ស្នា ខ្មែរ-មន

 

ស្នាមន-ខ្មែរដែល​ត្រូវ​បាន​គេ​ស្គាល់​ផង​ដែរ​ថា​ជា ​ស្នា​ជនជាតិ​ម៉ុង ស្នាចារ៉ាយ ឬ ​ស្នាសម័យ​អង្គរ ជា ​ស្នា​ដែល​ប្រើ​សម្រាប់ ​សង្គ្រាម និង​សម្រាប់ ​បរបាញ់ ​នៅ ​អាស៊ីអាគ្នេយ៍ ។ វា​បាន​ក្លាយ​ជា​និមិត្តរូប​នៃ​មោទនភាព និង​អត្តសញ្ញាណ​សម្រាប់​ក្រុម​ជនជាតិភាគតិច​ពី ​ប្រទេស​ភូមា (ភូមា) រហូត​ដល់​ដែន​ដី​នៃ ​ឥណ្ឌូចិន ។

វាក្យសព្ទ

ស្នាមន-ខ្មែរត្រូវបានគេស្គាល់ថាជា ស្នា ជាភាសាខ្មែរ , ច្រៅ ក្នុង ភាសាព្រៅ, ហ្នេវ ក្នុង ភាសាម៉ុង, ឬ ហ្រៅ ក្នុង ភាសាចារ៉ាយ ។

វា​គឺ​ជា​ពាក្យ​កម្ចី​មួយ​ក្នុង​ចំណោម ​ពាក្យ​កម្ចី ​អូស្ត្រូអាសៀ(មន-ខ្មែរ) ​មួយចំនួន​ដែល​បាន​រក​ឃើញ​ជា ​ភាសា​ចិន​-​ទីបេ ខណៈ​អ្នក​ភាសាវិទ្យា​បាន​រក​ឃើញ​ថា​វា​ទាក់ទង​នឹង​ស្នា​ចិន​ដែល​គេ​ស្គាល់​ថា​ជា នូ (弩 ) ៖ "ប្រភពដើមភាគខាងត្បូងនៃពាក្យនេះគឺមិនអាចប្រកែកបាន ប៉ុន្តែប្រភពដើមនៃពាក្យនេះគឺមិនច្បាស់លាស់"។

ប្រវត្តិសាស្ត្រ

ការ​ប្រយុទ្ធ​គ្នា​នៃ​ដើម​កំណើត​: មន-ខ្មែរ vs. ​ចិន​

ខណៈពេលដែលមតិភាគច្រើនគឺថាស្នាមានដើមកំណើតចិន មានទ្រឹស្តីមួយផ្សេងទៀតដែលចង្អុលទៅប្រភពដើមអាស៊ីអាគ្នេយ៍ឯករាជ្យសម្រាប់ស្នាដោយផ្អែកលើភស្តុតាងភាសាដែលបានរៀបរាប់ខាងលើ៖

“

Throughout the southeastern Asia the crossbow is still used by primitive and tribal peoples both for hunting and war, from the Assamese mountains through Burma, Siam and to the confines of Indo-China. The peoples of the northeastern Asia possess it also, both as weapon and toy, but use it mainly in the form of unattended traps; this is true of the Yakut, Tungus, and Chukchi, even of the Ainu in the east. There seems to be no way of answering the question whether it first arose among the barbaric forefathers of these Asian peoples before the rise of the Chinese culture in their midst, and then underwent its technical development only therein, or whether it spread outwards from China to all the environing peoples. The former seems the more probable hypothesis, given the further linguistic evidence in its support.

”

