Կենտրոնական բանկ
Կենտրոնական բանկ (անգլ.՝ central bank), կազմակերպություն, որը պատասխանատու է դրամավարկային քաղաքականության և վճարային համակարգի շահագործման, որոշ դեպքերում՝ ազգային տնտեսության կամ երկրների խմբի ֆինանսական հատվածի կարգավորման և վերահսկման համար։ Կենտրոնական բանկը դրամավարկային իշխանության ձև է։
Կենտրոնական բանկի ինստիտուցիոնալ սահմանում գոյություն չունի, բոլոր սահմանումները ֆունկցիոնալ են, այսինքն՝ դրանք նկարագրում են կենտրոնական բանկը՝ իր գործառույթների միջոցով։
Արժույթի միջազգային հիմնադրամ. Կենտրոնական բանկ՝ ներքին ֆինանսական ինստիտուտ, որը վերահսկում է ֆինանսական համակարգի հիմնական ասպեկտները (պաշտոնական սահմանում, որն օգտագործվում է պաշտոնական վիճակագրության կազմում)[1]։
Եվրոպական կենտրոնական բանկ. Հանրային հաստատություն, որը ղեկավարում է երկրի կամ երկրների խմբի արժույթը, ինչպես նաև կարգավորում է փողի զանգվածը[2]։
Միջազգային հաշվարկների բանկ. Պետական քաղաքականության ինստիտուտ, որի հիմնական նպատակներն են՝ պահպանել դրամական կայունությունը և խթանել ֆինանսական կայունությանը[3]։
Բրիտանիկա հանրագիտարան. Ազգային փողի զանգվածի չափի, վարկի առկայության և արժույթի արժեքի կարգավորման համար պատասխանատու հաստատություն[4]։
Նոր Պալգրեյվ՝ տնտեսագիտական բառարան. Ինստիտուտ, որը ղեկավարում է փողի զանգվածը և վարկը դրամավարկային քաղաքականության նպատակների համար, գործելով որպես կառավարության բանկիր և առևտրային բանկերի բանկիր, ներառյալ վերջին միջոցների վարկավորումը, երկրի միջազգային պահուստների կառավրիչ[5]։
Բանկային գործի և ֆինանսների բառարան (Լոնդոն)․ երկրի կառավարության կողմից վերահսկվող հիմնական բանկը, ով ղեկավարում է երկրի ֆինանսական գործերը, սահմանում հիմնական տոկոսադրույքներ, գումար թողարկում, վերահսկում առևտրային բանկերը և ձգտում կառավարել փոխարժեքը[6]։
Կենտրոնական բանկերը տարբեր երկրներում տարբեր կերպ են կոչվում՝ ժողովրդական, ազգային, պետական, պահուստային։
Ծագում
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Կենտրոնական բանկերը պատմականորեն ծագել են որպես մասնավոր կամ պետական բանկեր, որոնք թողարկում էին բանկային տոմսեր և ունեին իրենց մշտական հաճախորդները։ Գրեթե բոլոր պետություններում կենտրոնական բանկը հանդես է գալիս որպես պետական կամ պետության կողմից լիազորված մարմին, որը կարգավորում է բանկերի, ինչպես նաև ընդհանուր առմամբ՝ ֆինանսավարկային համակարգի գործունեությունը և հանդիսանում է պետության հիմնական ուղեցույցը՝ վարկային համակարգում իրականացվող պետական տնտեսական քաղաքականության գործում։ Կենտրոնական բանկերի գործունեության հիմնական կազմակերպաիրավական տեսակներն են.
