Kontentke ótiw

Portugaliya Imperiyası

Wikipedia, erkin enciklopediya

Portugaliya Imperiyası (Império Português), sonıń menen birge tariyxta Portugaliya Kolonizatorlıq Imperiyası (Império Colonial Português) degen at penen belgili bolǵan bul mámleket házirgi Portugaliyadan tısqarı dúnyanıń túrli bóleklerinde jaylasqan bir neshe úlken koloniyalardı óz ishine alǵan. Bul imperiya Evropadaǵı «eń uzaq ómir kórgen» mámleketlerden biri bolıp, 1415-jılı Arqa Afrikadaǵı Sueta urısınan baslap tap 1999-jılı Makao suverenitetiniń Qıtayǵa tapsırılǵanına shekem derlik altı ásir dawamında bar boldı. Imperiyaǵa XV ásirde tiykar salınǵan bolıp, XVI ásir basınan Arqa hám Qubla Amerika,Afrika,Aziya hám Okeaniyanıń túrli regionların óz ishine alıp, aymaǵın keńeytip barǵan[1][2][3].

Portugaliya Imperiyasi Ullı geografiyalıq ashılıwlar dáwirinde payda boldı hám Portugaliya patshalıǵınıń kúsh hám qúdireti nátiyjesinde dúnyanıń kóp bólimlerin ózine boysındırıwǵa eristi. Portugal teńizshileri 1418—1419-jıllarda kartografiya hám teńizshilik tarawlarınıń sońǵı jetiskenliklerinen paydalana otırıp, tatımlıqlar sawdası hám koloniya aymaqlardı tabıw ushın jańa teńiz jolların tabıw maqsetinde qurǵaqlıqların hám Atlantikalıq okeanı arxipelaglarini izertlewdi basladılar.1488-jılde Bartolomeu DiasJaqsı úmit burnini aylanıp shıqtı hám 1498-jılde vasco de GamaHindstanga jetip keldi. 1500-jılda Pedro Alvares Kabral basshılıǵında Braziliya arqalı jańalıq ashıldı. Keyingi on jıllıqlar dawamında portugal teńizshileri Arqa Aziya arqalı hám atawların úyreniwdi dawam ettirdilar, qorǵanlar júzege keliw etdiler. 1571-jılǵa kelip, Afrika,Jaqın Shıǵıs, Hindstan hám Qubla Aziya arqalı boylap Lissabonni Nagasakimenen baylanıstırǵan bir qatar teńiz postlari vujudga keltirildi. Bul sawda tarmaǵı hám koloniyalar daǵı sawda Portugaliyanıń jan basına tuwrı keletuǵın tabısınıń beshdan bir bólegin tashkil etip, Portugaliya ekonomikalıq ósiwine (1500—1800) sezilerli unamlı tásir kórsetdi. 1580-jılda Ispaniya patshası Filipp II Portugaliya patshalıǵı tojini qolǵa kirgizgeninen keyin, keyinirek tariyxshunoslikda Iberiya birlespei atı menen atalǵan Ispaniya hám Portugaliya ortasında 60 jıllıq birlespe baslandı. Ispaniya patshası bir waqtıniń ózinde Portugaliya patshası bolǵanlıǵı sebepli, Portugaliya koloniyalari Ispaniyaǵa dushpan bolǵan ush Evropa kúshleri: Gollandiya Respublikası, Angliya hám Fransiya tárepinen kóplegen hújimlerge dus keldi. Xalqı basqalarǵa salıstırǵanda kemrek bolǵan Portugaliya óziniń hádden tıs keńeytirilgen sawda tarmaǵın nátiyjeli qorǵaw ete almadı hám imperiya az-azdan páseńlewge júz tuta basladı. Oxir-aqıbet, Braziliya, imperiya ekinshi dáwirdiń (1663—1825) eń bahalı koloniyası, XIX ásirdiń baslarında Amerika kontinentin qamtıp alǵan ǵárezsizlik háreketi tolqını nátiyjesinde 1822-jıl Portugaliyadan ǵárezsiz bólek mámleketke aylandı. Imperiyaning úshinshi dáwiri 1820 -jıllarda Braziliya ǵárezsizlikke eriskennen keyin portugal kolonizatorlıǵınıń juwmaqlawshı basqıshın óz ishine aladı. Sol waqıtlarǵa kelip Afrika arqalı, Portugaliya Timorı, Portugaliya Hindstanı hám Portugaliya Makaosında plantatsiya xojalıqları kemeytirildi. 1890 -jıldaǵı Britaniya ultimatumi Afrika daǵı portugal ambitsiyalarining qısqarıwına alıp keldi.

Tariyxi

[redaktorlaw | derekti redaktorlaw]

Baslanǵısh tariyx (1139—1415)

[redaktorlaw | derekti redaktorlaw]
1415-jılde Seutadıń jawlap alıw etiliwine Sortıgator Genrix basshılıq etken hám Portugaliya imperiyasiga tiykar salǵan.

Portugaliya patshalıǵına rekonkista, yaǵnıy Pireney yarım atawınıń Al-Andalus arablaridan az-azdan qaytarıp alınıwı waqtında tiykar salınǵan[4]. 1139 -jılda ózin bólek korollıǵılıq retinde járiyalaǵannan keyin, Portugaliya 1249-jılde Algarvega shekem jetip barıp, Al-Andalus aymaǵın qayta basıp alıwdı derlik juwmaqladi, biraq 1411-jılda Aylon shártnaması imzolanmaguncha onıń ǵárezsizligi qońsılas Kastiliya tárepinen abay astında qaldı[5].

Suverinitetiga iye bolǵan hám basqa Evropa mámleketleri urıslarına qatnaspaǵan Portugaliya itibarın shet aymaqlarǵa hám Arqa Afrikanıń musulman jerlerine bolatuǵın áskeriy ekspediciyaǵa qaratdi[6]. Portugallarning Arqa Afrika daǵı Marinid sultanlıǵına (házirgi Marokash) hújim etiwleri ushın bir neshe múmkinshiligıy sebepler bar edi. Áwele bul hújim Islamǵa qarsı xristian atanaq júriwin dawam ettiriw múmkinshiligi retinde qaraldi, áskeriy klasqa urıs maydanında dańq hám húrmet hám urıs oljaların wáde etdi, hám aqır-aqıbetde, bul Portugaliya sawdasın keńeytiw hám Portugaliyanıń ekonomikalıq páseńlewin sheshiw múmkinshiligi edi.

1415-jılda Arqa Afrikanıń Orta jer teńizi boyında jaylasqan strategiyalıq áhmiyetke iye,Sahrası Úlkendagi altın hám qul sawdasınıń tiykarǵı portlarınan biri bolǵan musulman qalası Seutaga hújim etildi. Seuta iyelenishi áskeriy muvafaqqiyat edi hám Portugaliyanıń Pireney yarım atawıden tısqarına keńeyiwindegi dáslepki qádemlerden biri boldı[7]. Biraq tez arada qalanı qamal etken musulman kúshlerine qarsı qorǵaw Portugallarga qımbatqa tústi[8][9].

Birinshi imperiya (1415—1663)

[redaktorlaw | derekti redaktorlaw]

Portugaliya bul dáwirde Atlantikalıq okeanında jańa jerlerdi jańalıq ashıw menen gúmira boldı. Bul siyasattiń tiykarǵı tárepdarı Seutanı qolǵa kirgiziwde qatnasqan hám 1460 -jılda opatına shekem Portugaliyanıń teńiz izertlewlerin targ'ib qılıw hám finanslashda jetekshi rol oynaǵan Sortıgator Infante Dom Genri edi[10]. Sol payıtlarda evropalıqlar Afrika qirg'og'idagi Cape Bojadordan keyin ne bar ekenin biliwmegen. Genri Afrika daǵı musulmanlar aymaǵı qanshellilik keńeygenin hám teńiz arqalı Aziyaga jetip barıw múmkinbe yamasa joq ekenligin biliwdi istardi[11]. Onıń qáwenderligi astında tez arada Atlantikalıq okeanı daǵı Madeyra (1419 ) hám Azor atawlariga (1427) jetip keldi hám Portugaliya kirip qılıw ushın biyday islep shıǵara basladı[12]. [[File:Caminho maritimo para a India.png|thumb|left|300 px| green solid 2 px|Pêro de Covilhã hám Afonso de Paivaning 1487-1488-jıllardagi Adenga ulıwma jolı (jasıl ) orange solid 2 px|Covilhãning 1489 -1490 -jıllardagi jolı (apelsin reń) [[legend-line|blue solid 2 px|Covilhãning 1490 -1530 -jıllardagi Efiopiyaga sayaxatı (kók) ]] [[legend-line|black solid 2 px|vasco de Gamadıń 1497-1499 -jıldagi sayaxatı (qara ) ]] ]]

Portugallarning tiykarǵı maqseti kolonizatorlik yamasa qaraqshılıq emes, bálki sawda edi. Tez arada onıń kemeleri Evropa bazarına qımbat bahalı altın, pıl súyeki, qálempir, paxta, qumsheker hám qullarni alıp keliwdi basladı. Qul sawdası, mısalı, Lissabonda bir neshe o'nlab sawdagerler tárepinen ámelge asırılǵan. Sawda jolların keńeytiw processinde portugal teńiz sayaxatshıları Afrikanıń belgisiz bólimlerin kartaǵa túsiriwdi hám Hind okeanın úyreniwdi basladılar. Pero de Kovilho 1487-jılda Hindstanǵa arab hám hindlar menen birge ekspedidtsiya uyushtirishga háreket etdi hám Efiopiyaǵa jetip bardı. Onıń lekciyası Lissabonda qızıǵıwshılıq menen qarsılandi[13].

Afrika arqalı boylap dáslepki sayaxatlar

[redaktorlaw | derekti redaktorlaw]

1443-jılda Genrixning úkesi hám korollıǵılıqtıń waqıtsha patshahi Infante Dom Pedro Genrixga Cape Bojador qublaındaǵı jerlerde urıs hám sawda jumısların basqarıwdı tapsırdi[14]. Keyinirek papalikning Quyrıq Diversas hám Romanus Pontifex qararları menen jańa ashılǵan jerlerde jekke hákimshilik Portugaliyaǵa berilgen[15]. Jańa jerlerdiń jańalıq ashılıwın tezlestirgen úlken tabıs Xv ásirdiń ortalarında Evropada sol waqıtta basqa kemelerge qaraǵanda samalǵa qarsı juretuǵın karavellaning engiziliwi edi[16]. Bul jańa teńiz texnologiyasınan paydalanǵan halda, portugal teńizshileri hár jıli ortasha bir dárejege kóterilip, qubla keńliklerge jetip barıwdi[17]. Portugallar 1445-jılde Senegal hám Kabo-Verde yarım aralına keldiler[18].

Lázaro Luisning Batıs Afrika kartası (1563). São Jorge de Minaning Batıs Afrika daǵı qorǵan suwreti

Shet el degi birinshi faktoriya sawda posti 1445-jılde Mavritaniya jaǵaındaǵı Arguin atawında musulman sawdagerlerdi tartıw hám Arqa Afrikada teńiz sayaxatları baǵdarlarında biznesti monopollashtirish ushın islengen. 1446 -jılda Alvaro Fernandes derlik házirgi Syerra-Leonega shekem basıp aldı hám 1460 -jıllarda Gvineya qoltıqına jetip bardı[19].Kabo-Verde atawları 1456 -jılda jańalıq ashılǵan hám 1462-jılda portugallar tárepinen iyelengen.

Portugallar 1455-jılde Madeyrada qumshekerqamishning keńeyiwi nátiyjesinde Sitsiliya hám Genuyalik máslahátshiler járdemi menen Evropada kem ushraytuǵın shirin tuzni islep shıǵarıwdı basladı. Qullar ayawsız isletilingen hám Madeyrada shetten alıp kelingen qullarning úlesi XvI asrga kelip ulıwma xalıqtıń 10 % ga jetken[20].1480-jılga kelip Antverpende Madeyra qumsheker sawdası menen shuǵıllanatuǵın jetpista keme bar edi. 1490 -jıllarga kelip Madeyra qumsheker islep shıǵarıw boyınsha Kiprdi artta qaldırdi[21]. Bartolomeo Markionni sıyaqlı qumsheker sawdagerleriniń tabısı keleshektegi sayaxatlarǵa qarjı kirgiziwge járdem berdi[22].

