«Էգէական Ծով» խմբագրումներու միջեւ տարբերութիւն
Content deleted Content added
HoMen (քննարկել | Ներդրումներ) No edit summary Պիտակ: տեսողական խմբագրում Առձեռն խմբագրում Խմբագրում կայքի առձեռն տարբերակէն |
→Պատկերասրահ: -Պատկեր |
||
| (նոյն մասնակիցի ցոյց չտրուած 2 միջանկեալ վերանայումներ) | |||
| Տող 10. | Տող 10. | ||
|դասաւորում=|պատկերի չափ=|Ծաւալ=|ծանօթագրութիւն=|քարտէսի տարբերակ=|քարտէսի տարբերակ2=|քարտէզի նկարագրութիւն=|քարտէսի նկարագրութիւն=|նկարագրութիւն2=Եգէական Ծով - Պալքանեան թերակղզիին հարաւ-արեւելքը․ կը տարածուի Յունաստանի եւ Թուրքիոյ միջեւ։}} |
|դասաւորում=|պատկերի չափ=|Ծաւալ=|ծանօթագրութիւն=|քարտէսի տարբերակ=|քարտէսի տարբերակ2=|քարտէզի նկարագրութիւն=|քարտէսի նկարագրութիւն=|նկարագրութիւն2=Եգէական Ծով - Պալքանեան թերակղզիին հարաւ-արեւելքը․ կը տարածուի Յունաստանի եւ Թուրքիոյ միջեւ։}} |
||
[[Պատկեր:Aegean Sea map bathymetry-fr.jpg|մինի|աջից|Էգէական Ծովը իր բազմաթիւ կղզիներով․ անկէ ծնունդ առաւ Արգիփելաղօ անունը- The Aegean Sea with its large number of islands is the origin of the term archipelago.]] |
[[Պատկեր:Aegean Sea map bathymetry-fr.jpg|մինի|աջից|Էգէական Ծովը իր բազմաթիւ կղզիներով․ անկէ ծնունդ առաւ Արգիփելաղօ անունը- The Aegean Sea with its large number of islands is the origin of the term archipelago.]] |
||
'''Էգէական Ծով'''<ref>{{ՏՈՒՏ|section=II.A.3|page=55}}</ref>, յուն․՝ ''Αιγαίο πέλαγος'' կիսափակ ծով [[Միջերկրական Ծով|Միջերկրական ծով]]<nowiki/>ուն աւազանին մէջ, արեւելեան մասին, [[Յունաստան]]ի եւ [[Փոքր Ասիա|Փոքր Ասիոյ]] միջեւ։ Հին ժամանակներուն կը կոչուէր նաեւ Արքիփելաղոս ''Αρχιπέλαγος''։ Կ'ողողէ [[Յունաստան]]ի եւ [[Թուրքիա|Թուրքիոյ]] ափերը։ Տարտանելի եւ Վոսփորի նեղուցներուն միջոցաւ յաջորդաբար Մարմարայի եւ [[Սեւ Ծով]] |
'''Էգէական Ծով'''<ref>{{ՏՈՒՏ|section=II.A.3|page=55}}</ref>, յուն․՝ ''Αιγαίο πέλαγος'' կիսափակ ծով [[Միջերկրական Ծով|Միջերկրական ծով]]<nowiki/>ուն աւազանին մէջ, արեւելեան մասին, [[Յունաստան]]ի եւ [[Փոքր Ասիա|Փոքր Ասիոյ]] միջեւ։ Հին ժամանակներուն կը կոչուէր նաեւ Արքիփելաղոս ''Αρχιπέλαγος''։ Կ'ողողէ [[Յունաստան]]ի եւ [[Թուրքիա|Թուրքիոյ]] ափերը։ Տարտանելի եւ Վոսփորի նեղուցներուն միջոցաւ յաջորդաբար Մարմարայի եւ [[Սեւ Ծով|Սեւ]] Ծովերուն կը միանայ։ Տարածութիւնն է 240.000 քմ<sup>2</sup>, առաւելագոյն խորութիւնը 2561 մ. ([[Կրետէ]] եւ [[Քիքլատես]] կզիներուն միջեւ)։ Կ՛ընդգրկէ հարիւրաւոր մեծ ու փոքր կղզիներ, ժայռակղզիներ<ref name=":0">[https://www.onalert.gr/ellinotourkika/aigaio-ola-osa-prepei-na-xeroume-gia-aoz-yfalokripida/109192/ Onalert ելեկտ․ թերթ․ յունարթքական վէճեր․ օրէնքի սահմանում{{ref-el}} ]</ref>։ Գլխաւոր նաւահանգիստներն են [[Փիրէա|Փիրէան]], [[Սալոնիկ|Սելանիկ]]ը, եւ Զմիւռնիան ([[Իզմիր]])ը։ |
||
== Անուանում == |
== Անուանում == |
||
[[Պատկեր:Theseus Minotaur BM Vase E84.jpg|մինի|ձախից|Թիսէան կը սպաննէ [[Մինոթաւրոս|Մինոդաւրոն]]․ անօթագրութիւն |
[[Պատկեր:Theseus Minotaur BM Vase E84.jpg|մինի|ձախից|Թիսէան կը սպաննէ [[Մինոթաւրոս|Մինոդաւրոն]]․ անօթագրութիւն Ք․Ա․440-430 թուական]] |
||
Անուանումին համար, շատ տարբերակներ կան։ Ըստ հին յունական առասպելի մը՝ անուանումը յառաջացած է [[Աթէնք]]<nowiki/>ի |
Անուանումին համար, շատ տարբերակներ կան։ Ըստ հին յունական առասպելի մը՝ անուանումը յառաջացած է [[Աթէնք]]<nowiki/>ի [[Էգէաս|Էղէոս]] արքայի անունէն։ Էղէասի որդին՝ [[Թիսէաս]] կ՛անցնի [[Կրետէ]] կղզին [[Մինոթաւրոս]] հրէշը սպաննելու համար, որպէսզի Աթէնքը ազատէ [[Մինոասեան քաղաքակրթութիւն|Մինոասեան]] գերիշխանութենէն ու անոր հարկ տալէն։ Էղէաս (Եգէոս) եւ Թիսէաս կը պայմանաւորուին թէ՝ յաղթանակով վերադառնալու պարագային, Թիսէաս նաւուն սեւ առագաստները պիտի փոխարինէ սպիտակ առագաստներով։ Սակայն, յաղթանակէն ետք Թիսէաս կը մոռնայ առագաստները փոխել։ Հայրը տեսնելով սեւ առագաստներով վերադարձող նաւը, կը կարծէ թէ որդին սպաննուած է եւ [[Սունիօ]] հրուանդանի (Ատիկէի- թերակղզի- նահանգին հարաւային ծայրամասը) [[Փոսիտոն (Փոսիտոնաս)|Փոսիտոնի]] տաճարէն ինքզինքը ծովը կը նետէ։ Այդ օրէն ծովը կը կոչուի Էգէական։<ref>{{cite book|title=Աշխարհագրական անունների բառարան|author=Հ. Ղ. Գրգեարեան, Ն. Մ. Յարութիւնեան|first=|publisher=«Լույս»|year=1987|isbn=|location=Երեւան|page=|pages=}}</ref> |
||
[[Պատկեր:Cape Sounion AC.JPG|մինի|ձախից|Սունիոյ հրուանդան, Փոսիտոնի տաճարը․ նկարը կը դիտէ հիւսիս արեւմուտքը]] |
[[Պատկեր:Cape Sounion AC.JPG|մինի|ձախից|Սունիոյ հրուանդան, Փոսիտոնի տաճարը․ նկարը կը դիտէ հիւսիս արեւմուտքը]] |
||
Ստուգաբանութեան մը համաձայն, անունը առաջացած է հին յունարէնի էղեալոս ''αιγιαλός'' բառէն, կը նշանակէ ծովափ․ ըստ «[[Իլիական]]» եւ «[[Ոդիսական]]» դիւցազներգութիւններուն, ծովու աստուծոյ Փոսիտոնային բնակութեան վայրը։ |
