ვიკიპედია

ჩერნობილის კატასტროფა

ვიკიპედიის რედაქტორების გადაწყვეტილებით, სტატიას „ჩერნობილის კატასტროფა“ მინიჭებული აქვს რჩეული სტატიის სტატუსი. ჩერნობილის კატასტროფა ვიკიპედიის საუკეთესო სტატიების სიაშია.

ჩერნობილის კატასტროფა — 1986 წლის 26 აპრილს უკრაინის ტერიტორიაზე (იმ დროისთვის — უკრაინის სსრ) მდებარე ჩერნობილის ატომური ელექტროსადგურის მეოთხე ბლოკის ავარია. ეს იყო ბირთვულ მოვლენათა საერთაშორისო შკალით მეშვიდე დონის ერთადერთი შემთხვევა ისტორიაში. ბირთვული აფეთქების შედეგად რეაქტორი მთლიანად დაინგრა, რამაც მისი მიმდებარე ვრცელი ტერიტორიის რადიოაქტიური დაბინძურება გამოიწვია. ის შეფასებულია, როგორც უდიდესი ავარია ატომური ენერგეტიკის ისტორიაში, როგორც დაღუპულთა და მისგან დაშავებულ ადამიანთა რაოდენობით, ისე ეკოლოგიური დაბინძურებითა და ეკონომიკური ზიანით.

ჩერნობილის ატომური ელექტრო-სადგურის (АЭС) მეოთხე ბლოკი

ავარიის შედეგად გაჩენილმა რადიოაქტიურმა ღრუბელმა გადაიარა სსრკ-ის ევროპული ნაწილი, აღმოსავლეთი ევროპა, სკანდინავია, დიდი ბრიტანეთი და აშშ-ს აღმოსავლეთი ნაწილი. რადიოაქტიური ნალექის 60% დაილექა ბელორუსიის ტერიტორიაზე. დაბინძურებული ზონიდან ევაკუირებული იყო დაახლოებით 200 000 ადამიანი.

ჩერნობილის ავარია სსრკ-სთვის გახდა უდიდესი სოციალურ-პოლიტიკური მნიშვნელობის მოვლენა. მისი მიზეზების გამოძიება დიდი ხნით გაჭიანურდა[1][2]. ფაქტების ინტერპრეტაცია და ავარიის ვითარების ანალიზი დროთა განმავლობაში იცვლებოდა და ამიტომ დღემდე მასზე სრული და ზუსტი ინფორმაცია არ არსებობს.

ატომური ელექტროსადგურის მახასიათებლები

ჩერნობილის ატომური ელექტროსადგური განთავსებული იყო უკრაინის ტერიტორიაზე, ქალაქ პრიპიატთან ახლოს, ქალაქ ჩერნობილიდან 18, ბელორუსიის საზღვრიდან 16 და უკრაინის დედაქალაქ კიევიდან 110 კილომეტრის დაშორებით.

ავარიის დროს ჩერნობილის ატომურ ელექტროსადგურზე მუშაობდა ოთხი რეაქტორი. თითოეული РБМК-1000 (реактор большой мощности канального типа - არხული ტიპის დიდი სიმძლავრის რეაქტორი) 1000 მეგავატი (სითბური სიმძლავრე 3200 მეგავატი) ელექტრო სიმძლავრით. ასევე შენდებოდა კიდევ 2 ანალოგიური რეაქტორი. ჩერნობილის ატომური ელექტროსადგური დაახლოებით გამოიმუშავებდა უკრაინის მიერ მოხმარებული ელექტროენერგიის მეათედს.

ავარია

 
ჩერნობილის ატომური ელექტრო-სადგურის მიმდებარე ტერიტორია, რომელიც ჩანს სადგურიდან „Мир“, 27 აპრილი 1997

1986 წლის 26 აპრილს დაახლოებით 1:23:50 საათზე ჩერნობილის ატომური ელექტროსადგურის მე-4 ენერგობლოკში მოხდა აფეთქება, რომელმაც მთლიანად დაანგრია რეაქტორი. ენერგობლოკის შენობა ნაწილობრივ ჩამოინგრა. ამით, როგორც ითვლება, დაიღუპა პირველი (ერთი) ადამიანი. შენობის სხვადასხვა განყოფილებაში და სახურავზე გაჩნდა ხანძარი. ამის შემდეგ აქტიური ზონების ნარჩენები ჩამოდნა. დამდნარი მეტალის, სილის, ბეტონის და საწვავის ნარჩენის ნარევი მოედო ქვერეაქტორის განყოფილებებს.[3][4] ავარიისას მოხდა რადიოაქტიური ნივთიერებების გავრცელება. მათ შორის იყო ურანის იზოტოპი, პლუტონიუმი, იოდი-131 (ნახევრად დაშლის პერიოდი 8 დღე), ცეზიუმი-134 (ნახევრად დაშლის პერიოდი 2 წელი), ცეზიუმი-137 (ნახევრად დაშლის პერიოდი 33 წელი) და სტრონციუმი-90 (ნახევრად დაშლის პერიოდი 28 წელი). მდგომარეობა უარესდებოდა იმით, რომ სითბოთი ნგრევად რეაქტორში მიმდინარეობდა არაკონტროლირებადი ატომური და ქიმიური რეაქციები. ამას მრავალი დღის განმავლობაში თან სდევდა მაღალი რადიოაქტიურობის მქონე ელემენტების წვის პროდუქტების ბზარებიდან ამოფრქვევა და ამით ვრცელი ტერიტორიების დაბინძურება. დანგრეული რეაქტორიდან რადიოაქტიური ნივთიერებების ამოფრქვევის შეჩერება მოხდა მხოლოდ 1986 წლის მაისის ბოლოს, სსრკ-ის მთელი რესურსებისა და ათასობით ლიკვიდატორის მეშვეობით.

მოვლენების ქრონოლოგია

 
რეაქტორის ТВЭЛ (სითბოს გამომყოფი ელემენტი) მოწყობილობა РБМК (არხული ტიპის დიდი სიმძლავრის რეაქტორი):
1 — ხუფი; 2 — ურანის დიოქსიდის ტაბლეტები; 3 — ცირკონიუმის სახურავი; 4 — ზამბარა; 5 — ლულა; 6 — ჭავლი.

1986 წლის 25 აპრილს ჩერნობილის ატომურ ელექტროსადგურში დაიგეგმა მე-4 ენერგობლოკის გაჩერება შემდგომში სხვა მიზნებით გამოყენებისთვის. გადაწყდა, რომ ეს შემთხვევა გამოყენებულიყო რიგი ცდების ჩასატარებლად. ერთ-ერთი ცდის მიზანი იყო პროექტული რეჟიმის შემოწმება, რომელიც ითვალისწინებდა გენერატორის ტურბინის ინერციის გამოყენებას, შიდა ელექტრომომარაგების გათიშვის შემთხვევაში.

ცდები უნდა ჩატარებულიყო 700 მეგავატ სიმძლავრეზე, მაგრამ ოპერატორის უყურადღებობის გამო ის 30 მეგავატზე დაეცა. გადაწყდა, რომ არ აეწიათ სიმძლავრე დაგეგმილ 700 მეგავატზე და 200 მეგავატით შეზღუდულიყვნენ. სიმძლავრის სწრაფი ვარდნით და 30 - 200 მეგავატზე მუშაობით გაძლიერდა რეაქტორის აქტიური ზონის დაბინძურება ქსენონ-135-ის იზოტოპით. იმისათვის, რომ აეწიათ სიმძლავრე, აქტიური ზონიდან ამოსწიეს მარეგულირებელი ღეროების ნაწილი (იხ. ატომური რეაქტორის მართვა).

200 მეგავატზე მიღწევის შემდეგ ჩაირთო დამატებითი ტუმბები, რომელთა დანიშნულება ცდის დროს გენერატორების დატვირთვის თავიდან აცილება იყო. აქტიური ზონიდან წამოსული წყლის რაოდენობა, რაღაც დროის განმავლობაში სცილდებოდა დაშვებულ ლიმიტს. ამ დროისათვის ოპერატორებს მოუწიათ, უფრო მეტად ამოეწიათ ღეროები. ამასთან, რეაქტულობის ეფექტურობის მარაგი დაშვებულ სიდიდეზე დაბლა აღმოჩნდა, მაგრამ რეაქტორის პერსონალმა ამის შესახებ არ იცოდა.

1:23:04 საათზე დაიწყო ცდა. ამ მომენტში გაუმართაობის, ან რეაქტორის არასტაბილურობის შესახებ რაიმე სიგნალი არ ყოფილა. „გაქცეულ“ გენერატორთან მიერთებული ტუმბების სიჩქარის დაწევის და რეაქტიულობის დადებითი ორთქლის კოეფიციენტის გამო, რეაქტორი სიმძლავრის მომატების ტენდენციას განიცდიდა, თუმცა მართვის სისტემა ამის წინააღმდეგ ეფექტურად მუშაობდა. 1:23:40 საათზე ოპერატორმა ავარიული დაცვის ღილაკი ჩართო. ოპერატორის ამ მოქმედების ზუსტი მიზეზი უცნობია, თუმცა არსებობს მოსაზრება, რომ ეს მოქმედება განხორციელებული იყო სიმძლავრის სწრაფი ზრდის გამო. თუმცა ანატოლი დიატლოვი (А. С. Дятлов) (სადგურის ექსპლუატაციის მთავარი ინჟინრის წარმომადგენელი, რომელიც ავარიის მომენტში მე-4 ენერგობლოკის სამართავ პულტთან იმყოფებოდა) თავის წიგნში ამტკიცებს, რომ ეს ადრე ინსტრუქტაჟზე იყო განხილული და მას შემდეგ, რაც ავტომატური რეგულატორის ღეროები აქტიური ზონის ქვემოთ დავიდა, მოქმედება შესრულდა შტატურ (და არა ავარიულ) რეჟიმში, ტურბინის აჩქარების შემთხვევაში რეაქტორის ჩახშობისათვის. რეაქტორის კონტროლის სისტემებმა ავარიული დაცვის ჩართვამდე ასევე ვერ დააფიქსირეს სიმძლავრის ზრდა.

