ევროკავშირის ინსტიტუტები
| ევროკავშირი |
 ეს სტატია არის ნაწილი სერიისა |
პოლიტიკა და საკითხები
|
ევროკავშირის ინსტიტუტები — ევროკავშირის შვიდი ძირითადი, გადაწყვეტილების მიმღები ორგანო. ევროკავშირის ხელშეკრულების მე-13 მუხლის მიხედვით ესენი არიან:
- ევროპის პარლამენტი
- ევროპული საბჭო
- ევროპის კავშირის საბჭო
- ევროკომისია
- მართლმსაჯულების ევროპული სასამართლო
- ევროპის ცენტრალური ბანკი
- ევროპის აუდიტორთა სასამართლო
ხშირად გაუგებრობას იწვევს ევროპული საბჭოს ევროსაბჭოსა და მის ორგანოებში აღრევა. ამიტომ, თავიდანვე უნდა განვასხვავოთ, რომ ევროსაბჭო ეს არის საერთო ევროპული საერთაშორისო ორგანიზაცია (Council of Europe), რომელიც 1949 წელს შეიქმნა, და რომლის წევრიც არის საქართველო. რაც შეეხება ევროპის კავშირის საბჭოს (Council of European Union, იგივე Council of Ministers, ან უბრალოდ Council) და ევროპულ საბჭოს (European Council), ისინი ევროკავშირის ოფიციალურ ინსტიტუტებს წარმოადგენენ და არაფერი აქვთ საერთო ევროსაბჭოსთან.
ევროპის პარლამენტი
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
მთავარი სტატია: ევროპის პარლამენტი.ევროპის კავშირის ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი ინსტიტუტი. იგი წარმოადგენს ერთადერთ საერთაშორისო ორგანიზაციას, რომლის წევრებიც პირდაპირი საყოველთაო კენჭისყრით არიან არჩეულნი. იგი აირჩევა 5 წლის ვადით. ევროპარლამენტის შექმნას საფუძველი ჩაეყარა 1952 წლის 10 აგვისტოს, როდესაც სტრასბურგში შედგა ევროპის ქვანახშირისა და ფოლადის წარმოების გაერთიანების პირველი საპარლამენტო ასამბლეის სხდომა.
2019 წლის 3 ივლისიდან ევროპის პარლამენტის პრეზიდენტია იტალიელი პოლიტიკოსი დავიდ სასოლი.
ევროპული საბჭო
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება] მთავარი სტატია: ევროპული საბჭო.განვითარების ისტორია
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]ევროპული საბჭო ევროკავშირის ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი ინსტიტუტია, ევროპულმა საბჭომ დამოუკიდებელი ინსტიტუტის სტატუსი 2009 წელს მოიპოვა. ევროკავშირის თავდაპირველ ხელშეკრულებებში, კერძოდ კი, რომის ხელშეკრულებაში, არ იყო საუბარი ევროპული საბჭოს მსგავსი ინსტიტუტის შექმნის შესახებ, თუმცა 60-იან და 70-იან წლებში ევროპის ქვეყნების მეთაურები რამდენჯერმე შეიკრიბნენ სხვადასხვა მნიშვნელოვანი საკითხის გადასაჭრელად. მთავარი მიზეზი მათი შეკრებისა იყო რწმენა, რომ ევროგაერთიანება სუსტდებოდა, რადგან ხდებოდა ევროკომისიის როლის შემცირება, ხოლო მნიშვნელოვან საკითხებზე კონსენსუსის მოძებნას წევრი სახელმწიფოების მთავრობები სულ უფრო იშვიათად ახერხებდნენ. შესაბამისად, 1974 წელს პარიზში ხელი მოეწერა კომუნიკეს, რომელმაც ოფიციალური სახე მისცა საბჭოს არაოფიციალურ შეხვედრებს. ამგვარად, ევროპული საბჭოს ინსტიტუციონალიზაციას 1974 წელს პარიზის სამიტის საბოლოო კომუნიკემ ჩაუყარა საფუძველი. თერთმეტი წლის შემდეგ, 1985 წელს, ერთიანმა ევროპულმა აქტმა აღიარა ევროპული საბჭოს, როგორც ინსტიტუტის მნიშვნელობა, ხოლო მაასტრიხტის ხელშეკრულებამ საგრძნობლად შეუწყო ხელი ევროპული საბჭოს ინსტიტუციონალიზაციას, როდესაც აღიარა მისი შემადგენლობა და შეხვედრების სიხშირე. შეიქმნა ე. წ. „ევროპული გაერთიანებების საბჭო“, რომელიც უნდა შეკრებილიყო სახელმწიფოს მეთაურთა და საგარეო საქმეთა მინისტრების დონეზე წელიწადში სამჯერ „პოლიტიკური თანამშრომლობის“ გასაღრმავებლად. აღსანიშნავია, რომ საბჭოს შექმნა იყო წმინდა პოლიტიკური გადაწყვეტილება, არ არსებობდა მისი არსებობის არც ფორმალური და, არც ინსტიტუციური საფუძველი. თუმცა დროთა განმავლობაში საბჭოს „კონსტიტუციონალიზაცია“ მაინც განხორციელდა.