Ստուգաբանութեան մը համաձայն, անունը առաջացած է հին յունարէնի էղեալոս ''αιγιαλός'' բառէն, կը նշանակէ ծովափ․ ըստ «[[Իլիական]]» եւ «[[Ոդիսական]]» դիւցազներգութիւններուն, ծովու աստուծոյ [[Փոսիտոն (Փոսիտոնաս)|Փոսիտոնային]] բնակութեան վայրը։ |
||
Ֆրանքներու ժամանակ, բիւզանդացի կայսր Միքայէլ Ը․ Փալէոլողոն եւ Վենետիկցիները, Էգէական Ծովը Արխիփելաղօ (Արգիփելաղօ) ''Αρχιπέλαγο'' եզրով կը բնորոշէին․ ձեւազեղծութիւն՝ յունարէն Էգէական Ովկիանոս ''Αιγαίο πέλαγος'' անուանման։ Ժամանակակից յունարէն լեզուն այս անուանումով այժմ Ծովուն կղզիներուն ամբողջութիւնը կը հիմնաւորէ։ |
Ֆրանքներու ժամանակ, բիւզանդացի կայսր Միքայէլ Ը․ Փալէոլողոն եւ Վենետիկցիները, Էգէական Ծովը Արխիփելաղօ (Արգիփելաղօ) ''Αρχιπέλαγο'' եզրով կը բնորոշէին․ ձեւազեղծութիւն՝ յունարէն Էգէական Ովկիանոս ''Αιγαίο πέλαγος'' անուանման։ Ժամանակակից յունարէն լեզուն այս անուանումով այժմ Ծովուն կղզիներուն ամբողջութիւնը կը հիմնաւորէ։ |
||
| Տող 24. | Տող 24. | ||
=== Սահմաններ === |
=== Սահմաններ === |
||
[[Պատկեր:Locatie Egeische Zee.PNG|մինի|աջից|Էգէական ծովուն սահմանները, Միջերկրական ծովուն հիւսիս արեւելքի մաս]] |
[[Պատկեր:Locatie Egeische Zee.PNG|մինի|աջից|Էգէական ծովուն սահմանները, Միջերկրական ծովուն հիւսիս արեւելքի մաս]] |
||
Երեք կողմերէ ծովուն սահմանները ցամաքամաս եւ կամ՝ թերակղզի են։ Հարաւէն, կղզիներու շարք մը, Էգէականը [[Միջերկրական Ծով|Միջերկրական]]<nowiki/>ի արեւելեան աւազանէն կը բաժնէ․ [[Քիթիրա (կղզի)|Քիթիրա]] ''Kythera'', [[ |
Երեք կողմերէ ծովուն սահմանները ցամաքամաս եւ կամ՝ թերակղզի են։ Հարաւէն, կղզիներու շարք մը, Էգէականը [[Միջերկրական Ծով|Միջերկրական]]<nowiki/>ի արեւելեան աւազանէն կը բաժնէ․ [[Քիթիրա (կղզի)|Քիթիրա]] ''Kythera'', [[Անտիքիթիրա]] ''Antikythera'', [[Կրետէ]] ''Crete'', [[Քասոս]] ''Kasos'', [[Քարփաթոս]] ''Karpathos'' եւ [[Ռոտոս (կղզի)|Ռոտոս]] ''Rhodes''։ Արեւելքի թերակղզին, [[Փոքր Ասիա|Փոքր Ասիոյ]] արեւմտեան ափերը, ծովուն արեւելեան սահմաններն են, իսկ [[Յունաստան]]<nowiki/>ի մայր ցամաքամասը անոր արեւմտեան սահմանն է։ |
||
=== Ենթակառոյցներ === |
=== Ենթակառոյցներ === |
||
| Տող 43. | Տող 43. | ||
''Բուն արձանագրութիւն՝ Եգէական Ծովուն Կղզեխումբերն ու կղզիները''[https://en.wikipedia.org/wiki/List_of_Aegean_Islands] |
''Բուն արձանագրութիւն՝ Եգէական Ծովուն Կղզեխումբերն ու կղզիները''[https://en.wikipedia.org/wiki/List_of_Aegean_Islands] |
||
Էգէական Ծովուն կղզիները բոլորն ալ, ի բացառեալ երկուքէ (Իմվրոս եւ Թենետոս), [[Յունաստան]]<nowiki/>ին կը պատկանին։ Անոնք կը բաժնուին եօթը խումբերու։ |
Էգէական Ծովուն կղզիները բոլորն ալ, ի բացառեալ երկուքէ ([[Իմվրոս]] եւ [[Թենետոս]]), [[Յունաստան]]<nowiki/>ին կը պատկանին։ Անոնք կը բաժնուին եօթը խումբերու։ |
||
==== Հիւսիս արեւելեան կղզիները, թիւով 35 ==== |
==== Հիւսիս արեւելեան կղզիները, թիւով 35 ==== |
||
| Տող 144. | Տող 144. | ||
|Θασοπουλα Thasopoula |
|Θασοπουλα Thasopoula |
||
|- |
|- |
||
|[[ |
|[[Թիմենա]] |
||
|Θύμαινα Thimena |
|Θύμαινα Thimena |
||
|- |
|- |
||
| Տող 177. | Տող 177. | ||
|Εύβοια Evia |
|Εύβοια Evia |
||
|- |
|- |
||
|[[Լիհատոնիսիա]] |
|[[Լիհատես կղզեխումբ|Լիհատոնիսիա]] |
||
|Λιχαδονήσια Lichadonisia (Μονολιά & Στρογγύλη) |
|Λιχαδονήσια Lichadonisia (Μονολιά & Στρογγύλη) |
||
|- |
|- |
||
| Տող 293. | Տող 293. | ||
|Δήλος Dhilos |
|Δήλος Dhilos |
||
|- |
|- |
||
|[[ |
|[[Տեսփոդիքօ]] |
||
|Δεσποτικό Despotikó |
|Δεσποτικό Despotikó |
||
|- |
|- |
||
| Տող 439. | Տող 439. | ||
==== Տոտեքանիսա, թիւով՝ 51 ==== |
==== Տոտեքանիսա, թիւով՝ 51 ==== |
||
[[Տոտեքանիսա|Տոտեքանիսայի]] կղզիները։[[Պատկեր:ArkiVillage.jpg|մինի|ձախից|Արքի]] |
[[Տոտեքանիսա|Տոտեքանիսայի]] կղզիները։[[Պատկեր:ArkiVillage.jpg|մինի|ձախից|Արքի]] |
||
[[Պատկեր:ΦΚΧ ( |
[[Պատկեր:20150811 Astypalaia ΦΚΧ (07).jpg|մինի|ձախից|Աստիփալէա, արեւածագ]] |
||
[[Պատկեր:Calymnos harbour.jpg|մինի|ձախից|Քալիմնոս]] |
[[Պատկեր:Calymnos harbour.jpg|մինի|ձախից|Քալիմնոս]] |
||
[[Պատկեր:Ὀλυμπος Καρπάθου.jpg|մինի|ձախից|Քարփաթոս]] |
[[Պատկեր:Ὀλυμπος Καρπάθου.jpg|մինի|ձախից|Քարփաթոս]] |
||
| Տող 467. | Տող 467. | ||
|Αλιμιά Alimiá |
|Αλιμιά Alimiá |
||
|- |
|- |
||
|[[Ասթաքիդոնիսիա| |
|[[Ասթաքիդոնիսիա]] ([[Ասթաքիդա]] եւ [[Ասթաքիդոփուլօ|Ասթաքիդոփուլօ)]] |
||
|Αστακιδονήσια (Αστακίδες) Astakidonisia (Astakides) |
|Αστακιδονήσια (Αστακίδες) Astakidonisia (Astakides) |
||
(Αστακίδα & Σιάλ/Σύλα/Φωκά & Νήμο & Αστακιδόπουλο/Ατσακιδόπουλο) |
(Αστακίδα & Σιάλ/Σύλα/Φωκά & Νήμο & Αστακιδόπουλο/Ατσακιδόπουλο) |
||
| Տող 534. | Տող 534. | ||
|Λέβιθα Lévitha |
|Λέβιθα Lévitha |
||
|- |
|- |
||
|[[Լիատի կղզիակներ]]՝ Մեծ ու Փոքր |
|[[Լիատի կղզիակներ]]՝ [[Մեղալօ Լիվատի, Լերոս|Մեծ]] ու Փոքր |