 
არხული ტიპის დიდი სიმძლავრის რეაქტორი (РБМК-1000)

რეგულატორებმა და ავარიულმა ღეროებმა დაიწყო ქვევით მოძრაობა, აქტიურ ზონაში ჩასვლა, მაგრამ რამდენიმე წამის შემდეგ რეაქტორის სითბური სიმძლავრე მყისიერად გაიზარდა უცნობ მაღალ სიდიდეებზე (სიმძლავრემ გადააჭარბა ყველა გამზომი მოწყობილობის შკალას). მოხდა ორი აფეთქება რამდენიმე წამის ინტერვალით. შედეგად, რეაქტორი მთლიანად დაინგრა. პროცესის, რომელიც მიმდინარეობდა აფეთქებამდე, ზუსტი მიმდევრობის შესახებ არ არსებობს საერთო წარმოდგენა. ზოგადად მოიაზრება, რომ თავიდან მოხდა რეაქტორის არაკონტროლირებადი გაქანება, რომლის შედეგად დაინგრა რამდენიმე ТВЭЛ (სითბოს გამომყოფი ელემენტი), ხოლო შემდგომ ამით გამოწვეულ იქნა ტექნოლოგიური არხების ჰერმეტულობის დარღვევა, რომელშიც ეს ТВЭЛ-ები იმყოფებოდა. დაზიანებული არხების ორთქლი შევიდა არხთაშორის რეაქტორულ არეში. ამის შედეგად იქ სწრაფად გაიზარდა წნევა, რამაც რეაქტორის გამორთვა და მისი ზედა ფენის აქტივობა გამოიწვია. ამას კი მექანიკურად არხების მასობრივი ნგრევა, აქტიური ზონის მთელი მოცულობის გადახურება და ორთქლის გარეთ გამოვარდნა მოჰყვა — ეს იყო პირველი აფეთქება (ორთქლით).

პროცესის შემდგომ მიმდინარეობაზე და მეორე აფეთქებით გამოწვეულ რეაქტორის მთლიანად დანგრევაზე არ არსებობს რეგისტრირებული მონაცემები, არსებობს მხოლოდ ჰიპოთეზები. ერთ-ერთი მათგანის მიხედვით, ეს იყო ქიმიური ნივთიერებების აფეთქება. იგულისხმება წყალბადის აფეთქება, რაც გამოწვეულ იქნა რეაქტორში არსებული ცირკონიუმის რეაქციით მიღებული მაღალი ტემპერატურით და სხვა პროცესების გამო. სხვა ჰიპოთეზით, ეს იყო ატომური აფეთქება[5][6], რაც არის წყლის მიუწოდებლობის გამო რეაქტორის წამიერი ნეიტრონიებით აჩქარების შედეგად მიღებული სითბური აფეთქება. ორთქლის დიდი დადებითი კოეფიციენტი ავარიის გამომწვევ ამ სავარაუდო მიზეზს უფრო რეალურს ხდის. ბოლოს, არსებობს ვერსია, რომ მეორე აფეთქება იგივე პირველი აფეთქებაა, რაც პირველის გაგრძელებას ნიშნავს. ამ ვერსიით, ყველაფრის დანგრევა გამოიწვია ორთქლმა, რომელმაც შახტიდან გამოაფრქვია საწვავისა და გრაფიტის დიდი რაოდენობა. ხოლო პიროტექნიკური ეფექტები, „ფოიერვერკის სახით გამოფრენილი ცეცხლი და ალმოდებული ფრაგმენტები“, რაც თვითმხილველებმა იხილეს, გამოიწვია ცირკონიუმის რეაქციამ და სხვა ქიმიურმა ეგზოთერმიულმა რეაქციებმა.[7][8].

ავარიის მიზეზები

 
რეაქტორი #1

არსებობს ჩერნობილის ავარიის მიზეზის ორი ახსნა, რაც შესაძლოა დასახელდეს ოფიციალურ ვერსიად, ასევე არსებობს რამდენიმე ალტერნატიული, სხვადასხვა დონის დამაჯერებელი ვერსია.

საწყისი ვერსია

უპირველეს ყოვლისა, ავარიის მიზეზად დაასახელეს პერსონალი. ასეთი პოზიცია დაიკავა კატასტროფების გამომწვევი მიზეზების გამოძიებისათვის სსრკ-ში ფორმირებულმა სახელმწიფო კომისიამ, სასამართლომ და ასევე სსრკ-ის სახელმწიფო უშიშროების კომიტეტმა (КГБ). ატომური ენერგიის საერთაშორისო სააგენტო (МАГАТЭ), 1986 წლის[9] ანგარიშში ასევე მთლიანად უჭერდა მხარს ამ ვერსიას. რუსული მედიისა და საბჭოთა პუბლიკაციების ძირითადი ნაწილი დამყარებულია ამ ვერსიაზე. ამავე ინფორმაციაზეა დამყარებული სხვადასხვა მხატვრული და დოკუმენტური ფილმები და წიგნები, მათ შორის არის გიორგი მედვედევის გახმაურებული წიგნი „ჩერნობილის რვეული“.

ამ ვერსიით, პერსონალის მიერ ჩერნობილის ატომური ელექტროსადგურის ექსპლუატაციის წესების დარღვევაზე გამოტანილია შემდეგი დასკვნა:

  • რეაქტორის მდგომარეობის მიუხედავად, ცდის „ნებისმიერ ფასად“ ჩატარება;
  • გასწორებული ტექნიკური დამცველის ამორთვა, რომელიც უბრალოდ გააჩერებდა რეაქტორს მანამ, სანამ რეაქტორი საშიშ რეჟიმში აღმოჩნდებოდა;
  • ჩერნობილის ატომური ელექტროსადგურის მმართველების მიერ ავარიის მასშტაბის რამდენიმე დღით დამალვა.

ახალი ვერსია

თუმცა, ბოლო წლებში ავარიის მიზეზების ამხსნელი ვერსიები სხვადასხვა ორგანიზაციის მიერ ხელახლა განიხილება. მათ შორის იყო ატომური ენერგიის საერთაშორისო სააგენტო. ატომური უსაფრთხოების კომიტეტის (INSAG) კონსულტანტებმა 1993 წელს გამოაქვეყნეს ახალი ანგარიში,[10] რომელიც მეტ ყურადღებას უთმობდა რეაქტორის კონსტრუქციის სერიოზულ პრობლემებს. ამ ანგარიშებში ბევრი დასკვნა, გაკეთებული 1986 წელს, შეფასდა, როგორც მცდარი.

თანამედროვე ანგარიშებში ავარიის მიზეზები შემდეგია:

  • რეაქტორი იყო არასწორად დაპროექტებული და საშიში;
  • პერსონალი არ იყო სავარაუდო საფრთხის შესახებ ინფორმირებული;
  • პერსონალმა დაუშვა რამდენიმე შეცდომა და დაარღვია არსებული ინსტრუქციები რეაქტორის მუშაობით გამოწვეული საფრთხის ინფორმაციის არქონის გამო.
  • დაცვის მექანიზმის გამორთვა, ან არ იმოქმედებდა ავარიის განვითარებაზე, ან არ შეეწინაღმდეგებოდა დოკუმენტების ნორმატივებს.

რეაქტორის ნაკლი

რეაქტორს РБМК-1000 რამდენიმე ნაკლი ჰქონდა, რომლებიც МАГАТЭ-ს სპეციალისტების აზრით, გახდა ავარიის მთავარი გამომწვევი მიზეზი. ასევე ითვლება, რომ გენერატორის „გაქანების“ ცდისათვის არასაკმარისმა მომზადებამ და ოპერატორების შეცდომებმა გამოიწვია ისეთი პირობები, სადაც ამ ნაკლმა თავი უმაღლესი ხარისხით იჩინა. ნაწილობრივ აღინიშნება, რომ პროგრამა არ იყო საჭირო მეთოდით დამტკიცებული და მასში დიდი ყურადღება არ ექცეოდა ატომური უსაფრთხოების საკითხებს.

მხოლოდ ავარიის შემდეგ მიიღეს ზომები ამ ხარვეზების გამოსწორებისათვის.

რეაქტიულობის ორთქლის დადებითი კოეფიციენტი

რეაქტორის მუშაობისას, მის გასაგრილებლად აქტიური ზონიდან იქაჩებოდა წყალი. რეაქტორში წყლის ჩასვლისას, ის ნაწილობრივ იქცევა ორთქლად. რეაქტორს ჰქონდა რეაქტიულობის ორთქლის დადებითი კოეფიცინეტი, ასევე, რაც უფრო მეტი იყო ორთქლი, მით უფრო მეტი იყო ატომური რეაქციით გამოწვეული რეაქტორის სიმძლავრე. დაბალ სიმძლავრეზე, რომელზეც ენერგობლოკი მუშაობდა ცდის დროს, ორთქლის დადებითი კოეფიციენტი არ კომპენსირდებოდა სხვა მოვლენებით, რომლებიც გავლენას ახდენდა რეაქტიულობაზე და რეაქტორს რეაქტიულობის დადებითი კოეფიციენტი გააჩნდა. ეს ნიშნავს, რომ არსებობდა დადებითი უკუკავშირი — სიმძლავრის გაზრდამ გამოიწვია ისეთი პროცესები აქტიურ ზონაში, რომლებიც კიდე უფრო ზრდიდნენ სიმძლავრეს. ეს რეაქტორს ქმნიდა როგორც არასტაბილურს და საშიშს. ამას გარდა, ოპერატორები არ იყვნენ ინფორმირებულნი იმის შესახებ, რომ დაბალ სიმძლავრეზე შესაძლოა გამოწვეულ იქნას დადებითი უკუკავშირი.

„საბოლოო ეფექტი“

გაცილებით საშიშად მიიჩნევა მმართველი ღერძების არასწორი კონსტრუქცია. ატომური რეაქციის სიმძლავრის მართვისათვის აქტიურ ზონაში ჩადის ნეიტრონების მშთანთქმელი მასის შემცველი ღერძები. როდესაც ღერო გამოსულია აქტიური ზონიდან, არხში რჩება წყალი, რომელიც ასევე შთანთქავს ნეიტრონებს. იმისათვის, რომ აცილებული ყოფილიყო ამ წყლის არასასურველი ზემოქმედება, РБМК-ში ღერძების ქვემოთ განთავსებული იყო არამშთანთქმელი მასალების (გრაფიტი) შემცველი ღეროები. მაგრამ ღეროების ბოლომდე აწევისას ქვემოთ რჩებოდა 1,5 მეტრი სიმაღლის წყალი.