ევროგაერთიანების განვითარების სხვადასხვა ეტაპზე ევროპის საბჭოს განსხვავებული როლი და ფუნქციები ჰქონდა. თუ დასაწყისში იგი „ბუხრისპირა მოლაპარაკებების“ ფორუმს წარმოადგენდა, 80-იან წლებში ევროპული საბჭო მოგვევლინა სერიოზული პოლიტიკური გადაწყვეტილებების მიმღებ ინსტიტუტად. საბჭოში ფორმდებოდა მნიშვნელოვანი კომპრომისები და მიიღწეოდა ევროკავშირის მომდევნო განვითარების განმსაზღვრელი შეთანხმებები. ევროპული საბჭოს როლის გაზრდას მუდმივად თან სდევდა ევროკავშირის ინსტიტუციური გარემოს მიმართ სკეპტიციზმის გამოხატულება. ბევრ მეცნიერს მიაჩნდა, რომ მნიშვნელოვანი საკითხების სახელმწიფოს მეთაურთა დონეზე გადაჭრის აუცილებლობა გამოიწვია 70-80-იან წლებში არსებული ინსტიტუციური გარემოს სისუსტემ და უუნარობამ მოეგვარებინა პრობლემათა უმრავლესობა. მართლაც, 80-იან წლებამდე პრაქტიკულად ყველა მნიშვნელოვანი თუ უმნიშვნელო გადაწყვეტილება მიიღებოდა ევროპული საბჭოს მიერ, რამაც გარკვეულწილად დააკნინა მინისტრთა საბჭოს მნიშვნელობა. ამას ისიც განაპირობებდა, რომ 80-იანი წლების დასაწყისში ევროგაერთიანება მძიმე პრობლემების წინაშე აღმოჩნდა (საბიუჯეტო კრიზისი, ბრიტანეთისთვის ფულის დაბრუნების საკითხი, საერთო აგრარული პოლიტიკის და სტრუქტურული ფონდების რეფორმა). 2009 წელს ლისაბონის ხელშეკრულების ძალაში შესვლამ საბოლოო წერტილი დაუსვა ევროპული საბჭოს დამოუკიდებელ და ევროკავშირის გავლენიან ინსტიტუტად ჩამოყალიბებას.
შემადგენლობა და ძირითადი ფუნქციები
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]ევროკავშირის საბჭოსაგან (იგივე მინისტრთა საბჭოსგან) განსხვავებით ევროპული საბჭო უფრო „მაღალი დონის“ ფორუმია, რომლის მონაწილეებს კომპეტენციაც უფრო ფართო აქვთ და ყველაზე მნიშვნელოვანი პოლიტიკური გადაწყვეტილებებისა და კომპრომისების მიღებაც სწორედ ევროპული საბჭოს მიერ ხდება. ევროპული საბჭოს ფორმალურ ინსტიტუტად ჩამოყალიბება მნიშვნელოვანია ფინანსური თვალსაზრისითაც. ლისაბონის ხელშეკრულებამდე ევროპული საბჭოს სხდომების დაფინანსება თუკი წევრი ქვეყნების მიერ ხდებოდა, დამოუკიდებელ ინსტიტუტად ჩამოყალიბების შემდეგ ევროპული საბჭოსათვის საშუალოდ 14 მილიონი ევროა გამოყოფილი ევროკავშირის ბიუჯეტიდან.
ევროპული საბჭო შედგება ევროკავშირის წევრი ქვეყნების სახელმწიფოს ან მთავრობის მეთაურებისა და ევროკომისიის პრეზიდენტისაგან. ევროპული საბჭოს სხდომებს ასევე ესწრება ევროკავშირის საგარეო და უსაფრთხოების პოლიტიკის უმაღლესი წარმომადგენელი. ევროპული საბჭოს სხდომებს, რომლებიც ასევე ცნობილია ევროსამიტების სახელით, ხელმძღვანელობს ევროპული საბჭოს პრეზიდენტი, რომელსაც ევროპული საბჭო კვალიფიცური უმრავლესობით ირჩევს ორნახევარი წლის ვადით ევროკავშირის ხელშეკრულების 15(5) მუხლის თანახმად. აღნიშნული ცვლილება ლისაბონის ხელშეკრულების მიერ განხორციელებული ინსტიტუციური რეფორმების ნაწილი გახლდათ. ევროპული საბჭოს პრეზიდენტის პოსტის შემოღება მიმართულია, რომ ევროპულ საბჭოში მოხდეს პოლიტიკის განგრძობადობის შენარჩუნება და არჩეული პრეზიდენტის მეშვეობით ევროკავშირის მთელი რიგი პოლიტიკების ეფექტურობის ამაღლება, რაც განსაკუთრებით დღის წესრიგის შედგენის უფლების კარგად გამოყენებაზეა დამოკიდებული. დღის წესრიგის შედგენა, რაც ადრეულ პერიოდში პრეზიდენტი ქვეყნის პრეროგატივას წარმოადგენდა.
ევროკავშირის ხელშეკრულების თანახმად, ევროპული საბჭო წელიწადში მინიმუმ ორჯერ უნდა შეიკრიბოს. როგორც წესი, ევროსამიტები იმართება ექვს თვეში ერთხელ, ევროკავშირის პრეზიდენტი ქვეყნის ექვსთვიანი ციკლის დასასრულს რათა მოხდეს ამა თუ იმ ქვეყნის პრეზიდენტობის დროს მიღწეული შედეგების აფიშირება. ჩვეულებისამებრ, ყოველი პრეზიდენტობის დროს ტარდება დამატებით ერთი სამიტი მაინც. შესაბამისად, ევროპული საბჭოს სხდომები წელიწადში ოთხჯერ იმართება. აქვე უნდა დავამატოთ, რომ ხშირად სხვადასხვა საკითხებთან დაკავშირებით რიგგარეშე საბჭოები ტარდება. მაგალითად, გარკვეული პერიოდულობით ტარდება აგრარული პოლიტიკისადმი ან ენერგეტიკული უსაფრთხოებისადმი მიძღვნილი ევროპული საბჭოები. ევროპული საბჭო, როგორც წესი, გრძელდება ორი დღე. პირველ დღეს მნიშვნელოვანი ადგილი უჭირავს არაფორმალურ სადილს, რომელსაც ასევე ესწრება ევროკომისიის პრეზიდენტი. ამ სადილზე პერიოდულად იწვევენ ევროკავშირის წევრობის კანდიდატ ქვეყნებსაც, რაც წარმოადგენს კეთილი ნების ჟესტს კავშირის მომავალი წევრებისადმი. სადილის შემდეგ, ევროპული საბჭოს მონაწილეებს შეუძლიათ დაისვენონ, თუმცა, ტრადიციისამებრ, ყველა მნიშვნელოვანი გადაწყვეტილება სადილის შემდეგ მიიღება. სამიტის მეორე დღე ფორმალურ მოლაპარაკებებს ეთმობა, და ეს ნაწილი, როგორც წესი, წინა ღამეს მიღებული შეთანხმებების განსამტკიცებლად და დასახვეწად გამოიყენება.