||
|Νησίδες Λιάδι (Λιβάδι) Nisides Liadi (Livadhi) (Μεγάλο Λιάδι & Μικρό Λιάδι) |
|Νησίδες Λιάδι (Λιβάδι) Nisides Liadi (Livadhi) (Μεγάλο Λιάδι & Μικρό Λιάδι) |
||
|- |
|- |
||
| Տող 586. | Տող 586. | ||
|Στρογγυλή Νισύρου Stroggyli Nisyrou |
|Στρογγυλή Νισύρου Stroggyli Nisyrou |
||
|- |
|- |
||
|[[Սթրոկիլի, Քասթելոռիզօ| |
|[[Սթրոկիլի, Քասթելոռիզօ|Սթրոկիլի]] - Քաստելորիզօ կղզիին |
||
|Στρογγύλη Strongyli |
|Στρογγύλη Strongyli |
||
|- |
|- |
||
| Տող 632. | Տող 632. | ||
|Δία Dia |
|Δία Dia |
||
|- |
|- |
||
|[[Տիոնիսիադես]] |
|||
|[[Տիոնիսիատես]] |
|||
|Διονυσιάδες (Γιανυσάδες) (Γιανυσάδα & Δραγονάδα & Παξιμάδα & Παξιμαδάκι) |
|Διονυσιάδες (Γιανυσάδες) (Γιανυσάδα & Δραγονάδα & Παξιμάδα & Παξιμαδάκι) |
||
|- |
|- |
||
|[[Էլաֆոնիսի, |
|[[Էլաֆոնիսի, Խանիա]] |
||
|Ελαφονήσι Χανίων Elafonisi Chanion |
|Ελαφονήσι Χανίων Elafonisi Chanion |
||
|- |
|- |
||
| Տող 650. | Տող 650. | ||
|Κουφονήσι Koufonisi |
|Κουφονήσι Koufonisi |
||
|- |
|- |
||
|[[ |
|[[Լութրօ]] |
||
|Λουτρό Loutro |
|Λουτρό Loutro |
||
|- |
|- |
||
| Տող 678. | Տող 678. | ||
''{կապուած յօդուած՝ [[Յունաստան#Գետեր|Յունաստան#Գետեր}]]'' |
''{կապուած յօդուած՝ [[Յունաստան#Գետեր|Յունաստան#Գետեր}]]'' |
||
Ծովուն մէջ թափող գլխաւոր գետերն են՝ [[Ինահոս]] - Պելոպոնեսի Արղոլիտա նահանգ ''Ίναχος (Αργολίδα)'', [[Սփերհիոս]] եւ [[Փինիոս]] - Թեսալիա ''Σπερχειός, Πηνειός (Θεσσαλία)'', [[Ալիաքմոնաս]], [[ |
Ծովուն մէջ թափող գլխաւոր գետերն են՝ [[Ինահոս]] - Պելոպոնեսի Արղոլիտա նահանգ ''Ίναχος (Αργολίδα)'', [[Սփերհիոս]] եւ [[Փինիոս (Թեսալիա)|Փինիոս]] - Թեսալիա ''Σπερχειός, Πηνειός (Θεσσαλία)'', [[Ալիաքմոնաս]], [[Լուդիաս]], [[Աքսիոս]] եւ [[Սթրիմոնաս]] - Մակետոնիա ''Αλιάκμονας, Λουδίας, Αξιός, Στρυμόνας (Μακεδονία)'', [[Նեսթոս (գետ)|Նեսթոս]] եւ [[Էվրոս (գետ)|Էվրոս]] (Թրակիա) ''Νέστος, Έβρος (Θράκη)'', [[Քայքոս]], [[Էրմոս]], [[Քաւսթրոս]] եւ [[Մէանտրոս]] - [[Փոքր Ասիա]], [[Թուրքիա]] ''Κάικος, Έρμος, Κάυστρος, Μαίανδρος (Μ. Ασία)'' եւ այլն։ |
||
=== Բնակչութիւն === |
=== Բնակչութիւն === |
||
| Տող 753. | Տող 753. | ||
=== Բնապահպանում === |
=== Բնապահպանում === |
||
[[Պատկեր:Blue cave in Alonissos.jpg|մինի|Ալոնիսոս Αλόνησος, Կապոյտ քարայրը - [[:en:Natura_2000|Natura 2000]] պահպանուած շրջան]] |
[[Պատկեր:Blue cave in Alonissos.jpg|մինի|Ալոնիսոս Αλόνησος, Կապոյտ քարայրը - [[:en:Natura_2000|Natura 2000]] պահպանուած շրջան]] |
||
[[Յունաստան]]<nowiki/>ը իր ծովեզրերուն երկայնքին, հաստատած ու սահմանած է քանի մը ծովային բնապահպանման շրջաններ։<ref>[http://www.mpatlas.org/region/country/GRC/ Ծովային բնապահպանման քարտէս, ելեկտ․ թերթ - Atlas of Marine Protection {{ref-en}}]</ref><ref>[https://www.msp-platform.eu/projects/medpan-network-marine-protected-area-managers-mediterranean Միջերկրականի Պահպանման Ծովային Շրջաններուն Տնօրէնութեան Ցանցին (MedPAN) {{ref-en}}]</ref> Ըստ [[Միջերկրական Ծով|Միջերկրական]]<nowiki/>ի Պահպանման Ծովային Շրջաններուն Տնօրէնութեան Ցանցին (MedPAN) ''Network of Managers of Marine Protected Areas in the Mediterranean'', յունական չորս շրջաններ այս ցանցին կը մասնակցին, անոնցմէ մէկը Էգէական Ծովուն մէջ է՝ Ալոնիսոս Ծովային Ճեմապարտէզը ''Alonnisos Marine Park''։<ref>[http://alonissos-park.gr/ Ալոնիսոս Ծովային Ճեմապարտէզը {{ref-el}}]</ref> |
[[Յունաստան]]<nowiki/>ը իր ծովեզրերուն երկայնքին, հաստատած ու սահմանած է քանի մը ծովային բնապահպանման շրջաններ։<ref>[http://www.mpatlas.org/region/country/GRC/ Ծովային բնապահպանման քարտէս, ելեկտ․ թերթ - Atlas of Marine Protection {{ref-en}}]</ref><ref>[https://www.msp-platform.eu/projects/medpan-network-marine-protected-area-managers-mediterranean Միջերկրականի Պահպանման Ծովային Շրջաններուն Տնօրէնութեան Ցանցին (MedPAN) {{ref-en}}]</ref> Ըստ [[Միջերկրական Ծով|Միջերկրական]]<nowiki/>ի Պահպանման Ծովային Շրջաններուն Տնօրէնութեան Ցանցին (MedPAN) ''Network of Managers of Marine Protected Areas in the Mediterranean'', յունական չորս շրջաններ այս ցանցին կը մասնակցին, անոնցմէ մէկը Էգէական Ծովուն մէջ է՝ [[Ալոնիսոս ծովային պուրակ|Ալոնիսոս Ծովային Ճեմապարտէզը]] ''Alonnisos Marine Park''։<ref>[http://alonissos-park.gr/ Ալոնիսոս Ծովային Ճեմապարտէզը {{ref-el}}]</ref> |
||
== Պատմութիւն == |
== Պատմութիւն == |
||
| Տող 776. | Տող 776. | ||
=== Կղզիներու պատկանելութիւն === |
=== Կղզիներու պատկանելութիւն === |
||
[[Պատկեր:ImbrosTenedos 2.svg|մինի|ձախից|Իմվրոս եւ Թենետոս յունական կղզիները որ Լոզանի Դաշինքով Թուրքիոյ յանձնուեցան]] |
[[Պատկեր:ImbrosTenedos 2.svg|մինի|ձախից|Իմվրոս եւ Թենետոս յունական կղզիները որ Լոզանի Դաշինքով Թուրքիոյ յանձնուեցան]] |