ზემო მდგომარეობიდან ღეროების ამოძრავებისას, ზონის ზედა მხარეში შედიოდა მშთანთქმელი და უშვებდა უარყოფით რეაქტიულობას, ხოლო არხის ქვედა ნაწილში გრაფიტული მშთანთქმელი ცვლიდა წყალს და სისტემაში შემოჰქონდა დადებითი რეაქტიულობა. ავარიის მომენტში ნეიტრონული ველიში არსებობდა ნაპრალი აქტიურ ზონასა და ორ მაქსიმუმს შორის — მის ზედა და ქვედა ნაწილში. ველის ასეთი განაწილებისას, პირველი სამი წამის განმავლობაში ღეროების მიერ შეყვანილი ჯამური რეაქტიულობა დადებითი იყო. ეს იყო ეგრეთ წოდებული „საბოლოო ეფექტი“, რომლის შედეგად ავარიული დაცვის მექანიზმის ამუშავებამ პირველ წამებში სიმძლავრე გაზარდა, იმის მაგივრად, რომ სასწრაფოდ გაეჩერებინა რეაქტორი.

ოპერატორების შეცდომები

თავიდან ამტკიცებდნენ, რომ ოპერატორებმა მრავალი შეცდომა დაუშვეს. ნაწილობრივ, პერსონალის დანაშაული იყო, რომ მათ გათიშეს რეაქტორის დაცვის მთავარი სისტემები, გააგრძელეს მუშაობა სიმძლავრის 30 მეგავატზე დაცემისას და არ გააჩერეს რეაქტორი, იმისდა მიუხედავად, რომ იცოდნენ, რომ რეაქტიულობის ოპერატიული მარაგი დასაშვებზე მეტი იყო. გამოცხადებული იყო, რომ ეს ქმედებები დანიშნული ინსტრუქციებისა და პროცედურების დარღვევა იყო და ზუსტად ეს გახდა ავარიის მთავარი მიზეზი.

МАГАТЭ-ს 1993 წლის ანგარიშში დასკვნები ახლიდან იქნა განხილული. აღიარებულ იქნა, რომ ოპერატორების უმრავლესი ქმედება, რომლებიც ადრე ითვლებოდა დარღვევად, სინამდვილეში შეესაბამებოდა იმ დროს მისაღებ სწორ ნაბიჯებს, ან არ იმოქმედა ავარიის მოხდენაზე. ნაწილობრივ:

  • რეაქტორის 700 მეგავატზე ნაკლები სიმძლავრით მუშაობა არ იყო აკრძალული, რომელიც ადრე ასე ითვლებოდა.
  • ყველა რვა ტუმბოს მუშაობა არ იყო აკრძალული არცერთ დოკუმენტში.
  • რეაქტორის ავარიული გაციების სისტემის (САОР) გათიშვა დაშვებული იყო, აუცილებელი თანხმობის მიღების შემთხვევაში. სისტემა გაიხსნა ცდის დამტკიცებული პროგრამის შესაბამისად და სადგურის მთავარი ინჟინერის თანხმობით. ამან არ იმოქმედა ავარიის განვითარებაზე - იმ მომენტში, როდესაც САОР-ს შეეძლო ამუშავებულიყო, აქტიური ზონა უკვე დანგრეული იყო.
  • რეაქტორის გაჩერების დაცვის ბლოკირება ორი ტურბოგენერატორის გაჩერების შემთხვევაში, არა მარტო დაიშვებოდა, არამედ აუცილებელი იყო დაბალ სიმძლავრეზე მუშაობის შემთხვევაში.
  • ის რომ ავზ-სეპარატორებში წყლის დაბალ დონეზე არ იყო ჩართული დაცვა, ტექნიკურად რეგლამენტის დარღვევა იყო. თუმცა ეს დარღვევა არ იყო დაკავშირებული ავარიის მიზეზებთან და ამას გარდა, ჩართულ იქნა მეორე დაცვის სისტემა.

ახლა უკვე პერსონალის ქმედების ანალიზისას ყურადღება ეთმობა არა კონკრეტულ დარღვევებს, არამედ „უსაფრთხოების კულტურას“. ასევე აღსანიშნავია, რომ თვით სპეციალისტების ეს აზრი ატომური უსაფრთხოების შესახებ გამოყენებულ იქნა მხოლოდ ჩერნობილის ავარიის შემდეგ. ბრალდება ეხება არა მხოლოდ პერსონალს, არამედ რეაქტორის დამპროექტებლებსაც, ატომური ელექტროსაგურის მმართველობას და ა.შ. ექსპერტები უთითებენ უსაფრთხოების საკითხებთან დაკავშირებულ არასაკმარის ყურადღების მაგალითებს:

  • რეაქტორის ავარიული გაცივების (САОР) გამორთვის შემდეგ, 25 აპრილს „კიევენერგოს“ დისპეჩერის მიერ გაიცა ენერგობლოკის გათიშვის ბრძანება. ამის შემდეგ რეაქტორი რამდენიმე საათი მუშაობდა გათიშული САОР-ით. პერსონალს არ ჰქონდა საშუალება ახლიდან ჩერთო САОР (ამისათვის საჭირო იყო ხელით გახსნილიყო რამდენიმე არხი. ეს კი რამდენიმე საათს წაიღებდა[11]), თუმცა უსაფრთხოების კულტურის იდეით, რეაქტორი უნდა გაჩერებულიყო.
  • 25 აპრილს, რამდენიმე საათის განმავლობაში რეაქტიულობის ოპერატიული მარაგი (ОЗР), მოცულობით, იყო დაშვებულზე ნაკლები (ამ მოცულობაში, შესაძლოა იყო შეცდომა, რომელზეც პერსონალმა არ იცოდა; რეალური მნიშვნელობა იყო დაშვებულ საზღვრებში[12]). 26 აპრილს, ავარიამდე, ОЗР ასევე დაშვებულზე ნაკლები აღმოჩნდა. ეს გახდა ავარიის ერთ-ერთი მთავარი მიზეზი. МАГАТЭ-ს ექპერტები აღნიშნავენ, რომ რეაქტორის ოპერატორებმა არ იცოდნენ ამ პარამეტრის მნიშვნელოვნობის შესახებ. ავარიამდე ითვლებოდა, რომ შეზღუდვა, რომელიც დამტკიცებული იყო ექსპლუატაციის რეგლამენტში, დაკავშირებულია მთელს აქტიურ ზონაში ტოლი ენერგოგამოყოფის აუცილებლობასთან. თუმცა რეაქტორის შემქმნელებისათვის ცნობილი იყო, რომ რეაქტიულობის დაბალ მარაგზე, დაცვის ამუშავებას შესაძლოა სიმძლავრე გაეზარდა. შესაბამისი ცვლილება ასევე არ იყო შეტანილი ინსტრუქციაში. ამას გარდა, არ იყო საშუალება ამ პარამეტრის ოპერატიული კონტროლისათვის. რეგლამენტის დამრღვევი მნიშვნელობები, მიღბულ იქნა ანგარიშებიდან, რაც უკვე ავარიის შემდეგ სარეგისტრაციო აპარატურაზე ჩაწერილ პარამეტრებზე დაყრდნობით გაკეთდა
  • სიმძლავრის ვარდნის შემდეგ, პერსონალმა არ დაუჯერა პროგრამის მტკიცებულებებს და საკუთარი ხედვით მიიღო გადაწყვეტილება, არ აეწიათ სიმძლავრე 700 მეგავატამდე. დიალტოვის თქმით [12] ეს გაკეთდა ბლოკის უფროსის აკიმოვის შემოთავაზებით. დიალტოვი, როგორც ცდის მეთაური, დაეთანხმა შემოთავაზებას, რადგან მაშინ მოქმედ რეგლამენტში არ იყო აკრძალული ამ სიმძლავრეზე მუშაობა, ხოლო ცდისთვის კი დიდი სიმძლავრე სულაც არ იყო საჭირო. МАГАТЭ-ს ექპერტები თვლიან, რომ ნებისმიერი გათიშვა პროგრამის მითითების გარეშე, რეგლამენტის ჩარჩოებშიც კი არ იყო დაშვებული.

მიუხიდავად იმისა, რომ ახალ ანგარიშში აქცენტი შერეული იყო და ავარიის მიზეზად დასახელდა რეაქტორის ნაკლი, МАГАТЭ-ს ექსპერტები ავარიის მიზეზად თვლიან პერსონალის არასაკმარის კვალიფიკაციას და მათ გაუცნობიერებლობას უსაფრთხოებაზე ზეგავლენის მქონე რეაქტორის თვისებებში.

რეაქტიულობის ოპერატიული მარაგის როლი

 
მმართველი ღერძების ჩაძირვის სიღრმე (სანტიმეტრებში) 1 სთ, 22 წუთსა და 30 წამზე[10]

რეაქტიულობის მარაგის დაბალი ოპერატიულობისას რეაქტორის მუდმივი სიმძლავრის შენარჩუნებისათვის აუცილებელია თითქმის მთლიანად ამოვიდეს აქტიური ზონიდან მმართველი ღერძები. ასეთი კონფიგურაცია РБМК რეაქტორებზე რამდენიმე მიზეზის გამო საშიში იყო:

  • ძნელდებოდა აქტიური ზონით ერთგვარი ელექტროგამოყოფა;
  • იზრდებოდა რეაქტიულობის ორთქლის კოეფიციენტი;
  • ღეროების „საბოლოო ეფექტის“ გამო იქმნებოდა სიმძლავრის გაზრდის პირობები ავარიული დაცვის ჩართვამდე პირველ წამებში.

სადგურის პერსონალმა, როგორც ჩანს, იცოდა მათგან მხოლოდ პირველი; არც ორთქლის კოეფიციენტის გაზრდის საშიშროებაზე და არც საბოლოო ეფექტის შესახებ არცერთ დოკუმენტში არ იყო ლაპარაკი.

საჭიროა აღინიშნოს, რომ არ არის კავშირი საბოლოოდ ეფექტის განვითარებასა და რეაქტიულობის ოპერატიულ მარაგს შორის. ამ ეფექტის საშიშროება ჩნდება, მაშინ, როდესაც მმართველი ღერძების დიდი ნაწილი იმყოფება მაქსიმალურად ზედა მდგომარეობაში. ეს შესაძლებელია მხოლოდ მაშინ, როდესაც ОЗР მცირეა, თუმცა, ერთი და იგივე ОЗР-ის შემთხვევაში ღერძების განთავსება შესაძლებელია სხვადასხვაგვარად — ასე რომ ღეროების სხვადასხვა რაოდენობა სახიფათო მდგომარეობაში აღმოჩნდება. რეგლამენტში არ არის მითითებული ბოლომდე ამოწეული ღეროების მაქსიმალური რაოდენობა.

