Omsav an Lyver Pysadow

Omsav an Lyver Pysadow a gemeras le yn Kernow yn 1549, erbynn beghyans a lyver pysadow Sowsnek gans myghtern ha governans Pow Sows. Yn Kernow y hwodhya meur a dus kewsel Kernowek yn unnik, ha ny vynnens hepkor na'ga fydh na'ga golyow sens hengovek. Hemma, keffrys ha boghosogneth an brassa rann a dus, a ledyas dhe dardh a sorr yn-mysk Kernowyon. Ow perthi kov a'n omsav yn 1497, i a dhallathas omsav aral ha keskerdh ervys war-tu ha Loundres, a welas batalyow y'n soth-west a Bow Sows. Fethys veu an gasoryon, eksekutys veu hembrenkysi an omsav, hag arweskys veu tybyansow dhe dreylya an lyver pysadow dhe Gernowek, ow tebel-wannhe an yeth.

Yn 2007 y leveris Epskop Truru an termyn bos an worladhva a Gernowyon a hwarva dres an omsav hag a'n sewyas "kammwrians euthyk bras, may koodh dhe Eglos Pow Sows perthi meth".

Kilva

Yn 1534 y torras Myghtern Pow Sows, Henry VIII, a-ves a'n Eglos Katholik ha formya y eglos y honan, Eglos Pow Sows, may halla didhemedhi y wreg, Katherine a Aragon. Sewyes veu hemma gans degea ha distrui kresennow kryjyk yn Kernow, y'ga mysk an re esa yn Bosvena, Lannstefan, Lanngorrow, Lannbrobus, Lannaled, Truru ha Ti war Dreth. Distruys veu aga lyvervaow ha kemerys a veu aga thir, aga fythow ha'ga arghans. Gwerthys veu meur a'n tir a bewi kresennow kryjyk dhe dus rych. Yn 1537, y fynnas an myghtern difen solempnya golyow sens. Dalghennys hag eksekutys a veu pyskador a Lannaghevran a vynnas protestya er y bynn. Yn Truru, y fynnas offycer toll lettya gorhel esa ow treusperthi tus dhe Vreten Vyghan may hallens solempnya gool sans. An Gernowyon war an gorhal a herdhyas an offycer toll y'n mor.

Yn 1538 yth erghis governans Pow Sows may hwrella devnydh pub eglos oll a vibel Sowsnek. Ynwedh y tifennas an governans pergherinsesow ma na alla an pobel mos dhe weles tylleryow kepar ha Karrek Loos y'n Koos po Eglos Peran, hag yn 1540 yth erghis an myghtern may fe distruys pub tyller sans mayth o gwithys eskern sens. Governans Pow Sows a erghis may tegea chapelyow, klavjiow, ha koljiow. Na fella ny's tevo kemenethow tylleryow may haller dyski fleghes, leverel pysadow a-barth an re varow, po gwitha war glevyon po tus koth.

Degea Kolji Glasnedh ha dyllo an lyver pysadow Sowsnek

Governans Pow Sows a erghis degea Kolji Glasnedh yn Pennrynn yn 1548. Distruys veu an drehevyans ha kemerys dhe-ves veu y bythow. Offycer a wovernans Pow Sows, William Body, a veu gwanys dhe verwel yn Hellys pan assayas dilea imajys sans dhyworth eglos an bluw. Dalghennys veu eth Kernow warn ugens rag kemeres rann y'n gwana, hag eksekutys veu deg anedha.

Yn 1549 y tellos governans Pow Sows lyver pysadow Sowsnek rag devnydh yn pub eglos. Ny wodhya kewsel lies yn Kernow marnas Kernowek, ha ny gonvedhens Sowsnek. Serrys dres eghen ens bos aga gonis eglos chanjyes.

An Omsav

Neb 3,000 a dus, o serrys gans an chanjyow dh'aga kryjyans, a guntellas yn Kastel Keynek ogas dhe Vosvena. Humphrey Arundell a veu gwrys aga hembrenkyas. An 6ves a vis Metheven, Arundell a dhanvonas lyther dhe wovernans Pow Sows, ow kovyn orto may cessya an chanjyow kryjyk ha may tilea an lyver pysadow Sowsnek. An lu a Gernowyon a leveris aga bos lel dhe'n myghtern Edward VI, mes y fedha res dhe wovernans Pow Sows gortos bys may fe an myghtern koth lowr dhe wul y erviransow y honan ow tochya kryjyans.

Serrys veu meur a dus yn Pow Sows ynwedh. An 9ves, yn Sampford Courtenay y'n west a Dhewnens, konstrinys veu parson gans tus dhe usya an gonis kryjyk koth, a-der an lyver pysadow nowydh. Unn den a skoodhyas an lyver pysadow nowydh a veu ledhys a-ves dhe'n eglos. Tus dhyworth lies le yn Dewnens West a formyas aga lu aga honan, awenys gans hwarvosow yn Kernow, ha keskerdhes dhe Garesk. Lu Kernow a sesyas Kastel Tremen, ogas dhe Essa, hag a dreusas an Tamer kyns sesya Aberplymm. An Gernowyon a dhrehedhas Karesk ha junya gans an lu a Dhewnans. An luyow a gerghynnas Karesk rag an pymp seythen a sewyas. I a assayas palas yn-dann fosow an cita rag aga thardha, mes glaw a wrug dh'aga folter gonn re lyb.