||
Էգէականը բազմահազար կղզիներու ծով մըն է, ծովուն ջուրերը հարաւէն կը հասնին մինչեւ Կրետէ: Կղզիները կը պատկանին Յունաստանին, բացի երկուքէ, որոնք [[1922 թուական|1922]]-ի [[Լօզանի Համաժողովը|Լոզանի դաշինքով]] Թուրքիոյ յանձնուած են։ Ատոնք են |
Էգէականը բազմահազար կղզիներու ծով մըն է, ծովուն ջուրերը հարաւէն կը հասնին մինչեւ Կրետէ: Կղզիները կը պատկանին Յունաստանին, բացի երկուքէ, որոնք [[1922 թուական|1922]]-ի [[Լօզանի Համաժողովը|Լոզանի դաշինքով]] Թուրքիոյ յանձնուած են։ Ատոնք են [[Թենեդոս]] ({{lang-tr|Bozcaada}}, {{lang-el|Τένεδος Թենետոս}}) եւ [[Իմվրոս]] ({{lang-tr|Gökçeada}}, {{lang-el|Ίμβρος Իմվրոս}}) կղզիները: |
||
=== Քարիւղատար Ոլորտը === |
=== Քարիւղատար Ոլորտը === |
||
| Տող 783. | Տող 783. | ||
== Պատկերասրահ == |
== Պատկերասրահ == |
||
<gallery mode="packed" heights="120"> |
<gallery mode="packed" heights="120"> |
||
Cliffs of Santorini.jpg|[[Սանթորինի (Թիրա)|Սանթորինի]] |
|||
Hafen von Molivos.JPG|Լեզվոս կղզի, Մոլիվոս |
|||
Chania panorama 2.jpg|[[Խանիա]], [[Կրետէ]]․ հին եւ նոր նաւահանգիստի շրջանը |
|||
Nas Beach3.jpg|[[Իքարիա]] կղզին, Ικαρία, Նաս ծովափը եւ համանուն գետը |
|||
Gria vathra.jpg|[[Սամոթրաքի]] կզղին, Σαμοθράκι - Քրիա Վաթրա ջրվէժը |
|||
Chora Amorgos 7231.JPG|[[Ամորղոս]] կղզին, Αμοργός |
|||
Asklepieion panoramic view.jpg|[[:en:Asclepeion|Asklepieion]] Քոս Kos panoramic view |
|||
Ayvalık02.jpg|Այվալի կղզեխումբերը, Ayvalık, Թուրքիա - խորին ձախին յունական Լեզվօ կղզին |
|||
The theatre of ancient Halicarnassus, built in the 4th century BC during the reign of King Mausolos and enlarged in the 2nd century AD, the original capacity of the theatre was 10,000, Bodrum, Turkey (20628392816).jpg|Ալիքարնասոս, Թուրքիա - Halicarnassus (այժմ Bodrum), հին յունական թատրոնը եւ դիմացը՝ բերդը |
|||
Ανοικτά του Σαρωνικού, προς τα νησια.jpg|[[Էգէական Ծով]] |
|||
Βαπόρια. πανσέληνος και το καράβι για τον Πειραια.jpg|Լիալուսինը Էգէական ծովուն վրայ, Քիքլատես, 22-8-2021 |
|||
Αγναντευοντας το Αιγαιο.jpg|Սեւեռելով Էգէական ծովը, [[Սիրոս (կղզի)|Սիրոս]] |
|||
Αγναντεύοντας το Αιγαίο.jpg|Սեւեռելով Էգէական Ծովը |
|||
Korissia, Kea, Cyclades, 190149.jpg|[[Քէա]] |
|||
Cyclades islands.jpg|[[Քիքլատես]] |
|||
Windmills in Ios island, Cyclades, Greece.jpg|[[Իոս]] |
|||
Sikinos, Cyclades, Greece Wikivoyage Banner.jpg|[[Սիքինոս]] |
|||
Windmills of the Mykonos Island, Chora. Cyclades, Agean Sea, Greece-2.jpg|[[Միքոնոս]] |
|||
Panagia beach in Nikouria island, 18M2105.jpg|[[Նիքուրիա]] |
|||
20100706 Terrace of the Lions Delos Cyclades Greece.jpg|[[Տիլոս]] |
|||
Little Venice baconies. The coastline of the Mykonos Island, Chora. Cyclades, Agean Sea, Greece.jpg|[[Միքոնոս]] |
|||
Chora Andros (Cyclades).jpg|[[Անտրոս]] |
|||
Naxos Νάξος 2020-08-20 02 Chora Grotta and Vintzi beaches.jpg|[[Նաքսոս]] |
|||
Didymi sunrise.jpg|Արեւածագը, [[Տիտիմի, Սիրոս|Տիտիմի]], Քիքլատես |
|||
Cyclades, Aegean Sea.jpg |
|||
Fish food, Cyclades.jpg|Թարմ ձուկ համտեսել, Քիքլատես |
|||
Syros. Aghias Anastaseos & Aghios Nicolaos.jpg|[[Սիրոս (կղզի)|Սիրոս]], Քիքլատես |
|||
Aegean beauty.jpg |
|||
Syros. typical Agean cat.jpg|Էգէականի կատու |
|||
</gallery> |
</gallery> |
||
14:09, 14 Դեկտեմբեր 2023-ի տարբերակ
 յուն․՝ Αιγαίον πέλαγος թրք.՝ Ege Denizi Կաղապար:Լեզու bg | ||
 | ||
| դասաւորում | ||
| Երկիր |  Յունաստան Թուրքիա
| |
| Ջրատարածութիւն | Միջերկրական ծով | |
| Ընդհանուր մակերեսը | 214 հազ. քմ² | |
Էգէական Ծով[1], յուն․՝ Αιγαίο πέλαγος կիսափակ ծով Միջերկրական ծովուն աւազանին մէջ, արեւելեան մասին, Յունաստանի եւ Փոքր Ասիոյ միջեւ։ Հին ժամանակներուն կը կոչուէր նաեւ Արքիփելաղոս Αρχιπέλαγος։ Կ'ողողէ Յունաստանի եւ Թուրքիոյ ափերը։ Տարտանելի եւ Վոսփորի նեղուցներուն միջոցաւ յաջորդաբար Մարմարայի եւ Սեւ Ծովերուն կը միանայ։ Տարածութիւնն է 240.000 քմ2, առաւելագոյն խորութիւնը 2561 մ. (Կրետէ եւ Քիքլատես կզիներուն միջեւ)։ Կ՛ընդգրկէ հարիւրաւոր մեծ ու փոքր կղզիներ, ժայռակղզիներ[2]։ Գլխաւոր նաւահանգիստներն են Փիրէան, Սելանիկը, եւ Զմիւռնիան (Իզմիր)ը։
Անուանում
Անուանումին համար, շատ տարբերակներ կան։ Ըստ հին յունական առասպելի մը՝ անուանումը յառաջացած է Աթէնքի Էղէոս արքայի անունէն։ Էղէասի որդին՝ Թիսէաս կ՛անցնի Կրետէ կղզին Մինոթաւրոս հրէշը սպաննելու համար, որպէսզի Աթէնքը ազատէ Մինոասեան գերիշխանութենէն ու անոր հարկ տալէն։ Էղէաս (Եգէոս) եւ Թիսէաս կը պայմանաւորուին թէ՝ յաղթանակով վերադառնալու պարագային, Թիսէաս նաւուն սեւ առագաստները պիտի փոխարինէ սպիտակ առագաստներով։ Սակայն, յաղթանակէն ետք Թիսէաս կը մոռնայ առագաստները փոխել։ Հայրը տեսնելով սեւ առագաստներով վերադարձող նաւը, կը կարծէ թէ որդին սպաննուած է եւ Սունիօ հրուանդանի (Ատիկէի- թերակղզի- նահանգին հարաւային ծայրամասը) Փոսիտոնի տաճարէն ինքզինքը ծովը կը նետէ։ Այդ օրէն ծովը կը կոչուի Էգէական։[3]
