იხილეთ წყარო გვერდისთვის კოლხეთის სამეფო

{{მმ*|კოლხიდა (მრავალმნიშვნელოვანი)}}
{{ინფოდაფა ყოფილი ქვეყანა
|სახელი                         = კოლხეთი
|მშობლიური სახელი              = 
|სტატუსი                        =
|ჰიმნი                           =
|დროშა                          =
|დროშის აღწერა                  = 
|გერბი                           = 
|გერბის აღწერა                   = 
|რუკა                           = Early Georgian States Colchis And Iberia ka.svg
|აღწერა                         = '''კოლხეთი '''და იბერია ძვ. წ. 600-150 წლებში
|p1                             = 
|flag_p1                        = 
|p2                             = 
|flag_p2                        = 
|p3                             = 
|flag_p3                        = 
|p4                             = 
|flag_p4                        = 
|შექმნილია                      = [[ძვ. წ. XIII საუკუნე|ძვ. წ. XIII]]
|ლიკვიდერებულია               = [[ძვ. წ. 164|164]]
|s1                             = 
|flag_s1                        = 
|s2                             = 
|flag_s2                        =
|s3                             =  
|flag_s3                        = 
|დევიზი                        =
|დედაქალაქი                    = აია ([[ქუთაისი]])
|ქალაქები                       = [[პიტიუნტი]], <br />[[დიოსკურია]], <br />[[ფაზისი]]<ref>[http://bse.sci-lib.com/article028533.html Диоскуриа́да, БСЭ.]</ref>.
|ენა                            = [[ქართველური ენები|ქართველური]]
|ვალუტა                        = [[კოლხური თეთრი]]
|ფართობი                      = 
|მოსახლეობა                    = [[კოლხები]]
|მართველობის ფორმა            = [[მონარქია]]
|დინასტია                      = [[ფაზიანიდები]]
|რელიგია                       = [[ქართული მითოლოგია|პოლითეიზმი]]                
|ეტაპი1                         = [[ძვ. წ. 2116]]
|თარიღი1                       = [[ეგროსი|კოლხი]] — [[კოლხები|კოლხების]] ლეგენდარული ეთნარქი <small>(ძველი ქართული წყაროების მიხედვით, [[ეგროსი]]<ref>[http://dspace.gela.org.ge/handle/123456789/5098 მოსე ჯანაშვილი „საქართველოს ისტორია უუძველეს დროითგან 985 წლ. ქრ. შ.“]. ტომი I, გვერდი — 8 —. ტფილისი, ელექტრონითმბეჭდავი ამხ. „შრომა“. მიხეილის პრ. №65, 1906.</ref>)</small>.<br />მითოლოგიური [[აია (მითოლოგია)|აიას]] ჩამოყალიბება 
|წელი1                         = 
|ეტაპი2                         = [[ძვ. წ. 750]]
|თარიღი2                       = კოლხეთის მიერ [[დიაოხი]]ს დაპყრობა
|წელი2                         =
|ეტაპი3                         = [[ძვ. წ. 720]]
|თარიღი3                       = [[კიმერიელები|კიმერიელების]] თავდასხმა და [[ასურეთი|ასურეთის]] და [[ურარტუ|ურარტუს]] ერთობლივი შემოსევა
|წელი3                         =
|ეტაპი4                         = [[ძვ. წ. 550]]
|თარიღი4                       = [[ბერძნული კოლონიზაცია|ბერძნული კოლონიზაციის]] დასაწყისი და [[აქემენიდთა იმპერია|აქემენიდთა იმპერიის]] მიერ კოლხეთის სამხრეთ პროვინციების დაპყრობა
|წელი4                         =
|ეტაპი5                         = [[ძვ. წ. 401]]
|თარიღი5                       = [[ბრძოლა სამხრეთ კოლხეთში]]
|წელი5                         =
|ეტაპი6                         = [[ძვ. წ. 164]]
|თარიღი6                       = კოლხეთს იპყრობს [[პონტოს სამეფო]]
|წელი6                         = 
|ეტაპი7                         = 
|თარიღი7                       = 
|წელი7                         =  
|ეტაპი8                         = 
|თარიღი8                       = 
|წელი8                         =
|დამატებითი პარამეტრი2         = 
|წინა                           = 
|წინამორბედი1                  = 
|წინამორბედი2                  = 
|წინამორბედი3                  = 
|წინამორბედი4                  =
|წინამორბედი5                  =
|წინამორბედი6                  =
|წინამორბედი7                  =
|შემდეგი                       = 
|მემკვიდრე1                    = 
|მემკვიდრე2                    =
|მემკვიდრე3                    =
|მემკვიდრე4                    =
|მემკვიდრე5                    =
|მემკვიდრე6                    =
|მემკვიდრე7                    =
|სქოლიო                       = 
|დღეს                         = 
}}

'''კოლხეთი''' ან '''კოლხა''' ({{lang-grc|[[wikt:Κολχίς|Κολχίς]], Κολχίδα}}; {{lang-la|[[wikt:Colchis|Colchis]]}}; {{lang-xur|𒆳𒄣𒌌𒄩, კულჰა}}), ისტორიული რეგიონი და სახელმწიფო აღმოსავლეთ [[შავი ზღვა|შავიზღვისპირეთში]], თანამედროვე დასავლეთ [[საქართველო|საქართველოში]]. [[ბერძნული მითოლოგია|ბერძნულ მითოლოგიაში]] ცნობილია, როგორც [[აიეტი (მითოლოგია)|აიეტის]] და [[მედეა (კოლხი)|მედეას]] სამშობლო და [[არგონავტები|არგონავტების]] დანიშნულების ადგილი, ასევე ითვლებოდა [[ამაზონები|ამაზონების]] ერთ-ერთ სამკვიდროდ. ის ხშირად იხსენიება ძველ ბერძნულ ლიტერატურაში.

==გეოგრაფია და ტოპონიმიკა==
[[ფაილი:Map_of_Colchis,_Iberia,_Albania,_and_the_neighbouring_countries_ca_1770.jpg|thumb|280px|left|კოლხეთის, იბერიის, ალბანეთის და მეზობელი ქვეყნების რუკა. ლონდონი, ~ 1770.]]
კოლხეთის სამეფო, არსებული ძვ. წ. VI–I საუკუნეებში, ითვლება პირველ ქართულ სახელმწიფოდ<ref>Stuart J. Kaufman, Modern Hatreds, Symbolic Politics of Ethnic War (2001), p. 91.</ref>. კლასიკური ავტორების თანახმად, კოლხეთს სამხრეთ-დასავლეთით ესაზღვრებოდა [[პონტოს სამეფო]], დასავლეთით [[პონტოს ზღვა]] მდინარე [[ბზიფი|კორაქსამდე]], ჩრდილოეთით კავკასიონის მთაგრეხილი, რომლის იქით [[სარმატები|სარმატია]] მდებარეობდა, აღმოსავლეთით [[იბერია]] და მცირე კავკასიის მთაგრეხილი, ხოლო სამხრეთით [[სომხეთი]]. [[სტრაბონი|სტრაბონის]] მიხედვით კოლხეთის სამხრეთი საზღვარი აღწევდა [[ტრაპიზონი|ტრაპიზონამდე]]; [[პტოლემე|პტოლემეს]] დროს კი მხოლოდ [[ფაზისი (მდინარე)|მდინარე ფაზისამდე]]. [[ბიჭვინთა|პიტიუსი]] იყო კოლხეთის ბოლო ქალაქი ჩრდილოეთში.

სახელწოდება კოლხეთი პირველად მოხსენიებულია [[ესქილე|ესქილეს]] და [[პინდაროსი|პინდაროსის]] მიერ. უფრო ადრეული მწერლები მას მოიხსენიებენ [[აია (მითოლოგია)|აიას]] სახელწოდებით, მითური მეფე აიეტის სამფლობელოდ. მთავარი მდინარე, ცნობილი [[ფაზისი (მდინარე)|ფაზისის]] სახელწოდებით, ზოგიერთი მწერლის მიხედვით, იყო კოლხეთის სამხრეთ საზღვარი, მაგრამ, სავარაუდოდ, მიედინებოდა ამ ქვეყნის შუაგულში, კავკასიის დასავლეთიდან [[ევქსინის პონტო|ევქსინისკენ]], და ასევე მდ. ატიკიტუსისკენ ({{lang-grc|Ἀττίκιτος}})<ref>[https://en.wiktionary.org/wiki/Atticitus Atticitus]</ref> (ამჟ. [[ყუბანი (მდინარე)|მდინარე ყუბანი]], [[მეოტები|მეოტების]] ქვეყანაში). [[არიანე]] სახელებით მრავალ სხვას მოიხსენიებს, მაგრამ, როგორც ჩანს, ისინი მხოლოდ მთის ნაკადები იყო: მათგან ყველაზე მნიშვნელოვანი იყო ქარიენტი, ქობოსი, სინგამე, ტარსუნა, ჰიპოსი, ასტელეფი<ref>[http://dspace.gela.org.ge/bitstream/123456789/5120/4/mogzauroba%20shavi%20zgvis%20garshemo%202%20_Autosaved_.pdf ფლავიუს არიანე „მოგზაურობა შავი ზღვის გარშემო] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20220303075219/http://dspace.gela.org.ge/bitstream/123456789/5120/4/mogzauroba%20shavi%20zgvis%20garshemo%202%20_Autosaved_.pdf |date=2022-03-03 }}. თარგმანი, გამოკვლევა, კომენტარები და რუკა ნათელა კეჭაღმაძისა. საქართველოს სსრ მეცნიერებათა აკადემიის გამომცემლობა. თბილისი - 1961. გვერდი 41.</ref>, ქრიზორასი (ამჟ.: მდ. ბარადა, ღუტას ოაზისი)<ref>[https://www.britannica.com/place/Barada-River Baradā River]. RIVER, SYRIA. ENCYCLOPÆDIA BRITANNICA.</ref>, ზოგიერთი მათგანი ასევე შემჩნეული პტოლემეს და პლინიუსის მიერ. მთავარი ქალაქები იყო [[დიოსკურია]] (რომ.: სებასტოპოლისი, ამჟ.: [[სოხუმი]]) ევქსინოსის პლატფორმაზე, სარაპანა (ამჟ. [[შორაპანი]]), ფაზისი (ამჟ. [[ფოთი]]), პიტიუსი (ამჟ. [[ბიჭვინთა]]), აპსაროსი (ამჟ. [[გონიო]]), სურიუმი (ამჟ. [[ვანი]])<ref>ნოდარ ასათიანი, მარიკა ლორთქიფანიძე, როინ მეტრეველი, ოთარ ლორთქიფანიძე, გივი ჯამბურია, გიორგი ოთხმეზური, ოთარ ჯაფარიძე „საქართველოს ისტორია (X კლასის სახელმძღვანელო)“ - თბილისი, „ცისარტყელა“, 2001. გვერდი 33.</ref><ref>[http://vani777.blogspot.com ციხესულორის არქეოლოგიური აღმოჩენები (ვანის ერთ-ერთი სოფელი)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200127161425/http://vani777.blogspot.com/ |date=2020-01-27 }}. Posted by Christina Okropilashvili at 7:29 AM.</ref>, [[არქეოპოლისი]] (ამჟ. [[ნოქალაქევი]]), მუხირისი (ამჟ. [[მუხურისი (ციხე-ქალაქი)|მუხურისი]])<ref>[http://www.el.ge/articles/22749 კოლხოლოგიური ნარკვევები] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200127161127/http://www.el.ge/articles/22749 |date=2020-01-27 }}.</ref><ref>[https://library.iliauni.edu.ge/wp-content/uploads/2017/12/CentraluriKolxetisDzvelinamosaxlarebi.pdf გელა გამყრელიძე „ცენტრალური კოლხეთის ძველი ნამოსახლარები“]. გამომცემლობა „მეცნიერება“. თბილისი, 1982.</ref>, და კუტაია ან ქუთათისი (ამჟ. [[ქუთაისი]]), მედეას ტრადიციული დაბადების ადგილი. სკილაქსი ასევე მოიხსენიებს მალას ან მალეს, რომელსაც ის, სხვა მწერლებისგან განსხვავებით, მედეას დაბადების ადგილად მიიჩნევს.

