Dörp
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
E dörp is de verzaomelnaom veur versjèllende type vaan woenplaotse, die in princiep op 't platteland vint. Dörper versjèlle vaan verspreide bewoening door de concentratie in 'n kóm, vaan gehuchter door de presintie vaan 'n kèrk en/of sjaol en vaan stei door de aofwezegheid vaan stadsrechte, aoneingeslote bebouwing of ander kinmerke die groete plaotse karakterisere.
Definitieprobleme bij groete dörper
bewirkBereik e dörp e zeker aontal inwoeners (beveurbeeld 5.000 of 10.000) daan geit me sóms spreke vaan 'n stad of vaan e vlek. In de twintegste iew is dit in de westerse wereld väöl goon veurkoume. In len die 't begrip stad neet (mie) in hun constitutie höbbe stoon, wie Nederland, weure de terme stad en dörp meistal los-eweg op basis vaan 't aontal inwoeners gebruuk. 'n Plaots wie Heerle, in hoonderd jaor vaan 6.000 nao haos 100.000 inwoeners gegreujd, gelt daobij dèks es stad, dewijl beveurbeeld Haors, mèt mie es 10.000 inwoeners nao de maote vaan vreuger toch zeker sterk versteidelek, e dörp geneump weurt. Um de controvers te vermije grip me sóms nao de algemein term plaots. In len die de term stad wel op officieel nivo nog gebruke, wie 't Belsj, kin me verwieze nao de terminologie. Zoe is Genk, aajdtijs e dörp, later 'n kojlbouwplaots, sinds 2000 officieel 'n stad. E dörp kin ouch versteideleke door de kortbijheid vaan 'n (echte) stad, en daobij tot stadswiek weure (Amie en Hier veur Mestreech), of tot veurstad (Rijswijk en Voorburg veur D'n Haog).
Sociologische aspekte vaan e dörp
bewirkTraditioneel höbbe de dörper de primaire sector es veurnaomste bestoonsmiddel; dit is ouch de reje vaan hunne kleinen umvaank. De natuur is bestoonsmiddel en werkterrein en moot daorum neet wied vaan de woenplaots eweg ligke. De meiste dörper höbbe 'n landbouwcultuur, is 't ouch akkerbouw, veehawwerij of tuinbouw. Plaotse aon zie hawwe ziech gewuunlik mèt vèsserij bezeg; door dees aofhenkelekheid vaan de natuur weure ze gemekelek in economische crises gestort (meh evegaw weer in veurspood). Dörper leve traditioneel in betrèkkeleke isolatie, al is dit in modern tije sterk verminderd en waore ze veur hunnen aofzèt (verkoup vaan landbouw- en vèsserijprodukte) wel aofhenkelek vaan stei. Neet weineg kump 't veur tot naoberdörper mètein in antagonisme leve.
Es de veuroetziechte in e dörp negatief zien tr1ek de bevolking dèks eweg nao de stei. Dit is de aofgeloupe 200 jaor väöl veurgekoume in Wes-Europa. Soms leit dit tot stagnatie of zelfs oontvolking vaan 't platteland. Aon d'n andere kant kump in dörper minder criminaliteit veur en vinde väöl lui ze leefbaarder es stei. Forensisme en toerisme zien in euzen tied väöl veurkoumende bestoonsmiddele in dörper.
Types dörper
bewirk- Lintdörp, boerderieje en hoezer gesitueerd langs beids kante van eine waeg. Gegreujd vanoet e lintgehuch (vb. Well, Böätenake, Geulem, Sjweeberig, Raor, Zjwier, Hobbelrade)
- Sjtraotdörp, verdiechting van de beboewing vanoet e lintdörp. (vb Amie, Aelse, Sint-Gerlach, Pöt, Sjtröch, Sjtókkem, Rimmesjtók, Keer, Herkenter, Groêselt, Ranzel, Sjuuëlder)
- Kèrkdörp. Dörp mèt 'n eige (parochie)kèrk.
- Plei-dörp, roond 'n krusing of sjplitsing gesitueerde beboewing. In de miedde bevingk zich dèks 'ne pool. Sóms de gemeinsjappeleke waterpöt of pómp, 'n waegkruus of 'n kapel. (vb Sint-Pièter, Termaar, 't Gastes, Moersjelt)
- Kolonié, woonbuurte mèt 'n vooraaf bedachde sjtructuur. Meistal rechhokig van opzat. (vb De Hopel bie (Kèrkrao))
- Tuindörp (dèks 'n wiek van 'n sjtad of groater dörp)
- Villadörp, gestiech veur rieke migrante oet de sjtad