Ստուգաբանութեան մը համաձայն, անունը առաջացած է հին յունարէնի էղեալոս αιγιαλός բառէն, կը նշանակէ ծովափ․ ըստ «Իլիական» եւ «Ոդիսական» դիւցազներգութիւններուն, ծովու աստուծոյ Փոսիտոնային բնակութեան վայրը։
Ֆրանքներու ժամանակ, բիւզանդացի կայսր Միքայէլ Ը․ Փալէոլողոն եւ Վենետիկցիները, Էգէական Ծովը Արխիփելաղօ (Արգիփելաղօ) Αρχιπέλαγο եզրով կը բնորոշէին․ ձեւազեղծութիւն՝ յունարէն Էգէական Ովկիանոս Αιγαίο πέλαγος անուանման։ Ժամանակակից յունարէն լեզուն այս անուանումով այժմ Ծովուն կղզիներուն ամբողջութիւնը կը հիմնաւորէ։
Աշխարհագրութիւն
Սահմաններ
Երեք կողմերէ ծովուն սահմանները ցամաքամաս եւ կամ՝ թերակղզի են։ Հարաւէն, կղզիներու շարք մը, Էգէականը Միջերկրականի արեւելեան աւազանէն կը բաժնէ․ Քիթիրա Kythera, Անտիքիթիրա Antikythera, Կրետէ Crete, Քասոս Kasos, Քարփաթոս Karpathos եւ Ռոտոս Rhodes։ Արեւելքի թերակղզին, Փոքր Ասիոյ արեւմտեան ափերը, ծովուն արեւելեան սահմաններն են, իսկ Յունաստանի մայր ցամաքամասը անոր արեւմտեան սահմանն է։
Ենթակառոյցներ
Էգէական Ծովը կը ներառնէ քանի մը ծովեր՝ Թրակիոյ ծովը Θρακικό πέλαγος (հիւսիսը), Իքարիօ ծովը Ικάριο πέλαγος (կեդրոն-արեւելք), Տոտեքանեսեան ծովը Δωδεκανησιακή θάλασσα (հարաւ արեւելք), Քարփաթիօ ծովը Καρπάθιο πέλαγος (հարաւ եւ հարաւ-արեւելք), Կրետական ծովը Κρητικό πέλαγος (կզիին հիւսիսը), Միրթեան ծովը Μυρτώο πέλαγος (Սունիօ հրուանդանի եւ Քիթիրա կղզիին միջեւ) եւ Էվոյիքոս ծովը Ευβοϊκή θάλασσα (կը ջրէ համանուն կղզին)։
Նաւահանգիստներ
Գլխաւոր նաւահանգիստն է Փիրէան Piraeus (կապուած յօդուածներ՝ Յունաստան, Աթէնքի տարածաշրջան)։[4]
Էգէական ծովուն ուրիշ մեծ նաւահանգիստները[5]
- Յունաստանի մայր ցամաքամասին վրայ. Էլեֆսինա, Լավրիο, Վոլο, Սելանիկ, Ռաֆինա, Նաֆփլիο, Խալքիտա, Սդիլիտա, Քավալա, Փորդօ Լակο (Քսանթի), Ալեքսանտրուփոլի, Իվրիծէ (արեւելեան Թրակիա)։ (յղում՝ Յունաստան#Քաղաքներ)
- Կղզիներու․ Էրմուփոլի (Սիրոս կղզի), Անտրոս, Միթիլինի (Լեզվոս), Խիոս, Թասօ, Վաթի (Սամոս կղզի), Ռոտոս եւ Կրետէ կղզի՝ Իրաքլիօ, Սուտա եւ Խանիա։
- Փոքր Ասիոյ արեւմտեան ափերուն՝ Այվալի (հին յունական անունով Քիտոնիես), Զմիւռնիա, Ալիքարնասոս (Bodrum) եւ Քուսանտասի նաւահանգիստները։
Կղզեխումբեր[6]
.svg)
Բուն արձանագրութիւն՝ Եգէական Ծովուն Կղզեխումբերն ու կղզիները[1]
Էգէական Ծովուն կղզիները բոլորն ալ, ի բացառեալ երկուքէ (Իմվրոս եւ Թենետոս), Յունաստանին կը պատկանին։ Անոնք կը բաժնուին եօթը խումբերու։
Հիւսիս արեւելեան կղզիները, թիւով 35
| Կղզիներն ու անուանում | |
| Հայերէն | Յունարէն |
|---|---|
| Այոս Էֆսրաթիոս | Άγιος Ευστράτιος Áyios Efstrátios |
| Այիոս Մինաս | Άγιος Μηνάς Agios Minas |
| Ալաթոնիսի | Αλατονήσι (Αλατσονήσι) Alatonisi (Alatsonisi) |
| Ամուլիանի | Αμμουλιανή Ammouliani |
| Անթրոփոֆաս | Ανθρωποφάς (Μεγάλος Ανθρωποφάς, Μεγάλος Ανθρωποφάγος, Ανθρώ) Anthropofas |
| Անտիփսարա | Αντίψαρα Antipsara |
| Հիոս | Χίος Khíos |
| Էքաթոնիսա | Εκατόνησα Hekatónisa |
| Ֆուրնի | Φούρνοι Κορσέων Fourni Korséon |
| Իքարիա | Ικαρία Ikaria |
| Քիսիրիա | Κισηριά (Διάποροι) Kisiria (Diaporoi) |
| Լիմնոս | Λήμνος Límnos |
| Իմվրոս | Ίμβρος Imvros |
| Քաւքանաս | Καυκανάς Kafkanas |
| Քալողերոս կղզիակ | Νησίδα Καλόγερος Nisida Kalogeros |
| Լեզվոս | Λέσβος Lésvos |
| Մաքրոնիսի | Μακρονήσι (Μακρύ) Makronisi (Makri) |
| Մեղալոնիսի Սիղրիու Լեզվու - Նիսիոփի | Μεγαλονήσι Σιγρίου Λέσβου (Νησιώπη, Νησιώτη, Σίγρι) Megalonisi (Nisiopi) |
| Ինուսես | Οινούσσες Oinousses |
| Փասաս (կղզիակ) | Πασάς (Παναγία) Pasas (Panagiá) |
| Փսարա | Ψαρά Psará |
| Մաւրիա | Μαύρια Mavria |
| Սամիոփուլա | Σαμιοπούλα Samiopoula |
| Սամոս | Σάμος Sámos |
| Սամոթրաքի | Σαμοθράκη Samothráki |
| Սերղիցի | Σεργίτσι Λήμνου Sergitsi Limnou |
| Թենետոս | Τένεδος Ténedhos |
| Թասոս | Θάσος Thásos |
| Թասոփուլա | Θασοπουλα Thasopoula |
| Թիմենա | Θύμαινα Thimena |
| Թիմէնաքի | Θυμαινάκι Thymainaki |
| Թոքմաքիա | Τοκμάκια (Τομαρονήσια, Τομάρια, Ασπρονήσια) Tokmakia (Tomaronisia) |
| Էկլեզոնիսի | Εγγλεζονήσι (Μακρονήσι) Englezonisi (Makronisi) |
| Զուրաֆա | Ζουράφα (Λαδόξερα, Λαδοξέρα) Zourafa (Ladoksera) |
Էվիայի կղզեխումբը (9 մեծ ու փոքր կղզիներ)
| Կղզիներն ու անուանում | |
|---|---|
| Հայերէն | Յունարէն |
| Արղիրոնիսօ | Αργυρόνησο (Αργυρόνησος) Argyroniso |
| Էլաֆոնիսոս (կղզի) | Ελαφόνησος Elafonisos |
| Էվիա | Εύβοια Evia |
| Լիհատոնիսիա | Λιχαδονήσια Lichadonisia (Μονολιά & Στρογγύλη) |
| Մանտիլու | Μανδηλού Mandilou |
| Փեթալյի | Πεταλιοί Petalii |
| Փոնտիքոնիսի (Էվիա) | Ποντικονήσι Ευβοίας Pontikonisi Euboeas |