ძველ ბერძენ ავტორებთან სახელი კოლხეთი აღნიშნავდა შავიზღვისპირა ქვეყანას, რომლის ტერიტორია ვრცელდებოდა კავკასიონის ქედიდან ტრაპიზონამდე და აღმოსავლეთით ლიხის ქედამდე. კოლხეთი ძველი კოლხას მემკვიდრეა და აშკარაა, რომ სახელიც აქედან აქვს მიღებული.

სახელწოდებას „კოლხიდა“, „კოლხეთი“ ქართული არ იცნობს, ის არანაირი ფორმით თუ სახით არ გვხვდება ქართულ წყაროებში და მწიგნობრული გზით იქნა გადმოტანილი ბერძნების მიერ<ref>[http://www.nplg.gov.ge/bios/ka/00000464/ ნ. ლომოური]</ref>. ქართულ წყაროებში ის მოიხსენიება როგორც ეგრისი.

როგორც ძველი „კოლხა“, ისე მოგვიანო პერიოდის „კოლხეთი“ საკმაოდ ვრცელ ტერიტორიებს მოიცავდა და, ცხადია, აქ მხოლოდ ერთი ეთნიკური ჯგუფი - კოლხები არ იყვნენ განსახლებულნი. ტერმინი „კოლხეთი“ ძველ ავტორებთან ძირითდად ორი მნიშვნელობით იხმარებოდა - როგორც საკუთრივ კოლხების ეთნოსის აღმნიშვნელი და როგორც კრებითი სახელი მთელი ამ ტერიტორიისა, რომელზეც კოლხთა პოლიტიკური ჰეგემონია ვრცელდებოდა. ასევე იყო უფრო ადრეც, როდესაც შავი ზღვის სამხრეთ-აღმოსავლეთი და აღმოსავლეთი სანაპიროების ტომები გაერთიანებულნი იყვნენ კოლხას სახელმწიფოში, რომლის ცენტრი კოლა-არტაანის მხარეში მდებარეობდა. კიმირიელთა შემოსევების შემდეგ კოლხას პოლიტიკურმა ცენტრმა ჩრდილოეთისკენ გადაინაცვლა და [[ძვ. წ. VI საუკუნე|ქ. შ.-მდე VI საუკუნეში]] შექმნილ სახელმწიფოს კვლავ იგივე სახელწოდება შეუნარჩუნდა (კოლხა-კოლხეთი). ეს ახალი სახელმწიფოც ბერძნებისთვის იგივე კოლხეთი იყო, რადგან იგივე ტომებისგან შედგებოდა, რაც ადრე კოლხა-კულხა (ბერძნებისთვის ოქროს საწმისის ქვეყანა).

ტერმინები „კოლხა“, „კოლხეთი“ და „კოლხები“ უკავშირდება იმ ქართულ ისტორიულ მხარეს - კოლას (კოლა-არტაანს), სადაც ძველი კოლხას ცენტრი უნდა ყოფილიყო ([[ივანე ჯავახიშვილი]], [[გიორგი მელიქიშვილი]]). „ამ სახელწოდებას („კოლები, „კოლხები“) ატარებდნენ უთუოდ კოლას ოლქსა და მის გარშემო მდებარე ტერიტორიაზე მობინადრე კოლხას პოლიტიკური გაერთიანების შემქმნელი ტომები - მთელი მისი არსებობის მანძილზე. კოლებად, ანუ კოლხებად წოდებული ეს ტომები, როგორც ჩანს, არ გადაშენებულან მათი გაერთიანების დაშლის შემდეგაც. ისინი მნიშვნელოვან როლს ასრულებდნენ შემდეგშიც. კერძოდ, აღმოსავლეთ შავიზღვისპირეთის ცენტრალური რეგიონების სხვა დაწინეურებულ ტომებთან ერთად დიდ მონაწილეობას იღებდნენ ამ ტერიტორიაზე ახალი სამეფოს ე. წ. კოლხეთის სამეფოს შექმნაში და ამდენად გამოდიოდნენ ძველი კოლხური სახელმწიფოებრიობის ტრადიციების გამგრძელებლად ([[მერი ინაძე]]).

==ისტორია==
===ადრეული პერიოდი===
{{საქართველოს სახელმწიფოებრიობა}}
[[ფაილი: Exhibition- Georgia - (6) A Story of Encounters, 2023-2024, Art & History Museum, Brussels.jpg |thumb|270 px|[[ძვ. წ. II საუკუნე|ძვ. წ. II საუკუნის]] ბერძნული ბრინჯაოს ტორსი კოლხეთიდან, [[საქართველოს ეროვნული მუზეუმი]].]]
[[ფაილი:Georgia - Colchis Gold (15018258752).jpg|thumb|270 px|left|კოლხური ოქრო.]]
რეგიონში არსებობდა კარგად განვითარებული ბრინჯაოს კულტურა, ცნობილი როგორც [[კოლხური კულტურა]], დაკავშირებული მეზობელ ყობანურ კულტურასთან<ref>[http://www.nplg.gov.ge/saskolo/index.php?a=term&d=46&t=4473 ყობანის კულტურა]. ისტორიულ ტერმინთა სასკოლო ლექსიკონი, საქართველოს პარლამენტის ეროვნული ბიბლიოთეკა.</ref>, წარმოშობილთან შუა ბრინჯაოს ხანაში. კოლხეთის ზოგიერთ რეგიონში ურბანიზაციის პროცესი, აშკარად მნიშვნელოვნად განვითარდა ძვ. წ.-ის მეორე ათასწლეულის ბოლოს, ბერძნულ დასახლებამდე რამდენიმე საუკუნით ადრე. მათ, გვიან ბრინჯაოს ხანაში ([[ძვ. წ. XV საუკუნე|ძვ. წ. XV]]–[[ძვ. წ. VIII საუკუნე|VIII საუკუნე]]) შეიმუშავეს ლითონის დნობისა და ჭედვის ხელობა, ევროპამდე დიდი ხნით ადრე. შეიქმნა რთული სასოფლო-სამეურნეო იარაღები, განვითარდა [[აგრიკულტურა]], იმ პერიოდისთვის პროგრესული ირიგაციის სისტემებით. ნაყოფიერი, კარგად მორწყული დაბლობები, ზომიერი ჰავით, ხელს უწყობდა სოფლის მეურნეობის განვითარებას. ამ პერიოდის [[სამაროვანი|სამაროვნები]] საკმაოდ მდიდარია ბრინჯაოს იარაღით. შეინიშნება ნომადური გავლენა (სკვითური, კიმერიული). გვიანდელ ეტაპზე სახელმწიფოებრივი კონსოლიდაციის პროცესების პირობებში ინტენსიურად იქნა ათვისებული დღევანდელი რიონისა და ენგურის ხეობები. მეტალურგიის განვითარებამ, მეურნეობისთვის საწარმოო მიწების მომრავლებამ მოსახლეობის მატება გამოიწვია. ამ პროცესებს მოყვა მატერიალური კეთილდღეობის ზრდა. მთა და ბარი ერთმანეთს დაუახლოვდა და დაჩქარდა კონსოლიდაციის პროცესი. მომზადდა ნაიდაგი მომავალი სახელმწიფოებრივი გაერთიანებისთვის.

კოლხეთში დასახლებული იყო რამდენიმე მონათესავე, თუმცა ერთმანეთისგან საკმაოდ განსხვავებული ტომები, დასახლებულნი ძირითადად შავი ზღვის სანაპირო ზოლზე. მათ შორის იყვნენ [[მახელონები]], [[ჰენიოხები]], [[ზიდრიტები]], [[ლაზები]], [[ტიბარენები]], [[მოსინიკები]], [[მაკრონები]], [[მოსხები]], მარები, [[აფსილები]], [[აბაზგები]], [[სანიგები]], კორახები, კოლები, მელანქლაჲნები და [[სვანები]]. ეს ტომები იმდენად განსხვავდებოდნენ ენით და გარეგნობით მეზობელი ერებისგან, რომ ძველად ამ ფენომენის დასასაბუთებლად სხვადასხვა თეორია შეიქმნა.

[[ჰეროდოტე]] [[კოლხები|კოლხებს]] განიხილავდა, როგორც ძველეგვიპტურ რასას. ჰეროდოტე ამტკიცებდა, რომ კოლხებმა, ძველ ეგვიპტელებთან და ეთიოპელებთან ერთად, პირველებმა შემოიღეს მამაკაცთა წინადაცვეთის ტრადიცია, ის ამტკიცებდა, რომ კოლხები ფარაონ სესოსტრისის ({{lang-el|Σέσωστρις}}) ([[სენუსერტ III]]) არმიის ნაშიერთა მემკვიდრეები იყვნენ.