ამ პრინციპით, პერსონალმა არ იცოდა საფრთხის შესახებ, რომელიც დაკავშირებული იყო რეაქტიულობის დაბალ მარაგზე მუშაობასთან. ამას გარდა, პროექტში არ იყო განხილული ОЗР-ის შეცვლის ადეკვატური საშუალებები. მიუხედავად ამ პარამეტრის უდიდესი მნიშვნელოვნობისა, პულტზე არ იყო ინდიკატორი, რომელიც მას აჩვენებდა. საერთოდ საბოლოო მნიშვნელობას ოპერატორი იღებდა ბეჭდვითი სახით, რომელიც მასთან მოჰქონდათ საათში ორჯერ. ასევე შესაძლებელი იყო დავალების მიცემა ЭВМ-სათვის მიმდინარე მნიშვნელობის გამოთვლაზე. ეს გამოთვლა გრძელდებოდა რამდენიმე წუთს.

ავარიის წინ მმართველი ღეროების უდიდესი ნაწილი აღმოჩნდა ზედა მდგომარეობაში, ხოლო ОЗР კი რეგლამენტში დაშვებულ მნიშვნელობაზე ცოტა. ოპერატორებმა არ იცოდნენ ОЗР-ის მიმდინარე მნიშვნელობა და შესაბამისად არ იცოდნენ, რომ რეგლამენტს არღვევდნენ. მით უმეტეს, МАГАТЭ-ს ექსპერტების აზრით, ოპერატორები გაუფრთხლებლად მოქმედებდნენ და ღეროები იმ მდგომარეობაში დააყენეს, რომელშიც სახიფათო იყო, თუნდაც, საბოლოო ეფექტის არარსებობის შემთხვევაში.

ალტერნატიული ვერსიები

სხვადასხვა დროს ჩნდებოდა ჩერნობილის ავარიის ამხსნელი სხვადასხვა მიზეზები. სპეციალისტები იძლეოდნენ სხვადასხვა ჰიპოთეზებს, თუ რამ მოახდინა სიმძლავრის დაცემა. მიზეზებს შორის ითვლებოდა: ე. წ. ტუმბოების ცირკულარობის „მოშლა“ (მათი მუშაობის კავიტაციით დარღვევა), რომელმაც გამოიწვია წყლის გახარჯვა დაშვებულზე მეტი რაოდენობით, მილსადენების დანგრევა და სხვა. ასევე განიხილებოდა სიმძლავრის დაცემის შემდგომ რეაქტორის დანგრევის პროცესის მიმდინარეობის და ამის შემდეგ საწვავის მოქმედების სხვადასხვა სცენარები. ზოგიერთი მათგანი უარყო გამოძიებამ, რომელიც შემდგომ წლებში ჩატარდა, ხოლო დანარჩენები კი დღემდე აქტუალურია. თუმცა, სპეციალისტებს შორის კონსენსუსი არსებობს ავარიის მთავარ მიზეზებზე, მაინც ზოგიერთი დეტალი დღემდე გაურკვეველი რჩება.

ასევე არსებობს ვერსიები, რომლებიც კარდინალურად განსხვავდება ოფიციალურისაგან. მაგალითად, გამოთქმულია აზრი, რომ აფეთქება მოხდა დივერსიის შედეგად.[13] ამ ვერსიის მომხარეები, გვახსენებენ რომ დანგრეული ბლოკის სურათი ამერიკულმა თანამგზავრმა გადაიღო, რომელიც, მათი აზრით საჭირო დროს და საჭირო ორბიტაზე, ჩერნობილის ატომური ელექტროსადგურის თავზე აღმოჩნდა. ასევე მტკიცდება, რომ ამ ავარიით მწყობრიდან გამოვიდა საიდუმლო ობიექტი ჩერნობილი-2 (Чернобыль-2), ან ჰორიზონტალური რადიოლოკალიზაციის სადგური. როგორც ნებისმიერი სხვა „შეთქმულების თეორია“, ამ ვერსიის უარყოფა რთულია, თუმცა ის საფუძველს მოკლებულად მიიჩნევა.

კიდევ ერთი ვერსია, რომელმაც ფართო პოპულარობა ჰპოვა, ავარიას ლოკალური მიწისძვრით ხსნის. მტკიცებულება მოყვანილია სეისმური ძვრით, რომელიც დაფიქსირდა ავარიის მომენტში. ამ ვერსიის მომხრეები ამტკიცებენ, რომ ძვრა რეგისტრირებული იყო მანამდე და არა აფეთქების პერიოდში[14], ხოლო კატასტროფამდე მომხდარი ძლიერი ვიბრაცია, შესაძლოა გამოიწვია არა რეაქტორმა, არამედ მიწისძვრამ. იმის მიზეზად, რომ მეზობელი მესამე ბლოკი არ დაზიანდა, სახელდება ის ფაქტი, რომ ცდა ტარდებოდა მხოლო მე-4 ბლოკში. ატომური ელექტროსადგურის თანამშრომლებს, რომლებიც სხვა ბლოკში იმყოფებოდნენ, რაიმე ვიბრაცია არ უგრძვნიათ.

ჩეჩეროვის[5] ვერსიის თანახმად, აფეთქება იყო ატომური ბუნების. ანუ, აფეთქების ძირითადი ენერგია გამონთავისუფლდა რეაქტორის შახტში, ხოლო რეაქტორის დარბაზში — აქტიური ზონა, რეაქტორის სახურავთან ერთად და ჩასატვირთ-ამოსატვირთი მანქანა აიწია რეაქტიული ძალით, რომელიც შექმნა გახეთქილი მილებიდან გამოსულმა ორთქლმა. ამას მოყვა შახტში რეაქტორის სახურავის ჩავარდნა. მეორე აფეთქება აიხსნება ხსენებული სახურავის ჩავარდნით. ეს ვერსია შემოთავაზებული იყო იმისათვის, რომ ახსნილიყო „სარკოფაგში“ საწვავის სავარაუდო არარსებობა. ჩეჩეროვის მტკიცებით, რეაქტორის შახტში, ქვერეაქტიულ შენობასა და სხვა ადგილებში რეაქტორში არსებული ატომური საწვავის მხოლოდ 10% აღმოჩნდა. სადგურის ტერიტორიაზე ატომური საწვავი ასევე ვერ იქნა აღმოჩენილი, თუმცა იპოვეს რამდენიმე სანტიმეტრის სიგრძის ცირკონული მილების მრავალი ფრაგმენტი, რომლებიც შიგნიდან დამსხვრეულს ჰგავდა. სხვადასხვა წყაროების მონაცემებით, სარკოფაგის შიგნით საწვავის 95% იყო.[15]

მსგავს ვერსიებში ძირითადი ადგილი უჭირავს მოსაზრებას, რომელიც წარმოადგინა უკრაინის მეცნიერების ნაციონალური აკადემიის ინტერსექტორული სამეცნიერო-ტექნოლოგიური ცენტრის „Укрытие“-ს თანამშრომელმა ბორის გორბაჩოვმა[16][17][18]. ამ ვერსიის თანახმად, აფეთქება იმიტომ მოხდა, რომ ოპერატორებმა სიმძლავრის დავარდნის შემდეგ მისი აწევისათვის დაშვებულზე მეტი ღერძები ამოიღეს რეაქტორიდან და ავარიული დაცვა დაბლოკეს, რომელიც მათ სიმძლავრის სწრაფად აწევაში უშლიდა ხელს. ამასთან მათ ვერ შეამჩნიეს, რომ სიმძლავრემ გაზრდა დაიწყო, რამაც რეაქტორის გაქანება გამოიწვია წამიერი ნეიტრონებით.

გორბაჩოვის ვერსიით, მთავარი მონაცემები, რომლებსაც ანალიზისათვის ყველა ექსპერტი იყენებდა, შეფასებულია, როგორც ყალბი. მისი აზრით, სინამდვილეში ავარიის მოვლენების ქრონოლოგია და თანმიმდევრობა სხვანაირი იყო. ასე, მაგალითად, მისი ქრონოლოგიის მიხედვით რეაქტორის აფეთქება მოხდა ავარიული დაცვის (АЗ-5) ჩართვის შემდეგ 25-30 წამში და არა 6-10 წამში, როგორც სხვა დანარჩენები ფიქრობენ. მისივე აზრით, მეორე აფეთქება წყალბადის აფეთქება იყო და ის სეისმურ სადგურებში დაფიქსირდა, როგორც სუსტი მიწისძვრა.

გორბაჩოვის ვერსია შეიცავს სპეციალისტებისათვის აშკარა შიდა უთანხმოებას. ის არ შეესაბამება ატომურ რეაქტორში მიმდიანრე ფიზიკურ პროცესებს და ეწინააღმდეგება რეგისტრირებულ ფაქტებს. ეს ვერსია ფართოდ გავრცელდა ინტერნეტში[18][19].

ავარიის შედეგები

უშუალო შედეგები

 
ჩერნობილის ხანძრის ლიკვიდაცია

მეოთხე ბლოკში უშუალოდ აფეთქების დროს დაიღუპა ერთი კაცი, კიდევ ერთი დამწვრობით დაიღუპა იმავე დღეს. ჩერნობილის ატომური ელექტროსადგურის 134 თანამშრომლიდან და მაშველი ჯგუფის წევრებიდან, რომლებიც აფეთქებისას იმყოფებოდნენ სადგურზე, მოგვიანებით 28 დაიღუპა დასხივების შედეგად.[20]

სულ მალე, ატომურ ელექტროსადგურზე მომხდარი ავარიის შემდეგ გამოჩნდნენ ელექტროსადგურის დაცვის სახანძრო სამსახურის ქვე-ჯგუფები და დაიწყეს ცეცხლის ჩაქრობა სამანქანო დარბაზის სახურავზე.

საათში 1000 რენტგენიანი ორი აპარატურიდან ერთ-ერთი მწყობრიდან გამოვიდა, ხოლო მეორე მიუწვდომელი შეიქმნა ჩანგრევის გამო. ამიტომ პირველ საათებში არავინ არ იცოდა ბლოკის შენობებსა და მის გარშემო ტერიტორიაზე არსებული რადიაციის დონის შესახებ.

