Lingua Franca Nova
| Lingua Franca Nova | |||
|---|---|---|---|
| Elefen | |||
| Klasifikuro: | • Konstruktita linguo • Helpolinguo • Lingua Franca Nova | ||
| Oficala stando | |||
| Regulata da: | La Asosia per LFN | ||
| Kodexi | |||
| ISO 639-1: | lfn | ||
| ISO 639-2: | lfn | ||
 | |||
| Videz anke: {{{Videz_anke}}} – Linguaro | |||
Lingua franca nova od Elefen, esas konstruktita helpolinguo da la psikologiisto C. George Boeree en l'universitato Shippensburg, Pensilvania, en 1998. Lingua Franca Nova bazesas sur Franciana, Italiana, Portugalana, Hispaniana e Kataluniana, ed esas simila a kreola linguo. La linguo esas fonetike skribita da 22 literi de Latina alfabeto.
Introdukto
[redaktar | redaktar fonto]Lingua Franca Nova (“elefen”) esas tre simpla, regulara e facile lernebla konstruktita linguo por internaciona komunikado. Segun lua parolanti, ol havas diversa qualesi:
- Ol havas limitizita fonemaro. Ol sonas simile a l'Italiana o a la Hispana.
- Ol esas fonetike espelata. Segun lua parolanti, nula infanto devus pasar yari lernante neregulozaji.
- Ol havas kompleta reguloza gramatiko, simile a mondala kreoli.
- Ol havas limitizita e completa reguloza kolekto de produktiva afixi por parolo-derivado.
- Ol havas bone definita reguli por vort-ordino, quale diversa importanta lingui.
- Olua vortaro esas forte apogata sur moderna latinida lingui. Ca lingui havas granda nombro di parolanti ed esas influiva. Li kontributis kun multa vorti ank uzata en l'Angla.
- Ol projetesis por aceptar naturale Latina e Greka teknikala neologismi, multe uzata tra la mondo.
- Ol projetesis por semblar relative "naturala" a ti qui parolas Latinida lingui, sen esar plu desfacila por altri.
Gramatiko
[redaktar | redaktar fonto]La gramatiko di Elefen esas simpliguro dil komuna gramatiko di la latinida lingui Kataluniana, Franciana, Italiana, Portugalana e Hispaniana. Konseque, ol similas la gramatiki di latinida kreoli quale la Haitiana, la kreola linguo di Kabo Verda, la Papiamento, e la Chavacano.
L'alfabeto
[redaktar | redaktar fonto]Lingua Franca Nova uzas amba Latina alfabeto, kun 22 literi:
| Latina | a | b | c | d | e | f | g | h | i | j | l | m | n | o | p | r | s | t | u | v | x | z |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| IFA | /a/~/ɑ/ | /b/ | /k/ | /d/ | /e/~/ɛ/ | /f/ | /g/ | /h/ | /i/, /j/ | /ʒ/ | /l/ | /m/ | /n/, /ŋ/ | /o/~/ɔ/ | /p/ | /r/ | /s/ | /t/ | /u/, /w/ | /v/ | /ʃ/ | /z/ |
K (k), Q (q), W (w) e Y (y) ne aparas en ordinara vorti. En cirkum cent internaciona vorti de ne-Romanca origino, W povas skribesar por U, ed Y por I, por faciligi la espelado: ioga/yoga, piniin/pinyin, sueter/sweter, ueb/web. Exter to, K, Q, W ed Y uzesas nur por konservar la originala formi de propra nomi e ne-Elefena vorti.
H anke ne esas komuna, ma lo fondesas en kelka teknikala e kulturala termini.
Mayuskuli
[redaktar | redaktar fonto]Mayuskulo uzesas en la komenco dil unesma parolo en frazo.
Mayuskuli anke uzesas en la komenco de propra nomi. Kande propra nomo konsistas ek plura paroli, singla parolo mayuskuligesas ultre paroli quale la e de:
- Personi, reala, o imaginala, ultre personigita animali e kozi
- Maria, San Paulo, Barack Obama, Jan de Hartog, Seniora Braun, Oscar de la Renta, Mickey Mouse
- Organizuri (exemple firmi, societi)
- Ikea, Nasiones Unida, Organiza Mundal de Sania
- Politikala enti (exemple nacioni, stati, urbi)
- Frans, Atina, Site de New York, Statos Unida de America
- Geografiala loki (exemple fluvii, oceani, lagi, monti)
- la Alpes, Rio Amazon, Mar Atlantica
- Literi de l'alfabeto
- E, N
Ma kon tituli de verki de arto e literaturo, nur l'unesma vorto de la titolo mayuskulesas (kon ula propra nomi qui aparas):
- Un sonia de un note de mediaestate – Sonjo dum somera nokto
- La frates Karamazov – La frati Karamazov
- Tocata e fuga en D minor – Toccata and Fugue in D Minor
Kelkafoye, quale en averti, mayuskuli uzesas per EMFAZAR kompleta paroli o frazi.