ევროპული საბჭოს სამიტები უმეტესად დახურულ კარს მიღმა მიმდინარეობს, გარდა ე. წ. სპეციალური „ღია სამიტებისა.“ ჟურნალისტებისთვის ევროპული საბჭოს სხდომის დახურვა იოლი ასახსნელია, რადგან სამიტებზე ხშირად მიმდინარეობს პირდაპირი „ვაჭრობა“ ამა თუ იმ საკითხზე. შესაბამისად, პირდაპირ ეთერში ჩვენება, თუ როგორ თმობს ამა თუ იმ სახელმწიფოს პრეზიდენტი ან პრემიერ-მინისტრი თავისი ქვეყნის ინტერესების ნაწილს შეიძლება დამღუპველი აღმოჩნდეს ევროპული საბჭოს, როგორც ეფექტური ინსტიტუტის არსებობისათვის.
ევროპულ საბჭოზე გადაწყვეტილებები მიიღება ერთსულოვნად, თუმცა ყოფილა შემთხვევები, როდესაც თავად სახელმწიფოს ლიდერების სურვილით გადაწყვეტილება ხმათა უმრავლესობით მიუღიათ. გადაწყვეტილებების ერთსულოვნად მიღება კიდევ ერთი დადასტურებაა იმისა, რომ ევროპული საბჭო არ ისახავს მიზნად რომელიმე სახელმწიფოს კონფრონტაციას და ორიენტირებულია პრობლემების ეფექტურად გადაჭრასა და ევროკავშირის განვითარების მომავალი პერსპექტივების დასახვისაკენ.
ევროპულ საბჭოს რამდენიმე მნიშვნელოვანი ფუნქცია გააჩნია: მისი ერთ-ერთი მთავარი ფუნქციაა ევროკავშირის ძირითადი პრიორიტეტების განსაზღვრა, გრძელვადიანი განვითარების გეგმების დასახვა და ევროკომისიისთვის დირექტივების მიცემა, რაც როგორც წესი ევროპული საბჭოს დასკვნებში აისახება. ყველა მნიშვნელოვანი გადაწყვეტილება, რომელიც როდესმე მიღებულა ევროკავშირში, იქნებოდა ეს აგრარული სექტორის რეფორმები, სტრუქტურული ფონდების რეფორმები, სავალუტო კავშირის შექმნა და ევროს შემოღება, კონსტიტუციის მიღება, თუ ევროკავშირის გაფართოება, მიიღებოდა ევროპულ საბჭოზე, თუმცა მანამდე, ასევე ევროპულ საბჭოზე ხდებოდა პოლიტიკური ნების დაფიქსირება ამ საკითხებზე მუშაობის დასაწყებად. ასე მაგალითად, ლუქსემბურგის 1997 წლის და ჰელსინკის 1999 წლის ევროპულმა საბჭოებმა საფუძველი ჩაუყარეს ევროკავშირის უკანასკნელ გაფართოებას, რომელიც 2004 წლის 1 მაისს შედგა, ხოლო 1974 წლის ევროპულმა საბჭომ გზა გაუხსნა ევროკავშირს სავალუტო კავშირის შექმნისაკენ, რაც, საბოლოოდ, 2000 წელს ერთიანი ვალუტის – ევროს შემოღებით დაგვირგვინდა.
ევროპული საბჭო მნიშვნელოვან როლს თამაშობს იმ პრობლემების მოგვარებაში, რომლებიც ვერ გადაწყდა მინისტრების მიერ. ძალიან ხშირად მინისტრების დონე ვერ ყოფნის მნიშვნელოვანი საკითხების გადაწყვეტას, განსაკუთრებით ისეთ შემთხვევებში, როდესაც საქმე ეხება სოციალურ პრობლემატიკას, ან როდესაც ამ საკითხებს შეუძლია გავლენის მოხდენა სხვა სფეროებზე. ასეთი საკითხები, როგორც წესი, გადაეცემა ევროპულ საბჭოს, რადგან საბჭოში წარმოდგენილ სახელმწიფოთა მეთაურებს პოლიტიკური გადაწყვეტილების მიღების შესაძლებლობა აქვთ. ევროპული საბჭოს შეხვედრების დახურული ხასიათი ხშირად განაპირობებს მნიშვნელოვან კომპრომისებს, რომელთა წყალობითაც ხდება ევროგაერთიანების განვითარებისთვის მნიშვნელოვანი გადაწყვეტილებების მიღება.
ევროპული საბჭოს კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი ფუნქციაა ევროკავშირის ხელშეკრულებებში ძირითადი შესწორებების დამტკიცება. ევროპული საბჭო აგრეთვე სარგებლობს ევროკავშირის მრავალწლიანი ბიუჯეტის, ე. წ. შვიდწლიანი ფინანსური გეგმის, დამტკიცების უფლებამოსილებით.