1469 -jılda shahzoda Genrix opatınan keyin hám Afrika daǵı izertlewlerdiń arzımas tabısı nátiyjesinde patsha Afonso v Gvineya qoltıqınıń bir bóleginde sawda júrgiziw huqıqın sawdager Fernao Gomesga berdi[23]. Bes jıl dawamında hár jıli qıraq boylap 100 milya (160 km) ni izertlew etken Gomes Gvineya qoltıqındaǵı atawlardı, atap aytqanda San-Tóbee hám Principi atawların jańalıq ashtı hám jergilikli xalıq ortasında gullep-jasnap atırǵan allyuvial altın sawdasın taptı, arab hám berber menen uchrashdi[24]. Elmina hám Portugaliya ortasındaǵı sawda on jıl dawamında o'sdi. Kastiliya miyrasxorlıǵı urısı waqtında Kastiliya flotı bul tabıslı sawdanı qadaǵalaw astına alıwǵa háreket etdi, biraq 1478-jılgi Gvineya jangida qatań jeńiliwge dus keldi, bul bolsa portugallarning bul aymaqtaǵı qadaǵalawın bekkem ornatdı. 1473-jılda Fernao Gomes Ekvatordı hám 1482-jılda Kongo dáryasın Diogo Kao boshchligidagi teńizshiler kesip ótti. Naǵız ózi ekspediciya waqtında portugallar birinshi ret Kongo patshalıǵına dus keldiler hám ol menen tez arada jaqsı baylanıslar ornatildi[25]. 1485—1486 -jıllarda Cão házirgi Namibiya aymaǵına kiretuǵın Keyp Krossga ekspediciyasın dawam ettirdi[26].

Marokashdagi portugal múlki (1415-1769 )

1488-jılda Bartolomeu Dias Afrikanıń qubla shetsinde jaylasqan Jaqsı úmit burnini aylanıp shıqtı jáne bul Ptolemey dáwirinen berli Hind okeanı qurǵaqlıqqa tutasmaǵan degen qarawdıń nadurıs ekenligin tastıyıqladı[27].

Bir waqtıniń ózinde qurǵaqlıq arqalı ekspediciyasın dawam ettirgen Pero de Kovilha Efiopiyaǵa jetip bardı hám Hindstanǵa teńiz jolı jańalıq ashılıwına júdá jaqın keldi. Portugaliyalıqlar Afrika qurǵaqlıqların úyrener ekenler, olar ózleriniń dawaların kórsetiwshi Portugaliya gerbine menen o'jılgan bir qatar tas xochlarni qaldırdilar, qorǵanlar hám sawda orayların qurdilar[28]. Olar tiykarınan qul hám altın sawdası menen shuǵıllandılar. Portugaliya bir ásirden kóbirek waqıt dawamında Afrikanıń teńiz arqalı qul sawdası boyınsha jalǵızhukmronlikka iye bolıp, hár jıli 800 ge jaqın qullarni alıp ketiwgen. Olardıń kópshiligi Portugaliya paytaxtı Lissabonga alıp kelingen hám sol dáwirde paytaxtda qara tanli Afrikalıqlar xalıqtıń 10 payızın shólkemlestirgeni shama etiledi[29].

Tordesillas shártnaması (1494)

[redaktorlaw | derekti redaktorlaw]

1492-jılda Christopher Columbusdıń Ispaniya ushın Aziya dep tahmin etińlegen Jańa dúnyani jańalıq ashıwı ispanlar hám portugallar ortasında tartıslarǵa alıp keldi[30]. Olar oxir-aqıbet 1494-jılde Tordesillas shártnaması arqalı óz-ara Evropadan shette bolǵan Jańa dúnyanı bóliwlab aldılar[31]. Biraq, sol waqıtta uzınlıqtı tuwrı ólshew múmkinshiligi bolmaǵanı ushın, anıq shegara eki mámleket tárepinen 1777-jılge shekem bahsli bolıp kelgen[32].

Portugallar Diasning Jaqsı úmit burniga etken sayaxatını dawam ettiriw ushın nege toǵız jıl kútiwgenin anıqlaw tariyxchilar arasında bahsli esaplanadı. Olardıń tahminiga kóre sırlı ekspediciyalar dawam ettirilgen[33][34]. Portugaliyanıń Aziyaǵa teńiz jolin tabıw sıyaqlı kóp jıllik maqsetine aqır-aqıbetde vasco de Gama komandirligidegi úlken ekspediciya aǵzaları eristi[35].

Portugallardin' Hind okeanına kiriwi

[redaktorlaw | derekti redaktorlaw]

vasco de Gama ekspediciyası aǵzaları 1497-jılde Portugaliyanı tark etip, Keypni aylanıp ótip hám Arqa Afrika arqalı boylap dawam etdi. Onda jergilikli teńizshiler olardı Hind okeanı arqalı 1498-jıl may ayında Kalikutga baslap barıwdı. Sol tárzde teńiz arqalı Hindstanǵa jańa jol jańalıq ashıldı. Hindstanǵa ekinshi ekspediciyanı Kabral basshılıǵında teńizshiler ámelge asırıwdı. Olar da Atlantikalıq okeanı arqalı Hindstanǵa teńiz jolin ashıw maqset etiwgen edi. Biraq 1500-jılda Braziliya arqalına barıp túsiwdi hám sonday etip Braziliya jańalıq ashıldı. Bul, itimal, tosınarlı jańa ashılıw bolıp tabıladı, biraq shamalarǵa kóre, Portugaliyalıqlar Braziliyadıń bar ekenligin jasırınsha biliwgen hám ol Tordesilyas sızıǵında jaylasqan[36]. Kabral Portugaliya patshaına bul jańa aymaqlardı Portugaliya múlkine aylandırıwdı usınıs etdi hám 1501-jıl hám 1503-jıllarda eki jańa ekspediciyalardı ámelge asırdı. Bul aymaqta úlken muǵdarda orman hám putaqshalar tapildi, biraq altın hám gúmis tabilǵan zatlıǵi portugallarni itibarın taǵı Hindstanǵa qaratıwına sebep boldı[37].1502-jılde Hind okeanınıń keń aymaǵında sawda húkimranlıǵın qolǵa alıw, Portugaliya imperiyasining sawda kemelerin qaraqshılar hám raxip mámleketlerden qorǵaw ushın kartaz litsenziyalaw sistemasın jarattı[38].

Tristau de Kunya hám Afonso de Albukerke komandirligi astındaǵı portugal flotı Qızıl teńizga kiraverishdagi Sokotrani 1506-jılde hám Maskatni 1507-jılde basıp aldı[39][40]. Ormuzni jawlap alıw eta almagach, olar Hind okeanına hám odan keyingi jerlerde sawda etiwdi qadaǵan etiw strategiyasına ámel qılıwdi[41][42].Madagaskar Cunha tárepinen bólekan izertlew etilgen hám Mavrikiy bolsa Cunha hám Albuquerque tárepinen ashılǵan[43]. Sokotra qolǵa kiritilgennen keyin, Cunha hám Albuquerque bólek jumıs alıp bardi. Cunha sawda maqsetlerinde Hindstan hám Portugaliya arasında sayaxat etken bolsa, Albuquerque Almeydaning úsh jıllik kepilligi tawsılǵanınan keyin gubernator lawazımın iyelew ushın Hindstanǵa bardı. Biraq Almeyda hákimiyattı tapsırıwdan bas tartdı hám tez arada Albuquerqueni úy qamog'iga aldı hám onda 1509 -jılgacha qaldı[44].

Manuel I Almeydadan Perishteka hám Shri-Lankadagi aymaqlardı jáne de tolıq úyreniwdi soraǵan bolsa -de, Almeyda bunıń ornına Hindstannıń batıs bólegine, atap aytqanda, Gujarat sultanlıǵına itibar qaratıwdı kerek dep taptı. Sebebi Almeydaning regiondaǵı sawdagerler basqa jaylarǵa salıstırǵanda kóbirek kúshke iye ekenliginen shubhaları bar edi.Mamluk sultanligi sultanı Al-Eń ullı Qansuh al-Gavri hám Gujarat sultanlıǵı Chaul portında portugal kúshlerine hújim etdi, nátiyjede Almeydaning balası bul urısda opat etdi. Buǵan juwapan portugallar 1509 -jılda Diu teńizindegi jangda Mamluklar hám Gujaratlar flotların tar-mor qılıwdi[45].

Almeydaning dáslepki urınısları menen bir qatarda, Manuel I jáne onıń Lissabondagi keńesi hákimiyattı Hind okeanında bólistiriwge háreket etip, ush jónelisti jarattı : Albuquerque Qızıl teńizga, Diogo Lopes de Sequeira Perishteka sultanı menen shártlesiwge erisiw ushın Qublası -Arqa Aziyaǵa, Xorxe de Aguiar, keyin bolsa Duarte de Lemos Jaqsı úmit burni hám Gujarat ortasındaǵı aymaqǵa jiberildi[46][47].

  • 1497-jılda vasco de Gamadıń Hindstanga jo'nab ketiwi
    1497-jılda vasco de Gamadıń Hindstanga jo'nab ketiwi
  • Portugaliya jańa ashılıwları hám izertlewleri: birinshi jetip kelgen jayları hám sáneleri; Portugaliyanıń tiykarǵı tatımlıq sawda jolları (kók)
    Portugaliya jańa ashılıwları hám izertlewleri: birinshi jetip kelgen jayları hám sáneleri; Portugaliyanıń tiykarǵı tatımlıq sawda jolları (kók)
  • Santa-Katarina do Monte Sinay sawda kemesi. Portugal Armadasining qudıreti hám kúshiniń úlgisi edi.
    Santa-Katarina do Monte Sinay sawda kemesi. Portugal Armadasining qudıreti hám kúshiniń úlgisi edi.
  • XvI asirdegi portugal zodagonining Hindstan daǵı mulozimlar menen Filei
    XvI asirdegi portugal zodagonining Hindstan daǵı mulozimlar menen Filei

Aziya, Afrika hám Hind okeanında teńiz sawdası

[redaktorlaw | derekti redaktorlaw]
Goa, Perishteka hám Qublası -Arqa Aziya
[redaktorlaw | derekti redaktorlaw]
XvI hám XvII ásirlerde orayı Goa bolǵan Arqa Portugaliya imperiyasi (Estado de Índia)

1509-jıl aqırına kelip,vasco de Gama Hindstanǵa joldı jańalıq ashqannan keyin, Albuquerque paytaxtı Eski Goa bolǵan Tómen-Hindstandıń vice-korolı boldı[48]. Almeydadan ayrıqsha bolıp esaplanıw, Albuquerque teńiz flotın bekkemlew, sonıń menen birge, korollıǵılıq máplerine kóbirek xizmet etiw menen shuǵıllangan[49]. Onıń birinshi maqseti Kerala hám Gujarat ortasındaǵı qorǵaw qorǵanı retinde strategiyalıq jaylasıwı, sonıń menen birge, arab atların import qılıwda zárúrligi sebepli Goani jawlap alıw etiw edi[45].

1510 -jılda Bijapur sultanlıgınan Goaning qolǵa alınıwına tez arada bijapurilar qarsı shıqtı, biraq hindu jeke menshikdori Timoji járdemi menen sol jıldıń 25-noyabrinde qala portugallar tárepinen qayta qolǵa alındı[50][51]. Goa qalasında Albuquerque 1510-jılde Hindstande birinshi portugal teńgesin ashtı[52]. Ol Portugaliyalıq kóshpelinchilarni jergilikli hayallarǵa úyleniwge shaqırıq etdi, Áwliye Ketrin húrmetine shirkew qurdi hám hindlarning sıyınıwxonalarini qorǵaw hám salıq talapların kemeytiw arqalı jergilikli hindlar menen baylanıs ornatıwǵa háreket etdi[51]. Portugallar qubla Hindstan daǵı vijayanagar imperiyasimenen dos sıpatında baylanıslardı saqlap qalǵan[53].

1511-jıl aprel ayında Albuquerque sol dáwirdiń eń iri tatımlıqlar bazarı bolǵan Malayziya daǵı Perishtekaga júzip keldi[54][55]. Sawdada tiykarınan gujaratilar ústinlik etken bolsa -de, túrkler, parsılar, armanlar, tamillar hám efiopiyalılar sıyaqlı basqa gruppalar da sawda etiwgan[55]. Albuquerque tatımlıqlar sawdasında musulmanlar hám venetsiyaliklarning tásirine tosqınlıq jasaw hám Lissabon tásirin asırıw ushın Perishtekani ózine boysundirishni joba etdi[56]. 1511-jıldıń iyuliga kelip Albuquerque Perishtekani iyelep aldı hám Antonio de Abreu hám Fransisko Serraoni (Ferdinand Fmagellanmenen birge) Indoneziya arxipelagini úyreniw ushın jiberdi[57].

Jańa ashılıwlar dáwirinde iberiyaning aymaqlarǵa xalıq aralıq dawa huqıqı. Afonso de Albuquerquening Hind okeanın qorshap alıw strategiyası kórsetilgen.