Elefen uzas minuskuli en loki ube kelka lingui uzas mayuskuli:
- Dii dil semano
- lundi, jovedi – lundio, jovdio
- Monati
- marto, novembre – marto, novembro
- Festi e simila okazioni
- natal, ramadan, pascua – Kristonasko, Ramadan, pasko
- Yarcento
- la sentenio dudes-un – la duadek-e-unesma yarcento
- Lingui e populi
- catalan, xines – Kataluniano, Chiniano
- Abreviuri
- lfn, pf
Literonomi
[redaktar | redaktar fonto]Onu uzas la sequanta silabi por nomar literi, exemple quande onu espelas vorti:
- a be ce de e ef ge hax i je ka el em en o pe qua er es te u ve wa ex ya ze
Ici esas substantivi e pluraligebla: as, bes, efes.
Skribe onu povas simple prezentar la literi ipsa, mayuskuligita, adicionante -s por la pluralo:
- La parola “matematica” ave tre As, du Ms (prononco: emes), e un E. – La vorto “matematica” havas tri A-i, du M-i, ed unu E.
Substantivi
[redaktar | redaktar fonto]La substantivo esas kustume introduktata kun determinanti, e lo povas esar sequata da adjektivi e preposicionala frazi por krear substantiva frazo.
Pluralo
[redaktar | redaktar fonto]Onu adjuntas -s a la substantivo por plurigar ol. Se la singulara vorto finigas per konsonanto, onu adjuntas -es vicee. La plurala chanjo ne chanjas la acento dil vorto.
- gato, gatos
- om, omes
Adjektivo ke deskriptas substantivo ne chanjas kande la substantivo esas pluralo. Ma kande onu uzas adjektivo kom substantivo, onu povas plurigar ol.
- la bones, la males, e la feas
- multe belas
Ula nomi ke esas plurala en ula lingui esas singulara en Lingua Franca Nova:
- El regarda un sisor con un binoculo.
- On usa un bretela per suporta sua pantalon.
- Me ia compra esta oculo de sol en Nederland.
Adjektivi
[redaktar | redaktar fonto]Adjektivo esas parolo qua modifikas la signifiko dil substantivo. Tipala adjektivi prezentas la qualesi, de to, quo ilia substantivi indikas.
En Elefen, adjektivi ne chanjesas por montrar nombri e sexuo.
Vortordo
[redaktar | redaktar fonto]La maxim multa adjektivi sequas la substantivo, qua ili modifikas. Ma bon ("bona") e mal ("mala"), stacas kustume avan la substantivo, ecepte se ili mem esas modifikita:
- un bon can – bona hundo
- un can plu bon – plu bona hundo (modifikita de plu)
- la mal enfante – la mala infanto
- un mal can bon instruida – mala hundo bone instruktita
- bon enfantes mal comprendeda – bona infanti male komprenita
Maxim ofte, onu povas adjuntar plu di unu adjektivo post la substantivo sen induktar konfuzo. Ma kelkafoye, oni mustas komprenar unu dil adjektivi anke kom adverbo, qua modifikas la signifiko dil sequanta adjektivo. Onu povas pozar e inter adjektivi por evitar la konfuzo:
- la nara vera longa – la vere longa rakonto (vera = adverbo)
- la nara vera e longa – la vera (e) longa rakonto (vera = adjektivo)
- la om grande, forte, e stupida – la granda forta stupida viro (tri adjektivi)
Kelkafoye, onu pozas adjektivo avan la substantivo: por stilo en poezio o rakonti, o kande onu havas du simila adjektivi:
- la peti casa bela – la bela mikra domo
- un fea arbor vea – leda arbo olda
La plu komuna adjektivi por avansubstantiva uzado esas la maxim simpla e maxim kurta, kom exemple bela, fea, nova, vea, grande, e peti.
Adverbi
[redaktar | redaktar fonto]Jus kom adjektivi esas vorti qui modifikas substantivi, tale adverbi esas vorti qui modifikas preske omna ceteri, quale verbi, adjektivi, altra adverbi, determinanti, prepozicioni, substantiva frazi, e mem integra frazi. Tipike, adverbi donas informi pri loko, tempo, cirkonstanco, kauzo, maniero, o grado.
Literaturo
[redaktar | redaktar fonto]L'unesma originala novelo publikigita en Lingua Franca Nova esas La xerca per Pahoa, skribita da Vicente Costalago en 2020. La duesma originala novelo publikigita en Lingua Franca Nova esas La marcia nonconoseda, anke da Vicente Costalago, publikigita en 2022[1].
Exemplo
[redaktar | redaktar fonto]Patro nia en Ido e Lingua Franca Nova:
| Lingua Franca Nova | Ido |
|---|---|
| Nos Padre ci es en la sielo, | Patro nia qua esas en la cieli, |
| Ta ce tu nom es santida. | Vua nomo santigesez; |
| Ta ce tu rena veni. | Vua regno arivez; |
| Ta ce tu vole aveni | Vua volo esez obediata, |
| sur la tera como en la sielo. | Quale en la cielo, anke (tale) sur la tero. |
| Dona oji nos pan dial a nos, | Nia singladi’ panon donez a ni cadie, |
| e pardona nos detas, | E remisez a ni nia debaji, |
| como nos pardona nos detores, | Quale anke ni remisas a nia debanti, |
| e no condui nos a tenta, | E ne duktez ni aden la tento, |
| ma libri nos de malia. | Ma liberigez ni de lo mala. |