ასევე უნდა აღინიშნოს ევროპული საბჭოს როლი საგარეო პოლიტიკის შემუშავების პროცესში. იმის გამო, რომ საგარეო და უსაფრთხოების პოლიტიკა ევროკავშირში ჯერ ისევ სახელმწიფოების უშუალო კომპეტენციის ფარგლებში რჩება, საგარეო პოლიტიკის მნიშვნელოვანი გადაწყვეტილებები სწორედ ევროპული საბჭოს სხდომებზე მიიღება. ევროპული საბჭოს პრეზიდენტი უფლებამოსილია გააკეთოს განცხადებები საგარეო პოლიტიკასთან დაკავშირებით სრულიად ევროკავშირის სახელით. სწორედ ევროპული საბჭო წარმოადგენს ევროკავშირს დიდი ოცეულის (G-20) სამიტზე.
ევროკავშირის საბჭო
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება] მთავარი სტატია: ევროკავშირის საბჭო.შემადგენლობა
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]ევროკავშირის ისტორიაში მინისტრთა საბჭოს ჯერ კიდევ ფოლადისა და ქვანახშირის ევროპულ თანამეგობრობაში ვხვდებით. მონეს ხელშეკრულების პირველი პროექტის მიხედვით, უმაღლესი ხელისუფლება, საპარლამენტო ასამბლეა და სასამართლო უნდა შექმნილიყო, თუმცა კონფერენციის ფარგლებში მთავარი ინსტიტუციური ბრძოლა უმაღლესი ხელისუფლების როლზე გაიმართა. აქ მთავარი მოწინააღმდეგე ნიდერლანდები იყო, რომელსაც უმაღლეს ხელისუფლებაში ფრანგულ-გერმანული ჰეგემონიის შიშით, სხვა ქვეყნის ლიდერებიც დაეთანხმნენ. ამიტომ მონე იძულებული იყო მინისტრთა საბჭოს დაარსებაც გაეთვალისწინებინა. შემდეგ ევროპული ეკონომიკური თანამეგობრობის ხელშეკრულებამ (იგივე რომის ხელშეკრულებამაც) დააფუძნა ასამბლეა, საბჭო, კომისია და სასამართლო. ევროპული თანამეგობრობის მთავარი გადაწყვეტილების მიმღები ორგანო მინისტრთა საბჭო იქნებოდა.
ამგვარად, ევროპული თანამეგობრობის ჯერ კიდევ ოფიციალურად დაარსებამდე, მინისტრთა საბჭო დროებითი კომიტეტის სახით უკვე არსებობდა. იგი 1957 წლის ბოლოს შეიკრიბა იმისათვის, რომ ტარიფებსა და ვაჭრობაზე გენერალური ხელშეკრულებასთან და უფრო ფართო თავისუფალი ვაჭრობის ევროპული სივრცის მოლაპარაკებებთან დაკავშირებით თანამეგობრობის პოზიცია შეემუშავებინა. მან სრულყოფილი პირველი შეხვედრა ბელგიის თავმჯდომარეობის დროს ბრიუსელში 1958 წლის იანვარში გამართა (თავმჯდომარეობა ექვს თვეში ერთხელ იცვლებოდა როტაციული პრინციპით). თავმჯდომარის ფუნქციები ბუნდოვნად იყო განსაზღვრული. დასაწყისში, ის უმეტესად შეხვედრების თავმჯდომარეობით შემოიფარგლებოდა. მას საბჭოს სამდივნო ეხმარებოდა, რომლის წევრებიც ეროვნული საჯარო სექტორიდან იყვნენ რეკრუტირებულები და რომლებიც ეროვნული მთავრობებისგან დამოუკიდებლობას ინარჩუნებდნენ. დასაწყისში, თანამეგობრობის სფეროების სიმწირის გამო, საბჭოს მხოლოდ რამდენიმე ფორმატი არსებობდა (მაგალითად, საგარეო საქმეთა ან სოფლის მეურნეობის მინისტრების საბჭო). მათგან ყველაზე ხშირად (თვეში ერთხელ) საგარეო საქმეთა მინისტრები (გენერალური ურთიერთობების საბჭოს ფორმატში) იკრიბებოდნენ. 1960-იანი წლების ბოლოს შუმანის მოედანზე შარლემანის შენობაში გადასვლამდე, საბჭოს შეხვედრები ახალ კონგრეს-დე-პალაიში იმართებოდა.
ევროკავშირის საბჭო, იგივე მინისტრთა საბჭო, ან უბრალოდ საბჭო, არის ევროკავშირის ძირითადი საკანონმდებლო ორგანო, რომელიც წევრი სახელმწიფოების მინისტრებისგან არის დაკომპლექტებული. იმის მიხედვით, თუ რა საკითხი განიხილება საბჭოს სხდომაზე, შესაბამისი მინისტრი წარმოადგენს თითოეულ ქვეყანას (მაგალითად, საგარეო საქმეთა მინისტრი, თუ განიხილება საგარეო პოლიტიკის საკითხები, ფინანსთა მინისტრი – ფინანსურ საკითხებზე და ა. შ.). საბჭო დღესდღეობით იკრიბება ათი ძირითადი კონფიგურაციით. ესენია:
- გენერალური საქმეები (კოორდინირებს ევროპული საბჭოს შეხვედრების მომზადებას და ისეთ საკითხებს როგორიცაა ევროკავშირის გაფართოება და მრავალწლიანი ფინანსური გეგმა. შედგება ევროპულ საქმეთა მინისტრებისაგან);
- საგარეო საქმეები (შედგება საგარეო საქმეთა მინისტრებისგან, თუმცა მის სხდომებში შეიძლება მონაწილეობდნენ თავდაცვის, ვაჭრობის ან ეკონომიკური განვითარების მინისტრებიც);
- ეკონომიკური და ფინანსური საკითხები (შედგება ეკონომიკის და ფინანსთა მინისტრებისაგან);
- თანამშრომლობა მართლმსაჯულების და საშინაო საქმეების სფეროში (შედგება იუსტიციის და შინაგან საქმეთა მინისტრებისაგან);
- კონკურენტუნარიანობა (შედგება ევროპული საქმეების მინისტრების, კვლევის დარგში მინისტრების, მრეწველობის დარგში მინისტრებისაგან);
- ტრანსპორტი, ტელეკომუნიკაციები და ენერგეტიკა (შედგება ტრანსპორტის, ტელეკომუნიკაციების და ენერგეტიკის მინისტრებისგან)
- სოფლის მეურნეობა და მეთევზეობა (შედგება სოფლის მეურნეობის და მეთევზეობის მინისტრებისგან);
- გარემოს დაცვა;
- განათლება, ახალგაზრდობა, კულტურა და სპორტი;
- დასაქმება, სოციალური პოლიტიკა, ჯანდაცვა და მომხმარებელთა საკითხები.