Perishteka yarım atawı Portugaliyanıń Qıtay hám Qublası-Arqa Aziyamenen sawda-satıq jumısları keńeyiwi ushın strategiyalıq bazaǵa aylandı. Qalanı qorǵaw ushın A Famosa dep atalǵan kúshli dárwaza qurıldı hám bul dárwaza búgin de saqlanıp qalınǵan[58]. Siamlarning Perishteka boyınsha maqsetlerin bilip, Albuquerque tezlik penen Duarte Fernandesni Siam patshalıǵına (zamanagóy Tailand ) diplomatik missiyaga jiberdi, ol bul korollıǵılıqtaǵı birinshi evropalıq bolıp, eki korollıǵılıq ortasında dos sıpatında munasábetler hám sawda baylanıslardı ornatdi[59][60]. Portugaliya imperiyasi qublaǵa qaray jıljıdı hám 1512-jılda Timor jańalıq ashıldı. Xorxe de Meneses 1526 -jılda Jańa Gvineyani jańalıq ashıp, onı „Papua atawı“ dep at berdi[61]. 1517-jılda João de Silveira Chittagong[62] flotına komandirlik etdi hám 1528-jılǵa kelip portugallar Chittagongda óz húkimranlıǵın ornatdilar[63].

Qıtay hám Yaponiya
[redaktorlaw | derekti redaktorlaw]
Portugallarning Yaponiyadıń Nagasaki qalasına saparı.

Rimlikler Kishi Aziya arqalı qurǵaqlıqta Qıtayǵa birinshi jetip keliwgen bolsa, Jorge Alvares teńiz arqalı bul mámleketke jetip kelgen dáslepki evropalıq boldı[64][65][66][67]. Ol sonıń menen birge Hong Kongni jańalıq ashqan dáslepki evropalıq sayaxatshıdir[68][69]. Hindstan Estadosining vice-korolı Albuquerque Evropalıqlardıń jergilikli xalıq menen sawda baylanısların jolǵa qoyıw ushın Rafael Perestreloni Qıtayǵa jo'natdi[70][71].

1639-jıldagi Portugaliya koloniyası Makao yarımatawınıń Filei

Qıtay sawda portların Portugaliyanıń óz mápleri ushın kúsh menen ashıwǵa háreketi eki mámleket ortasında jangga alıp keldi hám Tamãodagi Tunmen jangida portugallar Minlarda jeńiliwge dus keldiler.1521-jılde Lantau atawı daǵı Sincouwaan jangida portugallar 2 kemasini joǵatdılar. Sonıń menen birge 1548-jılda Dongshan yarımatawı qasındaǵı Shuanyudaa bolıp ótken jangda taǵı 2 kemeleri joǵatildi hám kóplegen portugallar Qıtaylıqlar tárepinen qolǵa alındı.1549-jıl Galeote Pereira hám portugallarning eki kemesi iyelendi. Bul sawashlar dawamında Minlar jeńiliwge dus kelgen portugallardan qural -qurallardı iyelep aldılar, keyin olar Qıtayda ǵalabalıq islep shıǵarıla baslandı. Portugallar keyin Qıtayǵa tınısh jol menen qaytıp keliwdi hám Luso-Qıtay shártlesiwi (1554) shártnaması qol qoyıldı. Portugallar Luso-Qıtay shártlesiwinde Franklar ornına ózlerin Portugaliyalıqlar atı menen tanıstırdılar hám Minlarga hár jılı júzlegen gúmis lyanlardı (pul birligi) berip, Qıtaydan Makaonı sawda noqatı retinde kireyge aldı[72]. Biraq waqıt ótip eki mádeniyat ortasındaǵı dáslepki uyqaslıqqa qaramay, kóp ótpey, bir-birine salıstırǵanda túsinbewshilik, dinge berilgenlik hám hátte dushpanlıq ta payda bola basladı[73]. Portugaliyalıq teńizshi Simão de Andrade óziniń qaraqshılıq iskerligi, Qıtay kemelerin wayran etiwi, Qıtaylıq hámeldarǵa hújimi hám Qıtaylıqlardı urlawı sebepli Portugaliyanıń Qıtay menen munasábetlerine suwıqshılıq keltirdi. Andrade Tamao atawı daǵı qorǵanda edi. Qıtaylıqlar Simão Qıtaylıq ul hám qızlardı kewilge tiyiwlaganini dawa qılıwdi[74]. Qıtaylıqlar Portugaliyalıqlardı quwıp shıǵıwǵa hám Tamaoni qaytarıp alıw ushın Portugaliyalıq karavellarga qarsı arzımas áskerdi jiberdiler. Nátiyjede, Qıtaylıqlar kóplegen portugallarni óltirilishini hám olardı teńizge quwıp shıǵıw haqqında pármandi járiyaladılar[75][76]. Bintan sultanı Tóbeas Pires qol astında bir neshe Portugaliyalıqtı qamawǵa alǵannan keyin, Qıtaylıqlar 23 portugallikni óltirdiler hám qalǵanların qamaqxanaǵa tasladılar, olar jaman, geyde ólimli sharayatlarda yashadılar. Keyin Qıtaylıqlar 1545 hám 1549 -jıllarda Qıtaylıqlardı ǵázeplentirgen portugallarning qıraq boylap keń kólemli hám zıyanlı qaraqshılıqları sebepli Ningbo hám Fujian sawda noqatlarında jasawshı portugallarni ǵalabalıq oba etdilar[75]. Bul dáwirde portugal qaraqshıları yaponlardan keyin ekinshi orında turardı. Biraq keyinirek portugallar Qıtay kemelerin talashni toqtatdilar hám eki ortada sawda júrgiziw taǵı basladı. 1557-jılda Qıtay húkimeti Portugaliyalıqlarǵa Makaode jaylasıwǵa ruqsat berip,Qıtay,Yaponiya,Goa hám Evropa ortasında tovarlar sawdası bazasın jarattı[75][77].

Tatımlıqlar atawları (Maluku) hám Saragosa shártnaması
[redaktorlaw | derekti redaktorlaw]
Portugaliya Yaponiya hám Qıtay menen sawda jolların ornatǵan birinshi Evropa mámleketi boldı. Yaponiya ekspediciyasında Portugaliya kemelerindegi ekipajlarning zárúrli bólegi hind nasroniylari edi

Portugallarning Aziyadaǵı ekspediciyaları basqalarda da úlken qızıǵıwshılıq oyatdı.1521-jılFerdinand FmagellanFilippinga keldi hám Ispaniya imperiyasi múlki dep járiyaladı[78].1525-jılde Charlz v Molukka atawların koloniya qılıw ushın ekspediciya jiberdi hám bul aymaq Tordesillas shártnaması aymaǵında jaylasqanlıǵın dawa etdi, sebebi shıǵısda hesh qanday shegara joq edi. García Jofre de Loaísa ekspediciyası Molukkaga jetip bardı. Biraq portugallar Ternate qasında óz húkimranlıǵın ornatǵan edi hám eki mámleket bul aymaqlar ushın on jıllar dawamında urıslar alıp bardi. 1529 -jılda Saragosa shártnaması menen Molukkani Portugaliyaga,Filippinni bolsa Ispaniyaga beriw tuwrısında qarar qabıllandı[79]. Portugaliyalıqlar 1530 -jıldan Bruney imperiyasi menen úzliksiz sawda etkenler hám Bruney paytaxtın tas diywal menen oralǵan dep súwretlewgen.

Qubla Aziya, Parsı qoltıqı hám Qızıl teńiz
[redaktorlaw | derekti redaktorlaw]
Portugal qorǵanı,Paydayndagi eń jaqsı saqlanıp qalǵan qorǵanlardan biri

Portugaliya imperiyasi Ajuran imperiyasi hám Osmanlı imperiyasi menen tatımlıqlar sawdasın baqlaw ushın gúresip, Parsı qoltıqına qáwip sola basladı. 1515-jılda Afonso de Albuquerque Parsı qoltıqınıń basında jaylasqan Huvala mámleketin bo'ysundirib, onı Portugaliya vassaliga aylantırdı. Biraq Adan sol jılı Albuquerquening hújimlerine, sonıń menen birge 1516 -jılda Lopo Soares de Albergarianing hújimlerine qattı qarsılıq kórsetdi.1521-jılde Anto'nio Correia basshılıǵındaǵı ásker Jabrid patshası Muqrin ibn Zomilni jeńiliske ushıraǵan etip, Paydaynni iyelep aldı[80]. Portugallar keyingi júz jıllar dawamında Parsı qoltıqınıń qubla bóleginde húkimranlıq etdiler. 1497-jıldan beri Lissabonni Goamenen baylanıstıratuǵın úzliksiz teńiz jolı menen Mozambik atawı strategiyalıq portqa aylandı hám onda São Sebastião qorǵanı hám emlewxana qurıldı. Azor atawları quramına kiretuǵın Armada atawları Lissabonga ketetuǵın kemeler qawipsizligin támiyinlagan[81].

1534-jılda Gujarat Boburiylar, Chitor hám Manduning Rajput shtatları tárepinen hújimge dus keldi. Gujarat sultanı Bahodurshoh portugallar menen mámleketin kóp aymaǵın basqa hind mámleketlerinen qaytarıp alıw ushın Basseyn shártnamasın imzolab, óz-ara birlespe tuzdi. Bunıń ornına ol Daman, Diu, Mumbay hám Basseyndi portugallarga berdi. Sonıń menen birge, ol bojlarni tólew hám at sawdasına ruqsat beriw ushın Qızıl teńizge jo'naydigan hám Basseyn arqalı ótetuǵın Gujarati kemeleriniń sawdasın tártipke saldı[82].Boburiy húkimdarı Humoyun Batırǵa qarsı urısda tabıs qazanganidan keyin, portugallar menen shártlerdi tastıyıqlaw ushın basqa shártnama imzoladi hám Diuda qorǵan qurılısına ruqsat berdi. Oradan kóp ótpey Humoyun itibarın basqa tárepke qaratdı hám gujaratlar Osmanlılar menen birlespe tuzib, Diu ústinen qadaǵalawdı tiklab, qorǵandı qamal etdiler. 1538 hám 1546 -jıllardaǵı eki áwmetsiz qamal Osmanlılardıń maqsetlerine shek qoydı, bul regiondaǵı Portugaliya gegemonligini tastıyıqlandi[82][83], sonıń menen birge, portugallar Boburiylarden ústinlikke iye boldı[84]. Biraq,Osmanlılar 1541-jılda Qızıl teńiz hám Sinay yarım atawıde, 1546 hám 1552-jıllarda Parsı qoltıǵınıń arqa regioninde portugallarning hújimlerine qarsı gúresdilar[85][86].

Sahra Kábirden qubladaǵı aymaqlar
[redaktorlaw | derekti redaktorlaw]
Áwliye Francis Xavier Portugaliya patshası Ioann III den Aziyaǵa missionerlik ekspediciyasın uyushtirishga ruqsat soranıp atır

Efiopiyamenen bir qatar uzaq múddetli baylanıslardan keyin, Portugaliya elshixonasi 1520 -jılda Rodrigo de Lima basshılıǵındaǵı Efiopiya (Efiopiyalıiston) patshalıǵı menen baylanıs ornattı[87][88]. Tez arada olardıń baylanısları óz-ara birlespe dúziwge shekem bardı[89]. Portugaliya hám Efiopiya aymaqlarındaǵı túrklerdiń aldınǵa jılısıwı qáweteri de olardıń birlespeinde rol oynadi[87][90]. Adal sultanlıǵı 1529-jılde Shimbra Kure jangida Efiopiyalıqlardı jeńiliske ushıraǵan etdi hám islam dini regionda jáne de tarqaldı. Portugaliya patsha Gelawdewosga portugal askarlari hám mushketlari menen járdem berdi. Osmanlılar Adal sultanlıǵına askarlar menen járdem bergen bolsalar -de, 1543-jılda vayna Daga jangida Adali sultan Ahmad ibn Ibrohim al-G'oziy opat etkeninen keyin, Adal-Osmanlı qospa áskerleri chekindi[91][92][93].

Missionerlik ekspediciyaları
[redaktorlaw | derekti redaktorlaw]

1542-jılda iyezuit missioneri Francis Xavier Portugaliya patshası Ioann III tapsırig'iga qaray Apostol nunsiaturasiga juwapker bolǵan Goaga keldi. Áyne sol waqıtta Francisco Zeimoto, Anto'nio Mota hám basqa sawdagerler birinshi ret Yaponiyaǵa óz saparların ámelge asırıp atır edi. Bul sayaxatda bolǵanın dawa etken Fernão Mendes Pintoning sózlerine kóre, olar Tanegashimaga jetip keliwgen, onda jergilikli xalıq o'qotar qurallardan tańlanıwda qalǵan. Keyinirek bul qurallar Yaponiyada ǵalabalıq túrde islep shıǵılǵan[94].1570-jılga kelip portugallar Yaponiya portınıń bir bólegin satıp aldılar, onda olar Nagasaki qalasınıń kishi bir bólegine tiykar salındılar[95] hám qala Qıtay hám Evropamenen úshmúyeshlik sawdada Yaponiyanıń tiykarǵı sawda portına aylandı[96].

