Кронланд
 | ||
|
|
Кронланд (нем. Kronland — Тәжді жер) – Аустрия-Мажарстан империясындағы әкімшілік-аумақтық бірлік. Бұл атау империяның тәжіне тікелей бағынышты аумақтарды білдіру үшін қолданылды. Кронландтар монархияға тәуелді болып, орталық биліктің ерекше бақылауында болды.
Тарихы
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Кронландтардың тарихы 1867 жылғы Аустрия-Мажарстан дуалистік монархиясының құрылуымен тығыз байланысты. Бұл өзгерістер Аусглейх деп аталатын Аустрия-Мажарстан келісімінің нәтижесінде жүзеге асты. Аусглейх реформасы Аустрия мен Мажарстан арасындағы қарым-қатынасты жаңа деңгейге көтерді. Дуалистік жүйенің басты ерекшелігі – екі бөлек мемлекеттің, Аустрия империясы мен Мажарстан патшалығының бір монархия аясында өмір сүруі. Әр мемлекет өзінің жеке парламенті, үкіметі және әкімшілік құрылымдары болғанымен, олардың арасында бірнеше ортақ институттар сақталды, солардың бірі – кронландтарға байланысты мәселелерді шешу.
Дуалистік реформаның алдында Аустрия империясы біртұтас орталықтандырылған мемлекет ретінде жұмыс істеген болатын. Алайда Мажарстанның тәуелсіздікке ұмтылысы мен ұлттық қозғалыстардың күшеюі Аустрия билігін реформалар жасауға мәжбүр етті. 1867 жылы жасалған келісім нәтижесінде екі жарты монархия құрылып, әрқайсысы өз аумағында автономды түрде басқару құқығына ие болды. Бірақ Аустрияның тәжіне тікелей бағынышты кейбір аумақтар, яғни кронландтар, орталық биліктің бақылауында қала берді. Бұл аумақтар Аустрия монархының заңды иелігі ретінде сақталды.
Аустрия-Мажарстан империясы құрамына әртүрлі этникалық топтар мен тарихи аумақтар кірді, бұл оның ішкі құрылымын күрделі етті. Империяның құрамындағы кронландтар тарихи және этникалық тұрғыдан әртүрлі болды. Мысалы, Галиция мен Лодомерия аумақтары негізінен поляктар мен украиндар мекендеген, Буковинада румындар мен украиндардың қоныстанған жері болды. Далмация – Адрия теңізінің жағалауындағы аумақ, онда негізінен хорваттар мен сербтер тұрған.
Кронландтардың тәуелсіздігі шектелгенімен, олардың әрқайсысы белгілі бір дәрежеде автономияға ие болды. Бұл аумақтарда жергілікті басқару органдары жұмыс істеген, алайда олардың стратегиялық маңызына байланысты Аустрия билігі бұл жерлерді империяның экономикалық және әскери мүдделерін қорғау үшін пайдаланған.
Дуалистік монархия кезеңінде кронландтар Аустрия императорының тікелей бақылауында болып, оның шешімдері мен саясатына бағынышты болды. Бұл әсіресе ішкі және сыртқы саясатқа, сондай-ақ әскери мәселелерге қатысты болды. Кронландтардың басым көпшілігі стратегиялық маңызы бар аумақтар болғандықтан, оларды қорғау және дамыту империя үшін басымдыққа ие болды.
1918 жылы Аустрия-Мажарстан империясының ыдырауымен бірге кронландтар тарих сахнасынан кетті. Бірінші дүниежүзілік соғыстың аяқталуымен көптеген кронландтар жаңа құрылған мемлекеттерге немесе көрші елдерге өтті. Мысалы, Букровина Румынияға қосылды, ал Галиция Польша құрамына енді. Бұл процестер кронландтардың көпұлтты құрылымын қайта бөліп, жаңа ұлттық шекаралардың қалыптасуына ықпал етті.
1867 жылдан 1918 жылға дейінгі тәж жерлері
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Аустрия-Мажарстан империясындағы 1867 жылдан 1918 жылға дейінгі тәж жерлері:
- Богемия, Моравия және Аустрия Силезиясы
- Төменгі және Жоғарғы Аустрия
- Тироль, Зальцбург және Форарльберг
- Штирия, Каринтия, Крайна және Аустрия Приморьесі (Горица және Градишка, Триест және Истрия)
- Буковина, Галиция және Лодомерия.
- Далмация