აღნიშნული კონფიგურაციების უმეტესობა, როგორც წესი, თვეში ერთხელ მართავს შეხვედრებს. მიუხედავად იმისა, რომ საბჭო 10 კონფიგურაციით იკრიბება, გადაწყვეტილებები, რომლებსაც ის იღებს, ქვეყნდება საბჭოს სახელით და არ არის დაკონკრეტებული, თუ რომელმა კონფიგურაციამ მიიღო ეს გადაწყვეტილება.
თავმჯდომარე ქვეყანა
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]საბჭოს ექვსი თვის ვადით ხელმძღვანელობს ერთი რომელიმე ქვეყანა. შესაბამისად, საბჭოს სხდომების თავმჯდომარის მოვალეობას ასრულებს საბჭოს პრეზიდენტი ქვეყნის მინისტრი. წლების განმავლობაში როტაცია მიმდინარეობდა ლათინური ალფაბეტის მიხედვით, თუმცა დღეს პრეზიდენტი ქვეყნის ხელმძღვანელობის ვადა დგინდება წინასწარგანსაზღვრული გრაფიკით. ასე მაგალითად, 2021 წელს თავმჯდომარე ქვეყანა არის პორტუგალია.
ევროკავშირის საბჭოს თავმჯდომარე ქვეყანა აქტიურად თანამშრომლობს წინა და მომავალ თავმდჯომარე ქვეყნებთან (ე. წ. პრეზიდენტ ქვეყანათა ტროიკა) გრძელვადიანი სამოქმედო პროგრამის (ე. წ. სამეულის პროგრამის) შემუშავების მიზნით. აღნიშნულ პროგრამაში თავმჯდომარე ქვეყანა კომისიასთან და წინა და მომავალ პრეზიდენტ ქვეყნებთან ერთად ასახავს იმ პრიორიტეტებს, რომლებზეც უნდა გაგრძელდეს მუშაობა მისი პრეზიდენტობის ექვსთვიან პერიოდში. მიუხედავად იმისა, რომ პრეზიდენტ ქვეყანას საკმაოდ ფართო უფლებები აქვს დღის წესრიგის შედგენის დროს, ხშირად ხდება სხვა ქვეყნების ინტერესების გათვალისწინება. თუმცა ქვეყანა, რომელიც პრეზიდენტის როლს ასრულებს, ცდილობს თავისი პრიორიტეტების წინა პლანზე წამოწევას და მათზე განსაკუთრებული ყურადღების მიქცევას. ეს პრიორიტეტები ამ ქვეყნის პრეზიდენტობის დროს მოწვეულ საბჭოს ყველა შეხვედრაზე უმთავრესად არის მიჩნეული, თუმცა ისიც აღსანიშნავია, რომ განსაკუთრებული სიტყვა პრეზიდენტს მხოლოდ იმ საკითხებზე აქვს, რომლებიც მას დღის წესრიგში აქვს შეტანილი. გარდა ამისა, თუ ევროკომისია გამოდის საკანონმდებლო ინიციატივით, რომელიც არ არის შეტანილი საბჭოს დღის წესრიგში, პრეზიდენტ ქვეყანას, უბრალოდ შეუძლია უარი თქვას ამ წინადადების განხილვაზე. როგორც წესი, პრეზიდენტობა გამოიყენება წევრი სახელმწიფოების მიერ საკუთარი მიზნების მისაღწევად. თუმცა, ამასთან, ყველა წევრს სურს, რომ მისი პრეზიდენტობის დროს რამე განსაკუთრებულად კარგი მოხდეს. ასე მაგალითად, ირლანდია სამუდამოდ შევა ისტორიაში, როგორც 2004 წლის გაფართოების პოლიტიკის დამაგვირგვინებელი, ხოლო ირლანდიის პრემიერ-მინისტრი ბერტი აჰერნი, როგორც კარგი დიპლომატი. მეორე ფუნქცია, რომელიც პრეზიდენტ ქვეყანას აქვს, არის მედიატორის როლი. პრეზიდენტი ქვეყანა, როგორც წესი, დიდი წნეხის ქვეშ იმყოფება, რადგან მისგან ყოველთვის ელიან მნიშვნელოვან საკითხებზე დაპირისპირებულ სახელმწიფოებს შორის კომპრომისის მოძებნას. ასეთ კომპრომისებზე დიდად არის დამოკიდებული პრეზიდენტი ქვეყნის რეიტინგი და რეპუტაცია.
