder de middel-Gallische prins Cingetorix, dee noe Vercingetorix hèt. Pas in 52 v.Chr. lök 't Caesar Vercingetorix bij Alesia tot euvergaaf te dwinge. Caesar zien verhaol euver dees oorlog sjreef heer op en gaof heer oet es Commentarii de Bello Gallico.

De Börgeroorlog

In Roeme wouwe de optimaote, noe Caesar zien pliech gedoon had, häöm zoe gaw meugelek oet zien functie oontsloon, umtot me häöm gevierlek achde. Caesar vermeujde zoeget, meh wouw kóste wat 't kosde zien mach behawwe. Daorum besloot heer zien leger mèt te numme euver 't rivierke de Rubicon, de grens vaan Italië, boe edere vereuvereer zien leger mós oontbinde. Vaan euveral koume legerleislui mèt häöm mèt en al gaw heet heer Italië oonder control. Vaan 49 v.Chr. tot 45 v.Chr. vereuvert heer aander provincies veur ziech. Oetindelek liet heer ziech tot dictator veur 't leve beneume.

Maord

In Roeme veraofgode de meiste lui Caesar, meh väöl hoeg politici, veural senatore, vreize zien ummer greujende mach. Es heer zelfs 'n keuningsdiadeem aongeboje krijg (wat heer weigert) is dat veur väöl vaan hun 't teike tot Caesar definitief gestop moot weure. In 44 v.Chr. weurt Caesar door 'n gróp senatore, boe-oonder zienen eige zoon Brutus, in de Roemeinse Curie vermaord.

Trivia

De naom Caesar woort later predikatief gebroek, oonder ander dinger door de Roemeinse keizers, en zoe woort Caesar (oetgesproken kaisar) de basis veur de wäörd keizer en tsaar.

Caesar heet in väöl volksverhaole en historische fictie 'n rol gespeuld, woe-oonder e stök vaan William Shakespeare, en is in euzen tied veural bekind vaan de stripbeuk vaan Asterix de Galliër.