ჰეროდოტე წერს: {{ციტირება|მაგრამ ცხადია, რომ კოლხები ეგვიპტელები არიან. ამას მე თვითნ მივხვდი იმაზე უწინ, ვიდრე სხვათაგან მოვისმენდი და ისე ვიტყოდი. და რადგანაც ამას ვფიქრობდი, შევეკითხე ორივეს, კოლხებს უკეთ ახსოვდათ ეგვიპტელები, ვიდრე ეგვიპტელებს კოლხები. ეგვიპტელები ამბობენ, რომ მათი აზრით სესოსტისის ლაშქრიდან არიან კოლხები და მე თვითონაც ასვე მეჩვენებოდა, რადგან კოლხები შავგვრემნები არიან და ხუჭუჭთმიანები (მაგრამ ეს არაფერს ნიშნავს, რადგან სხვებიც არიან ასეთები), მაგრამ ამასთანავე და უფრო მეტად ამას მოწმობს ის, რომ ყველა ხალხთაგან მხოლოდ კოლხები ეგვიპტელები და ეთიოპელები არიან, რომლებიც თავიდანვე აწარმოებენ წინადაცვეთას.<ref>ჰეროდოტე „ისტორია“. წიგნი II, „ევტერპე“ თავი 104.</ref>|}}
ეს მტკიცებულებები ფართოდ იქნა უარყოფილი თანამედროვე ისტორიკოსების მიერ. საეჭვოა ჰეროდოტეს ყოფნა ოდესმე კოლხეთში ან ეგვიპტეში.<ref>Fehling (1994), გვ. 13</ref><ref>Marincola (2001), გვ. 34</ref>

[[აპოლონიოს როდოსელი]] ირწმუნება, რომ კოლხეთის ეგვიპტელებმა, ოჯახური მემკვიდრეობის სახით, რამდენიმე ხის დაფა შეინარჩუნეს, სადაც აღნიშნულია ზღვები და გზატკეცილები მნიშვნელოვანი სიზუსტით. როგორც ჩანს, შავი ზღვის რეგიონის გასწვრივ არსებობდა ნეგროიდული კომპონენტი (რომელიც წინ უსწრებდა არაბულ მონათა ვაჭრობას), რომლის წარმომავლობას სრულიად შესაძლებელია მივყავდეთ ძველ ექსტრა-აფრიკულ ექსპედიციამდე, თუმცა ეს არ დასტურდება არქეოლოგიური მტკიცებულებებით. თანამედროვე თეორიები კოლხურ ტომებს წარმოადგენს ლაზ-მეგრელების უშუალო წინაპრად, რომლებმაც მნიშვნელოვანი როლის შეასრულეს ქართველი და აფხაზი ხალხების ეთნოგენეზში.

===კოლხა===
[[კოლხები]] შუა [[ბრინჯაოს ხანა|ბრინჯაოს ხანაში]] დამკვიდრდნენ კავკასიაში<ref>David Marshal Lang, The Georgians (1965), გვ. 59.</ref>. შავიზღვისპირეთში კოლხურ ტომთა დიდ გაერთიანებას ვარაუდობენ ძვ. წ. XIII საუკუნეში. ეს დასტურდება ძველი ასურული წყაროებით და აგრეთვე ახლანდელი დასავლეთ საქართველოს და სამხრეთ-აღმოსავლეთ შავიზღვისპირეთში მოპოვებული [[კოლხური კულტურა|არქეოლოგიური მასალებით]]. ამ კულტურის შემქმნელ კოლხურ ტომთა გაერთიანების ძლიერების ხანა აირეკლა აგრეთვე [[არგონავტები]]ს ლაშქრობის შესახებ ძველ ბერძნულ თქმულებებში და ვერსიებში. ეთნიკური სახელი კოლხი პირველად ძველ აღმოსმოსავლურ წყაროებში იხსენიება ძვ. წ. XII-X საუკუნეში ასურეთის მეფე [[ტიგლათფილესერ I]]-ის წარწერაში კოლხის ფორმით. აღმოსავლეთ შავი ზღვის სანაპიროზე ძვ. წ. XIII საუკუნის ბოლოს წარმოშობილი ტომობრივი კავშირი მოგვიანებით ჩამოყალიბდა კოლხეთის სამეფოდ<ref>David Braund, Georgia in Antiquity: A History of Colchis and Transcaucasian Iberia, 550 BC-AD 562 (1994)</ref>.უკვე ძვ. წ. VIII საუკუნეში [[ურარტუ]]ლ წყაროებში იგი იხსენიება როგორც კოლხას სამეფო. სამეფო ქალაქად მოხსენიებულია ილდამუსა, რომელიც სამხრეთ-აღმოსავლეთ შავიზღვისპირეთში, [[ჭოროხი]]ს აუზში მდებარეობდა. მისი გავლენა ვრცელდებოდა აღმოსავლეთ შავიზღვისპირეთის ვრცელ ტერიტორიაზე. კოლხას სამეფო გამუდმებით ებრძოდა [[დიაოხი]]სა და ურარტუს სამეფოებს. ურარტულ წყაროებში იხსენიება მეფისნაცვლები, ანუ სამეფო მოხელეები, რაც აღმოსავლური ტიპის სახელმწიფო ადმინისტრაციის არსებობაზე მიუთითებს. ამავე პერიოდში მაღალ დონეზე იდგა [[მესაქონლეობა]] და რკინის [[მეტალურგია]]. კოლხას ძლიერების ხანად მიჩნეულია ძვ. წ. VIII საუკუნე, ამ დროს შეიერთა კოლხამ ურარტუს ჩრდილოეთ ოლქები, მაგრამ დაკარგა რამდენიმე პროვინცია, მათ შორის სამეფო ქალაქი ილდამუსა ძვ. წ. 750–748 და 744–742 წლებში, ურარტუს მეფე [[სარდურ II]]-სთან ბრძოლების შემდეგ. შემდგომში კოლხა დაიპყრეს კიმერიელებმა და სკვითებმა ძვ. წ. 730–720 წლებში. კიმერიელთა და სკვითთა დამანგრეველი ლაშქრობების შემდეგ დასავლეთ საქართველოში რამდენიმე პოლიტიკური ერთეული უნდა არსებულიყო, რომელიც მხოლოდ საერთო მტრის წინააღმდეგ ერთიანდებოდნენ.

ძვ. წ. VIII საუკუნის 20-იანი წლებიდან კოლხას დაცემის შემდეგ კოლხური ტომების ერთი ნაწილი სამხრეთ-აღმოსავლეთ შავიზღვისპირეთში, ახლანდელი [[ტრაპიზონი]]ს მიდამოებში დამკვიდრდა, ხოლო პოლიტიკის ცენტრმა გადაინაცვლა ჩრდილოეთით – ახლანდელი დასავლეთ საქართველოს ტერიტორიაზე, სადაც ძვ. წ. VII-VI საუკუნეში ჩამოყალიბდა ახალი ძლიერი დამოუკიდებელი სახელმწიფოებრივი ერთეული მთელს ანტიკურ სამყაროში ფართოდ ცნობილი კოლხეთის სამეფო, რომელსაც [[ჰეროდოტე]] ახლო აღმოსავლეთის დიდი მონარქიების მიდიისა და აქემენიდური ირანის გვერდით იხსენიებდა.<ref>თეზელიშვილი, ს. „მსოფლიოს სამეფო დინასტიები, გენეალოგიური ცხრილები“. გამომცემლობა „საქართველოს მაცნე“, ISBN GRPPENNR 99928, VERLAGSNR: 28 99928-28-00-5. თბილისი, 1998. გვ. 83, 84. საქართველოს წინამორბედი სახელმწიფოები: კოლხეთის სამეფო (ძვ. წ. ქართული წყაროების მიხედვით, ეგრისი). კოლხი ტომების პოლიტიკური გაერთიანება დასავლეთ საქართველოში.</ref> სახელმწიფო მდებარეობდა დღევანდელი კოლხეთის დაბლობზე, მდინარე [[რიონი]]ს დაყოლებაზე. ასევე თანამედროვე დასახლებული პუნქტების [[დაბლაგომი]]სა და [[ვანი]]ს ტერიტორიაზე.

===ბერძნული კოლონიზაცია===
{{მთავარი|ბერძნული კოლონიზაცია}}
[[ფაილი: Vani Archaeological Site and Museum, Colchis, Georgia.jpg |thumb|270 px|right|[[ნიკე (ქალღმერთი)|ქალღმერთ ნიკეს]] მინიატურა ნაპოვნი [[ვანი|ვანში]].]]
ამ რეგიონის განვითარებული ეკონომიკა, ხელსაყრელი გეოგრაფიული და ბუნებრივი პირობები კოლხეთს განსაკუთრებით მიმზიდველს ხდიდა [[მილეტი|მილეტელი]] ბერძნებისთვის, რომლებმაც კოლხეთის სანაპიროების კოლონიზება მოახდინეს. ძვ. წ. VI-V საუკუნეებში, [[ფაზისი|ფაზისში]], [[გიენოსი|გიენოსსა]] და [[დიოსკურია|დიოსკურიაში]] სავაჭრო პორტები დააარსეს. მათ შორის მნიშვნელოვანი იყო ფაზისი, სადაც ყველაზე ძლიერი ბერძნული სავაჭრო ფენა და ელიტა იყრიდა თავს კოლხეთის მასშტაბით, რადგან შემდგომში იგი მნიშვნელოვან როლს არ კარგავს დასავლეთ საქართველოს განვითარების საქმეში (მაგ. [[კოლხეთის უმაღლესი რიტორიკული სკოლა]]). ასევე მნიშვნელოვანი ქალაქები იყო სურიუმი (ვანი), საირხე, დაბლაგომი, ხოლო ქვეყნის სიღრმეში იხსენიება დიდი ბარბაროსული ქალაქი, რომელიც ვარაუდით შემდგომში ეგრისის პერიოდში არსებულ მდიდარ რეგიონში მოხირისში უნდა არსებულიყო (დაახლ. რიონსა და ცხენისწყალს შორის არსებული დაბლობი რაიონი).  ეს ითვლებოდა „ყველაზე შორეულ მოგზაურობად“, ძველბერძნული ანდაზის თანახმად, უკიდურეს აღმოსავლეთ ადგილად კაცობრიობისთვის ცნობილ მსოფლიოში, საიდანაც მზე ამოდიოდა. ეს მიწა მდებარეობდა [[ალექსანდრე მაკედონელი|ალექსანდრე მაკედონელის]] მიერ დაპყრობილი მიწების მიღმა, აღმოსავლეთ საზღვართან. ფაზისი და დიოსკურია ბრწყინვალე ბერძნულ ქალაქებს წარმოადგენდა, დომინირებული მერკანტილური ოლიგარქების მიერ, თუმცა მათი ქმედებები დროდადრო კოლხეთის შიდა რეგიონების ტომთა გულისწყრომას იწვევდა, ვიდრე ისინი საბოლოო ასიმილაციას განიცდიდნენ. იმ დროის ერთ-ერთ უდიდეს ცივილიზაციასთან კონტაქტმა კოლხეთში დააჩქარა კულტურულ-ეკონომიკური განვითარება. ამ პერიოდში აქ უკვე ჩანს ვაჭართა მსხვილი ფენა. შიდა ბაზარი და საერთაშორისო ვაჭრობის გაფართოების მცდელობები. ყველაზე ახლო პოლიტიკურ-კულტურული და ეკონომიკური ურთიერთობა კოლხეთს გააჩნდა ჩრდ. შავიზღვისპირეთში წარმოქმნილ ბერძნულ სამეფო [[ბოსფორის სამეფო]]სთან. ყირიმში გათხრილი იმავე პერიოდის ტაძრებში აღმოჩენილია კოლხური თეთრების განძი. ასევე ამფორა, რომელზედაც ბერძნულად ამოტვირრულია სახელი „კოლხოს“.