საბჭოს პრეზიდენტობა არ არის ყოველთვის უმტკივნეულო პროცესი. შეგვიძლია გამოვყოთ ორი მომენტი, როდესაც ქვეყანა შეიძლება არ იყოს პრეზიდენტობის მოსურნე. მაგალითად, როცა ევროკავშირის პრეზიდენტი პატარა ქვეყანა ხდება, მას ხშირად არ ყოფნის ადამიანური და სხვა სახის რესურსები პრეზიდენტობის ამოცანების განსახორციელებლად (ყველა შეხვედრის წაყვანა, პრიორიტეტების შედგენა, ევროკავშირის მსოფლიო ასპარეზზე წარმოჩენა). ამიტომ, გასაკვირი არ უნდა იყოს, თუ მალტის ან ლუქსემბურგის პრეზიდენტობა ისეთი ეფექტური ვერ იქნა, როგორც გერმანიის ან, თუნდაც, ნიდერლანდების. მეორე პრობლემა თავს იჩენს მაშინ, როდესაც რომელიმე ქვეყნის პრეზიდენტობის დროს ისეთი საკითხი იხილება, რომელიც ამ ქვეყნისათვის მიუღებელია და რომელზეც მას დანარჩენი სახელმწიფოებისაგან განსხვავებული პოზიცია აქვს. ასეთ დროს პრეზიდენტი ქვეყანა დილემის წინაშე შეიძლება აღმოჩნდეს: ერთის მხრივ, მისი მოვალეობაა საკუთარი პრეზიდენტობის დროს ყველა მნიშვნელოვანი საკითხი მოაგვაროს, მეორეს მხრივ, რომელიღაც საკითხზე თავად არის მთავარი პრობლემის შემქმნელი, რადგან სურს საკუთარი ეროვნული ინტერესის გატარება. მაგალითად, დიდი ბრიტანეთი 2005 წლის დეკემბრის ბრიუსელის ევროპული საბჭოს წინ ითვლებოდა ევროკავშირის ბიუჯეტის მიღების მთავარ შემაფერხებელ ფაქტორად, რადგან მისი პოზიცია იყო, არ შეემცირებინათ დიდი ბრიტანეთისათვის უკან დასაბრუნებელი ფული (რასაც თავის დროზე ტეთჩერმა მიაღწია), ხოლო ბიუჯეტის ხარჯვითი ნაწილის შემცირება სტრუქტურული ფონდების და სხვა საბიუჯეტო თავების შემცირების ხარჯზე მომხდარიყო. მიუხედავად იმისა, რომ დიდ ბრიტანეთს დათმობა არ სურდა, მას მაინც მოუწია კომპრომისზე წასვლა. დიდ ბრიტანეთს, როგორც პრეზიდენტ ქვეყანას, ევალებოდა ისეთ მნიშვნელოვან საკითხზე, როგორიც ბიუჯეტია, კონსენსუსის მიღწევა. შესაბამისად, დიდმა ბრიტანეთმა საერთო ინტერესების გადასარჩენად საკუთარი პოზიციები დათმო, რითაც მართალია ქვეყნის შიგნით ოპოზიცია განარისხა, მაგრამ შეინარჩუნა პრესტიჟი.
ბევრი ქვეყანა ცდილობს სწორედ საკუთარი პრეზიდენტობის დროს მოაგვაროს მისთვის აქტუალური საკითხები, განსაკუთრებით ისეთები, სადაც მისმიერ დათმობის გარეშე გადაწყვეტილების მიღება შეუძლებელია. მოკლედ რომ ვთქვათ, ევროკავშირის ქვეყნებს ხშირად ურჩევნიათ დათმონ მაშინ, როცა საბჭოს თავმჯდომარეობენ და პრესტიჟი მაინც აიმაღლონ ამ დათმობის ხარჯზე, ვიდრე დათმონ მაშინ, როდესაც სხვა ქვეყანაა პრეზიდენტი და ეს დათმობა, მხოლოდ წაგებად და სისუსტედ შეიძლება შეფასდეს.
სტრუქტურა და საქმის წარმოება
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]საბჭოსა და კომისიას შორის ურთიერთობების განგრძობადობის შენარჩუნების მიზნით, ეროვნულმა მთავრობებმა მინისტრთა საბჭოში მუდმივ წარმომადგენელთა კომიტეტი (იგივე კორეპერი) დააფუძნეს. კორეპერი საელჩოებში წევრი სახელმწიფოების ყველაზე მაღალი ოფიციალური პირებისგან შედგებოდა. იგი ყოველკვირეულად იკრიბებოდა, კომისიის წინადადებებს განიხილავდა, ამასთან დაკავშირებით ეროვნულ პოზიციებს ცვლიდა, და საბჭოს შეხვედრებს ამზადებდა. ამასთან, თითოეული მუდმივი წარმომადგენელი წევრი ქვეყნის მუდმივ წარმომადგენლობას ხელმძღვანელობდა. შესაბამისად, ისინი იყვნენ ემისრები როგორც საბჭოსა და კომისიას, ასევე ეროვნულ მთავრობებსა და თანამეგობრობას შორის.
თავდაპირველად, კომისია უკმაყოფილო იყო კორეპერის არსებობით. კომისიონერებს მინისტრებთან სურდათ ურთიერთობა და არა ელჩებთან. ისინი სამართლიანად შიშობდნენ, რომ კორეპერი მინისტრთა საბჭოს გადაწყვეტილების მიღების ძალაუფლების უზურპაციას მოახდენდა. მაგრამ კორეპერი ძალიან მალე თანამეგობრობის სისტემის ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი ნაწილი გახდა და, ფაქტობრივად, საბჭოს ერთ-ერთი არაოფიციალურ კონფიგურაციადაც კი იქცა. ამიტომ კომისიონერებს სხვა გზა აღარ ჰქონდათ, მათ საკუთარი სიამაყე „დაივიწყეს“ და, კომისიის პოზიციების განმარტებისა და დაცვის მიზნით, კორეპერის შეხვედრებზე დასწრება დაიწყეს.
საბჭოს საქმიანობას ამზადებს მუდმივ წარმომადგენელთა კომიტეტი, რომელიც შედგება წევრი სახელმწიფოების მიერ ბრიუსელში წარგზავნილი სპეციალური წარმომადგენლებისა და მათი დამხმარეებისაგან. თავად კორეპერის საქმიანობა მზადდება 250-ზე მეტი კომიტეტისა და სამუშაო ჯგუფის მიერ, რომლებშიც შედიან წევრი სახელმწიფოების დელეგატები და ეროვნული ადმინისტრაციების მიერ მივლენილი საჯარო მოხელეები.
