„Sesín“: Munur á milli breytinga

Fletta í gegnum breytingarskrá

← Eldri breyting

Efni eytt Efni bætt við

MyndræntWiki-texti

Innfellt

Nýjasta útgáfa síðan 22. október 2020 kl. 00:16

Rúbidín

Sesín

Barín

Fransín


Efnatákn	Cs
Sætistala	55
Efnaflokkur	Alkalímálmur
Eðlismassi	1879,0 kg/m³
Harka	0,2
Atómmassi	132,90545 g/mól
Bræðslumark	301,59 K
Suðumark	944,0 K
Efnisástand (við staðalaðstæður)	Vökvaform
Lotukerfið

Sesín eða sesíum (úr latínu: caesius, „himinblár“) er frumefni með efnatáknið Cs og sætistöluna 55 í lotukerfinu. Þetta er mjúkur, silfur-gulllitaður alkalímálmur. Það er einn af fimm málmum sem eru í vökvaformi við stofuhita. Sesín er þekktast fyrir notkun þess í atómklukkum.

Sesín er fyrsta frumefnið sem uppgötvaðist með litrófsgreiningu 1860, þar sem það þekktist af tveimur skærbláum línum.

Einkenni

Sesín er silfur-gylltur, mjúkur og sveigjanlegur málmur sem hefur minnstu jónunarorku allra frumefna. Það er sjaldgæfast ógeislavirku alkalímálmanna fimm (fransín er sjaldgæfasti alkalímálmurinn en það hefur engar stöðugar samsætur). Sesín, gallín, fransín, rúbidín og kvikasilfur eru einu málmarnir sem eru í vökvaformi við stofuhita.

Sesínhýdroxíð (CsOH) er mjög sterkur basi sem ætir gler auðveldlega. Þegar sesín hvarfast við kalt vatn verður sprenging. Það hvarfast líka við ís yfir -116 °C.

Sesín á sér 39 þekktar samsætur með atómmassa frá 112 til 151. Einungis ein af þessum samsætum, ¹³³Cs, er stöðug í náttúrunni. Flestar hinar samsæturnar hafa helmingunartíma frá nokkrum dögum að nokkrum sekúndum. Samsætan ¹³⁷Cs verður til við geislun í kjarnorkusprengingum og í kjarnorkuverum. Frá 1945 hefur nokkuð magn ¹³⁷Cs farið út í andrúmsloftið, mest í Tsjernóbylslysinu 1986. Þaðan fellur það til jarðar sem geislavirkt úrfelli en helmingunartími þess er 30,17 ár.

Notkun

Helsta notkun sesíns er í borvökva í olíuiðnaðinum vegna þess hve það er þétt, en jafnframt lítið geislavirkt.

Sesín er líka notað í atómklukkur sem halda nákvæmni sinni í þúsundir ára. Frá 1967 hefur grunneining tíma í alþjóðlega einingakerfinu byggt á eiginleikum sesíns.

Líkt og önnur frumefni í 1. flokki gengur sesín auðveldlega í samband við súrefni og er því notað sem fangefni í lofttæmdum ílátum.
Sesín er notað í sólarrafhlöður þar sem það lætur auðveldlega frá sér rafeindir.
Sesín var áður notað í jónavélum þar til xenon var tekið upp í staðinn.
Sesín er notað sem hvati í vetnisbindingu lífrænna efnasambanda.
Sesínflúoríð er notað víða sem basi í lífrænni efnafræði.
Sesíngufa er notuð í segulsviðsmælum.
Sesínnítrat er notað í blys sem gefa frá sér innrautt ljós.

Þessi efnafræðigrein er stubbur. Þú getur hjálpað til með því að bæta við greinina.