ავარიის შემდეგ პირველ საათებში, როგორც ჩანს ბევრმა ვერც კი გაიაზრა, რამდენად იყო დაზიანებული რეაქტორი, ამიტომ მიღებულ იქნა რეაქტორის აქტიურ ზონაში, მისი გაცივებისათვის წყლის მიწოდების უზრუნველყოფის მცდარი გადაწყვეტილება. ეს ძალისხმევა უსარგებლო იყო, რადგან, ისევე როგორც წყლასადენი მილები, ასევე თვითონ აქტიური ზონა დანგრეული იყო, მაგრამ ისინი ითხოვდნენ მაღალ რადიაციულ ზონაში მუშაობას. სადგურის პერსონალის სხვა ქმედება, ისეთი, როგორიც იყო ლოკალური ცეცხლის ჩაქრობა, შემდგომი აფეთქების თავიდან აცილებისათვის, არ იყო საჭირო. შესაძლებელია, მათ აღმოფხვრეს კიდეც უფრო სერიოზული შედეგების საშიშროება. ამ სამუშაოების შესრულებისას სადგურის ბევრმა თანამშრომელმა მიიღო რადიაციის მაღალი დოზა, ხოლო რამდენიმემ სასიკვდილო. ამ რიცხვში აღმოჩნდა ბლოკის ცვლის უფროსი აკიმოვი და ოპერატორი ტოპტუნოვი.

ავარიის შედეგების ლიკვიდაცია

 
ლიკვიდატორის მედალი

ავარიის შედეგების ლიკვიდაციისათვის შეიქმნა სამთავრობო კომისია, რომლის თავმჯდომარედ დაინიშნა სსრკ-ს მინისტრთა საბჭოს წარმომადგენელი ბორის შერბინი ევდოკიმეს-ძე. სამუშაოების კოორდინაციისათვის ასევე ბელორუსიაში, სსრკ-ს უკრაინაში და რსფსრ-ში (რუსეთის საბჭოთა ფედერაციულ სოციალისტური რესპუბლიკა) შეიქმნა რესპუბლიკური კომისიები, სხვადასხვა უწყებითი კომისიები და შტაბები. ჩერნობილის ატომური ელექტროსადგურის გარშემო 30 კილომეტრიან ზონაში მიდიოდნენ სპეციალისტები, ავარიული ბლოკისა და მის გარშემო მომუშავე მისიონერები, ასევე სამხედრო ნაწილები, როგორც რეგულარული, ისე რეზერვისტები. მათ მოგვიანებით „ლიკვიდატორები“ შეარქვეს. ლიკვიდატორები ცვლებით მუშაობდნენ საშიშ ზონებში: ისინი, ვინც მიიღებდნენ რადიაციის მაქსიმალურ დაშვებულ დოზას, უკან ბრუნდებოდნენ, ხოლო მათ ადგილას კი მოდიოდნენ ახალი ლიკვიდატორები. სამუშაოს ძირითადი ნაწილი შესრულდა 1986-1987 წლებში. ამ სამუშაოებში მონაწილეობას იღებდა დაახლოებით 240 000 ადამიანი. ლიკვიდატორების საერთო რაოდენობამ(მიმდინარე წლების ჩათვლით) 600 000 შეადგინა .

პირველ დღეებში ძირითადი ძალები მიმართული იყო დანგრეული რეაქტორიდან გამომავალი რადიოაქტიური ნივთიერებების შემცირებასა და სხვა უფრო სერიოზული შედეგების აღმოფხვრაზე. არსებობდა აღწერები, მაგალითად, რეაქტორში არსებულ საწვავში დარჩენილი სიმხურვალე გამოიწვევდა აქტიური ზონის დადნობას. დამდნარ ნივთიერებას შეეძლო შეეღწია რეაქტორის ქვეშ დატბორილ შენობაში და გამოეწვია კიდევ ერთი აფეთქება, რაც რადიოაქტიური ნივთიერებების დიდი რაოდენობით გამოფრქვევას შეუწყობდა ხელს. ამ შენობებიდან წყალი ამოტუმბეს. ასევე მიღებულ იქნა ზომები იმისათვის, რომ შეეწყვიტათ რეაქტორის ქვეშ გრუნტში დამდნარი ნივთიერების შეღწევა.

ამის შემდეგ დაიწყეს მუშაობა ტერიტორიის გასუფთავებისა და დანგრეული რეაქტორის დამარხვაზე. მე-4 ბლოკის გარშემო აშენდა ბეტონის სარკოფაგი. ასევე მიღებულ იქნა გადაწყვეტილება სადგურის პირველი, მეორე და მესამე ბლოკის ამუშავებაზე, ამიტომ რადიოაქტიური ნარჩენები მოაგროვეს საკროფაგში და ჩააბეტონეს. პირველი სამი ენერგობლოკის შენობებში სეკულარიზაცია მოახდინეს. სარკოფაგის მშენებლობა დამთავრდა 1986 წლის ნოემბერში.

რუსეთის სახელმწიფო მედიკო-დოზიმეტრიული რეგისტრის მონაცემებით გასული წლების მანძილზე რუსი ლიკვიდატორების ირადიაციის დოზა აღემატება 100 ზივერტს (ეს არის დაახლოებით 60 000 ადამიანი). ამან გამოიწვია ათობით ადამიანის სიკვდილი. სულ რაღაც 20 წლის მანძილზე ამ ჯგუფში არსებულ მიზეზებთან არანაირი კავშირის მქონე მიზეზით გარდაიცვალა 5 ათასი ლიკვიდატორი.[20]

იურიდიული შედეგები

მსოფლიო ატომურმა ენერგეტიკამ ჩერნობილის ავარიის შედეგად, უდიდესი დარტყმა მიიღო. 1986 წლიდან 2002 წლამდე ჩრდილოეთ ამერიკის ქვეყნებში და დასავლეთ ევროპაში არ აშენებულა არც ერთი ატომური ელექტროსადგური, ასევე გაიზარდა სადაზღვევო გადასახადები. სსრკ-ში დაკონსერვდა და შეჩერდა ათამდე ახალი ატომური ელექტროსადგურის მშენებლობა და პროექტირება. გაიყინა ათობით ახალი ენერგობლოკის მშენებლობა.

სსრკ-ს კანონმდებლობაში, ხოლო მოგვიანებით რუსეთის კანონმდებლობაში დაფიქსირდა იმ პირთა პასუხისმგებლობა, რომლებიც განზრახ მალავდნენ, ან მოსახლეობას არ აძლევდნენ საშუალებას მიეღოთ ინფორმაცია ეკოლოგიურ კატასტროფასა და ტექნოგენურ ავარიებზე. ინფორმაცია ეკოლოგიურად უსაფრთხო ადგილებზე გასაიდუმლოებულია.

ფედერალური კანონის მე-10 სტატიის თანახმად N 24-აბზ. З „ინფორმატიზაციის, ინფორმაციის და მისი დაცვის შესახებ“ 1995 წლის 20 თებერვლიდან ინფორმაცია ექსტრემალური, ეკოლოგიური, მეტეოროლოგიური, დემოგრაფიული, სანიტარულ-ეპიდემიოლოგიური და სხვა სიტუაციების შესახებ, რომელიც აუცილებელია მწარმოებელი ობიექტების უსაფრთხოდ მუშაობისათვის და მოქალაქეთა უსაფრთხოებისათვის ცხადდება ღიად [21].

ხანგრძლივი შედეგები

 
იზოტოპის და ცეზიუმ-137-ის რადიოაქტიური ნივთიერებებით დაბინძურების რუკა:
  
დახურული ზონები (40 კიური/კმ2 და უფრო მეტი)
  
მუდმივი კონტროლის ზონა (15 - 40 კიური/კმ2)
  
პერიოდული კონტროლის ზონა (5 - 15 კიური/კმ2)
  
1 - 15 კიური/კმ2

ავარიის შედეგად, სასოფლო სამეურნეო ბრუნვიდან 5 000 000 ჰექტარი მიწა ამოიღეს, ატომური ელექტროსადგურის გარშემო შექმნილია 30 კილომერიანი „განადგურების ზონა“, განადგურებულია და დამარხულია ასობით პატარა დასახლებული პუნქტი.

ავარიამდე რეაქტორის მეოთხე ბლოკში ინახებოდა180-190 ტონა ატომური საწვავი (ურანის ორჟანგი). შეფასებით, რომელიც დღესდღეობით სინამდვილესთან ყველაზე მიახლოებულად ითვლება, მიმდებარე ტერიტორიაზე გავრცელდა ურანის ამ რაოდენობის 5-დან 30%-მდე. ზოგიერთი მკვლევარი არსებულ ფოტოებსა და თვითმხილველებზე დაყრდნობით, რომელთა ჩვენებითაც რეაქტორი ცარიელია, უარყოფს ამ მონაცემებს. აუცილებელია გათვალისწინებული იყოს ის, რომ 180 ტონა ურანის ორჟანგი რეაქტორის შემცველობის უმნიშვნელო ნაწილს შეადგენს. რეაქტორი ძირითადად გავსებული იყო გრაფიტით. ითვლება, რომ ის ავარიის შემდეგ მთლიანად დაიწვა. ამას გარდა, რეაქტორის შემცველი ნივთიერება დადნა და ბზარებით გადაადგილდა რეაქტორის საზღვრებს გარეთ ქვედა კორპუსში.

საწვავის გარდა, ავარიის მომენტში აქტიურ ზონაში მდებარეობდა გამყოფი და ტრანსურანული ელემენტების პროდუქტები — რეაქტორის მუშაობისას მოგროვილი სხვადასხვა რადიოაქტიური იზოტოპები. ზუსტად ეს ნივთიერებები წარმოადგენდა რადიოაქტიურ საშიშროებას. მათი დიდი ნაწილი რეაქტორში დარჩა, თუმცა ასევე დიდი ნაწილი გარეთ გამოვიდა, მათ შორისაა:

  • რეაქტორში არსებული ყველა სახის აირი;
  • იოდის დაახლოებით 55% ამღვრეული ორთქლის, მძიმე ნაწილაკების და ორგანული შენაერთების სახით.
  • ცეზიუმი და თელურიუმი აეროზოლის სახით.