თითოეულ კომიტეტს აქვს თავისი როლი კოორდინაციისა და ექსპერტიზის მიწოდების სფეროში. მაგალითად, ეკონომიკური და ფინანსური კომიტეტი, პოლიტიკური და უსაფრთხოების კომიტეტი და კოორდინაციის კომიტეტი შესაბამის საკითხებზე ექსპერტიზის მიმწოდებლად ითვლებიან კორეპერისათვის. აღსანიშნავია, რომ არსებობს ორი კორეპერი. კორეპერ I შედგება ელჩების მოადგილეებისგან, ხოლო კორეპერ II თავად ელჩებისგან. კორეპერ I განაგებს პრაქტიკულად ყველა საკითხს, გარდა უსაფრთხოების და თავდაცვის პოლიტიკისა, რომელიც კორეპერ II-ის ექსკლუზიურ ფუნქციას მიეკუთვნება. ამ ორ კორეპერს ფუნქციები განაწილებული აქვთ და, როგორცწესი, ერთმანეთის საქმეებში არ ერევიან.
ფუნქციები
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]საკანონმდებლო ფუნქცია
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]საბჭო არის ევროკავშირის მთავარი საკანონმდებლო ორგანო. იგი დაკომპლექტებულია ეროვნული ადმინისტრაციების აღმასრულებელი მოხელეებით (მინისტრებით), თუმცა ასრულებს საკანონმდებლო ფუნქციებს, რაც პრობლემებს უქმნის თავად საკანონმდებლო პროცესს ევროკავშირის შიგნით. იქმნება საბჭოს მუშაობის პარალიზების საფრთხე. შესაძლოა, სხვადასხვა საკითხების საბჭოებმა მიიღონ ურთიერთგამომრიცხავი გადაწყვეტილებები, ან საბჭოზე ამა თუ იმ მინისტრის მიერ დაფიქსირებული პოზიცია არ გამოხატავდეს ქვეყნის მმართველი ძალის პოზიციას. მსგავსი შემთხვევები სავსებით შესაძლებელია, რადგან ხშირად ევროკავშირის წევრი სახელმწიფოების მთავრობები კოალიციური ხასიათისაა. ზოგიერთი მინისტრი ოპოზიციური პარტიიდანაა და მისი შეხედულებები ხშირად არ ემთხვევა მმართველი პარტიის შეხედულებებს. ხდება ისეც, რომ ერთი ქვეყნის მინისტრებს სხვადასხვა მისწრაფებები აქვთ; თუ გარემოს დაცვის მინისტრებს სურთ გაიზარდოს ამ სფეროს დაფინანსება, ხშირად ფინანსთა მინისტრები, არ იზიარებენ ამპოზიციას.
აღმასრულებელი ფუნქცია
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]მიუხედავად იმისა, რომ საბჭო ძირითადად საკანონმდებლო საქმიანობით არის დაკავებული, მას აღამასრულებელი ფუნქციებიც აქვს. სანამ აღმასრულებელი ფუნქციების ჩამოთვლაზე გადავალთ, გვსურს აღვნიშნოთ ევროკავშირში საკანონმდებლო და აღმასრულებელი ფუნქციების განაწილების შესახებ. ევროკავშირი უნიკალურია იმით, რომ თითოეულ ინსტიტუტს შეაქვს თავისი წვლილი როგორც საკანონმდებლო, ისე აღმასრულებელ ხელისუფლებაში. ასე მაგალითად, ევროკომისია ითვლება მთავარ აღმასრულებელ ორგანოდ, მაგრამ იგი ამავდროულად არის კანონპროექტების ექსკლუზიური ინიციატორი იმ საკითხებზე, რომლებიც ევროკავშირის ექსკლუზიურ კომპეტენციას განეკუთვნება. მინისტრთა საბჭო არის მთავარი კანონმდებელი, თუმცა აქვს აღმასრულებელი ფუნქციებიც. ეს ფუნქციები არამარტო ინსტიტუციურად არის განსაზღვრული, არამედ განპირობებულია იმ გარემოებითაც, რომ ევროკავშირის კანონმდებლობის განხორციელება სწორედ წევრი ხელმწიფოების აღმასრულებელი ხელისუფლების მიერ ხდება, ანუ მინისტრების მიერ, რომლებიც თავად იღებენ ამ კანონებს ევროკავშირის დონეზე. რაც შეეხება ევროპარლამენტს, იგი თანაკანონმდებელი ორგანოა, თუმცა შეუძლია გარკვეული ზემოქმედება მოახდინოს აღსრულებასა და საკანონმდებლო ინიციატივაზე კომისიაზე თავისი ზეგავლენის გამოყენებით.
ევროკომისია
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება] მთავარი სტატია: ევროკომისია.ევროკავშირის ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი ინსტიტუტი. ერთი კომისია სამი თანამეგობრობისთვის (ევროპის ქვანახშირის მომპოვებელი და ფოლადის მწარმოებელი ქვეყნების გაერთიანება, ევროპის ეკონომიკური თანამშრომლობის ორგანიზაცია, ატომური ენერგიის დარგში ევროპის თანამშრომლობის ორგანიზაცია) დაარსდა მას შემდეგ, რაც 1967 წლის 1 ივლისს ძალაში შევიდა ადმინისტრაციათა გამაერთიანებელი ხელშეკრულება.