Óz sawdasın Evropa hám Aziya básekichilaridan qorǵaw etken Portugaliya tekǵana Aziya hám Evropa ortasındaǵı sawdada, bálki Hindstan,Indoneziya,Qıtay hám Yaponiya sıyaqlı Aziya hám Afrikanıń túrli regionları ortasındaǵı sawdada da ústinlik etdi. Iyezuit missionerlari portugallarga ergashib, rim katolik dinin Aziya hám Afrikada kúsh hám zorlıqshılıq menen jayıwǵa háreketlerdi aparıwdi[97].

Amerikada kolonizatorlik háreketleri

[redaktorlaw | derekti redaktorlaw]
Braziliyanıń 15 áwladdan áwladqa miyraslar qalatuǵın koloniyalarini kórsetetuǵın 1574-jıldaǵı karta
Kanada
[redaktorlaw | derekti redaktorlaw]

Tordesillas shártnamasına tiykarınan patshalar Manuel I, Ioann III hám Sebastian basshılıǵındaǵı Portugaliya imperiyasi Arqa Amerikada da aymaqlıq huqıqlarǵa dawa etdi. Sol maqsette, 1499 hám 1500-jıllarda João Fernandes Lavrador Grenlandiya hám Kanadanıń arqa Atlantikalıq qurǵaqlıqların úyrendi[98]. Keyinirek, 1500—1501 hám 1502-jıllarda ájaǵa -úke Gaspar hám Miguel Corte-Real Kanadanıń Newfoundland hám Labrador provinsiyalari hám Grenlandiyanı izertlew etip, bulmanlardı Portugaliya múlki dep dawa qılıwdı.1506-jılde patsha Manuel I Newfoundland arqalında balıq tutıw ushın salıq ámeldegi etdi. Shama menen 1521-jılda João Alvares Fagundesga Sent-Lorens qoltıqınıń ishki atawlarına qayırqomlıq huqıqı berdi hám sonıń menen birge, balıq tutıw ushın tiykar bolıp xizmet etiwi ushın Keyp Breton atawında xalıq punkti jarattı. Jergilikli xalıq hám básekiles Evropa balıqchiliklarining bul aymaqlarda turaqlı qalıw ushın jańa qalalar payda bolıwına tosqınlıq etdi hám bes jıldan keyin bul aymaqlar tark etildi. Keyingi yarım ásir dawamında Newfoundlandda xalıq punktlerin shólkemlestiriwge bolǵan bir neshe urınıslar da áwmetsizlikke dus keldi[99].

Braziliya
[redaktorlaw | derekti redaktorlaw]

Kabral Braziliyani jańalıq ashqannan keyin,Fransiya bul aymaq ushın Portugaliga básekishige aylandı. 1503-jılda Gonçalo Coelho komandirligi astındaǵı ekspediciya Braziliya arqalında fransuzlarning hújimleri haqqında xabar berdi,[100] hám fransuz teńiz izertlewshisi Bınat Paulmier de Gonneville bir jıldan keyin Braziliya qublaında baylanıs ornatǵannan keyin brazilwood ushın sawda etdi[101].Arqa Amerika arqalı boylap Francis I qáwenderlik etken ekspediciyalar Tordesillas shártnamasın tuwrıdan-tuwrı buzdi[102]. 1531-jılǵa kelip, fransuzlar Braziliya jaǵaındaǵı aral qasında sawda postini qurdilar[102].

1598-jıl Portugaliya hám Ispaniya patshası Philip II waqtında Iberiya birlespei

Fransuzlarning Braziliyada aǵash kontrabandasining kúsheytiwi João III ni bul aymaqtı ishkerilew basıp alıwǵa háreket etiwge májbúr etdi[103].1531-jılde Martım Afonso de Sousa jáne onıń úkesi Pero Lopes basshılıǵındaǵı korollıǵılıq ekspediciyası pútkil Braziliya qurǵaqlıqların qorǵaw, fransuzlarni aymaqtan aydalıw hám birinshi koloniya qala — 1532-jılda San-visenteni jaratıw ushın jo'nab kettilar[104]. Sousa bir jıl ótkennen, Hindstan gubernatori bolıw ushın paytaxt Lissabonga qaytıp keldi hám hesh qashan Braziliyaǵa qaytıp barmadi[105][106]. Fransuz hújimleri Portugaliyalıqlardıń Atlantikalıq okeanı boylap portugal kemelerine hújim qılıwdı toqtatıw ushın fransuzlarga pul tólegeninen keyin, málim dárejede tóqtadı, biraq hújimler 1560 -jıllarda da mashqala bolıp qolaverdi[107].

Tóbeé de Sousa 1549 -jılda „Barlıq ázizler qoltıqi“de Braziliyadıń paytaxtı Salvadorni qurdi[108]. De Sousaning 1000 adamlıq ekspediciyası arasında askarlar, jumısshılar hám Manuel de Nobrega basshılıǵındaǵı altı iyezuit bar edi[109]. Iezuitlar Braziliyanı koloniya qılıwda, sonday-aq San-visente hám San-Pauluni iyelewde zárúrli rol oynaydı[110]. Iezuit missiyalari menen birge jergilikli xalıq arasına kóplegen kesellik keldi, kesellikler arasında tırıspa hám sheshek gúl da bar edi[111]. Keyinirek, fransuzlar Portugaliya aymaǵı bolǵan Guanabara qoltıqına jaylawdılar, bulman Fransiya Antarktidası dep at berildi[112]. Portugaliya elshisi Fransiya shabıwılchiligi haqqında xabar beriw ushın Parijǵa jiberilganida, Joao III Mem de Sáni Braziliyanıń jańa general gubernatori etip tayınladi hám Mem de Sá 1557-jılde Braziliyaǵa jo'nab ketti[112].1560-jılga kelip, Sá jáne onıń kúshleri birlesken Gugenotlar,Shotlandiya kalvinistlari hám qullar kúshlerin Fransiya Antarktikasınan quwıp shıǵıwdı. Biraq olardıń istehkomlari hám awılların jaǵıp jiberganlaridan keyin de tiri qalǵanlar bul jerde jasawda dawam etiwdi. Bul omon qalǵanlar Gloriya qoltıqı, Flamengo plyaji hám Parapapua aymaǵına Tamoio xalqınıń járdemi menen jaylawdilar[113].

Tamoio Fransiya Antarktidasında jaylasqanınan berli fransuzlar menen birlespeshi bolǵan hám 1560 -jılda fransuzlar jeńiliwge dus kelgenine qaramay, Tamoio ele da qáwip astında edi[114]. Olar 1561 hám 1564-jıllarda portugallarga qarsı eki hújim uyushtirdilar (aqırǵı waqıya fransuzlarga járdem berdi) hám hár birinde derlik tabısqa eristilar[115][116]. Bul waqıtqa kelip, Manuel de No'brega kásiplesi iyezuit José de Anchieta menen birgelikte Tamoioga hújimler qatnasıwshısına aylandı[114][115]. 1565-jıldan 1567-jılǵa shekem Mem de Sá jáne onıń áskerleri Guanabara qoltıqında Fransiya Antarktidasın wayran etiwdi. 1565-jılda Mem de Sá bul aymaqlardı „São Sebastião do Rio de Janeiro“ dep atay basladı[117] jáne onıń jiyeni Estácio de Sá 1567-jılda Rio-de-Janeyro qalasına tiykar salındı.1575-jılga kelip Tamoi tolıq bo'ysindirilgandi hám aymaq joq bolıp ketkendi[118].

Portugaliya bayraǵina (1667-1706 ). Xv-XIX ásirlerden baslap Portugaliya bayraqlarınıń barlıǵı soǵan uqsas bolǵan.

Iberiya birlespesi

[redaktorlaw | derekti redaktorlaw]

1580-jılde Iberiya birlespesi sebepli Portugaliya qońsılas Ispaniya imperiyasimenen birden-bir monarx húkimranlıǵı astında birlesedi. 1640 -jılda mámleket ǵárezsizlikke eristi. Portugal-Ispaniya birlespesiniń 60 jılı dawamında Portugaliyanıń jańa teńiz kúshi Gollandiya menen Aziya, Afrika hám Lotin Amerikası daǵı koloniyalar ushın eń qızǵın gúreslerdi alıp bardı. Bul gúreslerde portugallar mámleket tárepinen qollap -quwatlanmadi. Ispaniya monarxlari, birinshi náwbette, ispan koloniyalarini qorǵaw hám keńeytiwge itibar qaratdilar[119].

XvI ásir aqırında portugallar úlken kúsh hám kúsh-quwatlı Aziyaǵa barǵan sayın tereńrek kirip barıwda dawam etdilar[120].Goa qalasından muwapıqlastırılgan ekspediciyalar Qubla hám Qublası -Arqa Aziyada Portugaliya tásirin jayıwǵa eristi. Biraq gollandlar menen Aziya aymaqları ushın bolıp ótken kóplegen sawashlarda portugallar jeńiliwge dús keliwi, olardıń Aziyadaǵı tásirin anaǵurlım pasaytirdi. Jeńiliwlerdiń sebeplerinen biri ispan monarxlarning portugallarga járdem bermasliklar esaplanadı[121].

Shahzoda Morits Gollandiyanıń Vest-Indiya kompaniyası menen bolǵan sawashlarda úlken jeńiliwlerge dus keldi. Nátiyjede, Braziliyada Gollandiya koloniyaları qáliplese basladı. Portugallar San-Tóbee atawı, Altın jaǵa daǵı San-Xorxe-de-Mina qorǵanı hám Luanda qalasın da qoldan shıǵarıwdi[122].

Eger birlespe bóleklenip, milliy mámleketshilik tiklenganidan keyin, 1654-jılǵa kelip Portugaliya Braziliya hám Luanda ústinen óz hákimiyattı tikladi[123], biraq Qublası -Arqa Aziyadaǵı dawamıy keńeyiw gollandlar tárepinen toqtatildi. Sonday etip 1859-jılgi Lissabon shártnamasında imzolangan hújjetke kóre pútkil boshli Indoneziyaden tekgini Shıǵıs Timor portugallar qolında qaldı[124].

Ekinshi imperiya (1663—1822)

[redaktorlaw | derekti redaktorlaw]
Portugaliya Hindstanı (1502—1961)

Portugaliya óz koloniyalarınıń qoldan bay beriliwinde Ispaniyanı ayıplı dep esaplardı, atap aytqanda sol sebep óz-ara birlespediń tawsılıwına alıp keldi.1640-jılde John Iv Portugaliya patshası dep daǵaza etildi hám Portugaliyanı qayta qayta tiklew urısı baslandı.1643-jılde Portugaliyanıń shettegi koloniyaları ushın basqarıw organı bolǵan Sırt el keńesi tuzildi. Bul keńesde Arqa Afrika, Madeyra hám Azor atawları esaptan tısqarı edi. Sırt el degi múlkke tiyisli barlıq jazıwmalar keńes arqalı alıp barıldı[125]. Portugal sudı 1807-jılda Napoleondıń Iberiyaga bastırıp kiriwi artınan Braziliyaǵa qashıp ketkeninde, Braziliya keńes yurisdiktsiyasidan shıǵarıldi[126].

1661-jılda portugallar Angliyaǵa Bombay hám Tanjerni beriwdi hám keyingi júz jıllarda inglisler az-azdan basqa kúshlerdiń sawdasın esaptan tısqarı etip, Hindstanda dominant sawdagerge aylandılar. 1668-jılda Ispaniya Iberiya birlespesiniń tawsılǵanlıǵın tán aldı hám bunıń ornına Portugaliya Seutanı Ispaniyaǵa berdi[127].

Portugaliyalıqlar Marathalar mámleketidıń hind húkimdarı Chimnaji Appa hám Keledi Nayaka patshalıgınan Shivappa Nayaka tárepinen jeńiliwge uchragach hám gollandlar menen dúgilisisler aqırında Goa hám Hindstan daǵı bir neshe kishi aymaqlardı óz qolında saqlap qola aldı[128][129][130]. Braziliya hám Afrika daǵı koloniyaların qaytarıp alıwǵa eristi, biraq inglis, francuz hám gollandlarning Aziyadaǵı sawda punktlerin iyelewi nátiyjesinde óziniń eski kúshin pútkilley joǵatdı. Sonday etip Portugaliya ushın tek bir jónelis, Braziliya taxtaları hám qumshekerleri áhmiyeti artıp bardı[122].