| Ռաֆդիս | Ράφτης (Ράφτη) Raftis |
| Սթիրա Էվիաս | Στύρα Ευβοίας Styra Euboeas |
Սփորատես, թիւով 15
| Կղզիներն ու անուանում | |
|---|---|
| Հայերէն | Greek |
| Ատելֆի | Αδελφοί Adelfoi |
| Ալոնիսոս | Αλόννησος Alónnisos |
| Եուրա | Γιούρα Gioura |
| Քիրա Փանայիա | Κυρά Παναγιά Kirá Panagiá |
| Փերիսթերա | Peristéra |
| Փիփերի | Πιπέρι Pipéri |
| Փոտիա | Πόδια (Ποδιές) Podia |
| Փսաթուրա | Ψαθούρα Psathoura |
| Սարաքինօ | Σαρακηνό Sarakino |
| Սքանծուրա | Σκάντζουρα Skántzoura |
| Սքիաթոս | Σκιάθος Skiáthos |
| Սքոփելոս | Σκόπελος Skópelos |
| Սքիրոփուլա | Σκυροπούλα Skiropoula |
| Սքիրոս | Σκύρος Skiros |
| Ցուկրիա | Τσουγκριά Tsougria |
Քիքլատես
Քիքլատես կղզեխումբը կը բաղկանայ 33 կղզիներէ, 8 կղզիակախմբակներէ եւ բազմաթիւ կղզիակներէ եւ ժայռակղզիակներէ։
.jpg)
.jpg)
| Գլխաւոր կղզիներն ու անուանում | |
|---|---|
| Հայերէն | Յունարէն |
| Ամորղոս | Αμοργός Amorgós |
| Անաֆի | Ανάφη Anáfi |
| Անտրոս | Άνδρος Ándros |
| Անտիքերոս | Αντικέρια Antikeria (Άνω Αντικέρι / Αντίκερος & Κάτω Αντικέρι / Δρίμα / Δρύμα) |
| Անդիմիլոս | Αντίμηλος Antimilos |
| Անդիփարոս | Αντίπαρος Antiparos |
| Անիտրոս | Άνυδρος (Αμοργοπούλα) Anydros (Amorgopoula) |
| Խրիստիանի | Χριστιανή Christiani |
| Տիլոս | Δήλος Dhilos |
| Տեսփոդիքօ | Δεσποτικό Despotikó |
| Տիտիմի | Διδύμη (Γάιδαρος, Γαϊδουρονήσι) |
| Տոնուսա | Δονούσα Donousa |
| թրաղոնիսի | Τραγονήσι (Δραγονήσι) Tragonisi (Dhragonisi) |
| Ֆոլեղանտրոս | Φολέγανδρος Folégandros |
| Եարոս | Γυάρος Giáros |
| Քթափոտիա | Κταπόδια (Σταπόδιο) Ktapodia (Stapodio) |
| Իոս | Ίος Ios |
| Իրաքլիա | Ηρακλειά Irakliá |
| Քէա | Κέα Kéa, Τζια Tziá (Zia) |
| Քերոս | Κέρος Kéros |
| Քիմոլոս | Κίμωλος Kimolos |
| ՔուֆոնիսիԽ | Κουφονήσια Koufonisia |
| Քիթնոս | Κύθνος Kithnos |
| Մաքրոնիսոս | Μακρόνησος Makrónisos |
| Միլոս | Μήλος Mílos |
| Միքոնոս | Μύκονος Míkonos |
| Նաքսոս | Νάξος Náxos |
| Փահիա | Παχειά (Αναφόπουλο) Pacheia (Anafopoulo) |
| Փարոս | Πάρος Páros |
| Փոլիէղոս | Πολύαιγος Poliegos |
| Փրասուրա | Πρασούρα (Κοπριά) Prasoura (Kopria) |
| Ռինիա | Ρήνεια Rinia |
| Սանթորինի | Σαντορίνη Santoríni, Θήρα Thira |
| Սհինուսա | Σχοινούσα Schinousa |
| Սերիֆոփուլա | Σεριφοπούλα Serifopoula |
| Սերիֆոս | Σέριφος Sérifos |
| Սիֆնոս | Σίφνος Sifnos |
| Սիքինոս | Σίκινος Sikinos |
| Սիրոս | Σύρος Siros |
| Թիրասիա | Θηρασία Thirasiá |
| Թինոս | Τήνος Tinos |
Սարոնիքօ Ծոցին կղզիները (կամ Արղօ-Սարոնիքոյի կղզիները), թիւով 11
Սարոնիքոս ծոցին կղզիները։
| Կղզիներն ու անուանում | |
|---|---|
| Հայերէն | Յունարէն |
| Էղինա | Αίγινα Egina |
| Այիոս Եորղոս, Իտրա | Άγιος Γεώργιος (Σαν Τζώρτζης) Agios Georgios Hydras |
| Ակիսդրի | Αγκίστρι Ankistri |
| Արսիտա | Αρσίδα (Ελεούσα, Ελαιούσα, Αρτσιδάς, Αργέντας) Arsida |
| Տոքոս | Δοκός Dokós |
| Ֆալքոներա | Φαλκονέρα (Γερακούνια) Falkonera (Gerakounia) |
| Իտրա | Ύδρα Idra |
| Փորոս | Πόρος Póros |
| Սալամինա | Σαλαμίνα Salamína |
| Սունիոն (Քոլոնես) | Σούνιον (Κολωνές) |
| Սփեցես | Σπέτσες Spétses |
Տոտեքանիսա, թիւով՝ 51
Տոտեքանիսայի կղզիները։
.jpg)
| Կղզիներն եւ անուանում | ||
|---|---|---|
| Հայերէն | Յունարէն | |
| Ատելֆի կղզիներ՝ (Մեծ ու Փոքր) | Νήσοι Αδελφοί (Αδέλφια) Nisoi Adelfoi (Adelfia) (Μεγάλος Αδελφός & Μικρός Αδελφός) | |
| Աղաթոնիսի | Αγαθονήσι Agathonisi | |
| Ասքինա | Αντίτηλος (Άσκινα) Anditilos (Askina) | |
| Արքի | Αρκοί Arki | |
| Արմաթիա | Αρμάθεια Armáthia | |
| Ալիմիա | Αλιμιά Alimiá | |
| Ասթաքիդոնիսիա (Ասթաքիդա եւ Ասթաքիդոփուլօ) | Αστακιδονήσια (Αστακίδες) Astakidonisia (Astakides)
(Αστακίδα & Σιάλ/Σύλα/Φωκά & Νήμο & Αστακιδόπουλο/Ατσακιδόπουλο) | |
| Ասթիփալէա | Αστυπάλαια Astipálea | |
| Աւղօ | Αυγό Avgo | |
| Համիլի | Χαμηλή Chamili, Χαμηλονησι Chamilonisi | |
| Տիվունիա կղզիակներ | Νησίδες Διβούνια (Ουανίανησια) Nisides Divounia (Ouanianisia) | |
| Ֆարմաքոնիսի | Φαρμακονήσι Farmakonisi | |
| Եալեսինօ | Γιαλεσίνο Gialesino | |
| Ղլարոս | Γλάρος Glaros | |
| Եալի | Γυαλί Gialí | |
| Հալքի | Χάλκι Hálki | |
| Իմիա՝ Մեծ ու Փոքր | Ίμια (Λίμνια) Imia (Limnia) (Μεγάλη Ίμνια / Μεγάλη Λιμνιά & Μικρή Ίμνια / Μικρή Λιμνιά) | |
| Քալոլիմնոս | Καλόλιμνος Kalólimnos | |
| Քալիմնոս | Κάλυμνος Kálimnos | |
| Քանտելիուսա | Καντελιούσσα Kandelioussa | |
| Քարփաթոս | Κάρπαθος Kárpathos | |
| Քասոս | Κάσος Kásos | |
| Քասթելորիզօ | Καστελλόριζο Kastellórizo | |
| Քինարոս | Κίναρος Kinaros | |
| Քոս | Κώς Kós | |
| Լերոս | Λέρος Léros | |
| Լիփսի | Λειψοί Lipsi | |
| Լեւիթա | Λέβιθα Lévitha | |
| Լիատի կղզիակներ՝ Մեծ ու Փոքր | Νησίδες Λιάδι (Λιβάδι) Nisides Liadi (Livadhi) (Μεγάλο Λιάδι & Μικρό Λιάδι) | |
