Finlandiya hayalları
Finlyandiyada hayallar erkeklar ortasındaǵı „joqarı dárejedegi teńlik“ hám „dástúriy kishi piyillik“ ke iye[1]. 1906-jılda Finlyandiya hayalları Evropada saylaw huqıqına iye bolǵan birinshi hayallar boldı[2].Finlyandiyada Finlyandiya jámiyetinde, akademiklerde, biznes tarawında[2] hám Finlyandiya húkimetinde tanıqlı lawazımlardı iyelegen kóplep hayallar bar. Finlyandiya siyasatındaǵı qúdiretli hayallarǵa mısal sıpatındaǵı mámlekettiń birinshi hayal prezidenti bolǵan Tarya Halonendi keltiriw múmkin (ol prezident bolǵanǵa shekem Finlyandiya sırtqı isler wáziri bolǵan). Finlyandiyalıqlardıń ayırımları Finlyandiya Evangeliya Lyuteran shirkewiniń aǵzaları bolǵan dinde (Finlyandiyadaǵı basqa tiykarǵı xristian dini — Shıǵıs pravoslav shirkewi), hayallardı ruwxanıy sıpatında saylawı múmkin.Finanslıq kózqarastan, Finlyandiya hayalları „ádette finanslıq tárepten ǵárezsiz“ dep táriyiplengen.
Jaylasıwı
[redaktorlaw | derekti redaktorlaw]Finlyandiya shıǵısta Rossiya,qublada Estoniya, batısta Bosniya hám Shvetsiya,arqa-batısta Norvegiya menen shegaralas.Aymaqtıń tórtten bir bólegi Arktika dóńgeleginiń arqasında jaylasqan[3].
Hayallardıń saylaw huqıqı
[redaktorlaw | derekti redaktorlaw].jpg)
1809-jılda Finlyandiyaǵa aynalǵan aymaq 600 jıldan artıq waqıt dawamında Shvetsiya Patshalıǵınıń ajıralmaytuǵın provinsiyaları toparı bolǵan, bul Finlyandiyada da hayallarǵa Shvetsiya Azatlıq dáwirinde (1718-1772) saylaw huqıqı berilgeninde dawıs beriw huqıqı berilgenligin ańlatadı.
Zamanagóy Finlyandiyanıń aldınǵı mámleketi, Finlyandiya Ullı Gertsokligi 1809-jıldan 1917-jılǵa shekem Rossiya imperiyasınıń bir bólegi bolǵan hám joqarı dárejedegi avtonomiyaǵa iye edi. 1863-jılda salıq tólewshi hayallarǵa awılda munitsipal saylaw huqıqı berildi, 1872-jılda bolsa tap sonday reforma qalalarǵa da berildi[4].
1906-jılǵa Parlament nızamı Finlyandiyanıń bir palatalı parlamentin quradı hám hayallar da, er adamlar da saylaw hám saylanıw huqıqına iye edi. Solay etip, Finlyandiya hayalları dúnyada birinshi bolıp saylaw hám deputatlıqqa saylanıw huqıqına iye boldı. Kelesi jılǵı saylawlarda dúnyada birinshi bolǵan 19 hayal deputatlıqqa saylandı hám sonnan berli hayallar mámleket siyasatında oraylıq rol oynawda dawam etti. Jumısshılar háreketiniń tiykarǵı ǵayratkeri Mina Sillanpa 1926-jılda birinshi hayal ministr boldı.
Finlyandiyanıń birinshi hayal prezidenti Tarya Xalonen 2000-jılda hám 2006-jılda ekinshi múddetke saylaǵan. 2011-jılǵı parlament saylawlarınan berli hayallar wákilligi 42,5 protsentti quraydı. 2003-jılda Anneli Jaatteenmaki Finlyandiyanıń birinshi hayal Bas ministri boldı hám 2007 -jılda Matti Vanhanenniń ekinshi kabineti tariyxqa kirdi, sebebi Finlyandiya kabinetinde birinshi ret hayallar er adamlardan kóp edi (12 hám 8).
Hayallar huqıqları háreketi
[redaktorlaw | derekti redaktorlaw]1970-jılda qısqa,biraqkúshli hayallar háreketi boldı. Sol waqıtta nekede zorlaw jınayat esaplanbaǵan hám shańaraqtaǵı zorlıqshılıq jábirleniwshilerdiń barıw ushın jerlerı kem edi. Feministler, sonıń menen birge, jámiyetshilikke ashıq bolatuǵın kúndizgi kútim sisteması hám tek ǵana pullıq tuwıw demalısları, bálkim ákelik demalısları huqıqı ushın da gúresdi. Búgingi kúnde Finlyandiyada 263 kúnlik áke- ana demalısı bar. Jumısta hayallardı kemsitiw nızamǵa qarsı esaplanadı. Háreketke járdem beriw ushın eki feministlik gruppa jaratılǵan : Marksist-Feministler (Marxist-FeministernaMarxist-Feministerna).) hám Qızıl hayallar (Rödkäringarna, Puna-akat). Finlyandiyadaǵı feministler Shvetsiya hám Shvetsariya sıyaqlı basqa Evropa mámleketlerinen yoshlangan. 1970-jıllarda Finlyandiya hayalları ushın basqa zárúrli gruppalarǵa Unionı hám Feministler (Feministit-) kiredi. Feministerna)[5].
Derekler
[redaktorlaw | derekti redaktorlaw]- ↑ Alho, Olli.
- ↑ 2,0 2,1 „Women in Business in Finland“. worldbusinessculture.com. 22-sentyabr 2020-jılda túp nusqadan arxivlendi.
- ↑ „Finland“. Countries and Their Cultures.
- ↑ P. Orman Ray: Woman Suffrage in Foreign Countries.
- ↑ „The Womens' Rights Movement in Finland“. Fast-Fin-1. Finnish Institutions Research Paper. 15-yanvar 2013-jılda túp nusqadan arxivlendi.