Minas-Jerais hám altın sanaatı

[redaktorlaw | derekti redaktorlaw]
Portugal kortesleri Birlesken Korollıqtı tarqatıp jiberiwge intildi.

1693-jılde Braziliyadıń Minas-Jerais qalasında altın tabılǵan. Minas-Jerais, Shúberek Grosso hám Goyasda altın hám keyinirek almazdıń tabılıwı úlken shumlarǵa sebep boldı. Awıl imperiyaning jańa ekonomikalıq orayı boldı jáne bul jerge tezlik menen o'rnashildi[131]. Bul altın koni ishki bazardı jaratılıwma alıp keldi hám kóplegen emigrantlardı tartıldı.1739-jılga kelip, taw-kán sanaatınıń eń joqarı shıńı bolǵan Minas-Jerais xalqı 200, 000 den 250, 000 ge shekem edi[132].

Bul altın koni Portugaliya imperiyasining tabısın sezilerli dárejede asırdı hám barlıq qazib alınǵan kónning 1/5 bólegin quradı. Altın ushın kóplegen jánjel hám urıslar da bolıp ótti. Húkimet, sonıń menen birge, almaz qazib alıwdı óz yurisdiktsiyasi sheńberinde hám jeke jalawshılarǵa sheklep qoydı[133]. Altındı úlken muǵdarda qazib alıwǵa qaramastan, plantatsiya sanaatı bul dáwirde Braziliya ushın jetekshi kiripke aylandı. Qumsheker 1760 -jılda kiriptiń 50 % ni (altın 46 %) quradı[134][135].

Shúberek Grosso hám Goyasda tabılǵan altın koloniyanıń batıs shegaraların bekkemlewge qızıǵıwshılıq oyatdı. 1730 -jıllarda ispan sawda postlari menen dúgilisisler tez-tez júz boldı hám keyin ispanlar áskeriy ekspediciya baslaw menen abay qılıwdı. Ispanlarning jobası ámelge aspadı hám 1750-jıllarǵa kelip, pútkil aymaqta portugallarning jalǵızhokimligi ornatildi[136].

1755-jılde Lissabonde ólimli jer silkiniw júz boldı, cunami menen birge 275, 000 xalıqtan 40, 000 den 60, 000 ge shekem adamdı ólimine sebep boldı[137]. Bul bolsa Portugaliyanıń koloniyalarǵa itibarın azmaz susaytirishiga alıp keldi[138].

Braziliya ǵárezsizligi

[redaktorlaw | derekti redaktorlaw]
Braziliya ǵárezsizligi Portugaliya imperiyasini da ekonomikalıq, da siyasiy tárepten uzaq waqıt páseńlewge saldı.

1808-jılde Napoleon Bonapart Portugaliyaǵa bastırıp kirdi hám sonnan keyin ana xanzada Mari I korollıǵılıq sarayın Braziliyaǵa ótkeriwdi buyırdı. 1815-jılda Braziliya korollıǵılıq mártebeine kóterildi. Portugaliya mámleketi rásmiy Portugaliya, Braziliya hám Algarves Birlesken patshalıǵına aylandı hám paytaxt Lissabonden Rio-de-Janeyroga kóshirildi. Bul mámleket Evropa mámleketiniń óz koloniyalarınan birinde basqarılatuǵın birden-bir mısal esaplanadı. Sonıń menen birge, 1820 -jılgi liberal revolyuciyadan keyin Lissabonde jıynalǵan Portugaliya Konstituciyalıq sudi parlamentine Braziliya wákillerin saylaw da bolıp ótti[139].

Eger patsha shańaraǵı 1821-jılde Portugaliyaǵa qaytqan bolsa -de, Braziliyalıqlar arasında ǵárezsizlikke umtılıwdıń kusheytiwine alıp keldi. 1822-jılda Dom João vI dıń balası shahzoda Dom Pedro I 1822-jıl 7-sentyabrde Braziliya ǵárezsizligin járiyaladı hám jańa Braziliya imperiyasining imperatori lawazımın iyeledi. Ispaniyanıń Qubla Amerikadaǵı koloniyalarınan ayrıqsha bolıp esaplanıw, Braziliya ǵárezsizligine saldamlı qan to'kmagan halda eristi[140][141].

Úshinshi imperiya (1822—1999 )

[redaktorlaw | derekti redaktorlaw]
Makaodagi Áwliye Paul koleji kórinisi. (1854)

XIX asirde Evropa kolonizatorlıǵı pátine shıqqanında Portugaliya Aziyadaǵı bir neshe koloniyasınan tashqar Qubla Amerika hám barlıq aymaqların joǵatǵan edi. Bul basqıshda Portugal kolonizatorlıǵı Afrika daǵı óz koloniyaların ondaǵı basqa Evropa kúshleri menen báseki qılıw ushın milliy aymaqlarǵa keńeytiwge itibar qaratdı. Portugaliya Angola hám Mozambikdıń ishki bólegine bastırıp kirdi hám izertlewshilerdiń Serpa Pinto, Hermenegildo Kapelo hám Roberto Ivens Afrikanı batıstan shıǵıs tárepke kesip ótken birinshi evropalıqlar boldı[142][143].

Britaniya ultimatumi hám Portugaliya monarxiyasining tawısıwı (1890—1910 )

[redaktorlaw | derekti redaktorlaw]

Aqshıl qızǵılt reń karta, yaǵnıy eki koloniyanı birlestiriw Portugaliya 1880-jıllardaǵı siyasatınıń tiykarǵı maqsetlerinen biri esaplanardi[144]. Biraq, bul ideya Qohiraden Keyptaunge shekem bolǵan aymaqtı óz qolında toplaǵan qońsılas Britaniya ushın qabıl etiliwi múmkin emes edi. 1890 -jılgi Britaniya ultimatumi Portugaliya patshası Carlos I ga qoyıldı hám Aqshıl qızǵılt reń karta tamamlanıldı[144].

Patshanıń ultimatumga munasábetinen respublikashılar paydalanıwdi[144].1908-jıl1-fevralde patsha Carlos hám shahzoda Luis Filipe Lissabonde Portugaliyalıq eki aktiv revolyuciyashı Alfredo Luis de Kosta hám Manuel Buisa tárepinen óltirildi. Luis Filipening úkesi Manuel Portugaliya patshası Manuel II boldı. Eki jıl ótkennen, 1910 -jıl 5-oktyabrda ol taxtdan ag'darildi hám Angliyaǵa London qasındaǵı Twickenham qashıp ketti hám Portugaliya respublikaǵa aylandı[145].

Birinshi jáhán urısı

[redaktorlaw | derekti redaktorlaw]
XIX asirde Portugaliya Portugaliya Afrikasında hákimiyattı bekkemlew ushın jańa saparlardı basladı.

1914-jılde Germaniya imperiyasi Angolanı Portugaliya qadaǵalawınan tartıp alıw jobaların islep shıqtı[146]. Portugal hám nemis askerleri ortasında dúgilisisler kelip shıqtı, tiykarǵı aymaqtan qosımsha kúshler jiberildi[147]. Kelgen askerlerdiń tiykarǵı maqseti Germaniya tárepinen boysındırılǵan Mozambik arqasındaǵı Kionga úshmuyeshin qaytarıp alıw edi.1916-jılda Portugaliya nemis kemelerin Lissabonda internaciya etkeninen keyin Germaniya Portugaliyaǵa urıs járiyaladı. Portugaliya da buǵan juwap retinde urıs járiyaladı hám nátiyjede Birinshi jáhán urısına kirdi[148]. Urıstıń basında Portugaliya tiykarınan Franciyada jaylasqan birlespeshilerge járdem kórsetiw menen shuǵıllanǵan. 1916 -jılda Portugaliya aymaǵına tek bir, Madeyraǵa hújim boldı. 1917-jılda Portugaliya tárepinen ámelge asırılǵan háreketlerden biri urıs háreketleri ushın zárúr bolǵan aǵash sanaatında Britaniyaǵa járdem beriwden ibarat bolǵan. Kanada toǵay xojalıǵı korpusı menen bir qatarda, Portugaliya xızmetkerleri házirde "Portugal kamini" dep atalatuǵın aymaqta terek kesiw infradúzilmesin ornattı[149].

1917-jıl dawamında Portugaliya Franciyadaǵı birlespeshiler frontına áskerler jiberdi. Jıl ortalarında Portugaliya Birinshi jáhán urısındaǵı birinshi jábirleniwshi boldı. Portugaliya Afrikasında Portugaliya hám inglisler Mozambik hám Angolada nemislarga qarsı kóplegen sawashlar aparıwdı. Jıl aqırında kemeler taǵı Portugaliya suwiga kirdiler hám taǵı Madeyraga hújim etip, bir neshe portugal kemelerin cho'ktirishdi. 1918-jıl basında Portugaliya birlespeles frontda Germaniyaǵa qarsı gúresti dawam ettirdi, sonday-aq La Lys urısında qatnastı[150]. Gúzek waqtında Germaniya da Portugaliyanıń bir neshe kemasini cho'ktirdi. Shama menen úsh jıllıq sawashlardan keyin (Portugaliya kózqarasınan ) Birinshi jáhán urısı Germaniya tárepinen kelisiwshilik shártnaması imzolanishi menen juwmaqlandi. versal konfrensiyasida Portugaliya Tanzaniya daǵı port qalası bolǵan Kiongadan tısqarı óziniń barlıq joǵatılǵan aymaqları ústinen qadaǵalawdı qayta tikledi[151].

Afrika daǵı Portugaliya aymaqları Kabo-Verde,San-Tóbee hám Principi,Gvineya-Bisau,Angola hám Mozambikni óz ishine aldı[152].

Dekolonizatsiya (1951—1999 )

[redaktorlaw | derekti redaktorlaw]
XX asirde Portugaliya endi ózin imperiya emes, bálki shet el degi provinsiyalari bolǵan kóp kontinent mámleketi dep ataǵan.
Anto'nio de Oliveira Salazar kóp kontinentlik Portugaliyanı saqlap qalıwǵa intildi.

Ekinshi jáhán urısınan keyin Evropa mámleketleriniń imperiyalarida kolonizatorlikke qarsı háreketleri kúshaya basladı. Suwıq urıs Portugaliyanıń shet el degi xalqı ortasında da biyqararlıqtı keltirip shıǵardı, sebebi Qospa Shtatlar hám Sovet Birlespesi óz tásir dóńgeleklerin asırıw ushın gúresdiler.1947-jılde Angliya tárepinen Hindstanga ǵárezsizlik berilgeninen keyin hám Fransiya Hindstan daǵı anklavlarni jańa ǵárezsiz mámleket quramına qosıwǵa ruqsat beriw tuwrısındaǵı sheshiminen keyin Portugaliyaǵa da tap sonday qılıw ushın basım ótkerildi[153]. Buǵan 1933-jılde hákimiyattı qolǵa alǵan Anto'nio de Oliveira Salazar qarsılıq kórsetdi. Salazar 1950-jılda anklavlarni Portugaliyanıń ajıralmaytuǵın bólegi retinde kórip, Hindstan Bas ministri Jawaharlal Nerudıń qaytarıw haqqındaǵı soranıwın biykarlaw etdi[154]. Keyingi jılı Portugaliya Konstitusiyasına koloniyalardıń mártebein shet el degi provinsiyalarga ózgertiw ushın ózgertiw kirgizildi.1954-jılde jergilikli kóterilis Hindstannıń Dadra hám Nagar Xaveli anklavlarida Portugaliya húkimetiniń awdarılıwına alıp keldi. Hindstanda qalǵan Portugaliya koloniyalarınıń bar ekenligi barǵan sayın kúshsizlenip bardı hám Neru Hindstannıń derlik barlıq ishki siyasiy partiyaları, sonıń menen birge, Sovet Birlespesi jáne onıń birlespeshileri tárepinen qollap -quwatlandı. 1961-jılda Angolada portugallarga qarsı kóterilisten kóp ótpey, Neru Hindstan armiyasına Goa,Daman hám Diuga hújim qılıw buyrıǵın berdi hám olar demde iyelendi hám keyingi jılı rásmiy anneksiya etildi. Salazar aymaqlardı jaysha basıp alınǵan dep esaplab, suverenliitetning ótkeriliwin tán alıwdan bas tartdı. Goa wálayatı 1974-jılǵa shekem Portugaliya Milliy Assambleyasında qatnasıwda dawam etdi[155].