| Մարմարաս | Μαρμαράς Marmaras | |
| Մաւրա | Μαύρα | |
| Նիմոս | Νίμος Nimos | |
| Նիսիրոս | Νίσυρος Nísiros | |
| Օֆիտուսա | Οφιδούσσα Ofidoussa | |
| Փահիա | Παχειά (Παχιά) Pachia | |
| Փաթմոս | Πάτμος Pátmos | |
| Փերղուսա | Περγούσα Pergousa | |
| Փլաթի | Πλάτη (Πλατύ) Plati | |
| Փսերիմոս | Ψέριμος Psérimos | |
| Ռօ | Ρω Rhó | |
| Ռոտոս | Ρόδος Ródhos | |
| Սարիա | Σαρία Saria | |
| Սեսքլիա | Σεσκλιά Sesklia | |
| Սոֆրանա կղզիակներ՝ Մեծ, Փոքր
եւ Սոհաս |
Νησίδες Σοφρανά Nisides Sofrana (Μεγάλο Σοφράνο / Ζαφοράς & Μικρό Σοφράνο & Σοχάς) | |
| Սթրոկիլի - Նիսիրօ կղզիին | Στρογγυλή Νισύρου Stroggyli Nisyrou | |
| Սթրոկիլի - Քաստելորիզօ կղզիին | Στρογγύλη Strongyli | |
| Սիմի | Σύμη Simi | |
| Սիրնա | Σύρνα Sirna | |
| Թելենտոս | Τέλενδος Télendos | |
| Թիլոս | Τήλος Tílos | |
| Թրիանիսեա՝ Մեսոնիսի, Փլակիտա
եւ Սթեֆանիա |
Τριανήσια | |
Կրետէ ու իր շուրջի մեծ ու փոքր կղզիները, թիւով՝ 16
| Կղզիներն ու անուանում | |
|---|---|
| Հայերէն | Յունարէն |
| Այի Թէօտորի (Կրետէ) | Άγιοι Θεόδωροι Agioi Theodoroi |
| Աւղօ Լասիթիու | Αυγό Λασιθίου Avgo Lasithou |
| Հրիսի (Էշակղզի) | Χρυσή (Γαϊδουρονήσι) Chrysi |
| Կրետէ | Κρήτη Kríti |
| Տիա | Δία Dia |
| Տիոնիսիադես | Διονυσιάδες (Γιανυσάδες) (Γιανυσάδα & Δραγονάδα & Παξιμάδα & Παξιμαδάκι) |
| Էլաֆոնիսի, Խանիա | Ελαφονήσι Χανίων Elafonisi Chanion |
| Ղաւտոփուլա | Γαυδοπούλα Gavdopoula |
| Ղաւտոս | Γαύδος Gávdos |
| Ղրամվուսա | Γραμβούσα (Γραμπούσα) Gramvousa (Ήμερη Γραμβούσα & Άγρια Γραμβούσα) |
| Քուֆոնիսի | Κουφονήσι Koufonisi |
| Լութրօ | Λουτρό Loutro |
| Փոնտիքոնիսի, Կրետէ | Ποντικονήσι Pontikonisi |
| Սփինալոկա | Σπιναλόγκα (Καλυδών) Spinalonga |
| Քիթիրա* | Κύθηρα (Τσιρίγο) |
| Անտիքիթիրա* | Αντικύθηρα (Τσιριγότο) Antikythera |
*Այս վերջին երկուքը, հակառակ որ կը գտնուին Էգէական Ծովուն կողմը, մաս կը կազմեն Յոնիական Ծովուն կղզիներուն։
Վերոնշեալ բոլոր կղզեխումբերուն կողքին, ցիրուցան բազմաթիւ ժայռ-կղզիներ կան։
Էգէական ծովուն բազմաթիւ կղզիները եւ կամ կղզեխումբերը, Յունաստանի մայր ցամաքամասին լեռներու կամ լեռնաշղթաներուն շարունակութիւնն են․ օրինակ՝ լեռնաշղթայ մը ծովուն մէջէն կ՛երակրի մինչեւ արեւելեան Հիոս կղզին, ուրիշ մը Էվիա կղզիէն՝ Սամոս կղզին։ Երրորդ լեռնաշղթայ մը Պելոպոնեսէն կ՛անցնի Կրետէ եւ կ՛երկարի մինջեւ Ռոտոս, բաժնելով այսպէս Միջերկրականը Էգէականէն։
Կլիմա
Էգէականի կլիման, յար ու նման՝ արեւելեան Միջերկրականին բարեխառն է։ Ծովուն արեւմտեան եւ արեւելեան ցամաքամասերուն կլիմայէն աւելի մեղմ է․ ամառներու տաքը այդքան ծանր չէ շնորհիւ Մայիսէն մինչեւ Սեպտեմբեր ամիսներուն Ծովը թափանցող Մելդեմիա հիւսիսային հովերուն։
Էգէական Ծովուն մէջ թափող գետեր
{կապուած յօդուած՝ Յունաստան#Գետեր}
Ծովուն մէջ թափող գլխաւոր գետերն են՝ Ինահոս - Պելոպոնեսի Արղոլիտա նահանգ Ίναχος (Αργολίδα), Սփերհիոս եւ Փինիոս - Թեսալիա Σπερχειός, Πηνειός (Θεσσαλία), Ալիաքմոնաս, Լուդիաս, Աքսիոս եւ Սթրիմոնաս - Մակետոնիա Αλιάκμονας, Λουδίας, Αξιός, Στρυμόνας (Μακεδονία), Նեսթոս եւ Էվրոս (Թրակիա) Νέστος, Έβρος (Θράκη), Քայքոս, Էրմոս, Քաւսթրոս եւ Մէանտրոս - Փոքր Ասիա, Թուրքիա Κάικος, Έρμος, Κάυστρος, Μαίανδρος (Μ. Ασία) եւ այլն։
Բնակչութիւն
Էգէական Ծովուն ափերուն գլխաւոր քաղաքներն ու անոնց բնակչութեան թիւը հետեւեալն է (2011-ի Յունաստանի մարդահամարի տուեալներ[7]
| Շարք | Քաղաք | Երկիր | Շրջան | Բնակչութեան թիւ |
|---|---|---|---|---|
| 1 | Աթէնք - Athens | Յունաստան - Greece | Կեդր․ Յունաստան - Central Greece | 3,090,508 |
| 2 | Զմիւռնիա - İzmir | Թուրքիա - Turkey | Զմիւռնիա - İzmir Province | 2,947,000 |
| 3 | Սելանիկ - Thessaloniki | Յունաստան - Greece | Կեդր․ Յունաստան - Central Macedonia | 824,676 |
| 4 | Փիրէա - Piraeus | Յունաստան - Greece | Ատիկէ - Attica | 448,997 |
| 5 | Իրաքլիօ - Heraklion | Յունաստան - Greece | Կրետէ - Crete | 173,993 |
| 6 | Վոլոս - Volos | Յունաստան - Greece | Թեսալիա - Thessaly | 144,449 |
| 7 | Չանաքքալէ - Çanakkale | Թուրքիա - Turkey | Չանաքքալէ - Çanakkale Province | 111,137 |
| 8 | Խանիա - Chania | Յունաստան - Greece | Կրետէ - Crete | 108,642 |
| 9 | Ռոտոս (քաղաքը) - Rhodes (city) | Յունաստան - Greece | Հարաւային Էգէական - South Aegean | 86,199 |
| 10 | Ալեքսանտրուփոլի - Alexandroupoli | Յունաստան - Greece | Արեւել․ Մակետոնիա եւ Թրակիա - Eastern Macedonia and Thrace | 72,959 |
Բնապահպանում
Յունաստանը իր ծովեզրերուն երկայնքին, հաստատած ու սահմանած է քանի մը ծովային բնապահպանման շրջաններ։[8][9] Ըստ Միջերկրականի Պահպանման Ծովային Շրջաններուն Տնօրէնութեան Ցանցին (MedPAN) Network of Managers of Marine Protected Areas in the Mediterranean, յունական չորս շրջաններ այս ցանցին կը մասնակցին, անոնցմէ մէկը Էգէական Ծովուն մէջ է՝ Ալոնիսոս Ծովային Ճեմապարտէզը Alonnisos Marine Park։[10]