@@ Lína 4: / Lína 4: @@
 |vinstri=
 |hægri=Barín
-|Mynd = Cs,55.jpg|
+|Mynd =Cesium.jpg|
 Efnatákn = Cs|
 Sætistala = 55|
@@ Lína 15: / Lína 15: @@
 Efnisástand = Vökvaform}}
-[[Sesín]] er [[frumefni]] með [[efnatákn]]ið '''Cs''' og er númer 55 í [[lotukerfið|lotukerfinu]]. Þetta er mjúkur silfur-gulllitaður [[alkalímálmur]] sem er einn af minnsta kosti þremur [[málmar|málmum]] sem að eru í vökvaformi við [[stofuhiti|stofuhita]]. Þetta frumefni er þekktast fyrir notkun í [[atómklukka|atómklukkum]].
+'''Sesín''' eða '''sesíum''' (úr [[latína|latínu]]: ''caesius'', „himinblár“) er [[frumefni]] með [[efnatákn]]ið '''Cs''' og sætistöluna 55 í [[lotukerfið|lotukerfinu]]. Þetta er mjúkur, silfur-gulllitaður [[alkalímálmur]]. Það er einn af fimm [[málmar|málmum]] sem eru í vökvaformi við [[stofuhiti|stofuhita]]. Sesín er þekktast fyrir notkun þess í [[atómklukka|atómklukkum]].
+Sesín er fyrsta frumefnið sem uppgötvaðist með [[litrófsgreining]]u 1860, þar sem það þekktist af tveimur skærbláum línum.
+== Einkenni ==
+Sesín er silfur-gylltur, mjúkur og sveigjanlegur málmur sem hefur minnstu [[jónunarorka|jónunarorku]] allra frumefna. Það er sjaldgæfast ógeislavirku alkalímálmanna fimm (fransín er sjaldgæfasti alkalímálmurinn en það hefur engar stöðugar samsætur). Sesín, [[gallín]], [[fransín]], [[rúbidín]] og [[kvikasilfur]] eru einu málmarnir sem eru í vökvaformi við stofuhita.
+[[Sesínhýdroxíð]] (CsOH) er mjög sterkur [[basi]] sem ætir gler auðveldlega. Þegar sesín hvarfast við kalt vatn verður sprenging. Það hvarfast líka við ís yfir -116&nbsp;°C.
+Sesín á sér 39 þekktar [[samsæta|samsætur]] með [[atómmassi|atómmassa]] frá 112 til 151. Einungis ein af þessum samsætum, <sup>133</sup>Cs, er stöðug í náttúrunni. Flestar hinar samsæturnar hafa [[helmingunartími|helmingunartíma]] frá nokkrum dögum að nokkrum sekúndum. Samsætan <sup>137</sup>Cs verður til við geislun í [[kjarnorkusprenging]]um og í [[kjarnorkuver]]um. Frá 1945 hefur nokkuð magn <sup>137</sup>Cs farið út í andrúmsloftið, mest í [[Kjarnorkuslysið í Tjernobyl|Tsjernóbylslysinu]] 1986. Þaðan fellur það til jarðar sem [[geislavirkt ofanfall|geislavirkt úrfelli]] en helmingunartími þess er 30,17 ár.
+== Notkun ==
+Helsta notkun sesíns er í [[borvökvi|borvökva]] í [[olíuiðnaður|olíuiðnaðinum]] vegna þess hve það er þétt, en jafnframt lítið geislavirkt.
+Sesín er líka notað í atómklukkur sem halda nákvæmni sinni í þúsundir ára. Frá 1967 hefur grunneining tíma í [[Alþjóðlega einingakerfið|alþjóðlega einingakerfinu]] byggt á eiginleikum sesíns.
+* Líkt og önnur frumefni í 1. flokki gengur sesín auðveldlega í samband við [[súrefni]] og er því notað sem [[fangefni]] í lofttæmdum ílátum.
+* Sesín er notað í [[sólarrafhlaða|sólarrafhlöður]] þar sem það lætur auðveldlega frá sér [[rafeind]]ir.
+* Sesín var áður notað í [[jónavél]]um þar til [[xenon]] var tekið upp í staðinn.
+* Sesín er notað sem [[hvati]] í [[vetnisbinding]]u lífrænna efnasambanda.
+* [[Sesínflúoríð]] er notað víða sem [[basi]] í [[lífræn efnafræði|lífrænni efnafræði]].
+* Sesíngufa er notuð í [[segulsviðsmælir|segulsviðsmælum]].
+* [[Sesínnítrat]] er notað í blys sem gefa frá sér [[innrautt]] ljós.
 {{Stubbur|efnafræði}}
@@ Lína 21: / Lína 44: @@
 [[Flokkur:Frumefni]]
 [[Flokkur:Alkalímálmar]]
-[[af:Sesium]]
-[[ar:سيزيوم]]
-[[be:Цэзій]]
-[[bg:Цезий]]
-[[bn:সিজিয়াম]]
-[[bs:Cezijum]]
-[[ca:Cesi]]
-[[co:Cesiu]]
-[[cs:Cesium]]
-[[cv:Цези]]
-[[cy:Cesiwm]]
-[[da:Cæsium]]
-[[de:Caesium]]
-[[el:Καίσιο]]
-[[en:Caesium]]
-[[eo:Cezio]]
-[[es:Cesio]]
-[[et:Tseesium]]
-[[eu:Zesio]]
-[[fa:سزیم]]
-[[fi:Cesium]]
-[[fr:Césium]]
-[[fur:Cesi]]
-[[ga:Caeisiam]]
-[[gl:Cesio]]
-[[gv:Kaishum]]
-[[hak:Set]]
-[[he:צסיום]]
-[[hi:सीज़ियम]]
-[[hr:Cezij]]
-[[ht:Sezyòm]]
-[[hu:Cézium]]
-[[hy:Ցեզիում]]
-[[id:Sesium]]
-[[io:Cesio]]
-[[it:Cesio (elemento)]]
-[[ja:セシウム]]
-[[jbo:blasodna]]
-[[kn:ಸೀಸಿಯಮ್]]
-[[ko:세슘]]
-[[ku:Sezyûm]]
-[[la:Caesium]]
-[[lb:Cäsium]]
-[[lij:Çesio (elemento)]]
-[[lt:Cezis]]
-[[lv:Cēzijs]]
-[[mk:Цезиум]]
-[[ml:സീസിയം]]
-[[mr:सिझियम]]
-[[ms:Sesium]]
-[[nds:Cäsium]]
-[[nl:Cesium]]
-[[nn:Cesium]]
-[[no:Cesium]]
-[[oc:Cèsi]]
-[[pl:Cez]]
-[[pnb:سیزیم]]
-[[pt:Césio]]
-[[qu:Sesyu]]
-[[ro:Cesiu]]
-[[ru:Цезий]]
-[[sah:Сезиум]]
-[[scn:Cesiu (elementu)]]
-[[sh:Cezijum]]
-[[simple:Caesium]]
-[[sk:Cézium]]
-[[sl:Cezij]]
-[[sr:Цезијум]]
-[[stq:Cesium]]
-[[sv:Cesium]]
-[[sw:Caesi]]
-[[ta:சீசியம்]]
-[[te:సీసియం]]
-[[th:ซีเซียม]]
-[[tr:Sezyum]]
-[[ug:سېزىي]]
-[[uk:Цезій]]
-[[ur:سیزیئم]]
-[[vi:Xêzi]]
-[[wa:Ceziom]]
-[[yo:Caesium]]
-[[zh:铯]]
-[[zh-yue:銫]]