სადგურის მიმდებარე ტერიტორიაზე გამოფრქვეული ნივთიერებების ჯამურმა აქტივობამ შეადგინა 14 × 1018 ბეკერელი (14 ეკსაბეკერელი). მათ შორისაა:[22]

  • იოდი-131-ს 1,8 ეკსაბეკერელი,
  • ცეზიუმი-137-ს 0,085 ეკსაბეკერელი,
  • სტრონციუმი-90-ს 0,01 ეკსაბეკერელი და
  • პლუტონიუმის იზოტოპის 0,003 ეკსაბეკერელი;

დაბინძურებაში მოჰყვა 200 000 კმ2-ზე მეტი ტერიტორია, დაახლოებით 70% — ბელორუსიის, რუსეთისა და უკრაინის ტერიტორიაზე. რადიოაქტიური ნივთიერება ვრცელდებოდა აეროზოლის სახით. აირები ატმოსფეროში გაიფანტა და წვლილი სადგურის მიმდებარე ტერიტორიის დაბინძურებაში არ შეუტანია. დაბინძურების გავრცელების არეალი გეოგრაფიულად არათანაბარი აღმოჩნდა. ის ავარიის პირველ დღეებში ქარის მიმართულებაზე იყო დამოკიდებული. ყველაზე ძლიერ დაბინძურდა ის ტერიტორიები, სადაც იმხანად წვიმდა. სტრონციუმის დიდი ნაწილი 100 კილომეტრზე მეტ რადიუსში გაიფრქვა; იოდი და ცეზიუმი კი, გაცილებით მეტი რადიუსის მქონე ტერიტორიაზე გაიფანტა.

 
დაბინძურების პროცენტული თანაფარდობა, რომელიც ავარიის შემდეგ სხვადასხვა იზოტოპებს ქმნის
 
ჩერნობილის სადგურის მიმდებარე ტერიტორიაზე არსებული გარე გამა-ირადიაციის ინტენსივობა

ავარიის შემდეგ პირველ კვირებში ადამიანებზე ზემოქმედების საშიშროებას წარმოადგენდა იოდის რადიოაქტიურობა, რომელსაც ნახევრად დაშლის შედარებით მოკლე პერიოდი (რვა დღე) და ტელურიუმი გააჩნდა. ამჟამად (და უახლოესი ათი წლის განმავლობაში) უდიდეს საშიშროებას წარმოადგენს სტონციუმის იზოტოპი და ცეზიუმი, რომლებსაც ნახევრად დაშლის პერიოდი 30 წელი აქვს. ნიადაგის ფენებზე აღმოჩენილია ცზიუმ-137-ს დიდი კონცენტრაცია, საიდანაც ის მცენარეებსა და სოკოებში ხვდება. დაბინძურება ასევე მოქმედებს მწერებსა და ცხოველებზე, რომლებიც ამ მცენარეებით იკვებებიან. პლუტონიუმის რადიოაქტიური იზოტოპი და ამერიციუმი ინახება თითქმის ასი, შესაძლოა ათასი წლის მანძილზე, თუმცა მათი რაოდენობა საშიშროებას არ წარმოადგენს.

ქალაქებში საშიში ნივთიერებების ძირითადი ნაწილი მოგროვდა სწორ ადგილებზე: გაზონებზე, გზებზე და სახურავებზე. ქარისა და წვიმის ზემოქმედებით, ასევე ადამიანთა აქტიურობით, დაბინძურების დონემ ძლიერ დაიწია და ახლა რადიაციის დონე უმეტეს ადგილებში დაბრუნდა ფონურ ნიშნულზე. სასოფლო სამეურნეო ადგილებში პირველ თვეებში რადიოაქტიური ნივთიერებები მცენარეების ფოთლებზე და ბალახზე ილექებოდა, ამიტომ დაბინძურებამ ბალახიჭამია ცხოველებზე იმოქმედა. დაბინძურების დონე სასოფლო სამეურნეო რაიონებში შესამჩნევად შემცირდა, თუმცა რამდენიმე რეგიონში რძეში ცეზიუმის შემცველობა ჯერ კიდევ სცილდება დაშვებულ ნიშნულს. ეს ეხება, მაგალითად, ბელორუსიის გომელსკის და მიგილიოვსკის მხარეებს, რუსეთის ბრიანსკის მხარეს და უკრაინის ჟიტიმირსკის და პოვენსკის მხარეებს.

მნიშვნელოვანი დაბინძურება მოხდა ტყეებში იმიტომ, რომ ტყის ეკოსისტემაში ცეზიუმი გამოსვლის მაგივრად მუდმივად ცირკულირებს. ტყის პროდუქტების, ისეთების, როგორიცაა სოკოს, კენკრის და გარეული ფრინველების დაბინძურების დონე, ჯერ კიდევ სახიფათოდ რჩება. მდინარეებისა და უმეტესი ტბების დაბინძურების დონე დღესდღეობით დაბალია. თუმცა ზოგიერთ „დახურულ“ ტბაში, სადაც გამავალი და შემავალი წყლები არ არსებობს, წყალში არსებული ცეზიუმის კონცენტრაციის და თევზების დაბინძურების დონე კიდევ 10 წლის განვალობაში საშიშროებას წარმოადგენს.

დაბინძურება შემოისაზღვრა 30 კილომეტრიანი ზონით. რუსეთის, ნორვეგიის, ფინეთის და შვედეთის არქტიკულ მხარეში ხავსურასა და ირმის ხორცში ცეზიუმ-137-ს სიჭარბე აღმოჩნდა.

1988 წელს დაბინძურებაში მოყოლილ ტერიტორიაზე შეიქმნა რადიაციულ-ეკოლოგიური რეზერვი.[23]. დაკვირვებებმა აჩვენეს, რომ მუტაციის რაოდენობა მცენარეებსა და ცხოველებში კი გაიზარდა, მაგრამ შეუმჩნეველი რაოდენობით და ბუნება წარმატებით უმკლავდება მათ შედეგებს. სხვა მხრივ, ანთროპოგენური ზემოქმედების მოხსნა დადებითად მეტყველებს რეზერვის ეკოსისტემაზე და ამ ფაქტორის ზემოქმედებამ შესამჩნევად გაზარდა რადიაციის ნეგატიური შედეგები. ამის შედეგად ბუნებამ სწრაფი ტემპით დაიწყო რეაბილიტირება, გაიზარდა ცხოველთა რაოდენობა და აღმოცენდა მცენარეების ახალი სახეობები[24][25].

ავარიის ზეგავლენა ადამიანების ჯანმრთელობაზე

 
გოჭი, რადიაციის შედეგად განვითარებული დიპიგუსით

კატასტროფის უდროობამ, ოფიციალური ვერსიის არასრულობამ და შეუსაბამობამ მრავალი სხვადასხვა ინტერპრეტაცია წარმოშვა. ზოგჯერ ტრაგედიის მსხვერპლად ითვლებიან არა მარტო ის მოქალაქეები, რომლებიც ავარიის დროს დაიღუპნენ, არამედ ახლომდებარე ტერიტორიაზე მაცხოვრებელი ადამიანებიც, რომლებიც მაისის დემოსნტრაციაზე იყვნენ გამოსულნი.[26] ამ გათვლებით, ჩერნობილის კატასტროფა, დაღუპულთა რაოდენობით შესამჩნევად აღემატება ჰიროსიმისა და ნაგასაკის ატამური დაბომბვისას დაღუპულთა რაოდენობას.[27][28]

გრინპისი და საერთაშორისო ორგანიზაცია „ექიმები ატომური ომის წინააღმდეგ“ ამტკიცებენ[29], რომ ავარიის შედეგად, ლიკვიდატორებს შორის ათი ათასობით ადამიანი დაიხოცა, ასევე ევროპაში დაფიქსირებულია ახალდაბადებულთა დამახინჯების 10 000 შემთხვევა, 10 000 ფარისებრი ჯირკვლის კიბოს შემთხვევა და მოსალოდნელია კიდევ 50 000. ორგანიზაცია „ჩერნობილის“ საბჭოს მონაცემებით, 600 000 ლიკვიდატორიდან 10% დაიღუპა და 165 000 დაინვალიდდა.

არსებობს საწინააღმდეგო თვალსაზრისი, რომლის თანახმად, „ჩერნობილში დასხივებით დაიღუპა 29 ადამიანი - სადგურის თანამშრომლები და მეხანძრეები, რომლებმაც პირველი დარტყმა მიიღეს. ატომური ელექტროსადგურის სამრწველო არის საზღვრებს გარეთ არავინ დაღუპულა დასხივების შედეგად.[30] ამას გარდა, ლიკვიდატორებს შორის სიკვდილიანობა რუსეთში უფრო დაბალი აღმოჩნდა, ვიდრე შუა ქვეყანაში, რაც აიხსნება უკეთესი სამედიცინო მომსახურეობით.

რადიოაქტიური ნივთიერებების გაფანტვა, ოფიციალური შეფასებით, დაბალია, თუმცა, ჩერნობილის ავარიით დაშავებულთა რაოდენობის განსაზღვრა შესაძლებელია მხოლოდ მიახლოებით. ატომური ელექტროსადგურის დაღუპული თანამშრომლების და მეხანძრეების გარდა, ავარიას მიეწერება დაავადებული სამხედროებისა და სამოქალაქოთა რიცხვი, ასევე იმ რაიონების მაცხოვრებლების რიცხვი, რომელიც რადიოაქტიური ნივთიერებებით დაბინძურებულ ზონაში მოჰყვა. იმის განსაზღვრა, თუ დაავადებების რომელი ნაწილი მიეკუთვნება ჩერნობილის ავარიის შედეგებს ძნელი დასადგენია მედიცინისათვის და სტატისკისათვის. ითვლება[22], რომ სასიკვდილო შემთხვევების დიდი ნაწილი დაკავშირებული იყო, ან იქნება რადიაციის ზემოქმედებით გაჩენილ კიბოსთან.

ჩერნობილის ფორუმმა — ორგანიზაცია, რომელიც მოქმედებს გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის, მათ შორის МАГАТЭ-სა და ВОЗ-ის მფარველობით - 2005 წელს გამოაქვეყნა ვრცელი ანგარიში[31], რომელშიც გაანალიზებულია მრავალმხრივი სამეცნიერო კვლევა, ავარიასთან დაკავშირებული ფაქტორების მოსახლეობაზე გავლენა. დასკვნები, რომელსაც შეიცავს ეს ანგარიში, ასევე ამავე ორგანიზაციის მიერ გამოქვეყნებული ნაკლებად დაწვრილებითი მიმოხილვა - „ჩერნობილის მემკვიდრე“[22], შესამჩნევად განსხვავდება ზემოთ მოყვანილი შეფასებისაგან. შესაძლო მსხვერპლის რაოდენობა დღესდღეობით და უახლოესი 10 წლის განმავლობაში ფასდება ათასობით ადამიანად.