ប្រហែលឆ្នាំ ២០០ មុនគ្រឹស្តសករាជ ស្តេច An Dương នៃ Âu Lạc ( វៀតណាមខាងជើងបច្ចុប្បន្ន ) និង ( ចិនភាគខាងត្បូងបច្ចុប្បន្ន ) បានតែងតាំងបុរសម្នាក់ឈ្មោះ កាវ ឡៅង ( ឬ កាវ ថុង ) ឱ្យសាងសង់ "ស្នាវេទមន្ត" ( nỏ thần) មួយ ដែល​អាច​បាញ់​បាន 300 ព្រួញ។ យោងតាមប្រវត្ដិវិទូ Keith Taylor ស្នាអាចត្រូវបានណែនាំចូលទៅក្នុងប្រទេសចិនពីប្រជាជន អូស្ត្រូនេស៊ី នៅភាគខាងត្បូងប្រហែលសតវត្សទី 4 មុនគ.ស។ ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ នេះគឺផ្ទុយនឹងសោរស្នាដែលត្រូវបានរកឃើញនៅក្នុងផ្នូរ រាជវង្សចូវ ដែលមានដើមសតវត្សទី 7 មុនគ្រឹស្តសករាជ ក៏ដូចជាការផលិតដ៏ធំ និងការប្រើប្រាស់យ៉ាងទូលំទូលាយនៃស្នានៅក្នុងប្រទេសចិនក្នុង កំឡុងសម័យរដ្ឋចម្បាំង ដែលមានអាយុកាលនៅដើមសតវត្សទី 5 មុនគ.ស។

នៅឆ្នាំ 315 នៃគ.ស លោក Nu Wen មកពីប្រទេសចិនបានបង្រៀន ជនជាតិចាម ពីរបៀបសាងសង់បន្ទាយ និងប្រើស្នាដោយដៃ។ ក្រោយមកជនជាតិចិននឹងផ្តល់ស្នាជាអំណោយដល់ជនជាតិចាមយ៉ាងហោចណាស់ម្តង។

ស្នាត្រូវបានបញ្ជូនទៅចាមដោយ Zhi Yangjun មកពី រាជវង្សសុង ក្នុងឆ្នាំ 1172 ។ គាត់​បាន​ស្នាក់​នៅ​ទី​នោះ ហើយ​បង្រៀន​ពួក​គេ​ឲ្យ​ចេះ​បាញ់​ព្រួញ និង​របៀប​ប្រើ​ស្នា។ នៅឆ្នាំ ១១៧៧ ចាម្ប៉ា បានប្រើស្នាក្នុងការឈ្លានពាន និងទន្ទ្រាន អង្គរ ដែលជារាជធានីរបស់ អាណាចក្រខ្មែរ ។

• 
  ស្នាសំរិទ្ធវប្បធម៌ ដុងស៊ឺន500 មុនគ.ស. – ០
• 
  រូបសំណាកកាវ ឡៅ កាន់ស្នាដែលរៀបចំធ្វើសម្រាប់អាន ឌឿង វឿង

សម័យអង្គរ៖ ជ័យជំនះខ្មែរពីចាម

ការប្រើប្រាស់ស្នាដោយអរិយធម៌អង្គរអាចតាមដានបានទៅនឹងចម្លាក់លៀននៅលើជញ្ជាំងនៃប្រាសាទបាយ័នដែលមានដើមកំណើតនៅចុងសតវត្សទី 12 និងដើមសតវត្សទី 13 ក្នុងរជ្ជកាល ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី 7 ពីឆ្នាំ 1181 ដល់ឆ្នាំ 1218 នៃគ។ ចម្លាក់លៀនស្រាលទាំងនេះបង្ហាញអ្នកប្រមាញ់ទាំងពីរដែលសំដៅលើសត្វក្តាន់ដោយប្រើស្នារបស់ពួកគេ និងទាហានបានឡើងលើដំរីដោយប្រើស្នាក្នុងការប្រយុទ្ធ។

ខ្មែរខ្លួនឯងបានប្រើប្រាស់បច្ចេកវិទ្យាយ៉ាងល្អឥតខ្ចោះ ដើម្បីទទួលបានកាតាបុលពីរដែលដាក់លើដំរី និងធ្វើការដោយបុរសពីរនាក់ ក៏ដូចជាស្នាដ៏ធំសម្បើម ត្រូវបានរមៀលនៅលើរទេះរុញ ហើយប្រហែលជាប្រើក្នុងការឡោមព័ទ្ធ ឬសម្រាប់ការពារជំរុំរឹងមាំ។ ស្នាទ្វេដែលដាក់នៅលើខ្នងដំរី ត្រូវបានគេសន្មត់ថាមានកម្លាំងគ្រប់គ្រាន់ដើម្បីជាអាវុធប្រឆាំងដំរីដ៏មានប្រសិទ្ធភាព។ យោងតាមលោក Michel Jacq-Hergoual'ch ស្នាពីរដែលដាក់លើដំរីគ្រាន់តែជាផ្នែកមួយនៃទាហានស៊ីឈ្នួលចាមនៅក្នុងកងទ័ពរបស់ ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧ ។ ទាំងនេះគឺស្រដៀងទៅនឹង arcuballistae ច្រើនខ្សែដែលប្រើតាំងពីសតវត្សទី 11 មកម្ល៉េះដោយ រាជវង្សសុង ។