კოლხეთის მდიდარი ელიტა ბერძნული ყაიდის უნდა ყოფილიყო. მდიდრულ სამაროვნებში რომელიც ძირითადად ვანში გამოვლინდა (ასევე აფხაზეთში) უნდა არსებულიყო ზღაპრულად მდიდარი ფენა. მათ ბერძნული წყაროები სკეპტუხებს (კვერთხისპყრობელებს) უწოდებენ, რომლებიც როგორც ჩანს კოლხური ტომების მეთაურები უნდა ყოფილიყვნენ. არქეოლოგიური მასალიდან ჩანს რომ მაღალი ელიტისთვის დამახასიათებელი იყო ბერძნული ჩაცმულობა, სამკაულები, ატრიბუტიკა, სახელები და საცხოვრებლები.

[[ფაილი:Colchis gold diadem r.JPG|thumb|270 px|right|კოლხი დიდებულის ოქროს დიადემა]]

სამეფო დაეცა და დაექვემდებარა [[აქემენიანთა იმპერია]]ს ძვ. წ. VI საუკუნეში. ტომები, მცხოვრები სამხრეთ კოლხეთში (ტიბარენები, მოსინიკები, მაკრონები, მოსხები და მარები) სპარსეთის [[აქემენიანთა იმპერიის ოლქები|მე-19 სატრაპიაში]] მოექცნენ, იმ დროს როცა ჩრდილოელი ტომები „ნებაყოფლობით“ ძღვენს იძლეოდნენ, ვალდებულნი იყვნენ რა სპარსეთის კარზე ყოველ ხუთ წელიწადში გაეგზავნათ 100 გოგონა და 100 ვაჟი. კოლხეთში უზარმაზარი აქემენიდური იმპერიის გავლენამ, თავისი წარმატებული სავაჭრო და ფართო ეკონომიკური და კომერციული კავშირებით სხვა რეგიონებთან, დააჩქარა კოლხური მიწების სოციალურ-ეკონომიკური განვითარება. შედეგად კოლხურმა ტომებმა, როგორც ჩანს, დაამხეს სპარსული უღელი, და ჩამოაყალიბეს დამოუკიდებელი სამეფო<ref>Marc Van de Mieroop, A History of the Ancient near East, C. 3000–323 BC (2003)
<br />Braund, Georgia in Antiquity: A History of Colchis and Transcaucasian Iberia, 550 BC-AD 562 (1994)</ref>. კოლხეთის სამეფოში დიდ აყვავებას მიაღწია ქალაქებმა [[ფაზისი|ფაზისმა]], [[დიოსკურია]]მ, ძვ. წ. IV საუკუნეში. კოლხეთის სამთავროს მთავარმა – [[ქუჯი]]მ იბერიის მეფე [[ფარნავაზ I|ფარნავაზთან]] ერთად დიდ წარმატებებს მიაღწია საგარეო პოლიტიკის სფეროში. ამ პერიოდის არქეოლოგიური მასალა მიუთითებს მკვეთრ ქონებრივ დიფერენციაციაზე. სამეფოს მართავდა აიეტიდების დინასტიის წარმომადგენელი მეფე. სამეფო დაყოფილი იყო პროვინციებად, სკეპტუხიებად. ერთ-ერთი სკეპტუხიის ცენტრადაა მიჩნეული [[ვანი]].

ძვ. წ. IV-III საუკუნეებში კოლხეთის სამეფო თანდათანობით დასუსტდა. სპარსეთის იმპერიის დაცემის შემდეგ, კოლხეთის აღმოსავლეთ ტერიტორიები [[იბერია|იბერიის სამეფოს]] შეუერთდა დაახ. [[ძვ. წ. 302]] წელს და ქართიზაცია განიცადა. სტრაბონის ცნობის მიხედვით ამ დროს კოლხეთი მეტწილად ზღვისპირას მდებარეობდა. კოლხეთი დაიშალა რამდენიმე პატარა სამთავროდ, რომელსაც სკეპტუხები მართავდნენ. ძვ. წ. III საუკუნეში ცნობილია კოლხეთის მეფე აკე, რომელმაც საკუთარი სახელით მოჭრა [[ლისიმაქე]]ს სტატერის მინაბაძი მონეტა [[აკეს სტატერი]]. ძვ. წ. III-I საუკუნეებში კოლხეთი კვლავ მონაწილეობდა საერთაშორისო ვაჭრობაში. მასში ჩართული იყოო როგორც ბარის, ასევე მთის მოსახლეობა. შეინიშნება მეურნეობის ანტიკური ფორმების დანერგვის ცდა, ამზადებდნენ ამფორებს, ბერძნული ტიპის ჭურჭელს და სხვა.

===პონტოს დაქვემდებარებაში===
{{იხილეთ აგრეთვე|პონტოს სამეფო}}
კოლხეთმა დამოუკიდებლობა შეინარჩუნა [[მითრიდატე VI პონტოელი|მითრიდატე VI-ის]] შემოსევამდე [[ძვ. წ. 101]] წელს. მითრიდატე VI-მ ძვ. წ. 83 წელს რეგიონში ჩაახშო აჯანყება და კოლხეთის მეფედ უფროსი ვაჟი, [[მითრიდატე (კოლხეთი)|მითრიდატე]] დაადგინა. ცენტრად კი დიოსკურია გამოაცხადა. მალევე, მამის წინააღმდეგ შეთქმულებაში ეჭვმიტანილი დაისაჯა. სწრედ კოლხეთის აჯანყებამ შეაფერხა მითრიდატეს ლაშქრობა დასავლეთით, რომის წინააღმდეგ. [[მესამე მითრიდატული ომი|მესამე მითრიდატული ომის]] დროს მითრიდატე VI-ემ კოლხეთის მეფედ მისი ძე, [[მაქარესი]] დაადგინა, რომელმაც ძალაუფლება მცირე ხნით შეინარჩუნა. მითრიდატეს დამარცხების შემდეგ, ძვ. წ. 65 წელს, კოლხეთი ოკუპირებულ იქნა [[გნეუს პომპეუს მაგნუსი|პომპეუსის]] მიერ, რომელსაც მითრიდატეს მომხრე სკეპტუხებმა მედგარი წინააღმდეგობა გაუწიეს, მათ შორის [[ოლთაკე|ოლთაკემ]], რომელიც პომპეუსის ტყვეთა სიაში მეფედ იხსენიება. იგი შეიპყრეს და რომში პომპეუსის ტრიუმფისას გზაზე ბორკილდადებული ჩამოატარეს სხვა მეფე-მთავრებთან ერთად, და [[ორქოზი|ორქოზმა]], რომელმაც რომაელებს ბრძოლები გაუმართა და შემდეგ სვანეთის მთებს შეაფარა თავი. პომპეუსმა მმართველად [[არისტარქე]] ([[ძვ. წ. 65]]–[[ძვ. წ. 47|47]]) დაადგინა. არისტარქემ საკუთარი სახელით მოჭრა [[არისტარქე კოლხის დრაქმა]].

პომპეუსის დამარცხების შემდეგ, [[ფარნაკე II|ფარნაკე II-ემ]], [[მითრიდატე VI პონტოელი|მითრიდატე VI-ის]] ძემ, ისარგებლა [[გაიუს იულიუს კეისარი|კეისრის]] მიერ ეგვიპტის სასახლის კარზე მომხდარი გადატრიალების საქმეზე დაკავებით, და დაიპყრო კოლხეთი, [[სომხეთი]] და [[კაპადოკია|კაბადოკიის]] ნაწილი, დაამარცხა კეისრის მიერ გაგზავნილი გნეუს დომიციუს კალვინი, თუმცა მისი ტრიუმფი ხანმოკლე აღმოჩნდა.

[[პოლემონ I|პოლემონ I-ის]] ძის და მემკვიდრის [[ფარნაკე II|ფარნაკე II-ის]] დროს, კოლხეთი იყო პონტოს და ბოსფორის სამეფოს შემადგენლობაში. პოლემონის სიკვდილის შემდეგ ([[ძვ. წ. 8]]) მისმა მეორე მეუღლემ, [[პითოდორიდა|პითოდორიდამ]] შეინარჩუნა უფლებები კოლხეთსა და პონტოზე, თუმცა ბოსფორის სამეფოზე მისი უფლებები შეწყდა. მისი შვილი და მემკვიდრე, [[პოლემონ II]] იძულებულ იქნა უარი ეთქვა ტახტზე იმპერატორ [[ნერონი|ნერონის]] მოთხოვნით, და პონტო და კოლხეთი შეუერთდა [[რომის პროვინციები|გალატიას პროვინციას]], შემდგომში კაპადოკიას. ფაზისი, დიოსკურია და სხვა სანაპიროს ბერძნული დასახლებები სრულიად არ აღდგენილა ომის შემდეგ (ძვ. წ. 60–40) და ტრაპიზონი რეგიონის ეკონომიკური და პოლიტიკური ცენტრი გახდა<ref>{{cite book |title= Edge of Empires: A History of Georgia|last= Rayfield|first= Donald|year= 2013|publisher= ReaktionBooks|isbn= 9781780230702|pages= 28}}</ref>.