ევროკომისია ფუნქციონირებს მინისტრთა კაბინეტის მსგავსად, რომელიც შედგება 28 წევრისგან (ოფიციალური სახელწოდება კომისარი)[1]. კომისიის წევრებს საერთო თანხმობის საფუძველზე ნიშნავენ წევრი სახელმწიფოები 5 წლის ვადით. ევროკომისიის შემადგენლობას ამტკიცებს ევროპის პარლამენტი. ამსტერდამის ხელშეკრულების თანახმად, ევროკომისიის პრეზიდენტი ინიშნება წევრი სახელმწიფოების მთავრობათა საერთო თანხმობის საფუძველზე და ესეც ევროპარლამენტის მიერ დამტკიცებას საჭიროებს. ამასთან, პრეზიდენტთან ერთად ინიშნება და მტკიცდება კომისიის სხვა წევრებიც. ევროკომისიის ამჟამინდელი პრეზიდენტია ურსულა ფონ დერ ლაიენი.
მართლმსაჯულების ევროპული სასამართლო
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება] მთავარი სტატია: მართლმსაჯულების ევროპული სასამართლო.ევროპის კავშირის სასამართლო ხელისუფლების ინსტიტუტი, რომელიც შეიქმნა 1952 წელს ქვანახშირისა და ფოლადის ევროპული გაერთიანების შესახებ ხელშეკრულებით. სასამართლოში კავშირის თითოეული წევრი სახელმწიფოდან ერთი მოსამართლეა წარმოდგენილი.
ევროპის ცენტრალური ბანკი
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება] მთავარი სტატია: ევროპის ცენტრალური ბანკი.ევროკავშირისა და ევროზონის ცენტრალური ბანკი. დაფუძნდა 1998 წლის 1 ივნისს. შტაბ-ბინა მდებარეობს გერმანიის ქალაქ ფრანკფურტში. მის შტატში შეყვანილია ევროკავშირის ყველა წევრი ქვეყნის წარმომადგენელი. ბანკი სრულიად დამოუკიდებელია ევროკავშირის ყველა დანარჩენ ორგანოსგან.
ბანკის მთავარი ფუნქციებია:
- ევროზონის სავალუტო პოლიტიკის შემუშავება და განხორციელება;
- ევროზონის ქვეყნების ოფიციალური გაცვლითი რეზერვების შენახვა და მართვა;
- ევრო ბანკნოტების ემისია;
- მთავარი საპროცენტო განაკვეთების დადგენა;
ევროპის ცენტრალური ბანკი ევროპის ფულად-საკრედიტო ინსტიტუტის სამართალმემკვიდრეა, რომელიც წამყვან როლს თამაშობდა 1999 წელს ევროს შემოღების მომზადებაში.
ევროპის აუდიტორთა სასამართლო
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება] მთავარი სტატია: ევროპის აუდიტორთა სასამართლო.ევროკავშირის ერთ-ერთი ინსტიტუტი, დაარსდა 1975 წლის 22 ივლისს ხელშეკრულების საფუძველზე. იგი შედგება 15 წევრისაგან, რომლებიც წევრ სახელმწიფოთა შეთანხმების საფუძველზე და ევროპარლამენტთან მოთათბირების შემდეგ ინიშნებიან 6 წლის ვადით. სასამართლოს ფუნქციაა შემოსავლებისა და ხარჯების კანონიერად და რეგულარულად მიღებისა და მოხმარების შემოწმება, აგრეთვე თანამეგობრობის ფინანსური საქმეების სათანადო წარმართვის ზედამხედველობა. ამსტერდამის ხელშეკრულება აღიარებს აუდიტორთა სასამართლოს უფლებას, თავისი პრეროგატივების დასაცავად საქმე აღძრას მართლმსაჯულების სასამართლოში და განავრცობს მის უფლებას თანამეგობრობის იმ სახსრების გაკონტროლებაზე, რომლებსაც გარეშე ორგანიზაციები განაგებენ.
ლიტერატურა
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]- ჭყოიძე ვ., კაპანაძე ს., აკობია ე. და სხვები, ევროკავშირის პოლიტიკა და ინსტიტუტები, საქართველოს სტრატეგიისა და საერთაშორისო ურთიერთობათა კვლევის ფონდი, თბ., 2006
- Beyers J and Dierickx, G, “The Working Groups of the Council of the European Union: Supranational or Intergovernmental Negotiations?”, Journal of Common Market Studies, 36 (3), 1998
- Bulmer, Simon, “The European Council’s First Decade: Between Interdependence and Domestic Politics”, Journal of Common Market Studies, Vol. XXIV, No 2, December 1985.
- Cini, Michelle and Nieves Perez Solórzano Borrágan, European Union Politics, Oxford University Press, 2014.
- George, Stephen, Ian Bache, Politics in the European Union, Oxford University Press, 2001
- Hayes-Renshaw, Fiona and Helen Wallace, “Executive Power in the European Union: The Functions and Limits of the Council of Ministers”, Journal of European Public Policy, 2:4, 1995, pp. 575-582.
- Hayes-Renshaw, Fiona and Helen Wallace, The Council of Ministers, The European Union Series, Palgrave MacMillan, 2006.
- Heisenberg, D., “The Institution of ‘Consensus’ in the European Union: Formal vs. Informal Decision-Making in the Council,” European Journal of PoliticalResearch, 44:1, 2005.
- Hoffmann, Stanley (1966): Obstinate or Obsolete: the Fate of the Nation State and the Case of Western Europe, Daedalus, 95:2
- Hoffmann, Stanley (1982): Reflections on the Nation State in Western Europe Today, Journal of Common Market Studies, December 1982
- Johnston, Troy, The European Council: Gatekeeper of the European Communities, Westview Pr. 1994
- Wallace, Helen and William Wallace, Policy-Making in the European Union, Fourth Edition, Oxford University Press, 2004
- Wallace, Helen, “The Council: An institutional chameleon?”, Governance: An International Journal of Policy, Administration, and Institutions, Vol. 15, No.3, July 2002
სქოლიო
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]- ↑ European Commission. (2003)How the European Union works: Your guide to the EU institutions. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2014-04-24. ციტატა: „Informally, the Members of the Commission are known as ‘Commissioners“ ციტირების თარიღი: 6 ივნისი, 2014.