1961-jıl fevral ayında Angolade Portugaliya zorlıqshılıǵınıń baslanıwı Afrika daǵı Portugaliya imperiyasi tawısıwınıń baslanıwı edi. Angola daǵı Portugaliya armiyası oficerleri partizanlarni urıs baslanıwı menen áskeriy tárepten gúresiwge ılayıq emesligin aytıp, ózara kelisiwler ǵárezsizlik háreketi menen baslanıwı kerek, degen pikirde edi. Biraq, Salazar imperiyani qol qatılmas saqlawǵa qatań qarar etkenligin áshkara járiyaladı hám jıl aqırına kelip ol jerge 50, 000 ásker jaylastırdı. Sol jılı Batıs Afrika qul sawdasınıń qaldıg'i bolǵan Ouida qalasındaǵı kishi Portugaliya qorǵanı San João Baptista de Ajuda Fransiyadan ǵárezsizlikke erisken Dahomey (házirgi Benin) jańa húkimeti tárepinen qosıp alındı. Angolada baslanǵan ǵárezsizlik háreketleri tez arada basqa koloniyalarǵa da yojıldi hám 1963-jılda Gvineyade,1964-jılde Mozambikde sonday háreketler bolıp ótti[155].

Angola hám Mozambiktegi puqaralar urısları asıǵıslıq menen baslanıp ketti, burınǵı kóterilisshiler (Sovet Birlespesi hám Kuba tárepinen qollanǵan ) tárepinen dúzilgen kommunistlik húkimetler Zair, Qubla Afrika hám Qospa Shtatlar sıyaqlı mámleketlikler tárepinen qollap -quwatlanǵan kóterilisshi gruppalarǵa qarsı gúresdi[156]. Shıǵıs Timor da 1975-jılda óz ǵárezsizligin járiyaladı. Biraq Shıǵıs Timor demde qońsılas Indoneziya tárepinen basıp alındı hám 1999-jılde mámleket quramına qosıp alındı. Birlesken Milletler Shólkemi qáwenderligidegi referendum nátiyjesinde Shıǵıs Timorlıqlardıń kópshiligi ǵárezsizlikti tańladı hám aqır-aqıbetde 2002-jılda olar óz ǵárezsizligine eristi.Makaodıń 1999 -jıl 20 -dekabrde tapsırılıwı rásmiy Portugaliya imperiyasining tamamlanılıwı hám Aziyadaǵı kolonizatorliktiń tawsılıwın belgilep berdi[157].

1987-jılde Portugaliya Qıtay Xalıq Respublikası menen Qıtay -Portugaliya qospa deklaratsiyasın imzoladi jáne onıń shet elde qalǵan sońǵı múlki bolǵan Makao suverenitetti tapsırıw procesi hám shártlerin belgiledi. Bul process eki jıl aldın Birlesken Korollıǵılıq hám Qıtay ortasındaǵı Gonkong boyınsha shártlesiwge uqsas bolsa -de, Portugaliyanıń múlki Makaodıń Qıtayǵa ótkeriliwi Gonkongdıń Qıtayǵa ótkeriliwine qaraǵanda kemrek qarsılıqqa dus keldi. Sebebi Portugaliya qashannan berli Makaonı 1979-jılde Portugaliya qol astındaǵı Qıtay aymaǵı retinde tán alǵan edi[158][159].

Miyraslar

[redaktorlaw | derekti redaktorlaw]
Portugal tilinde sóylesiwshi mámleketler jámiyetshiliginiń kartası (CPLP)
Portugaliya imperiyasi quramina kirgen aymaqlarǵa iye mámleketler

Portugaliyanıń 7 burınǵı koloniyalarında portugal tili rásmiy til retinde qabıl etilgen. Portugaliya menen birgelikte olar portugal tilinde sóylesiwshi mámleketler jámiyetshiligine aǵza bolıp, olar jámi 10, 742, 000 km² yamasa Jer aymaǵınıń 7, 2 % ni quraydı[160]. Portugal tilin úshinshi rásmiy til retinde qabıl etken Ekvatorial Gvineya házirde Mavrikiy hám Senegalmenen birge bul shólkemdiń gúzetshisi esaplanadı. Bunnan tısqarı, on eki kandidat mámleket bul jámiyetshilikke qosıw ushın arza tapsırǵan hám tastıyıqlanishini kútip atır.

Búgingi kúnde portugal tili dúnyadaǵı tiykarǵı tillerden biri bolıp, dúnya boylap 240 millionga jaqın sóylesiwshige iye hám 6 -orında turadı. Bul til Amerika kontinentindegi úshinshi eń kóp gápiriladigan til esaplanadı, tiykarınan Braziliya xalqı sebepli. Bunnan tısqarı, kóplegen portugal tiline tiykarlanǵan kreol tilleri ámeldegi, sonday-aq Perishtekadagi Cristang jámiyetshiliginiń xalqı paydalanatuǵın til[161]. Sonıń menen birge, Afrika daǵı kóplegen burınǵı koloniya múlkinde lingua franca hám 8 mámlekette rásmiy til, sonıń menen birge, Makao basqarıw aymaǵında kanton tili menen birge rásmiy til esaplanadı. Portugal tili Yaponiyada da óz tásirin qaldırdı. Búgingi kúnde yapon tili leksikologiyasida bir qansha kelip shıǵıwı portugalcha bolǵan sózler bar.

Portugallar dúnyanıń kóplegen aymaqlarında úlken insaniy, materiallıq hám ruwxıy miyraslar qaldırdı.1527-yilde tek 1, 2 million xalıqqa iye bolǵan Portugaliya xalqi dúnyaǵa tarqaldı hám kóplegen jańa aymaqlarǵa hám civilizatsiyalarǵa tiykar salındılar[162].