ასევე აღინიშნება, რომ ადამიანთა შორის დაავადების დონის აწევა, რომელიც არ მონაწილეობდა ავარიის ლიკვიდაციაში და გადაადგილდებოდა ავარიის ზონიდან სხვა ტერიტორიაზე, არ არის დაკავშირებული დასხივებასთან (ამ კატეგორიაში შედის ნივთიერებების ცვლის დარღვევა გულ-სისხლძარღვებში, ნერვული დაავადებები და სხვა, რომელიც არ გამოუწვევია დასხივებას), არამედ გამოწვეულია სტრესით, რომელიც დაკავშირებულია გადაადგილების ფატქორთან, ქონების დაკარგვასთან, სოციალურ პრობლემებთან და რადიაციის შიშთან.

ადამიანთა დიდი რიცხვის გათვალისწინებით, რომლებიც რადიოაქტიური დაბინძურებისაგან დაშავებლთა შორის ცხოვრობდნენ, დაავადების რისკის სულ მცირე ცვლილება მოსალოდნელ დაავადებულ ადამიანთა რიცხვის დიდ ზრდას გამოიწვევს. გრინპისი და სხვა სახალხო ორგანიზაციები მოითხოვენ სხვა ქვეყნებში ჯანმრთელობაზე ავარიის ზემოქმედების გავლენის გათვალისწინებას. დასხივების კიდევ უფრო დაბალი დოზები ზუსტი სტატისტიკური მონაცემების მიღებას ართულებს, რაც არსებულ სტატისტიკას არაზუსტს ხდის.

დასხივების დოზები

უდიდესი დოზით დასხივდა თითქმის 1000 ადამიანი, ვინც აფეთქების მომენტში რეაქტორთან ახლოს იმყოფებოდა და მონაწილეობას იღებდა ავარიულ სამუშაოებში, აფეთქებიდან პირველ დღეებში. ეს დოზები იცვლება 2-დან 20 გრეიმდე და უმეტეს შემთხვევაში ასასიკვდილოა.

საშუალო დოზები, რომლითაც მოსახლეობის სხვადასხვა კატეგორია დასხივდა[22]
კატეგორია პერიოდი რაოდენობა (ადამ.) დოზა (ზივერტი)
ლიკვიდატორები 1986 - 1989 600 000 ~100
ევაკუაცია 1986 116 000 33
„მკაცრი კონტროლის“ ზონის მოსახლეობა 1986 - 2005 270 000 >50
სხვა დაბინძურებული ზონების მოსახლეობა 1986 - 2005 5 000 000 10—20

ლიკვიდატორების უმრავლესობამ, რომლებიც წლების მანძილზე საშიშ ზონებში მუშაობდნენ და ასევე ადგილობრივმა მოსახლეობამ მთელს ტანზე მიიღო დასხივების მცირე დოზა. ლიკვიდატორებისათვის ეს დოზა საშუალოდ 10 ზივერტს შეადგენდა, თუმცა ზოგჯერ 500-ს აჭარბებდა. დოზები, რომელიც მიიღო მოსახლეობამ, ზოგჯერ საშუალოდ რამდენიმე ასეულობით მილიზივერტს აღწევდა. ავარიის შემდეგ, წლების მანძილზე მიღებული დოზები, დაბინძურების ზონაში არსებული მოსახლეობისათვის 10-დან 50 ზივერტამდე ფასდება, ხოლო ზოგიერთი მათგანის დოზა რამდენიმე ასეულს აღემატება.

შეასადარებლად, ამაღლებული ბუნებრივი ფონის მქონე მიწების რეგიონების მოსახლეობა (მაგალითად, ბრაზილია, ინდოეთი, ირანი და ჩინეთი) 20 წლის მანძილზე 100 - 200 ზივერტ დასხივებას იღებს.

მრავალი ადგილობრივი მოსახლე ავარიის შემდეგ პირველი რამდენიმე კვირის მანძილზე იყენებდა საკვებ პროდუქტებს (ძირითადად რძეს), რომელიც რადიოაქტიური ნივთიერებით — იოდი-131 — იყო დაბინძურებული. იოდი გროვდება ფარისებრ ჯირკვალში, რის გამოც ეს ორგანო დასხივების დიდ დოზას იღებს. პრიპიატის მოსახლეობისათვის ეს დოზები არსებითად შემცირდა (6-ჯერ) იოდის შემცველი პრეპარატების მიღებით. სხვა რაიონებში მსგავსი პროფილაქტიკა არ ჩატარებულა. მიღებული დოზები მერყეობდა 0,03 გრეიდან რამდენიმე გრეის შორის. ზოგჯერ ეს რიცხვი 50-ს აღწევს.

დღესდღეობით დაბინძურებული ზონის მოსახლეობა წელიწადში ზებუნებრივი ფონის 1 ზივერტ დასხივებას იღებს.

მწვავე სხივური დაავადება

მეოთხე ბლოკში, ავარიული სამუშაოების შემსრულებელ ადამიანებს შორის რეგისტრირებული იყო მწვავე სხივური დაავადების 134 შემთხვევა. მრავალ შემთხვევაში, დაავადება რთულდება კანის სხივური დამწვრობებით, რომელსაც β-სხივები იწვევს. 1986 წლიდან რადიაციული დაავადებით 28 ადამიანი გარდაიცვალა .[22] კიდევ ერთი ადამიანი დაიღუპა კორონარული თრომბოზით. 1987-2004 წლების მანძილზე ქრონიკული სხივური დაავადებით დაიღუპა კიდევ 19 ადამიანი.

ონკოლოგიური დაავადებები

ფარისებრი ჯირკვალი — რადიოაქტიური დაბინძურების შემდგომ კიბოს გაჩენის რისკის მქონე ერთ-ერთი ორგანოა, რადგან მასში იოდი-131 გროვდება. რისკი განსაკუთრებით დიდია ბავშვებისათვის. 1990-1998 წლებში რეგისტრირებული იყო ფარისებრი ჯირკვლის კიბოს 4 000 შემთხვევა, განსაკუთრებით მათ შორის, ვინც ავარიის მომენტში 18 წელზე უმცროსი იყო[31]. იმის გათვალისწინებით, რომ ამ ასაკში დაავადება იშვიათობაა, მიზეზად დასხივებას ასახელებენ. ჩერნობილის ფორუმის ექსპერტები მიიჩნევენ, რომ დროული დიაგნოსტიკისა და მკურნალობის სწორი კურსის შემთხვევაში, ეს დაავადება სიცოცხლისათვის საშიში არ არის, თუმცა მისგან სულ ცოტა 15 ადამიანი უკვე დაღუპულია. ექსპერტთა აზრით, ფარისებრი ჯირკვლის კიბოთი დაავადებულთა რიცხვი კიდევ მრავალი წლის მანძილზე გაიზრდება.

ზოგიერთი კვლევა აჩვენებს ლეიკემიის შემთხვევის რაოდენობის და კიბოს სხვა სახეების (ლეიკემიისა და ფარისებრი ჯირკვლის კიბოს გარდა) ზრდას, როგორც ლიკვიდატორებში, ისე დაბინძურებული ტერიტორიების მოსახლეობაში. ეს შედეგები საკამათოა და, ხშირად, სტატისტიკურად არასწორი. ავარიასთან დაკავშირებული ამ დაავადებების რისკის გაზრდის დამაჯერებელი მტკიცებულებები ჯერ არ არის მოპოვებული; თუმცა რუსეთში ლიკვიდატორების დიდ ჯგუფზე ჩატარებულმა კვლევებმა სიკვდილიანობის პროცენტის ზრდა აჩვენა. თუ ეს შედეგი სწორია, მაშინ 600 000 ლიკვიდატორს შორის, რომელთაც დასხივების დიდი დოზა მიიღეს, ავარიის შედეგად გაჩენილი კიბოთი სიკვდილიანობა გაიზრდება 100 000 ადამიანამდე.

ადრე მიღებული გამოცდილებით, მაგალითად, ჰიროსიმისა და ნაგასაკის ატომური დაბომბვისაგან დაშავებულებზე დაკვირვებისას, ცნობილია, რომ ლეიკემიით დაავადების რიცხვი დასხივებიდან რამდენიმე ათეული წლის შემდეგ შემცირდა. კიბოს სხვა შემთხვევებში სიტუაცია პირიქითაა. პირველი 10-15 წლის განმავლობაში დაავადების რისკი დაბალია, ხოლო შემდგომ კი იზრდება. თუმცა უცნობია, რამდენად მისაღებია ეს სტატისტიკური მაჩვენებლები, რადგან ჩერნობილის ატომური ელექტროსადგურის აფეთქებისას დაშავებულებმა გაცილებით დაბალი დოზა მიიღეს.

მემკვიდრეობითი დაავადებები

სხვადასხვა სახალხო ორგანიზაციები დაბინძურებულ ზონებში თანდაყოლილი პათოლოგიებისა და ბავშვთა სიკვდილიანობის ძალიან მაღალ პროცენტზე საუბრობს. "ჩერნობილის ფორუმის" ანგარიშის მიხედვით, გამოქვეყნებული სტატისტიკური კვლევები ამის დამაჯერებელ მტკიცებულებებს არ შეიცავს.

აღმოჩენილ იქნა 1986 და 1994 წლებში ბელორუსიის ზოგიერთ რეგიონში თანდაყოლილი პათოლოგიების რაოდენობის ზრდა, თუმცა ეს რიცხვი დაბინძურებულ რეგიონებსა და სუფთა რეგიონებში თანაბარი იყო. 1987 წელს დაფიქსირდა დაუნის სინდრომის რამდენიმე შემთხვევა.