ស្នា​អង្គរ​ត្រូវ​បាន​ខ្មែរ​សន្មត​ថា​បាត់​បង់​ក្រោយ ​ការ​ធ្លាក់​ចុះនៃអង្គរ (គ.ស ១៤៣១) ។

• 
  ស្នានៅលើដំរីខ្មែរ
• 
  ស្នានៅលើដំរីខ្មែរ

ការសង្កេតជនជាតិដើមភាគតិចនៅឥណ្ឌូចិន

នៅឆ្នាំ 1880 លោក Louis Delaporte បានកត់សម្គាល់ឃើញស្នាដែលនៅតែត្រូវបានប្រើប្រាស់ក្នុងប្រទេសកម្ពុជាគឺដូចគ្នាទៅនឹងវត្ថុដែលបង្ហាញនៅលើចម្លាក់លៀនប្រាសាទអង្គរវត្ត។[17] អ្នកផ្សេងទៀតបានកត់សម្គាល់ថា ស្នាត្រូវបានប្រើប្រាស់ដោយប្រជាជនស្ទើរតែទាំងអស់នៅឥណ្ឌូចិន មុនពេលដែលអាវុធត្រូវបានណែនាំ។[18] ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ យោងតាមលោក Herri Mouhot ស្នាទាំងនេះត្រូវបានផ្សារភ្ជាប់ជាពិសេសជាមួយប្រជាជនស្ទៀងទាំងនៅក្នុងអណ្ណាម និងប្រទេសកម្ពុជា ដោយសារពួកគេមានការភ័យខ្លាចដោយសារតែភាពប៉ិនប្រសប់ក្នុងការប្រើប្រាស់អាវុធទាំងនេះ។[19]

លោក Jean Moura បានសរសេរថា ជនជាតិព្រៅ មានភាពល្បីល្បាញបំផុតនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា ដែលតែងតែកាន់ស្នា។ លោក Jean Moura ក៏បានកត់សម្គាល់ផងដែរថា ប្រជាជនព្រៅ បានដាក់ថ្នាំពុលលើព្រួញ។

អាវុធប្រយុទ្ធដ៏គួរឱ្យភ័យខ្លាចរហូតដល់សង្គ្រាមវៀតណាម

រួមជាមួយ ដំបង punji ស្នាគឺជាអាវុធដ៏មានឥទ្ធិពលបំផុត ខណៈដែលឥណ្ឌូចិនបានស្ថិតនៅក្រោមឥទ្ធិពលនៃ អាណានិគមបារាំង ។ វិសាលភាពនៃស្នាគឺបាញបានចម្ងាយឆ្ងាយ។ ការបាញ់ស្នាប្រហែល Conversion error: Value "20-30" must be a number ត្រូវបានចាត់ទុកថាជាចម្ងាយសុវត្ថិភាពជុំវិញភូមិនៅចុងសតវត្សរ៍ទី 19 នៅពេលដែលពួក ព្រៅមកពីខាងជើងកំពុងប្រយុទ្ធជាមួយ ជនជាតិទំពួន ពីខាងកើតលើការគ្រប់គ្រង ទន្លេសេសាន និង ស្រែពក តាមលំដាប់លំដោយ។ ដើម្បីត្រួតត្រាតំបន់ភ្នំក្រហមនៃ រតនគិរី ។