===რომაული პერიოდი===
{{იხილეთ აგრეთვე|ანიკეტის აჯანყება}}
მიუხედავად, რომაელთა მხრიდან სანაპიროს გასწვრივ მდებარე ყოველი დიდი ციხე-სიმაგრის დაკავებისა, მათი ძალაუფლება იყო შედარებით მყიფე. [[69|69 წელს]] პონტოს და კოლხეთის მოსახლეობამ, [[ანიკეტი (მონა)|ანიკეტის]] მეთაურობით მოაწყო მასიური აჯანყება რომაელების წინააღმდეგ, რომელიც უშედეგოდ დასრულდა. ბარის და სანაპირო ზოლის რაიონები ხშირად განიცდიდა დარბევას სასტიკი მთიელი ტომების, [[სვანები|სვანების]] და [[ჰენიოხები|ჰენიოხების]] მხრიდან. რომს, პატივისცემის ნიშნად, უხდიდნენ რა ნომინალურ ხარკს, კოლხებმა, მათი ტერიტორიის შიდა ნაწილში, მთიელი და მეზობელი მხარეებიდან მიგრიებული მოსახლეობის კონსოლიდაციით შექმნეს თავისი საკუთარი სამეფო-სამთავროები და სარგებლობდნენ მნიშვნელოვანი დამოუკიდებლობით.

ქრისტიანობის გავრცელება დაიწყო ადრეულ [[I საუკუნე|I საუკუნის]] დასაწყისში. ტრადიციული ცნობები ამ მოვლენას უკავშირებს [[ანდრია მოციქული|წმინდა ანდრიას]], [[სვიმონ კანანელი|წმინდა სიმონ კანანელს]] და [[მატათა მოციქული|წმინდა მატათას]]. თუმცა, [[ელინიზმი|ელინისტური]], ადგილობრივი [[პაგანიზმი|პაგანური]] და მითრაიკული რელიგიური რწმენა ფართოდ იქნა გავრცელებული ვიდრე IV საუკუნემდე. ოცდაათიან წლებში [[მახელონები|მახელონების]], [[ჰენიოხები|ჰენიოხების]], [[ეგრისის სამეფო|ეგრისის]], [[აფშილები|აფშილების]], [[აბაზგები|აბაზგების]] და [[სანიგები|სანიგების]] სამეფოების მიერ ოკუპირებულ იქნა ეს რაიონი სამხრეთიდან ჩრდილოეთით. [[ყირიმი|ყირიმში]] მცხოვრებმა [[გოთები|გოთებმა]], ახალი საცხოვრებლის ძიებაში, 253 წელს შემოესივნენ კოლხეთს, მაგრამ მათი თავდასხმა [[პიტიუნტი|პიტიუნტში]] მდგარმა რომაელთა გარნიზონის მიერ იქნა მოგერიებული. III–IV საუკუნეებში ადგილობრივი სამეფო-სამთავროების უდიდესი ნაწილი თანდათან დამორჩილებულ იქნა ეგრისის მეფეების მიერ. შეიქმნა [[ეგრისის სამეფო]], რომელიც უცხოურ წყაროებში ლაზიკის სამეფოდ მოიხსენიება.

==ქალაქები==
[[ფაილი:Old Colchian houses.jpg|thumb|270 px|right|ძველი კოლხური სახლები.]]
[[ფაილი:Colchis-2019-4D11-A444.jpg|thumb|270 px|right|კოლხეთი.]]
კოლხეთის დედაქალაქის ადგილმდებარეობის შესახებ მრავალი განსხვავებული მოსაზრება არსებობს. საკუთრივ ქართული საისტორიო ტრადიცია ეგრისის მთავარ ქალაქად სახავს [[ციხე-გოჯი|ციხე-გოჯს]] (თანამედროვე [[ნოქალაქევი]]). აქ იყო შემდეგში [[ეგრისის სამეფო|ლაზიკის]] დედაქალაქიც — [[არქეოპოლისი]], რომლის ნანგრევები დღემდეა შემორჩენილი. თუმცა, ქ. შ.-მდე IV საუკუნის ბერძენ ავტორს [[სქილაკი|ფსევდო სქილაკს]] კოლხეთის დედაქალაქი ეგულება დღევანდელი ქუთაისის ადგილზე, რომელიც სხვადასხვა ეპოქაში სხვადასხვა სახელით მოიხსენიება: კუტაია, კვატაია, აია.

მსხვილი ქალაქური ტიპის დასახლებანი უნდა ყოფილიყო, დღევანდელი [[ვანის არქეოლოგიური მუზეუმ-ნაკრძალი|ვანისა]] და [[დაბლაგომის არქეოლოგიური ძეგლები|დაბლაგომის]] ტერიტორიაზე. აქ ვხვდებით სახელოსნო ცენტრებს. დაბლაგომის ქვევრებს სპეციალურ დამღა-ნიშნებიც კი აზის.[[ფაილი:Ilion---metopa.jpg|thumb|270 px|right|ჰელიოსი თავის ეტლში, ძვ. წ. IV საუკუნის დასაწყისი, [[ათენა|ათენას]] ტაძარი, [[ტროა|ილიონი]].]]
[[ფაილი:Douris cup Jason Vatican 16545.jpg|thumb|right|270 px|იაზონს ამოანთხევს ოქროს საწმისის (ცენტრში ხეზე ჰკიდია) მცველი გველეშაპი; [[ათინა]] დგას მარჯვნივ. დურისის წითლად ფიგურირებული თასი ჩერვეტერიდან ([[ეტრურია]]), დაახლოებით [[ძვ. წ. 480]]–[[ძვ. წ. 470|470]].]]
[[ფაილი:La tortura de Prometeo, por Salvator Rosa.jpg|thumb|right|270 px|პრომეთეს წამება (სალვატორ როზას ნახატი, 1646-1648.).]]

==ეკონომიკა==
კოლხეთის სამეფოს ეკონომიკის საფუძველი იყო განვითარებული [[მიწათმოქმედება]]. ამას მოწმობს კოლხურ ნამოსახლარებსა და სამაროვნებში მრავლად აღმოჩენილი სასოფლო-სამეურნეო იარაღი და სხვადასხვა ჯიშის მარცვლეული.

მრავალდარგობრივი იყო ხელოსნური წარმოება, რომელსაც ჰქონდა სასაქონლო ხასიათი და კონცენტრირებული იყო ქალაქებსა და ადმინისტრაციულ ცენტრებში. დიდი მნიშვნელობა ჰქონდა [[რკინა|რკინის]] წარმოებას. არქეოლოგიური გათხრებისას აღმოჩნდა რკინის წარმოების მრავალი ნაშთი: ქურები, წიდები, საბერველი მილები და სხვა, აგრეთვე რკინის საომარი და სამეურნეო იარაღი. მასობრივი ხასიათი ჰქონდა [[კერამიკა|კერამიკულ]] წარმოებას, რომელიც პროდუქცია საკმაოდ მრავალფეროვანი იყო: ქვევრები და დერგები, დოქები, ჯამები, სასმისები. კერამიკული ნაწარმო გამოირჩეოდა მაღალი ტექნოლოგიური თვისებებით, ნატიფი ფორმებით და მდიდარი გეომეტრიული ორნამენტებით. კოლხეთი სახელგანთქმული იყო [[ოქრო]]ს მოპოვებით და დამუშავებით. ოქრო მოიპოვებოდა მდინარის ქვიშიდან. ამის გამო ის ძველ ბერძნულ მწერლობაში ოქრომრავალის სახელით იყო ცნობილი. არქეოლოგიური გათხრების შედეგად აღმოჩენილია კოლხური ოქრომჭედლობის ნიმუშები: ჭედური გამოსახულებებით შემკული დიადემები, სამკაული და სხვა.

=== მონეტები ===
ეგრისი რომ ჩამოყალიბებული სახელმწიფო ერთეული იყო, ამას ადასტურებს ქალაქური ტიპის დასახლებების გარდა, მონეტების მიმოქცევა. კოლხეთში მიმოქცევაში იყო ფული, რომელსაც „<nowiki/>[[კოლხური თეთრი|კოლხურ თეთრს]]<nowiki/>“ უწოდებენ. ეს მონეტა რომ ადგილობრივი ხელისუფლების მიერ იბეჭდებოდა, დასტურდება იმით, რომ კოლხეთში იგი განძების სახითაა აღმოჩენილი, ე. ი. ასობით ცალი. ხონში ნაპოვნია მონეტა, რომლის ერთი მხარე არის დამუშავების პროცესში, ე. ი. გლუვია.

