Nicolas Cito

Nicolas Cito
Den Nicolas Cito géint 1928.
Gebuer	25. Januar 1866 Nidderkäerjeng
Gestuerwen	18. Juni 1949 Knokke-Heist
Nationalitéit	Lëtzebuerg
Aktivitéit	Ingenieur

Den Nicolas Cito, gebuer de 25. Januar 1866 zu Nidderkäerjeng, a gestuerwen den 18. Juni 1949 zu Knokke, war e lëtzebuergeschen Ingenieur. Als Chef-Ingenieur vum Bau vun enger Zuchstreck (1889 – 1892) am Kongo, dréit hien d'Verantwortung fir den Doud vun dausende kolonialen Zwangsaarbechter. Hie war de Monni vum Lëtzebuerger Sculpteur Claus Cito.

Biographie

No sengem Studium op der Kathoulescher Universitéit vu Léiwen, goung hien am Juni 1892, als Ingenieur am Optrag vun der Compagnie du Chemin de Fer du Congo, op Matadi an de Belsche Kongo, fir beim Opbau vun der Eisebunnsstreck tëscht Matadi a Léopoldville, der haiteger kongoleesescher Haaptstad Kinshasa, matzehëllefen. D'Streck vun der Eisebunnslinn war 398 Kilometer laang a goung vu Matadi um Atlantik, dat 28 Meter iwwer dem Mieresspigel läit, op Thysville, haut Mbanza-Ngungu, 700 Meter méi héich, bis erof op Léopoldville, 246 Meter héich. Bei de schwieregen Aarbechten, besonnesch duerch déi verschidden Terrainskonditiounen, an de Klima (der ëffentlecher Meenung vun deemools no), bei deenen iwwer 5.000 Aarbechter ëmkomm waren, huet den Nicolas Cito sech duerch säi sougenannt Duerchsetzungsverméigen ausgezeechent. Hie konnt dofir bei der Inauguratioun vun der Streck, de 16. Mäerz 1898, als Lokfürer an d'Gare vu Léopoldville erafueren. De selwechten Dag gouf hie, vum Kinnek Léopold II. vun der Belsch, zum Direkter vun der Compagnie des Chemins de Fer du Congo ernannt.

1903 gouf hien dunn zum Generaldirekter vun der chineesescher Eisebunnslinn Hankow-Kanton ernannt. Duerno huet hien nach Eisebunnen am Chile, an Indien, Guatemala, Panama, am Peru an am Mosambik geleet.

1920 koum hien op Bréissel zeréck a war a Verwaltungsréit vun diverse Kolonialgesellschaften.

Vum Januar 1927 bis 1947 war hie lëtzebuergesche Generalkonsul zu Bréissel. 1947 gouf hien Éiere-Konsul.

Hie gouf den 22. Juni 1949 zu Bréissel um Kierfecht vun Ixelles begruewen.

Etappen a sengem Liewen

• 1892-1903: Belsche Kongo. Bau vun der Eisebunnslinn Matadi-Léopoldville
• 1903-1906: China. Eisebunnslinn Hankow-Kanton
• 1906-1907: Chile. Chemin de Fer longitudinal du Chili
• 1908-1909: Kolonie Brittesch Indien. Verwaltungsrot vun der Sandur Minig Co Ltd.
• 1910-1912: Guatemala-Peru: Bewässerungskanal vu Chira am Peru
• 1913: Brittesch Indien. Sandur Mining Co. Ttd.
• 1913-1914: Mosambik. Eisebunnslinn vu Beira bis a Zambia
• 1914-1919: London. Direkter vun der Banque d'Outremer.
• 1919-1923: Verwaltungsrot vun der Banque Belgo-Luxembourgeoise S.A.^,
• 1920: Bréissel. Verwaltungsrot vun der Compagnie du Chemin de Fer Bac-Congo au Katanga et Leokadie
• 1920-1928: Bréissel-Kongo. Inspektiounsreesen
• 1928-1929: Brittesch Indien. Sanur Mining Co.Ltd
• Vun 1929 un:
  • Vizepresident vun Accumulateurs Tudor
  • Verwaltungsrot vun der Arbed
  • Verwaltungsrot vun der Prënz Hari Eisebunn

Zu Lëtzebuerg huet hie sech a verschiddenen Associatiounen engagéiert. Hie war ënner anerem Éierepresident vun der Fraternelle Esch. 1938 huet hie säin Heemechtsduerf Niddderkäerjeng bei der Restauratioun vun der Schoul finanziell ënnerstëtzt.

Gielercher

• Grand Officier vum Ordre de la couronne de chêne (1947)^,
• Grand Officier vum Ordre d'Adolphe de Nassau
• Grand Officier vum Ordre Royal du Lion
• Grand Officier vum Ordre de Léopold II
• Commandeur vum Ordre de la Couronne (1933)
• Chevalier vum Ordre de la couronne de chêne (Promotioun 1912)
• Chevalier vun der Légion d'honneur
• Officier vum Ordre de l'Etoile Noire
• Chevalier vum Ordre de la Couronne d'Italie
• Médaille Commémorative du Congo
• Docteur honoris causa en sciences appliquées vun der Universitéit Léiwen

Monument

Zu Nidderkäerjeng beim LTPS steet e Monument vum Nicolas Cito, dat de Claus Cito fir säi Monni sculptéiert huet. Dëse Buer gouf vum Cercle Colonial Luxembourgeois der Gemeng Nidderkäerjeng geschenkt an den 12. Juni 1938 a Presenz vum Prënz Felix vu Bourbon-Parma ageweit. Um Monument steet dës Opschrëft:

Eisem gro’ssen Kompatriot
dem Nicolas
Cito
Ingene’er
Kolonial-Pionne’er
Generalkonsul vu
Letzeburg
gebueren zu Niederkescheng den 25. 1.1866
gestuerwen den 18. 6. 1949
Opgericht den 12. 6. 1938

Am Juni 2020 hat de Kënschtlerkollektiv Richtung 22 eng Gitterkonstruktioun virun d'Monument installéiert, sou datt een d'Gesicht vum Nicolas Cito hanner Prisongsgittere gesinn huet. Op enger Plack stoung: "A Gedenken un 5.500 kolonial Zwangsaarbechter, déi beim Bau vun enger Zuchstreck am Kongo ëm d'Liewe komm sinn. Fir eng lëtzebuergesch Erënnerungskultur an där schwaarz Liewen zielen."

Am August 2022 huet déi feministesch an antirassistesch Associatioun Lëtz Rise Up d'Gemeng Käerjeng opgefuerdert d'Monument ofzerappen. Amplaz datt un e wäisse Mann aus Lëtzebuerg erënnert gëtt, soll un d'Affer geduecht ginn, déi beim Bau vun der Eisebunn am Kongo ëmkomm sinn.

Kuckt och

• Lëtzebuerger am Kongo

Um Spaweck

• Lëtzebuerger Pionéier am Kongo
• Nicolas Cito, Luxemburger Illustrierte, Nr. 18, 25. Sept, 1928, S. 257-258, Portrait.

Referenzen

• Am Nationalmusée fir Archeologie, Geschicht a Konscht war vum 08. Abrëll bis de 6.November 2022 eng Ausstellung iwwer d'kolonial Vergaangenheet vu Lëtzebuerg ze gesinn.