Պատմութիւն
Հնադարեան Շրջանէն մինչեւ Միջնադար
Հնադարեան շրջանին, Էգէականը իր կղզիներու բնակչութեան եւ այլ դրացի ծովափնեայ ժողովուրդներու ծովային նաւարկութեան կը նպաստէ․ Քիքլատեսի, Մինոասեան, Փիւնիկեցիներու, Լելեկներու եւ յոյներու։ Ծովուն լեռնային եւ անկանոն ափերը բնական պատսպարաններ են․ այսպէս եւրոպական պատմութեան առաջին ծովապետութիւններու օրրանը կը դառնայ՝ Մինոասեան Կրետէի եւ Աթէնքի։
Հռոմէական Կայսրութեան շրջանին եւ մինչեւ Բիւզանդական Կայսրութեան վերջաւորութեան, Էգէականի ծովեզրերու ամբողջութիւնը կը պատկանին նոյն պետութեան կամ տիրապետութեան։
Կապուած յօդուածներ՝ Յունաստան#Մինչեւ Ք.Ա. 12-րդ դար, Յունաստան#Հին Յունաստան, Յունաստան#Հռոմէական Շրջան, Յունաստան#Բիւզանդական Կայսրութեան շրջան
Օսմանեան տիրապետութեան շրջան
Էգէականի ափերը կը բաժնուին զանազան փոքր ու մեծ պետութիւններու կամ իշխանութիւններու միջեւ․ օսմանեան, յունական, լատին։
կապուած յօդուած՝ Յունաստան#Օսմանեան տիրապետութեան Ժամանակաշրջան
Յունաթրքական հակամարտութիւն
Յունաստան անկախութեան պատերազմներ տանելէ ետք, 1830 թուականին իր անկախութեան կը տիրանայ։ Նախ Պեղոպոնեզի շրջանով, ապա կամաց-կամաց կը վերատիրանայ մնացեալ յունական ցամաքամասին եւ կղզիներուն։ 20-րդ դարուն սկիզբներուն կը հասնի մինչեւ Փոքր Ասիոյ ափերուն յունական հնադարեան քաղաքներուն եւ շրջաններուն։ Ի վերջոյ, 1922-ի Լոզանի դաշնագրով, Թուրքիոյ կը յանձնէ Փոքր Ասիոյ արեւմտեան ափերը․ կ՛առաջանայ բնակչութեան աղիտալի տեղափոխում, վերջ տալով երկու հազար տարիներէ աւելի հոն հաստատուած յոյն բնակչութեան։ կապուած յօդուած՝ Յունաստան#Նորագոյն շրջան
Այս թուականէն ետք, Թուրքիան հակառակ իր ստորագրած Լոզանի դաշնագրին, Էգէական Ծովը վէճի առարկայ կը դարձնէ իր եւ Յունաստանի միջեւ։[2]
Տնտեսութիւն եւ քաղաքականութիւն
Կղզիներու պատկանելութիւն
Էգէականը բազմահազար կղզիներու ծով մըն է, ծովուն ջուրերը հարաւէն կը հասնին մինչեւ Կրետէ: Կղզիները կը պատկանին Յունաստանին, բացի երկուքէ, որոնք 1922-ի Լոզանի դաշինքով Թուրքիոյ յանձնուած են։ Ատոնք են Թենեդոս (թրք.՝ Bozcaada, յուն․՝ Τένεδος Թենետոս) եւ Իմվրոս (թրք.՝ Gökçeada, յուն․՝ Ίμβρος Իմվրոս) կղզիները:
Քարիւղատար Ոլորտը
Էգէական Ծովը քարիւղի ընդարձակ պահեստներ ունի։ Քարիւղի այս պահեստներու օգտագործումը, Յունաստանի եւ Թուրքիոյ միջեւ վէճեր կ՛առաջացնէ։ Շատ երկիրներ եւ ընկերութիւններ կը հետաքրքրուին, սակայն ոչինչ կրնայ ըլլալ, մինչեւ որ շրջանին մէջ այս տարակարծութիւնները փարատին։[11][2]
Պատկերասրահ
-
-
Լեզվոս կղզի, Մոլիվոս -
-
Իքարիա կղզին, Ικαρία, Նաս ծովափը եւ համանուն գետը -
Սամոթրաքի կզղին, Σαμοθράκι - Քրիա Վաթրա ջրվէժը -
Ամորղոս կղզին, Αμοργός -
Asklepieion Քոս Kos panoramic view -
Այվալի կղզեխումբերը, Ayvalık, Թուրքիա - խորին ձախին յունական Լեզվօ կղզին -
Ալիքարնասոս, Թուրքիա - Halicarnassus (այժմ Bodrum), հին յունական թատրոնը եւ դիմացը՝ բերդը -
-
Լիալուսինը Էգէական ծովուն վրայ, Քիքլատես, 22-8-2021 -
Սեւեռելով Էգէական ծովը, Սիրոս -
Սեւեռելով Էգէական Ծովը -
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
Արեւածագը, Տիտիմի, Քիքլատես -
-
Թարմ ձուկ համտեսել, Քիքլատես -
Սիրոս, Քիքլատես -
-
Էգէականի կատու
.jpg)
.jpg)
Տես նաեւ
Ծանօթագրութիւններ
- ↑ Յովհաննէս Բարսեղեան (2006)։ «Աշխարհագրական անունների հայերեն տառադարձության մասին որոշում»։ Տերմինաբանական եւ ուղղագրական տեղեկատու։ Երեւան: 9-րդ հրաշալիք։ էջ 55։ ISBN 99941-56-03-9
- ↑ 2,0 2,1 2,2 Onalert ելեկտ․ թերթ․ յունարթքական վէճեր․ օրէնքի սահմանում(յունարէն)
- ↑ Հ. Ղ. Գրգեարեան, Ն. Մ. Յարութիւնեան (1987)։ Աշխարհագրական անունների բառարան։ Երեւան: «Լույս»
- ↑ Փիրէան Միջերկրականի երեք գլխաւոր նաւահանգիստներէն - թիւ 93681 (յունարէն)
- ↑ https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9A%CE%B1%CF%84%CE%AC%CE%BB%CE%BF%CE%B3%CE%BF%CF%82_%CE%BB%CE%B9%CE%BC%CE%AD%CE%BD%CF%89%CE%BD_%CF%84%CE%B7%CF%82_%CE%95%CE%BB%CE%BB%CE%AC%CE%B4%CE%B1%CF%82#%CE%91%CE%B9%CE%B3%CE%B1%CE%AF%CE%BF_%CE%A0%CE%AD%CE%BB%CE%B1%CE%B3%CE%BF%CF%82 Եգէական ծովուն գլխաւոր նաւահանգիստները, յունարէն
- ↑ Կրթութիւն, ելկտ․ դասագիրք (յունարէն), Եգէական Ծովուն կղզիները,(յունարէն)
- ↑ EUROSTAT Եւրոպական միութեան մարդահամար, Յունաստան 2011 (անգլերէն)
- ↑ Ծովային բնապահպանման քարտէս, ելեկտ․ թերթ - Atlas of Marine Protection (անգլերէն)
- ↑ Միջերկրականի Պահպանման Ծովային Շրջաններուն Տնօրէնութեան Ցանցին (MedPAN) (անգլերէն)
- ↑ Ալոնիսոս Ծովային Ճեմապարտէզը (յունարէն)
- ↑ «Ստա դեսերա» στα τέσσερα, ելեկր․ էջ, թիւ 6694- Եգէականի քարիւղատար ոլորտը (յունարէն)
Արտագին յղումներ
- Սունիոյի հրուանդակ(անգլերէն)
- Իմվրոս յունարէն
- Թենետոս յունարէն