ჯიქი
| ჯიქი | |||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 წინააზიური ჯიქი | |||||||||||||||
| მეცნიერული კლასიფიკაცია | |||||||||||||||
| |||||||||||||||
| ლათინური სახელი | |||||||||||||||
| Panthera pardus | |||||||||||||||
| დაცვის სტატუსი | |||||||||||||||
 IUCN 3.1 Vulnerable : 15954 | |||||||||||||||
| გავრცელება | |||||||||||||||
 ჯიქის თანამედროვე და ისტორიული გავრცელება | |||||||||||||||
| |||||||||||||||
ჯიქი, ლეოპარდი (ლათ. Panthera pardus) — ძუძუმწოვარი ცხოველი კატისებრთა ოჯახისა.
აღწერა
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]მისი სხეულის სიგრძე 160 სმ, კუდისა — 110 სმ, მასა 75 კგ აღწევს. დედალი მამალზე მომცროა. ჯიქს აქვს მოყვითალო ან წითური, შავი ხალებით მოხატული სხეული.[1] სიცოცხლის ხანგრძლივობა 10-11 წელი, ტყვეობაში — 21 წელი.[2]
გავრცელება
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]გავრცელებულია აფრიკაში (გარდა საჰარისა), წინა და სამხრეთ აზიაში, თურქმენეთში, ტაჯიკეთში, შორეულ აღმოსავლეთში.
საქართველო
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]საქართველოში ჯიქი წარსულში ფართოდ იყო გავრცელებული. გვხვდებოდა მთავარი კავკასიონის ქედის ტყეებში, ბორჯომის ხეობაში, ქართლ-იმერეთისა და გურია-აჭარის ქედებზე. იყო ნადირობის ობიექტი. ამჟამად მისი გავრცელება საქართველოში მეტად შემცირებულია. ერთეულების სახით (თოვლზე ნაკვალევის მიხედვით) შემორჩენილია კავკასიონის ქედისა და მისი განშტოებების მიუწვდომელ ადგილებში, აფხაზეთისა და ლაგოდეხის უღრან ტყეებში, კავკასიონის ცენტრალურ უბანში. 1950 წელს ჯიქი მოკლეს სოფ. განთიადის (მაშინდ. ზნაურის რაიონი) მახლობლად, მეორე ეგზემპლარი მოკლულია 1954 წელს ტყეში ზედაზენის მთასთან. 1948-1955 წლებში მისი კვალი ახალ თოვლზე აღინიშნებოდა ლაგოდეხის ნაკრძალის სუბალპურ და ალპურ ზონაში, 1970 წელს — მთათუშეთში (უკანა ფშავის მთა), 1977 წელს — სპეროზის მთაზე (ალაზნის სათავეში), 1978 წელს კი სოფელ მათურასთან. წარსულში კოდორისა და ბზიფის ხეობებშიც გვხვდებოდა ზღვის დონიდან 3500 მ-მდე.
2003 წელს ჩატარებულმა საბაზისო კვლევამ ვაშლოვანის ეროვნული პარკში ჯიქის ერთ-ერთი ქვესახეობა, საფრთხის წინაშე მყოფი წინააზიური ჯიქი (ლათ. Panthera Pardus tulliana) აღმოაჩინა. მისი ჰაბიტატი ვაშლოვანის, პანტიშარის ხეობისა და ალაზნის (მიჯნის ყურე) ცენტრალურ ნაწილშია განთავსებული. შეტანილია საქართველოს „წითელ ნუსხაში“.[3]
2019 წელს ჯიქი შენიშნეს სოფელ წორბისთან (თიღვის მუნიციპალიტეტი). გამოითქვა ვარაუდი, რომ იგი შეიძლება ყოფილიყო მანამდე ჩრდილოეთ ოსეთში ბუნებაში გაშვებული ორი ჯიქიდან ერთ-ერთი, მამრი, სახელად „იალბუზი“, რომელზედაც ცნობები აღარ მოიპოვებოდა (შესაძლოა საყელო დაკარგა ან ზვავმა მოიყოლა).[4] 2020 წელს ამავე სოფლის მიდამოებში, სავარაუდოდ, ისევ შენიშნეს ჯიქი.[5][6] მაჩხარელი ეგერის თქმით, მან ჯიქი თავისი სოფლის სიახლოვესაც შეამჩნია.[4]
ადგილსამყოფელი
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]ძირითადად დასახლებულია მაღალი მთის ტყის მასივებში და სუბალბურ ბალახნარებში, უღრან ტყეებში. ამჟამად ჯიქის საცხოვრებელი გარემოს ბუნებრივი პირობები შეიცვალა, შეცვლა გამოწვეულია ტყის მასივებისა და სუბალბურ-ალპური საძოვრების სამეურნეო მიზნით გამოყვნების გამო.