Governans Pow Sows a ros an towl a lettya lu Kernow rag drehedhes Loundres dhe'n Arlodh John Russell. Danvenys veu meur a soudoryon gans an governans dhe Garesk, y'ga mysk soudoryon alwesik dhyworth Almayn hag Itali. Yth esa euth yn Loundres wosa an cita dhe receva an nowodhow a geskerdh lu Gernow. Erghys veu may fe tennys dhe'n dor ponsow a-dreus an Thames ma na alla lu Kernow drehedhes Loundres. Gwariow yn Loundres a veu difennys rag own i dhe sordya an dus erbynn an governans.

Humphrey Arundell ha hembrenkysi erel lu Kernow, war-barth ha'ga heffrysysi, a dhanvonas lyther aral dhe wovernans Pow Sows, ow kovyn arta may cessya an chanjyow kryjyk. Dell leveris an lyther, ny wodhya Kernowyon konvedhes an lyver pysadow ha gonis eglos nowydh:

Item – we will not receive the new service because it is but like a Christmas game, but we will have our old service of matins, mass, evensong and procession in Latin as it was before. And so we the Cornishmen (whereof certain of us understand no English) utterly refuse this new English.

28 mis Gortheren: Batel Fenny Bridges

Kensa batal Omsav an Lyver Pysadow a gemeras le yn Fenny Bridges war an fordh yntra Karesk ha Honiton. Lu Kernow ha'y geffrysysi a vetyas orth soudoryon a wovernans Pow Sows hembrenkys gans an Arlodh Russell. Ledhys veu lies kans a dus a Gernow y'n vatel.

4 mis Est: Batel Woodbury Common

Lu Kernow ha soudoryon erel an omsav a omsettyas orth soudoryon a'n governans y'ga hamp ogas dhe velin wyns war Woodbury Common, soth a Garesk. Soudoryon an governans a waynyas y'n vatel, ha kellys veu moy soudoryon an omsav.

5 mis Est: Batel Clyst St Mary

Soudoryon a wovernans Pow Sows a loskas an dreveglos Clyst St Mary, dhe'n soth a Garesk, ha drivya lu an omsav yn-mes. Hag i ow resek dhyworth an drehevyansow ow leski, ledhys po sesyes veu lies a'n soudoryon a Gernow. Drefen soudoryon Pow Sows dhe gemeres kemmys prisners, prederys ens na yllens gul maystri warnedha i oll, ytho erghys veu ladha pub prisner oll – dre lycklod lies kans a dus.

6 mis Est: Batel Clyst Heath

Serrys o lu Kernow drefen soudoryon a Bow Sows dhe ladha kemmys prisner a Gernow. Y feu batel vras ha gosek war Clyst Heath, an jydh oll, ha lies soudor a veu ledhys war an dhew denewen. Dell dherivis John Hooker, politeger sows a'n termyn, "Great was the slaughter and cruel was the fight and such was the valour and stoutness of these men [soudoryon an omsav] that the Lord Grey reported himself that he never in all the wars he had been did know the like".

17 mis Est: Batel Sampford Courtenay

An vatel leun diwettha a gemeras le yn Sampford Courtenay yn kres Dewnens. Ledhys veu neb 1,400 soudor a'n omsav, ha sesyes veu re erel, po fia tre dhe Gernow a wrussons. Fethys o an Gernowyon ha'n Sowson rebel, gans gweres soudoryon a wlasow erel. Dew dhydh a-wosa, oberwas Humphrey Arundell, John Kessell, a leveris dhe wovernans Pow Sows an le mayth esa Arundell owth omgeles. Sesyes veu Arundell ha kemerys dhe Loundres.

Wosa an omsav

Men kov yn Pennrynn, drehevys dhe govhe Omsav an Lyver Pysadow

Anthony Kingston a veu danvenys dhe Gernow gans governans Pow Sows. Ev a wovynnas orth is-mer Bosvena dhe dhrehevel krogbren, ha gelwel orto dhe gona. Pan esens ow tybri, y hwovynnas Kingston orth an is-mer mars o an krogpren drehevys yn ta. Pan worthebis an is-mer yth ens, y leveris Kingston "that is good because I am now going to hang you from them”. Ev a wrug an keth orth ledyer a'n dre yn Porth Ia.

Ledhys veu lies kans a dus yn kessydhyans awos kemeres rann y'n omsav. Kregys veu hwegh parson, y'ga mysk parsons a Gorlan ha Logniet. Dre lycklod y feu ledhys ynwedh meur a dus na gemeras rann. Sesyes veu tir a bewa hembrenkysi lu Kernow, ha res veu dhe'n sodhogyon a ledyas soudoryon an governans.

Gonisogeth Kernow ha kolmow Kernow gans Breten Vyghan a wodhevis yn feur drefen an gas. Tebel-wannhes veu an yeth kernowek, difennys veu golyow sens, ha distruys veu gweder nammys ha tegennow yn eglosyow dres Kernow. Deges veu lies kowethyans re skodhsa kemenethow Kernow, kepar ha chapelyow, klavjiow, ha koljiow. Na fella ny veu Kernow diskwedhys avel kenedhel war mappys.

Meyn kov

Pennrynn – drehevys yn 1999 dhe govhe an omsav
Porth Ia – dhe gov John Payne ha tus erel y'n dre a veu ledhys awos defendya aga fydh ha gonisogeth

Porth Kernow – Tre rag folennow ha klassys Wikipedya a-dro dhe Gernow.