Derekler

[redaktorlaw | derekti redaktorlaw]
  1. ↑ Page & Sonnenburg 2003, s. 481
  2. ↑ Brockey 2008, s. xv
  3. ↑ Juang & Morrissette 2008, s. 894
  4. ↑ harvnb|Diffie|Winius|1977|p=301}}
  5. ↑ harvnb|Newitt|2005|pp=15-17}}
  6. ↑ harvnb|Newitt|2005|p=19}}
  7. ↑ {{#refAbernethy|Abernethy]], p. 4}}
  8. ↑ Newitt 2005, s. 21
  9. ↑ Diffie & Winius 1977, s. 55
  10. ↑ Diffie & Winius 1977, s. 56]]: Henry, a product of 15 th-century Portugal, was inspired by both religious and economic factors.
  11. ↑ Anderson 2000, s. 50
  12. ↑ Coates 2002, s. 60
  13. ↑ Úlgi:L. S. Stavrianos, ''The World since 1500: a Global history'' (1966 ) pp. 92-93
  14. ↑ Diffie & Winius 1977, s. 68
  15. ↑ Daus 1983, s. 33
  16. ↑ Boxer 1969, s. 29
  17. ↑ Russell-Wood 1998, s. 9
  18. ↑ Rodriguez 2007, s. 79
  19. ↑ Diffie & Winius 1977, s. 469
  20. ↑ Úlgi:Godinho, v. M. ''Os Descobrimentos e a Economia Mundial'', Arcádia, 1965, vol 1 and 2, Lisboa
  21. ↑ Ponting 2000, s. 482
  22. ↑ Davis 2006, s. 84
  23. ↑ Bethencourt & Curto 2007, s. 232
  24. ↑ White 2005, s. 138
  25. ↑ Gann & Duignan 1972, s. 273
  26. ↑ Diffie & Winius 1977, s. 156
  27. ↑ Anderson 2000, s. 59
  28. ↑ Newitt 2005, s. 47
  29. ↑ Anderson 2000, s. 55
  30. ↑ McAlister 1984, ss. 73–75
  31. ↑ Bethencourt & Curto 2007, s. 165
  32. ↑ Diffie & Winius 1977, s. 174
  33. ↑ Diffie & Winius 1977, s. 176
  34. ↑ Boxer 1969, s. 36
  35. ↑ Diffie & Winius 1977, ss. 176–185
  36. ↑ McAlister 1984, s. 75
  37. ↑ McAlister 1984, s. 76
  38. ↑ Diffie & Winius 1977, ss. 274, 320–323
  39. ↑ keralatourism. org/destination/thangasseri-kollam/296 „Thangasseri, Kollam, Dutch Quilon, Kerala“. Kerala Tourism.
  40. ↑ Abeyasinghe 1986, s. 2
  41. ↑ Disney & 2009 b, s. 128
  42. ↑ Diffie & Winius 1977, ss. 233, 235
  43. ↑ Macmillan 2000, s. 11
  44. ↑ Diffie & Winius 1977, ss. 237–239
  45. ↑ 45,0 45,1 Disney & 2009 b, ss. 128–129
  46. ↑ Diffie & Winius 1977, ss. 245–247
  47. ↑ Subrahmanyam 2012, ss. 67–83
  48. ↑ Disney & 2009 b, s. 129
  49. ↑ Diffie & Winius 1977, s. 238
  50. ↑ Shastry 2000, ss. 34–45
  51. ↑ 51,0 51,1 Disney & 2009 b, s. 130
  52. ↑ de Souza 1990, s. 220
  53. ↑ Mehta 1980, s. 291
  54. ↑ Ricklefs 1991, s. 23
  55. ↑ 55,0 55,1 Kratoska 2004, s. 98
  56. ↑ Gipouloux 2011, ss. 301–302
  57. ↑ Newitt 2005, s. 78
  58. ↑ Ooi 2009, s. 202
  59. ↑ Lach 1994, ss. 520–521
  60. ↑ Úlgi:Encyclopedia of the Peoples of Asia and Oceania by Barbara A. West. Infobase Publishing, 2009.p. 800
  61. ↑ Quanchi, Max; Robson, John. com/books? id=FUwDzM94 jGUC Historical Dictionary of the Discovery and Exploration of the Pacific Islands. Scarecrow Press, 2005 — xliii bet. ISBN 978-0-8108-6528-0. 
  62. ↑ Úlgi:De Silva Jayasuriya, p. 86
  63. ↑ kitap deregi|last=Harris|first=Jonathan Gil|title=The First Firangis|url=https://books.google. com/books? id=Y4 i7 BwAAQBAJ&pg=PT225|year=2015|publisher=Aleph Book Company|isbn=978-93-83064-91-5|page=225}}
  64. ↑ Twitchett, Denis Crispin; Fairbank, John King. The Cambridge History of China, 1978 — 336 bet. ISBN 978-0-521-24333-9. 
  65. ↑ com/books? id=mXoFscQ2 QwsC China and Europe Since 1978: A European Perspective. Cambridge University Press, September 2002 — 1 bet. ISBN 978-0-521-52403-2. 
  66. ↑ kitap deregi| last=Ward| first=Gerald W. R.| title=The Grove Encyclopedia of Materials and Techniques ın Art| url=https://books.google. com/books? id=mkJfbdTS--UC| year=2008| publisher=Oxford University Press| isbn=978-0-19 -531391-8| page=37}}
  67. ↑ kitap deregi| last=Gleason| first=Carrie| title=The Biography of Tea| url=https://books.google. com/books? id=o-54 TjlhrfIC| year=2007| publisher=Crabtree Publishing Company| isbn=978-0-7787-2493-3| page=12}}
  68. ↑ Úlgi:Hong Kong & Macau 14 By Andrew Stone, Piera Chen, Chung Wah Chow Lonely Planet, 2010.pp. 20 -21
  69. ↑ Úlgi:Hong Kong & Macau By Jules Brown Rough Guides, 2002.p. 195
  70. ↑ archive. org/web/20130130144843/http://algarvedailynews. com/features/history/4372-tne-portuguese-ın-the-far-east „Tne Portuguese ın the Far East“. Algarvedailynews. com (30-yanvar 2013-jıl). 2013-01-30 ]] webarxivda túp nusqadan archive. org/web/20130130144843/http://algarvedailynews. com/features/history/4372-tne-portuguese-ın-the-far-east arxivlendi. Qaraldı: 18-aprel 2013-jıl.
  71. ↑ china. org. cn/english/culture/119676. htm „'Portugal's Discovery ın China' az waqıt Display“. www. china. org. cn.
  72. ↑ {{p. 343-344, Denis Crispin Twitchett, John King Fairbank,com/books? id=tvhvh6 ibLJcC&lpg=PA344&dq=Leonel%20 de%20 Sousa%20 Macau&pg=PA344#v=onepage&q=Leonel%20 de%20 Sousa%20 Macau&f=false The Cambridge history of China, volume 2; volume 8, Cambridge University Press, 1978, ISBN|0-521-24333-5}}
  73. ↑ „When Portugal Ruled the Seas | History & Archaeology | Smithsonian Magazine“. Smithsonianmag.com. 25-dekabr 2012-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 18-aprel 2013-jıl. Arxivlendi 2012-12-25 Wayback Machine saytında.
  74. ↑ Jesus 1902, s. 5
  75. ↑ 75,0 75,1 75,2 Dodge 1976, s. 226
  76. ↑ Whiteway 1899, s. 339
  77. ↑ Disney & 2009 b, ss. 175, 184
  78. ↑ Leupp, Gary P.. Interracial Intimacy ın Japan. Continuum International Publishing Group, 2003 — 35 bet. ISBN 978-0-8264-6074-5. 
  79. ↑ Ooi 2004, s. 1340
  80. ↑ Úlgi:Juan Cole, Sacred Space and Holy War, IB Tauris, 2007 p. 37
  81. ↑ O'Flanagan 2008, s. 125
  82. ↑ 82,0 82,1 Pearson 1976, ss. 74–82
  83. ↑ Malekandathil 2010, ss. 116–118
  84. ↑ Mathew 1988, s. 138
  85. ↑ Uyar, Mesut; J. Erickson, Edward. com/books? id=JgfNBKHG7 S8 C&pg=PA76 A Military History of the Ottomans: From Osman tap Atatürk. ABC-CLIO, 2003. ISBN 0275988767. 
  86. ↑ {{D. João de Castro columbia. edu/itc/mealac/pritchett/00 generallinks/kerr/vol06 chap03 sect01 to05. html The voyage of Dán Stefano de Gama from Goa tap Suez, ın 1540, with the intention of Burning the Turkish Galleys at that port (volume 6, Chapter 3, eText) }}
  87. ↑ 87,0 87,1 Abir, p. 86
  88. ↑ Appiah; Gates, p. 130
  89. ↑ Úlgi:Chesworth; Thomas p. 86
  90. ↑ Úlgi:Newitt (2004), p. 86
  91. ↑ Úlgi:Black, p. 102
  92. ↑ Stapleton 2013, s. 121
  93. ↑ Úlgi:Cohen, pp. 17-18
  94. ↑ Pacey, Arnold. org/details/technologyinworl0000 pace Technology ın World Civilization: A Thousand-year History. MIT Press, 1991. ISBN 978-0-262-66072-3. 
  95. ↑ {{Yosaburō Takekoshi, „The Economic Aspects of the History of the Civilization of Japan“, 0-415-32379 -7. }}
  96. ↑ Disney & 2009 b, s. 195
  97. ↑ Bethencourt & Curto 2007, ss. 262–265
  98. ↑ Diffie & Winius 1977, s. 464
  99. ↑ Disney & 2009 a, s. 116
  100. ↑ Herring & Herring 1968, s. 214
  101. ↑ Úlgi:Metcalf (2006 ), p. 60
  102. ↑ 102,0 102,1 Pickett & Pickett 2011, s. 14
  103. ↑ Marley 2008, s. 76
  104. ↑ Marley 2008, ss. 76–78
  105. ↑ de Oliveira Marques 1972, s. 254
  106. ↑ Marley 2008, s. 78
  107. ↑ Marley 2005, ss. 694–696
  108. ↑ Mahoney 2010, s. 246
  109. ↑ Russell-Wood 1968, s. 47
  110. ↑ Ladle 2000, s. 185
  111. ↑ Úlgi:Metcalf (2005), pp. 36 -37
  112. ↑ 112,0 112,1 Marley 2008, s. 86
  113. ↑ Marley 2008, s. 90
  114. ↑ 114,0 114,1 Treece 2000, s. 31
  115. ↑ 115,0 115,1 Marley 2008, ss. 91–92
  116. ↑ Úlgi:Metcalf (2005), p. 37
  117. ↑ Marley 2008, s. 96
  118. ↑ Schwartz 1973, s. 41
  119. ↑ Kamen 1999, s. 177
  120. ↑ Boyajian 2008, s. 11
  121. ↑ Anderson 2000, ss. 104–105
  122. ↑ 122,0 122,1 Bethencourt & Curto 2007, ss. 111, 117
  123. ↑ Thomas 1997, s. 159
  124. ↑ {{jurnal deregi| last=Puga| first=Rogério Miguel| author-link=Rogerio Miguel Puga| date=December 2002| title=The Presence of the " Portugals" ın Macau and Japan ın Richard Hakluyt's Sortıgations| url=https://redalyc. org/articulo. oa? id=36100506| journal=Bulletin of Portuguese/Japanese Studies| language=en| volume=5| pages=81-116| issn=0874-8438| access-date=2022-03-26| via=[[Redalyc}}
  125. ↑ Úlgi:Francis A. Dutra. „Overseas Council (Portugal) “ ın ''Encyclopedia of Latin American History and Culture'', vol. 4, pp. 254-255. New York: Charles Scribner's Sons 1996.
  126. ↑ Úlgi:Francis A. Dutra, „Salvador Correia de Sá e Benavides“ ın ''Encyclopedia of Latin American History and Culture'', vol. 5, p. 2. New York: Charles A. Scribner's Sons 1996.
  127. ↑ [[kitap deregi| editor-last=Cowans| editor-first=Jan| title=Early Modern Spain: A Documentary History| url=https://books.google. com/books? id=Ksf_tz5 x5 FwC&pg=PA180| access-date=10 -iyul 2012-jıl| year=2003| publisher=University of Pennsylvania Press| isbn=0-8122-1845-0| page=180}}
  128. ↑ Úlgi:History of the Atlar tartıp júretuǵın tramvayn by Alexander Kyd Nairne pp. 84-85
  129. ↑ Ahmed 2011, s. 330
  130. ↑ {{Portuguese Studies Review 1057-1515 (Baywolf Press) p. 35}}
  131. ↑ Boxer 1969, s. 168
  132. ↑ Disney & 2009 b, ss. 268–269
  133. ↑ Disney & 2009 b, ss. 273–275
  134. ↑ Bethell 1985, s. 203
  135. ↑ Disney & 2009 b, ss. 267–268
  136. ↑ Disney & 2009 b, s. 288
  137. ↑ Kozák & Cermák 2007, s. 131
  138. ↑ [[kitap deregi| editor1-last=Ramasamy| editor1-first=SM.| editor2-last=Kumanan| editor2-first=C. J.| editor3-last=Sivakumar| editor3-first=R.| display-editors = 3| editor4-last=Singh| editor4-first=Bhoop| title=Geomatics ın Tsunami| url=https://books.google. com/books? id=5 gEBfvCBclUC&pg=PA8| access-date=10 -iyul 2012-jıl| year=2006| publisher=New India Publishing| isbn=978-81-89422-31-8| page=8}}
  139. ↑ Bethell 1985, ss. 177–178
  140. ↑ [[kitap deregi| editor-last=Angus| editor-first=William| title=History of England: From the Roman Invasion tap the Accession of Queen victoria I| url=https://archive. org/details/historyenglandf00 angugoog| access-date=10 -iyul 2012-jıl| year=1837| location=Glasgow| pages=org/details/historyenglandf00 angugoog/page/n264 254-255}}
  141. ↑ [[kitap deregi| last=Levine| first=Robert M.| title=The History of Brazil| url=https://books.google. com/books? id=Pi56 Cw3 yGfcC&pg=PA59| access-date=10 -iyul 2012-jıl| year=2003| publisher=Palgrave Macmillan| isbn=978-1-4039 -6255-3| pages=59 -61}}
  142. ↑ Newitt 1995, ss. 335–336
  143. ↑ Corrado 2008, s. 18
  144. ↑ 144,0 144,1 144,2 Lisboa 2008, s. 134
  145. ↑ Wheeler 1998, ss. 48–61
  146. ↑ [[jurnal deregi| title=The Anglo-German Negotiations over the Portuguese Colonies ın Africa, 1911-14| url=https://archive. org/details/sim_historical-journal_1974-09_17_3/page/620| last=vincent-Smith| first=J. D.| journal=The Historical Journal| volume=17| issue=3| date=Qızǵa beriletuǵın dúńya 1974| issn=0018-246 X| jstor=2638392| publisher=Cambridge University Press| pages=620 -629| doi=10. 1017/s0018246 x0000532 x}}
  147. ↑ org/stream/independen79 v80 newy#page/121/mode/1 up „Portugal enters the war“ (26 -oct 1914-jıl). Qaraldı: 24-iyul 2012-jıl.
  148. ↑ Wheeler 1998, s. 128
  149. ↑ newforestexplorersguide. co. uk/sitefolders/faqs/portuguesefireplace/portuguesefireplacepage. html „Portuguese Fireplace“. Newforestexplorersguide. co. uk. Qaraldı: 6-avgust 2014-jıl.
  150. ↑ „Battle of La Lys“. 3-iyun 2007-jılda túp nusqadan arxivlendi. Arxivlendi 2007-06-03 Wayback Machine saytında.
  151. ↑ Úlgi:Thomas, H. B., „The Kionga Triangle“, ''Teńgenyika Notes and Records'' volume 31 1951, pp. 47-50.
  152. ↑ [[kitap deregi| last=Koffi| first=Ettien| title=Paradigm Shift ın Language Plandıń and Policy: Game-Theoretic Solutions| url=https://books.google. com/books? id=2 C1 TGbN5 R84 C&pg=PA98| access-date=12-iyul 2012-jıl| year=2012| publisher=Walter de Gruyter, Inc.| location=Boston/Berlin| isbn=978-1-934078-10 -5| page=98}}
  153. ↑ {{Pearson 1987, p. 158
  154. ↑ {{Pearson 1987, p. 160
  155. ↑ 155,0 155,1 Anderson 2000, s. 153
  156. ↑ Arnold & Wiener 2012, ss. 11–12
  157. ↑ bbc. co. uk/2/hi/asia-pacific/1996673. stm „East Timor : Birth of a nation“. Qaraldı: 12-iyul 2012-jıl.
  158. ↑ io.gov. mo/bo/i/88/23/dc/en/ „Joint declaration of the Government of the People's Republic of China and The Government of the Republic of Portugal az waqıt the question of Macao“. Government Printing Bureau (Macao SAR) (1987). Qaraldı: 24 oktyabr.
  159. ↑ {{bbc. co. uk/2/hi/asia-pacific/566301. stm Macau and the end of empire, 18 December 1999. BBC News}}
  160. ↑ cplp. org/id-22. aspx „CPLP“.
  161. ↑ tvi24. iol.pt/sociedade/lingua-portuguesa-portugues-ensino-governo-alunos/972503-4071. html „Somos 240 milhões de falantes“. www. tvi24. iol.pt.
  162. ↑ Úlgi:Numeramento ou Cadastro Geral do Reino, de nowrap

