Toemeleer

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

---

Toemeleer

D'n toemeleer (Tursiops truncatus) is de meis algemeine en bekinde vertegewoordeger vaan de femilie Dolfijne. Väöl wetensjappers besjouwe ze es twie soorte: dao zouw ouch nog de Indo-Pacifische toemeleer (Tursiops adunctus) zien; zien Atlantisch broor weurt daan toemeleer sensu stricto. Heer weurt algemein in alle gemategde, subtropische en tropische zieë en oceane gevoonde. De soort is neet bedreig en kin ouch in de natuur meujteloos standhawwe. Ziene bekindheid bij 't publiek daank heer aon zien intelligentie, dee häöm in staot stèlt in dolfinaria en tv-series (wie Flipper) op te trejje.

Liefsbouw

Toemelere zien forse, meh gemeinlek slaanke bieste vaan twie tot veer meter. Hun gewiech is nogal variabel: vaan 150 tot 650 kg. De mennekes zien gewoenlek get langer en veural zwoerder. 't Bliek tot toemelere in kawwer en deper watere langer en dikker zien.

Gedraag en sociaal leve

Toemelere speule gere. Dit exemplaar liet ziech door 't keelzog vaan 'ne boot oet 't water duie

Toemelere leve in sjaole vaan e dozijn bieste. Dees sjaole zien permanent en vörme 't veurnaomste sociaal kader vaan 'nen toemeleer. De gemiddelden toemeleer zouw volges oonderzeuk naoventrint 100 ander toemelere kinne. Wie inkel ander dolfijnsoorte kint de toemeleer geluid es communicatiemiddel; 't liekent zoe wied oontwikkeld tot 't hei um 'n taol geit. Aander geluide weure gemaak es plaotsbestumming (natuurleke sonar, wie ouch vleermuis dat höbbe) en speul (door sommege muziek geneump). Ze speule ouch dèks; soms make ze ziech daobij litteikes door mèt stein te kretse. D'n toemeleer is wel nao de mins de intelligentste diersoort op Eerd.

Toemelere vechte soms oonderein wienie de vès sjaars is. Ze zien serieel monogaam. De mennekes kinne competitie um de guns van de vruiwkes. Door hun stressvol leve weure de mennekes gemeinlek mer daarteg jaor aajd, de vruiwkes kinne wel veerteg weure.

Toemelere in de minseleke cultuur

Toemelere weure dèks in gevangesjap gehawwe, veur aon 't publiek hun kunste te laote zeen. Dao is 'n aw discussie of de diere wel of neet geëigend zien veur dat soort dinger. De bieste zouwe volges critici te wieneg ruimde höbbe en de truukskes die de bieste mote oetveure kinne ouch neet op hun sympathie rekene. Algemein dink me evels tot de toemelere, die zoe gere speule, 't speulelement wel kinne waardere, meh tot me ze in e hiel groet bassin mèt hiel väöl ander toemelere moot hawwe.

De bekindsten toemeleer oet de historie is Flipper, vaan de gelieknaomege tv-serie. De marine vaan de Vereinegde Staote en vaan e paar ander len, zèt de bieste soms in veur missies.