===ვაჭრობა===
ძვ. წ. VI-IV საუკუნეებში იჭრებოდა ვერცხლის ფული [[კოლხური თეთრი]], რომელიც საშიანო ბაზრისთვის იყო განკუთვნილი. კოლხეთის სახელმწიფოში უცხოური და, განსაკუთრებით, ადგილობრივი ფულის მიმოქცევა მეტყველებს ვაჭრობისა და საერთოდ ეკონომიკის განვითარების მაღალ დონეზე. ქრონოლოგიურად კოლხეთის სახელმწიფოს ჩამოყალიბებას აღმოსავლეთ შავიზღვისპირეთში დაემთხვა [[ბერძნული კოლონიზაცია]]. ბერძნებმა აღმოსავლეთ შავიზღვისპირეთში დააარსეს ახალშენები [[ფაზისი]], [[გიენოსი]], [[დიოსკურია]], [[პიტიუნტი]]. უმთავრესად ამ ზღვისპირა ბერძნული ახალშენების გზით ხორციელდებოდა კოლხეთის მოსახლეობის ინტენსიური სავაჭრო-ეკონომიური ურთიერთობა ანტიკურ სამყაროსთან. კოლხეთს სავაჭრო კავშირი ჰქონდა არა მარტო საბერძნეთთან, არამედ სირიასთნ, ეგვიპტესთან, [[ბოსფორის სახელმწიფო|ბოსფორის სახელმწიფოსთან]]. ამას ადასტურებს ყირიმში არქეოლოგების მიერ აღმოჩენილი კოლხური პითოსები (დიდი ზომის ჭურჭელი) და ქვევრები. აგრეთვე ქობულეთსა და ბათუმის მიდამოებში აღმოჩენილი ბერძნული ქალაქების ხელოსნების მიერ დამზადებული კერამიკის ფრაგმენტები. კოლხეთში ძირითადად შემოჰქონდათ ძვირფასი ჭურჭელი, [[ღვინო]], ზეითუნის ზეთი, ნელსაცხებლები, სამკაული, გაჰქონდათ ძვირფას ხის – ბზის და კაკლის მასალა გემთმშენებლობისათვის და ავეჯის დასამზადებლად, ფისი, ცვილი, რკინა, ოქრო, კოლხური ხოხობი. განსაკუთრებული თვისებებით გამოირჩეოდა და კარგად იყო ცნობილი იმდროინდელ სამყაროში კოლხური თაფლი. გაჰქონდათ მაღალხარისხოვანი კოლხური [[სელი]] და სელის ქსოვილები, რომელიც ეგვიტურსაც უწევდა კონკურენციას, გაჰქონდათ ხელოსნური ნაწარმი, მათ შორის კერამიკის ნიმუშები. კოლხური კერამიკა ნაპოვნია პანტიკაპეონში, ნიმფეონში და სხვა ბერძნულ ქალაქებში.. კოლხეთიდან გაჰყავდათ მონები. ანტიკურ წყაროებში არაერთხელ ვხვდებით კოლხ მონებს. ამ მხრივ საინტერესოა ბერძენი მწერლის [[ქსენოფონტე]]ს ცნობა, რომელმაც ძვ. წ. 401 წელს დაქირავებულ ბერძენთა 10 000 კაციან ლაშქართან ერთად სამხრეთ კოლხეთის მიწაზე გადაიარა, როდესაც ბერძნები მაკრონების მიწა-წყალს მიადგნენ, მათ მაკრონების ხმამაღალი ლაპარაკი შემოესმათ. ერთ-ერთმა მეომარმა, რომელიც მონად იყო ნამყოფი ათენში, ქსენოფონტეს განუცხადა, რომ მას ესმის ეს ენა, რომ წარმოშობით აქაურია და შეუძლია მაკრონებთან მოლაპარაკება. ამ მაგალითიდან ჩანს, რომ კოლხეთიდან მონები ძირითადად ომების შედეგად გაჰყავდათ.

კოლხეთში ვაჭრობის განვითარების მაღალ დონზე მიუთითებს სტრაბონის ცნობა მდინარე ფასისზე 120 ხიდის არსებობის შესახებ, აგრეთვე აპოლონიოს როდოსელის ცნობა „ნაწერი კირბების“ შესახებ, რომლებზეც გზები და საზღვრები იყო აღნიშნული. ზოგიერთ მკვლევარს ეს ცნობა კოლხური დამწერლობის არსებობის მოწმობადაც მიაჩნია.

[[აქემენიანთა იმპერია|აქემენიანთა იმპერიის]] შექმნის შემდეგ გლობალურ ვაჭრობაში ჩართული ქართული ტომების სოციალურ-ეკონომიკური განვითარება დაჩქარდა, ამას თან დაერთო დასავლეთ საქართველოში ბერძენთა ინტენსიური მიგრაცია და დასავლეთის სამყაროსთან აქტიური სავაჭრო-ეკონომიკური ურთიერთობების გაბმა. სამხრეთ კავკასია იქცა აღმოსავლეთისა და დასავლეთის კულტურის თანხვედრის ადგილად, ასევე, მსხვილ პოლიტიკუ-ეკონომიკურ რგოლად საერთაშორისო ვაჭრობასა და პოლიტიკაში. კოლხეთი ბერძნულ სამყაროს დაუახლოვდა. დაუძლურებულმა კოლხურმა ტომებმა თითქმის საუკუნის შემდეგ შეძლეს მეორედ აღორძინება [[ბერძნული კოლონიზაცია|ბერძნული კოლონიზაციის]] პირობებში.

==კოლხეთი მითოლოგიაში==
ბერძნული მითოლოგიის მიხედვით, კოლხეთი იყო ზღაპრულად მდიდარი მხარე, განლაგებული გმირული სამყაროს იდუმალ პერიფერიაზე. 
{{ციტირება|კოლხეთი ხშირად ეყოფოდა საქართველოს სამეფოს. მას საკუთარი მეფეებიც ჰყავდა, მაგალითად, ჰეტიუსი, რომელიც არგონავტთა ლაშქრობამდე მეფობდა აქ, და მისი ძე რეტა I, ვინც არგონავტები მიიღო (1292 ძვ. წ.)<ref>[http://dspace.nplg.gov.ge/handle/1234/294725 მიხეილ თამარაშვილი „ქართული ეკლესია დასაბამიდან დღემდე“]. საქართველოს პარლამენტის ეროვნული ბიბლიოთეკა, [http://dspace.nplg.gov.ge/handle/1234/2815 წიგნადი ფონდი]. გვერდი 86.</ref>|}}
აქ, ომის ღმერთის, არესის ჭალაში, მეფე აიეტმა ხეზე ჩამოჰკიდა ოქროს საწმისი, დარაჯად<ref>[http://www.nplg.gov.ge/gwdict/index.php?a=term&d=14&t=59592 დარაჯი]. უნივერსალური ენციკლოპედიური ლექსიკონი, საქართველოს პარლამენტის ეროვნული ბიბლიოთეკა.</ref> კი [[დრაკონი]] დაუდგინა, სანამ მას, მედეას დახმარებით, ხელთ იგდებდნენ იასონი და არგონავტები.

აია კოლხეთის უძველესი სახელია. [[არგონავტები]]ს მითში ქვეყანა, სადაც არგონავტებმა ლაშქრობა ჩაატარეს ეწოდება აია. მეცნიერთა აზრით, არგონავტების მითის პირველი სახე უნდა შექმნილიყო ჯერ კიდევ მაშინ, როდესაც სახელი „კოლხიდა“ არ არსებობდა და ამ მხარეს რაღაც სხვა ერქვა (შეიძლება გაია, აია: მიწა ქვეყანა)<ref name="ReferenceA">''გოზალიშვილი, გ.'' „მითრიდატე პონტოელი“. გვერდები 8-9. თბილისი, 1965.</ref>. დღევანდელი [[საბერძნეთი|საბერძნეთის]] ტერიტორიაზე კი ჯერ კიდევ არ იყვნენ დამკვიდრებული [[ძველი ბერძნები]] და მას „პელაზგია“ ეწოდებოდა ადგილობრივ მკვიდრთა [[პელაზგები]]ს მიხედვით ([[ჰეკატეოს მილეტელი]] და სხვა მრავალი ავტორი)<ref name="ReferenceA"/>. თვით [[ტროის ომი|ტროას ომში]] [[მირმიდონები|მირმიდონების]] მხედართა მეთაური [[აქილევსი]] პელაზგი იყო.

[[ჰომეროსი]]ს (ძვ. წ. IX–VIII სს.) „[[ოდისეა]]“ წარმოადგენს უძველეს ბერძნულ წყაროს, სადაც მოხსენიებულია კოლხეთის პირვანდელი სახელწოდება „აია“ და რომელშიც აირეკლა ჰომეროსამდელი წარმოდგენა ბერძნებისა კოლხეთზე<ref>ჰომეროსი "ოდისეა": გვერდი 53. თბილისი, 1979.</ref>. ჰომეროსმა არ იცის სახელი კოლხეთი, მაგრამ მის მაგივრად ახსენებს „აიას“. „[[ოდისეა]]ში“ გეოგრაფიული სახელი „აია“ მოხსენიებულია სამ ადგილას ([[ჰომეროსი]], სიმღერა X, XI, XII). „ოდისეას“ მიხედვით, „აიაიე“ მდებარეობს აღმოსავლეთით, იქ, სადაც მზის ღმერთი [[ჰელიოსი]] აღმოსვლას იწყებს: „როს ოკეანის მდინარებას გასცდა ხომალდი, აიაიასთან მიგვაბრუნეს ტალღებმა ზღვისა, სად ცისკრის მაცნე ეოსს ბინა აქვს და სად არის აღმოსავალი, საცეკვაო ჰელიოსისა“ ([[ჰომეროსი]], სიმღერა XII, 1-4.)<ref>ჰომეროსი „ოდისეა“. გვერდი 244. თბილისი, 1979.</ref>

ანტიკური ხანის მწერლები ჰელიოსის სასახლეს [[აიეტი (მითოლოგია)|აიეტის]] ქვეყანაში ათავსებენ. ასე მაგალითად, ბერძენი პოეტი-ელეგიკოსი მიმნერმე – (ძვ. წ. აღ. VII-VI ს.ს.)<ref>[http://www.nplg.gov.ge/gwdict/index.php?a=term&d=14&t=139850 მიმნერმე]. უნივერსალური ენციკლოპედიური ლექსიკონი, საქართველოს პარლამენტის ეროვნული ბიბლიოთეკა.</ref> თავის კრებულში „ნანო“ აღნიშნავს, რომ ჰელიოსის სხივები აიეტის ქალაქში (ანუ აიაში), ოქროს დარბაზში ძევს. იგი წერს: „აიეტის ქალაქი. აქ მალი ჰელიოსის სხივები ძევს ოქროს დარბაზში, ოკეანის სანაპიროზე, სადაც წარემართა ღვთაებრივი [[იასონი]]“<ref>ა. ურუშაძე „ძველი კოლხეთი არგონავტების თქმულებაში“. გვერდი 202. თბილისი, 1964.</ref>. ამ ფრაგმენტიდან ნათლად ჩანს აიას მდებარეობა – „ოკეანის სანაპიროზე“, რაც შავი ზღვის სანაპიროზე მიუთითებს. აღსანიშნავია, რომ ზოგიერთ ანტიკური წყაროში შავი ზღვა ოკეანედ მოიხსენიება.

[[ოდისეა]]ში მოხსენიებულია აგრეთვე კირკეს კუნძული აიაიე (ე. ი. აიასადმი განკუთვნილი): „აიაიეს მივაღწიეთ, სად [[კირკე]] მკვიდრობს, მძლავრი [[ქალღმერთი]], კაცური ხმით მოლაპარაკე. იგი და იყო ავის მზრახველ [[აიეტი (მითოლოგია)|აიეტ მეფის]]“. ([[ჰომეროსი]], სიმღერა X, 135-137.)<ref>ჰომეროსი „ოდისეა“. გვერდი 49. თბილისი, 1979.</ref>.

