Amerika Qurama Shtatları

Amerika Qurama Shtatları
inglisshe *United States of America*
Amerika Qurama Shtatları inglisshe United States of America
	Bayraq Gerb
	Uranı: In God We Trust» (с 1956); «Biz Qudayǵa Isenemiz»; «E pluribus unum» (dástúriy); «Kópshilikten-bir»
	Gimni: Úlgi:Lang-en2
Paytaxtı	Vashington; 00°00′N 00°00′E / 0.000°N 0.000°E
Iri qalaları	Nyu-York, Los-Anjeles, Chikago, Hyuston, Finiks, Filadelfiya, San-Antoniyo, San-Diego, Dallas, San-Xose, Ostin, Jeksonvill, Fort-Uert, Kolumbus, Sharlott, San-Francisko, Indianapolis, Sietl
Rásmiy tili	inglis tili
Basqarıw forması	prezidentlik respublika
• Prezident	Jo Bayden
• Vice-prezident	Kamala Harris
• Wákiller palatası spikeri	Mayk Jonson
• Senatnıń waqtınshalıq prezidenti	Petti Myurrey
• Joqarı sud baslıǵı	Jon Roberts
Maydanı
• Ulıwma	9833517 km2 (3-orın)
• Suw (%)	6,76
Xalıq sanı
• 2022-jıl (shama)	Úlgi:Úlkenlestiriw 333 287 557 (3-orın)
• Xalıq tıǵızlıǵı	34,55 adam/km2
JIÓ (SAUP)	2023-jıl (esap)
• Jámi	26,94 trln (2-orın)
• Jan basına	80412 (8-orın)
JIÓ (nominal)	2023-jıl (esap)
• Jámi	26,94 trln (1-orın)
• Jan basına	80412 (7-orın)
IRI (2019)	Úlgi:Úlkenlestiriw 0,926; Qáte: IRI mánisi jaramsız · 15-orın
Pul birligi	AQSH dolları (840)
Waqıt zonası	−5…−10
Avtomobil háreketi	Oń
Telefon prefiksi	1
XOK kodı	MOK
Internet domeni	https://ru.wikipedia.org/wiki/.us

Amerika Qurama Shtatları (Amerika Qurama Shtatları; inglisshe: United States of America, USA), Amerika Qurama Shtatları (inglisshe: United States) yamasa ápiwayı Amerika (inglisshe: America) - Arqa Amerikadaģı mámleket. Paytaxtı - Vashington qalası, Birlesken Milletler Shólkemine aǵza. Amerika Qurama Shtatları shıǵıstan Atlantika, batıstan Tınısh okeanı, qubla-shıǵıstan Meksika qoltıǵı menen qorshalǵan. Hákimshilik jaqtan 50 shtat hám bir federal okrugqa bólinedi. Alyaska hám Gavayi shtatları mámlekettiń tiykarǵı aymaǵınan sırtta jaylasqan. Puerto-Riko Doslıq Awqamı, Arqa Mariana atawları Doslıq Awqamı, Guam, Virginiya atawları hám Amerika Samoası da Amerika Qurama Shtatlarına tiyisli. Maydanı - jámi 9 833 520 km2. Xalqı 341 million adamnan aslam (2024) bolıp, xalıq sanı boyınsha dúnyada úshinshi orında turadı.

Shtatları

Amerika Qurama Shtatlarina 50 shtat kiredi: Alabama, Alaska, Arizona, Arkansa, Kalifornia, Kolorado, Konnektikut, Delaueyr, Florida, Jeorjiya, Gavaii, Aydaxo, Illinoy, Indiana, Ayova, Kanzas, Kentaki, Luyziana, Meyn, Merilend, Massachusets, Michigan, Minnesota, Mississipi, Missuri, Montana, Nebraska, Nevada, New Hempshir, New Meksiko, New York, Arqa Karolina, Arqa Dakota, Ohayo, Oklahoma, Oregon, Pennsil'vania, Roud Atawi, Qubla Karolina, Qubla Dakota, Tenessi, Texas, Yuta, Vermont, Virjinia, Washington, Batis Virjinia, Viskonsin, hám Vayoming.

