Gotûbêj:gaxan

Neqilkirina nêrîna bikarînerekî ji rûpelê bo gotûbêjê: --Ferhengvan (gotûbêj) 12:11, 17 kanûna pêşîn 2019 (UTC)

Hilsengandin

Durxaneya Cellikanî: peyva `gaxan`ê ji peyva `gaxend`ê tê ku rastnivîsa wê jî `gaxend` e ne gaxan e. Gaxend cejeneke pir kevn e û ji berî Îsa û Mûsa her wisa ji ber Niho û Camer ango Adem jî ev cejn hebû. Weke helbestvanê nemir Ahmet Arîf gotiye; Hîvoka Birişt landik dişandin ji Adem re, ji Niho re. Peyva kurdî ji `Gaxenq`ê piraştiye ku bi wateya gaxeniqandinê ye ku zehf berf dibare û gayan dixeniqîne, ango merc zor dijwar in. Lêkera `xeniqandinê` carinan di kurmancî de wek `qendiqandin` jî tê siviyandinê ku ew jî berbelav tê zanîn.Aha ev e ku peyva `gaxend`ê ji derhatiye. Ev zûla demê nîşana hefteya dawîn a meha kanûnê ku ji 24 mehê de heta dawiya mehê didome dike ku dema herî sar a zivistanê ye. Helbet ev cejn cejeneke nûberdî ango neolîtîkî ye.Di wê demê de gelekî berf dibare, serma û zeqem zehf e. Di destpêka wî zemanî de gel gelek ditirsin û ku wê karesatek were serê wan û piştî ku we dem bihûrî wê pîrozbahiyan li dar dixin. navê wê demê hê di kurdî de heye ku vê re dibêjin `Pêndixe`. Derbarê pêndixeyê de pîrependek jî heye ku dibêje `pêndixe derbaz nabe bêtilxe`. di vir de tilxe jî kurtûnên berfê ne.Lewma ev xuyanga heyamî, seqayî weke cejnên mesihtiyê di nava civakan da cih girtine û di dema Hz. Mesîh ango Yehoyê Misto diwelide gel bi nîgeranî û bi şayiş dipê û gava pêndixe rabirt bi hênceta serê salê şahiyan li dar dixin. Di heynên neolîtîkê de ango nûberdê de hê serê salê ne yekê çileyê bû.

Koka etîmolojîke ya gaxandî ser o

Mîyanê kurdan de nameyê roşanê pîrozkerdişê serra newîye gore bi mintiqayan ca bi ca sey “gaxand, gaxan” êno vatene. Winî aseno ke no yew roşanê îranîyano kan o. Avesta de seba festîvalê di dewranê serre yo ke 6 aşman ra êno were “gāθanąm-“ yan zî “gaθā-“ [gathenam-, getha-] ameyêne vatene. Na çekuye sey “gāhān-bar”î [gahan-ber] derbazê pehlewkî, sey “gā̆han-bar”î [gahen-ber] derbazê farskîya ewroyî bîya. Kirmanckî de çekuya “gaxand”î musnena ke no “d”yê peyênî “ber”ê pehlewkî ra mendo. Mi zaf heşno ke zaf kesî vanê ke no roşan armenîyan ra mendo yan zî çekuya “gaxand”î çin a, tena çekuya “gaxan”î esta. La winî aseno ke armenîyan no roşan îranîyan ra girewto û “gaxand” formê pehlewkî ra mendo.

(Çime: Henrik Samuel Nyberg, A Manual Of Pahlavi, Otto Harrassowitz – Wiesbaden, 1974, r. 80)