ანტიკური ტრადიციის მიხედვით, კირკე [[აია]]ს მეფის, აიეტის დაა. მეცნიერთა აზრით, კირკეს კუნძულის სახელწოდება „აიაიე“ – აიას კუთვნილს, მის ნაწილს აღნიშნავს და მისი მდებარეობა იქვე, აიეტის ქვეყანაში ივარაუდება (რ. გორდეზიანი)<ref>ჰომეროსი „ოდისეა“. გვერდი 214. თბილისი, 1979.</ref>.

„ოდისეაში“ მოხსენიებული „აია“, რომ ბერძენ მწერლებს ჩვეულებრივ კოლხეთის ტერიტორიაზე არსებულ ქვეყნად მიაჩნდათ, ამას ადასტურებს ევსტათი თესალონიკელი (XII საუკუნე)<ref>[http://www.nplg.gov.ge/gwdict/index.php?a=term&d=14&t=71057 ევსტათი თესალონიკელი (XII საუკუნე)]. უნივერსალური ენციკლოპედიური ლექსიკონი, საქართველოს პარლამენტის ეროვნული ბიბლიოთეკა.</ref>. „ილიადისა“ და „ოდისეას“ კომენტარებში იგი აღნიშნავს, რომ [[ჰომეროსი]] „კოლხიკეს“ ნაცვლად აიას ხმარობს, როგორც ადგილის აღმნიშვნელ სახელწოდებას. იგი წერს: „ამით ამბობს პოეტი (ჰომეროსი)… „აიაიეს“ კოლხიკეს ნაცვლად, ადგილობრივი სახელის მიხედვით. აია ხომ კოლხიდის ქალაქია. სხვებთანაც და ლიკოფრონთანაც“<ref>[http://www.nplg.gov.ge/gwdict/index.php?a=term&d=14&t=126900 ლიკოფრონი (ძვ. წ. აღ. III ს)]. უნივერსალური ენციკლოპედიური ლექსიკონი, საქართველოს პარლამენტის ეროვნული ბიბლიოთეკა.</ref> მის მოქალაქეს ჰქვია აიელი, ხოლო ქალს ჰქვია აიაია. ხოლო კირკეს კუნძულს „აიაია“<ref>[http://www.nplg.gov.ge/saskolo/index.php?a=term&d=45&t=6972 აიაია]. ციფრული უნივერსალური სასკოლო ლექსიკონი, საქართველოს პარლამენტის ეროვნული ბიბლიოთეკა.</ref> იმავე კირკეს გამო… ხოლო გეოგრაფოსი ამბობს „აია“ ქალაქიაო ფასისთან, ამით იმას ამბობს, რომ ამ კოლხური აიას მახლობლად არის აგრეთვე კირკეს კუნძული „აიაიე“. გმირი აიეტიც ამავე აიასგან იწოდება ამ სახელითო, ამტკიცებენ ძველები<ref>გეორგიკა „ბიზანტიელი მწერლების ცნობები საქართველოს შესახებ“. ტომი VIII. ტექსტები ქართული თარგმანითურთ გამოსცა და განმარტებები დაურთო ს. ყაუხჩიშვილმა: გვერდი 2. თბილისი, 1970.</ref>.

აიას კოლხეთთან აიგივებს და ქვეყნის უძველეს სახელად მოიხსენიებს [[ჰეროდოტე]]. აღსანიშნავია, რომ იგი თავის „ისტორიაში“ სხვადასხვა გეოგრაფიულ ადგილს მისი ძველი და ახალი სახელებით იხსენიებს. მაგალითად, პითო-დელფო, რომელშიც „პითო“ წარმოადგენს „დელფოს“ პირვანდელ სახელს. ასევე, აია-კოლხიდაში „აია“ ნიშნავს „კოლხიდის“ უძველეს სახელს. ჰეროდოტე წერს: „გრძელი ხომალდით მოსცურეს აია–კოლხიდაში, მდინარე ფასისთან“<ref>ჰეროდოტე „ისტორია“. ბერძნულიდან თარგმნა, წინასიტყვაობა და საძიებელი დაურთო თ. ყაუხჩიშვილმა: ტომი I, გვერდები 29-30. თბილისი, 1975.</ref>. „ესენი (ე. ი. [[არგონავტები]]) მიცურავდნენ აიაში, კოლხიდაში, საწმისისათვის“. აქედან გამომდინარე, ჰეროდოტეს მიხედვით, მის დროინდელ „კოლხიდას“ წინათ, არგონავტების მითის შექმნის პერიოდში სახელად „აია“ ერქვა.

ჰეროდოტეს მსგავსად, აპოლონიოს როდოსელის „არგონავტიკაში“ „აია“ „კოლხეთის“ სინონიმია და არა ქალაქი. [[აპოლონიოს როდოსელი]] წერს: „კოლხეთ-აია ხომ კიდეშია, სადაც თავდება ზღვა და ხმელეთი“<ref>აპოლონიოს როდოსელი "არგონავტიკა". გვერდი 91. თბილისი, 1975.</ref>. იქვე: „აიეტ მეფის კოლხურ ხომალდით გასცდნენ აიას ქვეყნის ნაპირებს და გაეშურნენ ქალაქ ორქომენს“. ამავე დროს აღსანიშნავია, რომ „არგონავტების“ სქოლიასტები „აიას“ ქალაქად მოიხსენიებენ.

ანტიკური და ბიზანტიური ხანის ზოგიერთი მწერალი „აიას“ ქალაქად მიიჩნევს, რამაც ხელი შეუწყო შეცდომის დამკვიდრებას ლიტერატურაში. ძვ. წ. VIII საუკუნის ეპიკოსი პოეტი ევმელოს კორინთელი „კორინთიკაში“ წერს: „აია კოლხეთის ქალაქია“<ref>ა. ურუშაძე, „ძველი კოლხეთი არგონავტების თქმულებაში“. გვერდი 195. თბილისი, 1964.</ref>. ძველი ბერძენი მწერალი ლიკოფრონი აიეტს „აიასა და კორინთოს მრისხანე გამგებელს“ უწოდებს<ref>თ. ყაუხჩიშვილი „ბერძენი მწერლების ცნობები საქართველოს შესახებ“. ტომი IV, გვერდი 52. მეცნიერება, თბილისი, 1980.</ref>. ამ ცნობით, აია კორინთოს დარია, ე. ი. ორივე ქალაქია. სქოლიასტებიც ასე განმარტავენ: აია-კოლხიდის ქალაქია. სტეფანე ბიზანტიელი (VI ს.) „ეთნიკაში“: „აია კოლხთა ქალაქია, აიეტის მიერ დაფუძნებული, ზღვისგან მოშორებული სამასი სტადიონით. მას ჩამოუდის ორი მდინარე: ჰიპსოსი და კვიანეოსი, რომლებიც [ქალაქს] ნახევარკუნძულად ჰქმნიან<ref>ა. ურუშაძე „ძველი კოლხეთი არგონავტების თქმულებაში“. გვერდი 230. თბილისი, 1964.</ref>.[[ევრიპიდე]] (ძვ. წ. 480–406 წ. წ.), [[ლიკოფრონ ქალკიდელი]] (ძვ. წ. IV–III სს.) და [[იოანე ცეცე]] (XII ს.) აღნიშნავენ „კოლხთა აიას“<ref>''ურუშაძე, ა.'' „ძველი კოლხეთი არგონავტების თქმულებაში“. გვერდი 231. თბილისი, 1964.</ref>.

კოლხეთი იყო ასევე მხარე, სადაც მითოლოგიური [[პრომეთე]] ისჯებოდა კლდეზე მიჯაჭვული, არწივი მას უკორტნიდა ღვიძლს, კაცობრიობისთვის ცეცხლის საიდუმლოს გაცემისთვის. კოლხეთში ასევე მკვიდრობდნენ სკვთური წარმოშობის [[ამაზონები]].

კოლხეთის მთავარ მითოლოგიურ პერსონაჟებად ითვლებიან:
*[[აიეტი (მითოლოგია)|აიეტი]] (ეეტ, აჲეთისი); 
*[[მედეა]] (მედია); 
*[[აფსირტე]], აბსირტ (აბსარ); 
*[[ქალკიოპე]] (ხალკიოპე); 
*[[ცირცე]]; 
*[[პასიფაი]] ([[მინოსი|მინოსის]] მეუღლე).

==მეფეები==
===ლეგენდარული მეფეები===
{{მთავარი|კოლხეთის მეფეთა სია|ფაზიანიდები}}
*[[მზე]] [[ჰელიოსი|ჰელიოსის]] სამფლობელო
*[[აიეტი (მითოლოგია)|აიეტი]], ჰელიოსის ძე. ის იღებს [[არგონავტები|არგონავტებს]] თავის ქვეყანაში;
*[[აფსირტე]], აიეტის ძე. მას კლავს [[იასონი]];
*[[ეგიალი]], აფსირტეს ძე. მას კლავს მედეა;
*[[მედეა]], აიეტის ასული. ზოგიერთი წყაროს თანახმად, მისი ძმიშვილის მემკვიდრე;
*[[პერსე]], აიეტის ძმა. მან მოახდინა ტახტის [[უზურპაცია]] მისი ძმის მეფობის დროს;
*[[მედოსი]], მედეას ძე. [[აბატი]] [[ანტუან ბანიეს]] თანახმად, ითვლება მიდიელთა წინაპრად.