- միացյալ (ունիտար) կենտրոնական բանկ,
- բաժնետիրական կենտրոնական բանկ,
- անկախ բանկերի համակարգ։
«Կենտրոնական բանկ» արտահայտության ծագում
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]«Կենտրոնական բանկ» տերմինի ծագումը սկսվում է 19-րդ դարի սկզբից։ Թոմաս Ջոպլինը (1790-1847) «Անգլիայում և Շոտլանդիայում բանկային գործի ընդհանուր սկզբունքների և ընթացիկ պրակտիկայի մասին» իր շարադրանքում 1828 թվականին քննադատում է Անգլիայի բանկի մենաշնորհային դիրքը և պաշտպանում է նոր բաժնետիրական բանկերի ստեղծումը, բացի Անգլիայում արդեն գործող բանկից։ Ջոպլինը օգտագործում է «կենտրոնական բանկ» արտահայտությունը՝ նկատի ունենալով բազմաճյուղային բանկերի կենտրոնակայաններ[7]։
19-րդ դարի ողջ ընթացքում կենտրոնական բանկը հասկացվում էին որպես բանկեր, որոնք տեղակայված են խոշոր քաղաքներում և դրանցից դուրս գտնվող մասնաճյուղեր։ Որոշ դեպքերում նրանց կորպորատիվ անվանումներում կար «կենտրոնական» բառը։ 1834 թվականին Շոտլանդիայում ստեղծվեց Շոտլանդիայի կենտրոնական բանկը, 1836 թվականին՝ Լիվերպուլի կենտրոնական բանկը, 1891 թվականին ՝ Լոնդոնի կենտրոնական բանկը։ Այս պրակտիկան տարածվեց Մեծ Բրիտանիայից դուրս և արմատավորվեց գաղութներում։ Կանադայում, նախքան Բրիտանական կայսրությունից քաղաքական անկախություն ձեռք բերելը, ստեղծվեցին Նյու Բրունսվիկի Կենտրոնական բանկը (1834) և Կանադայի Կենտրոնական բանկը (1836)։ Այսպիսով, «կենտրոնական բանկ» սկզբնական արտահայտությունը նկարագրում էր մի մեծ քաղաքային բանկ, որը գործում էր իր հայրենի շրջանից դուրս։ Միայն 19-րդ դարի երկրորդ կեսին է, որ արտահայտությունը կիրառում է Անգլիայի բանկի՝ որպես «ավանդի կենտրոնական բանկ» գործունեության նկարագրությունը[8]։ Անունների նորաձևությունը ներթափանցել է նաև Ռուսական կայսրություն։ 1873 թփվականին Սանկտ Պետերբուրգում ստեղծվեց «Ռուսաստանի հողային վարկի կենտրոնական բանկ», իսկ Մոսկվայում նախատեսվում էր բացել «Փոքր վարկային հաստատությունների համար Մոսկվայի կենտրոնական բանկ»։
Հաշվի առնելով քաղաքային բանկերից մեկին նշանակված փողի թողարկման մենաշնորհի ձեռքբերումը՝ այն դարձավ ներքին շուկայում թողարկվող միակ կենտրոնական բանկը։ Այսպիսով, առաջին կենտրոնական բանկերը դուրս եկան մայրաքաղաքներից այն կողմ։ Անգլիայի բանկը ընդլայնեց իր թղթադրամների շրջանառությունը Լոնդոնից դուրս, իսկ Ֆրանսիայի բանկը՝ Փարիզից դուրս։ Նրանց միակ տարբերությունը մյուս բանկերից թղթադրամ թողարկելու իրավունքն էր։ Գործառնությունների մնացած մասը, ներառյալ ավանդների ընդունումը, փոխարժեքների հաշվառումը, վարկերի տրամադրումը և այլն, ոչնչով չէին տարբերվում[9]։
Պատմություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Վաղ պատմություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Փողի նկատմամբ պետական վերահսկողությունը փաստագրված է հին Եգիպտոսի տնտեսության մեջ (մ.թ.ա. 2750–2150)[10]։ Եգիպտացիները ապրանքների արժեքը չափում էին կենտրոնական միավորով, որը կոչվում էր շատ։ Ինչպես շատ այլ արժույթներ, շաթը կապված էր ոսկու հետ։ Շաթի արժեքը ապրանքների առումով սահմանվել է կառավարության վարչակազմերի կողմից։ Փոքր Ասիայի մյուս մշակույթները հետագայում նյութականացրին իրենց արժույթները ոսկե և արծաթե մետաղադրամների տեսքով[11]։