Tariyxı

Áyyemgi zamanlarda házirgi Amerika Qurama Shtatları aymaǵında indeecler hám eskimoslar jasaǵan. Amerika 1492-jılı Xristofor Kolumb tárepinen ashılǵannan keyin XVI ásirde Ispaniya, Franciya, Angliya, Gollandiya hám Shveciya Arqa Amerikadaǵı bos jerlerdi iyelewge kiristi. Angliya XVIII ásir ortalarında tiykarǵı qarsılasların qısıp shıǵarıp, materiktiń shıǵıs bóliminde óziniń koloniallıq húkimdarlıǵın ornatadı. Jerlerdi iyelew hám ornalasıp alıw menen bir waqıttıń ózinde jergilikli xalıq qırıldı hám Afrikadan qul negrler kóplep alıp kelindi. 1775-1783-jıllardaǵı Arqa Amerikada ǵárezsizlik ushın urıs dawamında 1776-jıl 4-iyulde federal mámleket - Amerika Qurama Shtatlarına tiykar salındı hám ol respublika dep járiyalandı. George Washington Amerika Qurama Shtatlarınıń birinshi prezidenti etip saylandı. Mámlekettiń arqasında sanaat hám fermerlik, qublasında qulshılıqqa tiykarlanǵan diyqanshılıq rawajlandı. Batıstaǵı indeec qáwimlerin quwıp shıǵarıw hám jańa jerlerdi ózlestiriw esabınan Amerika Qurama Shtatları aymaǵı tez keńeyip bardı. 1803-jılı Franciyadan Batıs Luiziana "satıp alındı," 1819-jılı Ispaniya Floridanıń qolınan ótti, 1836-jılı Meksikadan Texas tartıp alındı. XIX ásir dawamında házirgi Kaliforniya, Arizona, Nyu-Meksiko hám Nevada shtatlarınıń aymaqları, Kolorado hám Vayoming shtatlarınıń bir bólegi qosıp alındı. XIX ásir ortalarında Amerika Qurama Shtatlarında "eki partiyalı sistema" payda boldı. Endi hákimiyattı Demokratlar partiyası menen Respublikashılar partiyası gezekpe-gezek basqaratuģın boldı. Arqa burjuaziyası menen qubla plantatorları arasındaǵı qarama-qarsılıq Amerika Qurama Shtatlarında 1861-1865-jıllarda puqaralar urısına alıp keldi, onda prezident Abraham Linkoln basshılıǵındaǵı arqa shtatlar jeniske eristi. Urıs dawamında jer úlesleri haqqında (1862), qulshılıqtı biykar etiw haqqında (1865) nızamlar qabıl etildi. Puqaralar urısınan keyin mámleket ekonomikası jedel rawajlana basladı. 1867-jılı Amerika Qurama Shtatları patsha Rossiyadan Alyaska hám Aleut atawların satıp aldı; XIX ásir aqırında Filippin, Gavayi, Puerto-Riko hám basqalardı, 1903-jılı Panama kanalı zonasın qolǵa kirgizdi. Eki ásir bosaǵasında Amerika Qurama Shtatlarına kóship keliwdiń jańa tolqını baslandı. Emigrantlardıń kópshiligi qubla-shıǵıs Evropadan edi. Birinshi jáhán urısı dáwirinde (1914-1918) Amerika Qurama Shtatlarına dáslep biytáreplik poziciyasında turdı, 1917-jılı aprelde Antanta tárepinde turıp háreket etti. Urıstan keyin Amerika Qurama Shtatları ekonomikalıq rawajlanıw dáwirine kirdi. Biraq tez arada ekonomikalıq krizis baslanıp (1929-1933) jumıssızlıq kúsheydi (1933-jılı 17 million jumıssız bar edi), kárxanalar quladı, óndiris keskin tómenledi. Krizis shárayatında Franklin D. Ruzvelt (1933-1945-jılları Amerika Qurama Shtatları prezidenti) basshılıǵındaǵı Demokratiyalıq partiya hákimshiligi hákimiyat basına keldi. Onıń baslaması menen bir qansha sociallıq-ekonomikalıq ilajlar ámelge asırıldı, "jańa jol" dep atalǵan bul jol Amerika Qurama Shtatların krizisten shıǵarıw maqsetin gózlegen edi. 1941-jılı Yaponiya Amerikanıń Pearl-Harbor áskeriy-teńiz bazasına hújim etkeninen keyin Amerika Qurama Shtatları Ekinshi jáhán urısına qosıldı hám Adolf Gitlerge qarsı koaliciya tárepine ótti. Amerika qurallı kúshleri tiykarınan Tınısh okeanda Yaponiyaǵa qarsı jawıngerlik háreketlerde qatnastı. 1943-jılı Italiyaǵa ásker túsirdi. Amerika Qurama Shtatları awqamlaslardıń xalıqaralıq konferenciyalarında (1943-jılı Tegeran, 1945-jılı Qrım, 1945-jılı Potsdam konferenciyalarında) qatnastı. Aqırında, 1944-jıl 6-iyunde Amerika Qurama Shtatları menen Ullı Britaniya ekinshi fronttı ashtı. 1945-jıl avgustta Harry S. Truman (1945-1953-jılları Amerika Qurama Shtatları

Derekler

↑ Úlgi:Книга
↑ „United States“ (en). CIA — The World Factbook. 12-dekabr 2021-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 1-avgust 2023-jıl.
↑ „Population Estimates, July 1, 2022. USA.“(deadlink). United States Census Bureau (19-iyul 2023-jıl). 8-fevral 2021-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 19-iyul 2023-jıl.
↑ ^4,0 ^4,1 ^4,2 ^4,3 „«World Economic Outlook database: October 2023 (US)»“. imf.org. Международный валютный фонд. 25-oktyabr 2023-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 29-oktyabr 2023-jıl.

Siltewler

Bul Geografiya haqqında juwmaqlanbaǵan maqala. Ótinish, usı maqalanı
toltırıń.

Silteme kórsetiwdegi qátelik: «*» dep atalǵan derekler toparında <ref> tegleri bar, biraq tiyisli <references group=«*»/> tegi tabılmadı yamasa </ref> jabıw tegi talap etiledi

[atlas-1] Úlgi:Книга

[3] „United States“ (en). CIA — The World Factbook. 12-dekabr 2021-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 1-avgust 2023-jıl.

[4] „Population Estimates, July 1, 2022. USA.“(deadlink). United States Census Bureau (19-iyul 2023-jıl). 8-fevral 2021-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 19-iyul 2023-jıl.

[imf.org-5] 4,0 ^4,1 ^4,2 ^4,3 „«World Economic Outlook database: October 2023 (US)»“. imf.org. Международный валютный фонд. 25-oktyabr 2023-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 29-oktyabr 2023-jıl.

[1]

[* 1]

[2]

[3]

[4]