===კოლხეთის პირველი მმართველები===
*აკე, კოლხეთის მეფე. მისი მეფობა, მონეტების მიხედვით, თარიღდება [[ძვ. წ. IV საუკუნე|ძვ. წ. IV საუკუნის]] დასასრულით;
*[[ქუჯი]], კოლხეთის ერისთავი და [[ფარნავაზ I|ფარნავაზ I-ის]] სიძე;
*...
*[[სავლაკი]], კოლხეთის მეფე [[ძვ. წ. II საუკუნე|ძვ. წ. II საუკუნეში]];
*...
*[[მითრიდატე (კოლხეთი)|მითრიდატე I]], კოლხეთის გუბერნატორი, მოიხსენიება [[ძვ. წ. 83|ძვ. წ. 83 წელს]]. [[მითრიდატე VI ევპატორი|მითრიდატე VI-ის]] ძე. მოკლული მამის მიერ;
*[[მაქარესი|მაქარეს]] პონტოელი, ბოსფორის მეფე, [[ძვ. წ. 79]]–[[ძვ. წ. 65|65]];
*[[ოლთაკე]], კოლხეთის ადგილობრივი უფლისწული დაახლოებით [[ძვ. წ. 60|ძვ. წ. 60 წელს]], პომპეუსის მმართველობის პერიოდში, რომის ტრიუმფის დროს, ფიგურირებს დამარცხებულ მეფეთა შორის;
*[[ძვ. წ. 65]]–[[ძვ. წ. 63|63]]: [[არისტარქე]], [[გნეუს პომპეუს მაგნუსი|პომპეუსის]] მიერ დანიშნული მეფე;
*[[ძვ. წ. 63]]–[[ძვ. წ. 47|47]]: [[ფარნაკე II]], [[მითრიდატე VI ევპატორი|მითრიდატე VI-ის]] ძე, ბოსფორის და პონტოს მეფე;
*[[ძვ. წ. 47]]–[[ძვ. წ. 45|45]]: მითრიდატე II პერგამონელი, ბოსფორის ანტი-მეფე;
*[[ძვ. წ. 44]]–[[ძვ. წ. 16|16]]: ასანდროს ბოსფორელი, ბოსფორის არქონტი<ref>[http://dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/224538/1/SaqartvelosUdzvelesiDaDzveliIstoriisNarkvevebi.pdf თედო დუნდუა „საქართველოს უძველესი და ძველი ისტორიის ნარკვევები]. ივანე ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტი, ჰუმანიტარულ მეცნიერებათა ფაკულტეტი, საქართველოს ისტორიის ინსტიტუტი. გამომცემლობა „მერიდიანი“. თბილისი, 2017. გვერდი 97, 111-ე შენიშვნა.</ref>, შემდგომში მეფე;
*[[ძვ. წ. 16]]–[[ძვ. წ. 14|14]]: დინამია პონტოელი, ბოსფორის დედოფალი;
*[[ძვ. წ. 14]]–[[8|ახ. წ. 8]]: [[პოლემონ I]], პონტოს და ბოსფორის მეფე;
*[[8]]–[[37]]/[[38]]: ტიბერიუს იულიუს ასპურგოს ბოსფორელი, ბოსფორის მეფე;
*[[38]]–[[41]]: [[პოლემონ II]], პონტოს და ბოსფორის მეფე;
*[[41]]–[[45]]: კლაუდიუს [[მითრიდატე VIII|მითრიდატე III]], ბოსფორის მეფე;
*[[45]]–[[62]]: ტიბერიუს იულიუს კოტის I, ბოსფორის მეფე;
*ანექსირებული რომის მიერ.

==გალერეა==
<gallery heights="120" class="მარცხნივ">
ფაილი:Bartolomeo di giovanni, gli argonauti in coclide, 1487, 03.jpg|thumb|[[აიეტი (მითოლოგია)|მეფე აიეტი]] (ბარტოლომეო დი ჯოვანი, [[1487]]).
ფაილი:03-01b.gif|thumb|400 px|right|[[არგონავტები|არგონავტების]] მოგზაურობის მარშრუტი.
ფაილი:Château de Versailles, salon de Diane, Jason et les Argonautes débarquant en Colchide, Charles de La Fosse.jpg|thumb|[[იასონი]] და [[არგონავტები]] ჩამოსულები კოლხეთში. „არგონავტიკა“ მოგვითხრობს მითს არგონავტების მოგზაურობის შესახებ, [[ოქროს საწმისი]]ს მოპოვების მიზნით. ეს ფერწერა განთავსებულია [[ვერსალის სასახლე|ვერსალის სასახლეში]].
ფაილი:Golden Fleece, part of Georgian cities COAs.svg|thumb|[[ოქროს საწმისი]], გამოსახული საქართველოს ზოგიერთი ქალაქის გერბზე.
ფაილი:Herbert James Draper, The Golden Fleece.jpg|thumb|[[მედეა (მითოლოგია)|მედეა]] ბრძანებს [[აფსირტე|აფსირტეს]] [[არგო|არგოს]] ბორტს მიღმა გადაგდებას ([[ოქროს საწმისი]], ჰერბერტ ჯეიმზ დრეიპერი, [[1904]]).
ფაილი:Medea-Sandys.jpg|thumb|[[მედეა (მითოლოგია)|მედეა]] (ენტონი ფრედერიკ ოგასტას სენდისი, ბირმინგემის მუზეუმი და არტ გალერეა, 1868.)
ფაილი:Martin Didier Pape - Plaque with Medea's Murder of Absyrtus - Walters 44281.jpg|thumb|[[მედეა (მითოლოგია)|მედეას]] მიერ [[აფსირტე|აფსირტეს]] მკვლელობის მემორიალური დაფა შესრულებული მარტინ დიდიე პეიპის მიერ [[1580]]–[[1600]] წლებში.
ფაილი:Aeetes Accepts the Dismembered Corpse of Absyrte..jpg|thumb|[[აიეტი (მითოლოგია)|აიეტი]] იღებს [[აფსირტე|აფსირტეს]] დანაწევრებულ გვამს. გრავირებული რენე ბოივინის მიერ, ლეონარდ ტირის შემდეგ, [[1563|1563 წელს]].
</gallery>

==იხილეთ აგრეთვე==
* [[კოლხური კულტურა]]
* [[არგონავტები]]
* [[ეგრისის სამეფო]]
* [[ფაზისი]]
* [[პონტოს სამეფო]]
* [[სამეგრელოს (ოდიშის) სამთავრო]]

==ლიტერატურა==
;ქართულენოვანი
{{ქსე|5|596-597|ლორთქიფანიძე, ო.}}
*ზაზა აბაშიძე, მიხეილ ბახტაძე, ოთარ ჯანელიძე „საქართველო და ქართველები“ (საქართველოს ისტორია). დიასპორის ბიბლიოთეკა, საქართველოს პარლამენტის ეროვნული ბიბლიოთეკა. თბილისი: ფავორიტ პრინტი, 2013 წ. ISBN 978-9941-0-5498-3
*მარიამ ლორთქიფანიძე, ოთარ ჯაფარიძე, დავით მუსხელიშვილი, როინ მეტრეველი „საქართველოს ისტორია“ ოთხ ტომად. I ტომი - უძველესი დროიდან ახ. წ. IV საუკუნემდე. გამომცემლობა პალიტრა L. თბილისი, 2012 წ.
*''გამყრელიძე, გ.'' „ომი და შეიარაღება იბერია-კოლხეთში“. ბაკურ სულაკაურის გამომცემლობა. თბილისი, 2012 წ.
* ''კაკულია, ჯ.'' [http://dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/15331/3/Kolxetis_Istoria.pdf „კოლხეთის (საქართველოს) ისტორია (შემაჯამებელი ნაშრომი)“]. თბილისი, 1994-2014
*''მიქელაძე, თ.'' ძიებანი კოლხეთისა და სამხრეთ-აღმოსავლეთ შავიზღვისპირეთის უძველესი მოსახლეობის ისტორიიდან, თბილისი, 1974
*''ლორთქიფანიძე, ო.'' ძველი კოლხეთის კულტურა, თბილისი, 1972
*საქართველოს სტორიის ნარკვევები,ტ .1, თბილისი, 1970
*''ლორთქიფანიძე, ო.'' ანტიკური სამყარო და ძველი კოლხეთი, თბილისი, 1966

;უცხოენოვანი

*Allen, David. A History of the Georgian people. London / 1932.
*Braund, David. 1994. Georgia in Antiquity: A History of Colchis and Transcaucasian Iberia 550 BC-AD 562. Clarendon Press, Oxford / 1996.
*Burney, Charles and Lang, David Marshal.  The Peoples of the Hills: Ancient Ararat and Caucasus.
*Clavel-Lévêque, E. Geny, P. Lévêque. Paris: Presses Universitaires Franc-Comtoises / 1999.
*Lang, David Marshal. The Georgians. Frederich A. Praeger Publishers, New York / 1965
*Lordkipanidze, Otar. Phasis: The River and City of Colchis. Geographica Historica 15, Franz Steiner / 2000.
*Melamid, Alexander. Colchis today. (North-eastern Turkey): An article from: The Geographical Review. American Geographical Society /1993.
*Tsetskhladze, Gocha R.. Pichvnari and Its Environs, 6th c BC-4th c AD. Annales Littéraires de l'Université de Franche-Comté, 659, Editeurs:
*Urushadze, Akaki. The Country of the Enchantress Media, Tbilisi / 1984 (in Russian and English)
*Van de Mieroop, Marc. A History of the Ancient near East, C. 3000–323 BC. Oxford / 2006
*Wardrop, Oliver. The Kingdom Of Georgia: Travel In A Land Of Women, Wine And Song (Kegan Paul Library of History and Archaeology)
*Cyrille Toumanoff, Les dynasties de la Caucasie chrétienne de l'Antiquité jusqu'au XIXe siècle : Tables généalogiques et chronologiques, Rome, 1990, p.&nbsp;528-529.

==რესურსები ინტერნეტში==
* [http://www.nplg.gov.ge/wikidict/index.php/კოლხეთის_სამეფო კოლხეთის სამეფო]. ბიბლიოვიკი, საქართველოს პარლამენტის ეროვნული ბიბლიოთეკა.
* [https://www.britannica.com/place/Colchis Colchis]. ANCIENT REGION, TRANSCAUCASIA. WRITTEN BY: The Editors of Encyclopaedia Britannica. See Article History.
* [http://www.great-adventures.com/destinations/rep_georgia/colchis.html COLCHIS, THE LAND OF THE GOLDEN FLEECE REPUBLIC OF GEORGIA]. Adventures Great and Small. UNUSUAL PLACES/ CULTURES.
* [https://www.persee.fr/doc/efr_0000-0000_1983_act_67_1_2455 The Greco-Roman World and Ancient Georgia (Colchis and Iberia)] [article]. Actes du colloque de Cortone (24-30 mai 1981). Othar D. Lordkipanidze.
* [http://geonumismatics.tsu.ge/ge/catalogue/#3/ქართული ნუმიზმატიკის ინგლისურ-ქართული ონლაინ-კატალოგი] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210119112624/http://geonumismatics.tsu.ge/ge/catalogue/#3/ქართული |date=2021-01-19 }}

==სქოლიო==
<div style="height:250px; overflow:auto; padding:3px; border:1px solid #aaa;" class="scrollbox">
{{reflist|colwidth=30em}}
</div>

{{ისტორიული ქართული სახელმწიფოები}}

[[კატეგორია:კოლხეთის სამეფო|*]]