ბავშვთა სიკვდილიანობა ძალიან მაღალია ჩერნობილის ავარიის შედეგად დაშავებულ სამივე ქვეყანაში. 1986 წლიდან სიკვდილიანობა შემცირდა, როგორც დაბინძურებულ რეგიონებში, ისევე სუფთებში. თუმცა დაბინძურებულ რეგიონებში საშუალო შემცირება უფრო ნელი იყო. ამას გარდა, რამდენიმე დაბინძურებულ რეგიონში ავარიამდე ბავშვთა სიკვდილიანობა საშუალოზე დაბალი იყო. ზოგიერთ ძლიერ დაბინძურებულ რეგიონებში აღნიშნულია სიკვდილიანობის ზრდა. გაურკვეველია, ეს შემთხვევები დაკავშირებულია რადიაციასთან, თუ სხვა მიზეზებთან — მაგალითად, ცხოვრების და სამედიცინო დახმარების დაბალ დონესთან.

ბელორუსიაში, რუსეთსა და უკრაინაში დამატებითი კვლევები ტარდება, რომლის შედეგებიც "ჩერნობილის ფორუმის" ანგარიშის გამოქვეყნების მომენტში არ იყო ცნობილი.

სხვა დაავადებები

კვლევებმა აჩვენა, რომ ლიკვიდატორები და დაბინძურებული ზონების მაცხოვრებლები სხვადასხვა დაავადებების მომატებული რისკის ქვეშ არიან; ისეთების, როგორცაა კატარაქტა, გულ-სისხლძარღვოვანი დაავადება და იმუნიტეტის დაქვეითება. "ჩერნობილის ფორუმის" ექსპერტებმა დაასკვნეს, რომ კატარაქტით დაავადება დაკავშირებულია ავარიის შედეგად გამოწვეულ დასხივებასთან. რაც შეეხება სხვა დაავადებებს, ამისათვის დამატებითი კვლევების ჩატარებაა საჭირო.

ამას გარდა, დაბინძურებული ტერიტორიების მოსახლეობას ევაკუაციით გამოწვეული სტრესის გამო ფსიქიკური დაავადებები განუვითარდა.

სადგურის შემდგომი ბედი

მეოთხე ბლოკში მომხდარი ავარიის შემდეგ ელექტროსადგურის მუშაობა შეჩერდა სახიფათო რადიაციული სიტუაციის გამო. თუმცა უკვე 1986 წლის ოქტომბერში, ტერიტორიის დეაქტივაციისა და სარკოფაგის აშენების შემდგომ, პირველი და მეორე ენერგობლოკები ახლიდან ამუშავდა. 1987 წელს ამუშავდა მესამე ბლოკიც.

1991 წელს მეორე ბლოკში გაჩნდა ხანძარი და ამავე წლის ოქტომბერში ის მთლიანად გამოვიდა მწყობრიდან. 1995 წლის დეკემბერში ხელი მოეწერა მემორანდუმს უკრაინის მთავრობას, ევროპის საბჭოსა და „დიდ შვიდიანს“ შორის, რომლის მიხედვითაც დაიწყო სადგურის 2000 წლისათვის დახურვის პროგრამა. 2000 წლის 15 დეკემბერს რეაქტორის მესამე ბლოკი სამუდამოდ დაკონსერვდა.

სარკოფაგი, რომელიც აფეთქებულ მეოთხე ენერგობლოკზე ააშენეს, თანდათანობით ინგრევა. მისი დანგრევის შემთხვევაში, საშიშროება ძირითადად განისაზღვრება რადიოაქტიური ნივთიერებების რაოდენობით, რომელიც მასში არის დარჩენილი. ოფიციალური მონაცემებით, ეს ციფრი იმ რაოდენობის 95%-ს აღწევს, რომელიც ავარიის მომენტში იყო. თუ ეს რიცხვი სწორია, მაშინ საფარის დანგრევა რადიოაქტიური ნივთიერებების ძალიან დიდ მანძილზე გაფანტვას გამოიწვევს.

2004 წლის მარტში რეკონსტრუქციისა და განვითარების ევროპულმა ბანკმა გამოაცხადა ტენდერი ჩერნობილის ატომური ელექტროსადგურის სარკოფაგის რეკონსტრუქციაზე. ტენდერის გამარჯვებულად 2007 წელს კომპანია NOVARKA — ფრანგული კომპანიების Vinci Construction Grands Projets-ს და BOUYGUES-ს გაერთიანებული საწარმო გამოცხადდა.[32]

რესურსები ინტერნეტში

 

მოვლენების აღწერა

ოფიციალური ინფორმაცია

დოკუმენტები

შედეგებისა და მიზეზების ალტერნატიული ვერსიები

სახალხო ორგანიზაციები და ვებ-გვერდები

სხვადასხვა

სქოლიო

  1. ↑ სიმართლე ჩერნობილის შესახებ - Н.Карпан. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2007-05-02. ციტირების თარიღი: 2007-05-02.
  2. ↑ ჩერნობილი 20 წლის შემდეგ. დანაშაული დასჯის გარეშე. გამოცემის თარიღი 2006 წელი.
  3. ↑ კურჩატოვსკის ინსტიტუტის მონაცემები საწვავის განაწილების შესახებ. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2006-02-05. ციტირების თარიღი: 2008-08-07.
  4. ↑ რკინა-ბეტონის ქცევა ჩერნობილის ატომური ელექტრო-სადგურის ავარიისას. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2012-04-17. ციტირების თარიღი: 2008-08-07.
  5. ↑ 5.0 5.1 ჩერნობილის ატომური ელექტროსადგურის მე-4 ბლოკის აფეთქების ფიზიკური ბუნება
  6. ↑ ჩერნობილის მონახაზი.. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2008-06-02. ციტირების თარიღი: 2008-08-07.
  7. ↑ ჩერნობილის ატომური ელექტრო-სადგურის ავარიის ინფორმაცია და მისი შედეგები
  8. ↑ ატომური უსაფრთხოების ჩერნობილის ცენტრი. ნამდვილად იყო აფეთქება BLEVE (აფეთქება გაფართოებული მდუღარე ორთქლით) ჩერნობილის ატომური ელექტრო სადგურზე ავარიის დროს?. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2008-01-30. ციტირების თარიღი: 2008-08-07.
  9. ↑ International Nuclear Safety Advisory Group. Summary Report on the Post-Accident Review on the Chernobyl Accident. Safety Series No. 75-INSAG-1. IAEA, Vienna, 1986.
  10. ↑ 10.0 10.1 ატომური ენერგიის საერთაშორისო სააგენტო. ჩერნობილის ავარია: დამატება INSAG-1. სერია გამოიცა № 75-INSAG-7 უსაფრთხოებისათვის. МАГАТЭ, ვენა, 1993.
  11. ↑ ჩერნობილი. იური შერბაკი ნიკოლოზის-ძე
  12. ↑ 12.0 12.1 ანატოლი დიალტოვი სტეფანეს-ძე. ჩერნობილი. როგორ მოხდა ეს... დაარქივებული 2008-07-02 საიტზე Wayback Machine.
  13. ↑ დივერსია ჩერნობილის ატომურ ელექტროსადგურზე. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2008-09-17. ციტირების თარიღი: 2008-08-16.
  14. ↑ ვერსიის ანალიზი: «მიწისძვრა — ავარიის მიზეზი». დაარქივებული 2008-12-03 საიტზე Wayback Machine. Н. Карпан
  15. ↑ ჩერნობილის სარკოფაგი. პასუხისმგებელი შემსრულებელი: ფიზიკა-მათემატიკის მეცნიერების დოქტორი, ბოროვოი ალექსანდრე ალექსანდრეს-ძე
  16. ↑ ჩერნობილის ავარიის შესახებ...ჩვენ 15 წელი გვატყუებდნენ… ბორის გორბაჩოვი. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2003-01-10. ციტირების თარიღი: 2008-08-16.
  17. ↑ „ჩერნობილის ავარია“ ბორის გორბაჩოვი, მოშკოვის ბიბლიოთეკა. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2008-11-19. ციტირების თარიღი: 2008-08-16.
  18. ↑ 18.0 18.1 ავარიის ბოლო საიდუმლოება." ბორის გორბაჩოვი(მკითხველის კომენტარებით). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2006-06-28. ციტირების თარიღი: 2008-08-16.
  19. ↑ კიდევ ერთხელ ჩერნობილის ავარიის შესახებ. კოპჩინსკი და შტეინბერგი. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2005-05-07. ციტირების თარიღი: 2008-08-16.
  20. ↑ 20.0 20.1 პრეს-კონფერენცია „ჩერნობილის ატომური ელექტრო სადგურის ავარიის გავლენა და მისი შედეგები ადამიანის ჯანმრთელობასა და ეკოსისტემაზე.. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2008-10-04. ციტირების თარიღი: 2008-08-21.
  21. ↑ ფედერალური კანონი N 24-აბზ. З „ინფორმატიზაციის, ინფორმაციის და მისი დაცვის შესახებ“
  22. ↑ 22.0 22.1 22.2 22.3 22.4 Chernobyl’s Legacy: Summary Report. დაარქივებული 2010-02-15 საიტზე Wayback Machine. Report of the UN Chernobyl Forum.
  23. ↑ გომელსკის შემსრულებელი კომიტეტის საიტი. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2007-05-10. ციტირების თარიღი: 2008-08-23.
  24. ↑ ვასილ სემაშკო, ჩერნობილი.ინფო. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2007-10-04. ციტირების თარიღი: 2008-08-23.
  25. ↑ საბჭოთა ბელორუსია. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2018-12-07. ციტირების თარიღი: 2008-08-23.
  26. ↑ ალა იაროშინსკაია. ჩერნობილი. სრულიად საიდუმლო. 02.06 2006.. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2011-03-27. ციტირების თარიღი: 2008-08-23.
  27. ↑ Guardian. Hell on Earth. Wednesday April 26, 2006
  28. ↑ Comparison of Damage among Hiroshima/Nagasaki, Chernobyl, and Semipalatinsk. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2008-12-20. ციტირების თარიღი: 2008-08-23.
  29. ↑ Greenpeace rejects Chernobyl toll
  30. ↑ ოლეგ ლარკო. ტყუილი ჩერნობილზე სეიფში და მიწაში ინახება. რუსეთის გაზეთი, 23.04.2003
  31. ↑ 31.0 31.1 Health Effects of the Chernobyl accident and special health care programmes. Report of the UN Chernobyl Forum.
  32. ↑ ახალ სარკოფაგს ჩერნობილის ატომური ელექტრო სადგურისათვის ფრანგები ააშენებენ 505 მილიონ ევროდ
მოძიებულია „https://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=ჩერნობილის_კატასტროფა&oldid=4630412“-დან