Ádebiyatlar

[redaktorlaw | derekti redaktorlaw]
  • Abeyasinghe, Tikiri. Jaffna Under the Portuguese. Lake House Investments, 1986.. ISBN 978-9555520003.
  • Abir, MordechaiEthiopia and the Red Sea: The Rise and Decline of the Solomonic Dynasty and Muslim European Rivalry in the Region. Routledge, 1980.. ISBN 978-0714631646.
  • Ahmed, Farooqui SalmaA Comprehensive History of Medieval India: Twelfth to the Mid-Eighteenth Century. Pearson Education India, 2011.. ISBN 978-81-317-3202-1.
  • Encyclopedia of Africa, Volume 2. Oxford University Press, 2010.. ISBN 9780195337709.
  • Cold War: The Essential Reference Guide. ABC-CLIO, 2012.. ISBN 978-1-61069-003-4.
  • Brockey, Liam MatthewPortuguese Colonial Cities in the Early Modern World. Ashgate Publishing, Ltd., 2008.. ISBN 978-0-7546-6313-3.
  • Abernethy, DavidThe Dynamics of Global Dominance, European Overseas Empires 1415–1980. Yale University Press, 2000.. ISBN 0-300-09314-4.
  • Anderson, James MaxwellThe History of Portugal. Greenwood Publishing Group, 2000.. ISBN 0-313-31106-4.
  • Bakewell, PeterA History of Latin America to 1825. Wiley-Blackwell, 2009.. ISBN 978-1405183680.
  • Bethell, LeslieThe Independence of Latin America. Cambridge University Press, 1985.. ISBN 978-0-521-34927-7.
  • Bethencourt, Francisco; Curto, Diogo Ramada. Portuguese Overseas Expansion, 1400–1800. Cambridge University Press, 2007.. ISBN 978-0-521-84644-8.
  • Black, JeremyWar in the World: A Comparative History, 1450–1600. Palgrave Macmillan, 2011.. ISBN 9780230344266.
  • Boxer, Charles RalphThe Portuguese Seaborne Empire 1415–1825. Hutchinson, 1969.. ISBN 0-09-131071-7.
  • Boyajian, JamesPortuguese Trade in Asia Under the Habsburgs, 1580–1640. JHU Press, 2008.. ISBN 978-0-8018-8754-3.
  • Christian-Muslim Relations. a Bibliographical History.: Volume 7. Central and Eastern Europe, Asia, Africa and South America (1500–1600). Brill Academic Publishers, 2015.. ISBN 978-9004297203.
  • Coates, Timothy JoelConvicts and Orphans: Forced and State-Sponsored Colonization in the Portuguese Empire, 1550–1755. Stanford University Press, 2002.. ISBN 9780804733595.
  • Cohen, LeonardoThe Missionary Strategies of the Jesuits in Ethiopia (1555–1632). Harrassowitz Verlag, 2009.. ISBN 978-3-447-05892-6.
  • Corrado, JacopoThe Creole Elite and the Rise of Angolan Protonationalism: 1870–1920. Cambria Press, 2008.. ISBN 9781604975291.
  • Crowley, Roger. Conquerors: How Portugal Forged the First Global Empire (2015)
  • Curto, Diogo Ramada. Imperial Culture and Colonial Projects: The Portuguese-Speaking World from the Fifteenth to the Eighteenth Centuries (Berghahn Books, 2020) online review
  • de Almeida, Miguel Vale. An Earth-colored Sea: Race, Culture And The Politics Of Identity In The Post-colonial Portuguese-speaking World. Berghahn Books, 2004.. ISBN 978-1-78238-854-8.
  • Davies, Kenneth GordonThe North Atlantic World in the Seventeenth Century. University of Minnesota Press, 1974.. ISBN 0-8166-0713-3.
  • Davis, David BrionInhuman Bondage: The Rise And Fall of Slavery in the New World. Oxford University Press, 2006.. ISBN 9780195140736.
  • Diffie, Bailey W.; Winius, George D.Foundations of the Portuguese Empire, 1415–1580. University of Minnesota Press, 1977.. ISBN 978-0-8166-0782-2.
  • Disney, A.R.. History of Portugal and the Portuguese Empire Volume 1, Portugal: From Beginnings to 1807. Cambridge University Press, 2009a.. ISBN 978-0521843188.
  • Disney, A.R.. History of Portugal and the Portuguese Empire Volume 2, Portugal: From Beginnings to 1807. Cambridge University Press, 2009b.. ISBN 978-0521738224.
  • Dodge, Ernest StanleyIslands and Empires: Western Impact on the Pacific and East Asia. University of Minnesota Press, 1976. — 226 bet. ISBN 978-0816607884.
  • Gallagher, TomPortugal: A Twentieth Century Interpretation. St. Martin's Press, 1982.. ISBN 9780719008764.
  • Gann, Louis Henry; Duignan, PeterAfrica and the World: An Introduction to the History of Sub-Saharan Africa from Antiquity to 1840. University Press of America, 1972.. ISBN 978-0-7618-1520-4.
  • Gipouloux, FrançoisThe Asian Mediterranean: Port Cities and Trading Networks in China, Japan and Southeast Asia, 13th–21st Century. Edward Elger, 2011.. ISBN 978-0857934260.
  • Goodman, Grant K.Japan and the Dutch 1600-1835. Routledge, 2000.. ISBN 978-0700712205.
  • Goodwin, StefanAfrica's Legacies Of Urbanization: Unfolding Saga of a Continent. Lexington Books, 2008.. ISBN 978-0-7391-5176-1.
  • Gupta, Pamila. Portuguese Decolonization in the Indian Ocean World: History and Ethnography (Bloomsbury Publishing, 2018).
  • Herring, Hubert Clinton; Herring, Helen BaldwinA History of Latin America: From the Beginnings to the Present. Knopf, 1968.. ISBN 0-224-60284-5.
  • Central Africans, Atlantic Creoles, and the Foundation of the Americas, 1585–1660. Cambridge University Press, 2007.. ISBN 9780521770651.
  • Jesus, Carlos Augusto MontaltoHistoric Macao. Kelly & Walsh, ltd., 1902.. ISBN 9781143225352. „Carlos Augusto Montalto Jesus Macao.“
  • Africa and the Americas: Culture, Politics, and History: A Multidisciplinary Encyclopedia, Volume 2. ABC-CLIO, 2008.. ISBN 978-1-85109-441-7.
  • Kamen, HenryPhilip of Spain. Yale University Press, 1999.. ISBN 9780300078008.
  • Kozák, Jan; Cermák, VladimirThe Illustrated History of Natural Disasters. Springer, 2007.. ISBN 9789048133246.
  • Kratoska, Paul H.South East Asia, Colonial History: Imperialism before 1800. Taylor and Francis, 2004.. ISBN 978-0415215404.
  • Lach, Donald F.Asia in the Making of Europe, Volume I: The Century of Discovery. University of Chicago Press, 1994.. ISBN 9780226467085.
  • Ladle, JaneBrazil. American Map, 2000.. ISBN 9780887291302.
  • Lisboa, Maria ManuelPaula Rego's Map of Memory: National and Sexual Politics. Ashgate Publishing, 2008.. ISBN 978-0-7546-0720-5.
  • Lockhart, JamesEarly Latin America: A History of Colonial Spanish America and Brazil. Cambridge University Press, 1983.. ISBN 0-521-29929-2.
  • MacQueen, Norrie. The Decolonization of Portuguese Africa: Metropolitan Revolution and the Dissolution of Empire (1997) online
  • Macmillan, AllisterMauritius Illustrated. Educa Books, Facsimile edition, 2000.. ISBN 0-313-31106-4.
  • Mahoney, JamesColonialism and Postcolonial Development Spanish America in Comparative Perspective. Cambridge University Press, 2010.. ISBN 9780521116343.
  • Malekandathil, PiusMaritime India: Trade, Religion and Polity in the Indian Ocean. Primus Books, 2010.. ISBN 978-9380607016.
  • Mancall, Peter C.The Atlantic World and Virginia, 1550–1624. University of North Carolina Press, 2007.. ISBN 9780807838839.
  • Marley, DavidHistoric Cities of the Americas: An Illustrated Encyclopedia, Volume 1. ABC-CLIO, 2005.. ISBN 978-1-57607-574-6.
  • Marley, DavidWars of the Americas: A Chronology of Armed Conflict in the Western Hemisphere (2 Volumes). University of Oklahoma Press, 2008.. ISBN 978-1598841008.
  • McAlister, LyleSpain and Portugal in the New World, 1492–1700. University of Minnesota Press, 1984.. ISBN 0-8166-1216-1.
  • Mathew, Kuzhippalli SkariaHistory of the Portuguese Navigation in India, 1497–1600. Mittal Publications, 1988.. ISBN 978-8170990468.
  • Mehta, Jaswant LalAdvanced Study in the History of Medieval India. Sterling Publishers Pvt. Ltd, 1980.. ISBN 978-81-207-0617-0.
  • Metcalf, Alida C.Go-Betweens and the Colonization of Brazil: 1500–1600. University of Texas Press, 2006.. ISBN 978-0-292-71276-8.
  • Metcalf, Alida C.Family and Frontier in Colonial Brazil: Santana de Parnaíba, 1580–1822. University of Texas Press, 2005.. ISBN 978-0-292-70652-1.
  • Newitt, Malyn D.D.A History of Mozambique. Indiana University Press, 1995. — 335 bet. ISBN 978-0-253-34006-1.
  • Newitt, Malyn D.D.A History of Portuguese Overseas Expansion, 1400–1668. Routledge, 2005.. ISBN 0-415-23979-6.
  • O'Flanagan, PatrickPort Cities of Atlantic Iberia, c. 1500–1900. Ashgate Publishing, 2008.. ISBN 978-0-7546-6109-2.
  • de Oliveira Marques, A.H.History of Portugal: From Lusitania to Empire; Vol. 1. Columbia University Press, 1972.. ISBN 978-0231031592.
  • Olson, James StuartHistorical Dictionary of European Imperialism. Greenwood, 1991.. ISBN 9780313262579.
  • Ooi, Keat GinSoutheast Asia: A Historical Encyclopedia, from Angkor Wat to East Timor: Volume 1. ABC_CLIO, 2004.. ISBN 978-1-57607-771-9.
  • Ooi, Keat GinHistorical Dictionary of Malaysia. Rowman & Littlefield Publishers, Inc., 2009.. ISBN 978-0-8108-5955-5.
  • Colonialism: An International, Social, Cultural, and Political Encyclopedia, Volume 2. ABC-CLIO, 2003.. ISBN 1-57607-335-1.
  • Paquette, Gabriel. Imperial Portugal in the Age of Atlantic Revolutions: The Luso-Brazilian World, c. 1770–1850. Cambridge University Press, 2014.. ISBN 978-1107640764.
  • Panikkar, K.M. (1953). Asia and Western dominance, 1498-1945, by K.M. Panikkar. London: G. Allen and Unwin.
  • Pearson, MichaelMerchants and Rulers in Gujarat: The Response to the Portuguese in the Sixteenth Century. University of California Press, 1976. — 76 bet. ISBN 978-0520028098.
  • Pearson, MichaelThe Portuguese in India. Cambridge University Press, 1987.. ISBN 0-521-25713-1.
  • Ponting, Clive. World History: A New Perspective. Chatto & Windus, 2000.. ISBN 0-7011-6834-X.
  • Priolkar, A.K. The Goa Inquisition (Bombay, 1961).
  • Ricklefs, M.C.. A History of Indonesia since c. 1300, 2nd, London: MacMillan, 1991.. ISBN 0-333-57689-6.
  • Rodriguez, Junius P.Slavery in the United States: A Social, Political, and Historical Encyclopedia: Volume 2. ABC-CLIO, 2007.. ISBN 978-1-85109-549-0.
  • do Rosário Pimente, MariaViagem ao fundo das consciências: a escravatura na época moderna. Ediçoʻes Colibri, 1995.. ISBN 972-8047-75-4.
  • Russell-Wood, A.J.R.Fidalgos and Philanthropists: The Santa Casa da Misericórdia of Bahia, 1550–1755. University of California Press, 1968..
  • Russell-Wood, A.J.R.The Portuguese Empire 1415–1808. Johns Hopkins University Press, 1998.. ISBN 0-8018-5955-7.
  • Scammell, Geoffrey VaughnThe First Imperial Age, European Overseas Expansion c. 1400–1715. Routledge, 1997.. ISBN 0-415-09085-7.
  • Scarano, JulitaMIGRAÇÃO SOB CONTRATO: A OPINIÃO DE EÇA DE QUEIROZ. Unesp- Ceru, 2009.. Arxivlandi 2013-02-04 Wayback Machine saytida.
  • Schwartz, Stuart B.Sovereignty and Society in Colonial Brazil: The High Court of Bahia and Its Judges, 1609–1751. University of California Press, 1973.. ISBN 978-0520021952.
  • Shastry, Bhagamandala SeetharamaGoa-Kanara Portuguese Relations, 1498–1763. Concept Publishers, 2000.. ISBN 978-8170228486.
  • de Silva Jayasuriya, ShihanThe Portuguese in the East: A Cultural History of a Maritime Trading Empire. I.B. Taurus, 2008.. ISBN 978-1845115852.
  • Goa Through the Ages: An Economic History, Issue 6 of Goa University publication series Volume 2. Concept Publishing Company, 1990.. ISBN 81-7022-259-1.
  • Stapleton, Timothy J.A Military History of Africa. ABC-CLIO, 2013.. ISBN 978-0-313-39569-7.
  • Subrahmanyam, SanjayThe Portuguese Empire in Asia, 1500–1700: A Political and Economic History, 2, Wiley-Blackwell, 2012.. ISBN 978-1-118-27401-9.
  • Thomas, HughThe Slave Trade: The Story of the Atlantic Slave Trade: 1440–1870. Simon and Schuster, 1997.. ISBN 978-0-684-83565-5.
  • Thornton, John K.Warfare in Atlantic Africa, 1500–1800. Routledge, 2000.. ISBN 978-1-135-36584-4.
  • Treece, DaveExiles, Allies, Rebels: Brazil's Indianist Movement, Indigenist Politics, and the Imperial Nation-State. Praeger, 2000.. ISBN 978-1-85109-549-0.
  • Velupillai, Viveka. Pidgins, Creoles and Mixed Languages: An Introduction. John Benjamins, 2015.. ISBN 978-1-85109-549-0.
  • Wheeler, Douglas L.Republican Portugal: A Political History, 1910–1926. University of Wisconsin Press, 1998.. ISBN 0-299-07450-1.
  • White, PaulaExploration in the World of the Middle Ages, 500–1500. Facts on File, Inc., 2005. — 138 bet. ISBN 3-87294-202-6.
  • Whiteway, Richard StephenThe Rise of Portuguese Power in India, 1497–1550. Archibald Constable & Co., 1899..
  • Yamashiro, JoséChoque Luso No Japão Dos Séculos XVI e XVII. Ibrasa, 1989.. ISBN 1-74059-421-5.

-->

Siltemeler

[redaktorlaw | derekti redaktorlaw]
Wikimedia Commonsta
Portugaliya Imperiyası boyınsha fayllar bar.
«https://kaa.wikipedia.org/w/index.php?title=Portugaliya_Imperiyası&oldid=79417» saytınan alınǵan