გამრავლება
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]სქესობრივად მწიფდება 2-3 წლის ასაკში. მძუნაობს ზამთარში. მაკეობა გრძელდება 99 დღე-ღამემდე. შობს 1-3 უსუსურ ბოკვერს. იკვებება გარეული (ზოგჯერ შინაური) ჩლიქოსნებით, იშვიათად მღრღნელებითა და ფრინველებით. აღსანიშნავია ადამიანზე თავდასხმის შემთხვევები. ჯიქის საერთო რაოდენობა არეალის მთელ ფართობზე შესამჩნევად შემცირებულია[1]. ცნობილია ტყვეობაში მისი გამრავლების ფაქტები.
საფრთხეები, მდგომარეობა და დაცვა
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]ბუნებაში მისი კონკურენტებია ყველა სახის დიდი ზომის მტაცებელი ნადირი: მგელი, ფოცხვერი, დათვი. ემუქრება გადაშენების საფრთხე, სტაბილურად იშვიათი და მცირერიცხოვანი ცხოველია. დაცულ ცხოველად გამოცხადდა საქართეელოს სსრ მინისტრთა საბჭოს 1965 წლის 3 დეკემბრის №710 დადგენილებით. შეტანილია საქართველოს და ბუნების დაცვის საერთაშორისო კავშირის წითელ ნუსხებში. მასზე ნადირობა აკრძალულია.
რიცხოვნობის შემცირება განაპირობა წარსულში მასზე ინტენსიურმა ნადირობამ, ახლა კი — მისი ადგილსამყოფელის სამეურნეო მიზნით გამოყენებამ, შემცირებულმა საკვებმა ბაზამ, შემაწუხებელ ფაქტორთა ზრდამ.
ლიტერატურა
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]- საქართველოს სსრ წითელი წიგნი, მთ. რედ. ვ. კაჭარავა, გვ. 16-17, თბ.: გამომც. „საბჭოთა საქართველო“, 1982.
- ჯანაშვილი ა., საქართველოს ცხოვეთა სამყარო, ტ. III, ხერხემლიანები. თბ., 1963.
- Новиков Г. А., Хишные млекопитающие фауны СССР, М.-Л., 1956.
- არაბული ა., საქართველოს სამონადირეო ფაუნა და მისი დაცვა, თბ., 1978.
სქოლიო
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]- ↑ 1.0 1.1 ჯანაშვილი ა., ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია, ტ. 11, თბ., 1987. — გვ. 567.
- ↑ Crandall, L (1964). The management of wild animals in captivity. Chicago: University of Chicago Press.
- ↑ ვაშლოვანის სახელმწიფო ნაკრძალის და ვაშლოვანის ეროვნული პარკის მენეჯმენტის გეგმის დამტკიცების თაობაზე. საკანონმდებლო მაცნე (26 იანვარი, 2006). ციტირების თარიღი: 28 მაისი, 2020.
- ↑ 4.0 4.1 Эльбрус жив? В Южной Осетии заметили барса. Sputnik Осетия (23.10.2019). ციტირების თარიღი: 28 მაისი, 2020.
- ↑ В Южной Осетии вновь видели кавказского барса. Sputnik Осетия (27.05.2020). ციტირების თარიღი: 28 მაისი, 2020.
- ↑ ზნაურის რაიონში სავარაუდოდ ლეოპარდი ცხოვრობს. qartli.ge (27.05.2020). ციტირების თარიღი: 28 მაისი, 2020.