តាមពិត ជនជាតិម៉ុងតាញ៉ា ដែលមានដើមកំណើតនៅតំបន់ខ្ពង់រាបភាគកណ្តាលរបស់វៀតណាមត្រូវបានគេដឹងថាបានប្រើស្នាជាឧបករណ៍សម្រាប់បរបាញ់ ហើយក្រោយមកទៀតគឺជាអាវុធដ៏មានប្រសិទ្ធភាពប្រឆាំងនឹង ពួកវៀតកុង ក្នុងអំឡុង សង្គ្រាមវៀតណាម ។ នៅឆ្នាំ 1968 ពួកបះបោរ ទំពួន និងចារ៉ាយបានប្រឈមមុខនឹងកងទ័ពខ្មែរ ហើយបានចាញ់ដោយស្នា ប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយអន្តរជាតិបានជួយពង្រីករឿងព្រេងរបស់ពួកគេដោយមនោសញ្ចេតនាលើព្រួញពិសរបស់ពួកគេ។ យុទ្ធជនម៉ុងតាញ៉ាដែលប្រដាប់ដោយស្នា ដូច្នេះបានបង្ហាញពីទ្រព្យសម្បត្តិដ៏មានតម្លៃសម្រាប់កងកម្លាំងពិសេសរបស់សហរដ្ឋអាមេរិកដែលកំពុងប្រតិបត្តិការនៅក្នុងប្រទេសវៀតណាម ហើយវាមិនមែនជារឿងចម្លែកទេសម្រាប់ Green Berets ក្នុងការរួមបញ្ចូលអ្នកបាញ់ស្នាម៉ុងតាញ៉ាចូលទៅក្នុងក្រុមវាយប្រហាររបស់ពួកគេ។

ពីការប្រកួតប្រជែងទៅជាមោទនភាពជាតិសាសន៍

ខណៈពេលដែលស្នាត្រូវបានប្រើប្រាស់តិចជាងមុនសម្រាប់សង្គ្រាម និងសម្រាប់ការបរបាញ់ វានៅតែជាកីឡាដ៏ពេញនិយមនៅអាស៊ីអាគ្នេយ៍។ ដូច្នេះ នៅដើមខែធ្នូ ឆ្នាំ ១៩៣៨ ការប្រកួតបាញ់ធ្នូត្រូវបានរៀបចំឡើងនៅប្រាសាទអង្គរវត្ត "ដោយមានអ្នកចម្បាំងជាង ៥០០ នាក់ ដែលភាគច្រើនមិនចាញ់"

ចាប់តាំងពីការមកដល់នៃវិស័យទេសចរណ៍ដ៏ធំនៅក្នុងតំបន់អាស៊ីអាគ្នេយ៍បន្ទាប់ពីការបញ្ចប់នៃសង្គ្រាមវៀតណាម ស្នាបានក្លាយទៅជាវត្ថុអនុស្សាវរីយ៍ "ដ៏ហួសចិត្ត" សម្រាប់ជនបរទេស។

ការពិពណ៌នា

អ្នក​បាញ់​ព្រួញ​ធ្វើព្រួញ​នៅ​ខេត្ត​រតនគិរី ក្នុង​ខែ​សីហា ឆ្នាំ​២០២២។

ស្នាទាំងនេះត្រូវបានគេសង្កេតឃើញក្នុងចំណោម ក្រុមជនជាតិផ្សេងទៀតនៅអាស៊ីអាគ្នេយ៍ ដូចជាជនជាតិថៃ ,ជនជាតិ មួង នៃ ហៅបិញ, ជនជាតិ ព្នង នៃមណ្ឌលគិរី និង សាច ឬ ឡាវ ទោះបីជាប្រភេទក្រោយនេះមានកំណែតូចជាងក៏ដោយ។ ទោះបីជាស្នាមានភាពជាក់លាក់ខុសៗគ្នានៅក្នុងក្រុមជនជាតិផ្សេងៗនៃឥណ្ឌូចិនដែលវាត្រូវបានគេប្រើក៏ដោយ គោលការណ៍មុខងារ និងរូបរាងរបស់វាគឺស្រដៀងគ្នាពីក្រុមមួយទៅក្រុមមួយទៀត។

ស្នាជាធម្មតាត្រូវបានរក្សាទុកនៅក្នុងផ្ទះរបស់ក្រុមជនជាតិភាគតិចមន-ខ្មែរ រួមជាមួយនឹងអាវុធផ្សេងទៀត ។ វាគឺជាទ្រព្យសម្បត្តិដ៏មានតម្លៃមួយរបស់ ជនជាតិភ្នំ ហើយនៅក្នុងទសវត្សរ៍ឆ្នាំ 1950 មនុស្សម្នាក់នឹងទទួលបានស្នាមួយឬពីរជាមរតក ហើយវានៅតែត្រូវបានគេប្រើជាអំណោយអាពាហ៍ពិពាហ៍ជានិមិត្តរូប។