Միջնադարում և վաղ ժամանակակից ժամանակաշրջանում Հարավային և Կենտրոնական Եվրոպայում ստեղծվել է պրոֆեսիոնալ բանկերի ցանց[12]։ Ինստիտուտները նոր մակարդակ են կառուցել ֆինանսական տնտեսության մեջ։ Դրամավարկային համակարգը դեռևս վերահսկվում էր պետական հաստատությունների կողմից, հիմնականում՝ մետաղադրամի արտոնության միջոցով։ Բանկերը, սակայն, կարող են օգտագործել գրքույկ փողերը իրենց հաճախորդների համար ավանդներ ստեղծելու համար։ Այսպիսով, նրանք հնարավորություն ունեին ինքնուրույն թողարկել, վարկ տրամադրել և փոխանցել գումարներ՝ առանց ուղղակի պետական վերահսկողության։
Ինստիտուտները նոր մակարդակ են կառուցել ֆինանսական տնտեսության մեջ։ Դրամավարկային համակարգը դեռևս վերահսկվում էր պետական հաստատությունների կողմից, հիմնականում՝ մետաղադրամի արտոնության միջոցով։ Բանկերը, սակայն, կարող են օգտագործել գրքույկ փողերը իրենց հաճախորդների համար ավանդներ ստեղծելու համար։ Այսպիսով, նրանք հնարավորություն ունեին ինքնուրույն թողարկել, վարկ տրամադրել և փոխանցել գումարներ՝ առանց ուղղակի պետական վերահսկողության[13]։
Ամստերդամի բանկը, որը հիմնադրվել է 1609 թվականին, համարվում է ժամանակակից կենտրոնական բանկերի նախադրյալը։ Շվեդիայի կենտրոնական բանկը («Sveriges Riksbank» կամ պարզապես «Riksbanken») հիմնադրվել է Ստոկհոլմում 1664 թվականին ձախողված Stockholms Banco բանկի մնացորդներից և պատասխանել է խորհրդարանին («Կալվածքների Riksdag»): Շվեդիայի կենտրոնական բանկի դերերից մեկը կառավարությանը փող տալն էր[14]։
Անգլիայի բանկ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Անգլիայի Բանկի ստեղծումը, մոդելը, որի վրա հիմնված են ժամանակակից կենտրոնական բանկերի մեծ մասը, մշակվել է Չարլզ Մոնթագուի կողմից՝ Հալիֆաքսի 1-ին կոմս, 1694 թվականին՝ երեք տարի առաջ բանկիր Ուիլյամ Պատերսոնի առաջարկից հետո, որը դեռևս չէր եղել։ գործել է. 1690-ականներին Անգլիայի Թագավորությունում պետական միջոցները սակավ էին, և Վիլյամ III-ի կառավարության վարկն այնքան ցածր էր Լոնդոնում, որ անհնար էր վարկ վերցնել 1,200,000 ֆունտ ստեռլինգը (8 տոկոսով), որն անհրաժեշտ էր շարունակական ինը ֆինանսավորելու համար։ Տարիների պատերազմ Ֆրանսիայի հետ. Վարկի բաժանորդագրություն դրդելու համար Մոնթագուն առաջարկեց, որ բաժանորդները պետք է ներառվեն որպես Անգլիայի Բանկի կառավարիչ և ընկերություն՝ երկարաժամկետ բանկային արտոնություններով, ներառյալ թղթադրամների թողարկումը։ Վարկատուները կառավարությանը կտրամադրեն կանխիկ դրամ (ձուլակտոր) և թողարկեն նաև պետական պարտատոմսերի դեմ նոտաներ, որոնք կարող են կրկին փոխառվել։ Թագավորական կանոնադրությունը տրվել է հուլիսի 27-ին՝ 1694 թվականի «Տոննաժի մասին» օրենքի ընդունման միջոցով։ Բանկին տրվել է կառավարության մնացորդների բացառիկ տիրապետումը և միակ սահմանափակ պատասխանատվությամբ կորպորացիան էր, որը թույլատրված էր թողարկել թղթադրամներ։ [Հղում աղբյուրներին] The £1.2 million was raised in 12 days; դրա կեսն օգտագործվել է նավատորմի վերականգնման համար[15]։
Չնայած Անգլիայի Բանկի այս հիմնադրումը նշում է կենտրոնական բանկերի ծագումը, այն չուներ ժամանակակից կենտրոնական բանկի գործառույթներ, այն է՝ կարգավորել ազգային արժույթի արժեքը, ֆինանսավորել կառավարությանը, լինել միակ լիազորված դիստրիբյուտորը։ թղթադրամներ և գործելու որպես «վերջին միջոցի փոխատու» իրացվելիության ճգնաժամով տառապող բանկերին։ Կենտրոնական բանկի այս ժամանակակից գործառույթները դանդաղ զարգացան 18-րդ և 19-րդ դարերի ընթացքում[16]։
Չնայած բանկը ի սկզբանե մասնավոր հաստատություն էր, 18-րդ դարի վերջում այն ավելի ու ավելի էր դիտվում որպես առողջ ֆինանսական համակարգի պահպանման համար քաղաքացիական պատասխանատվություն ունեցող պետական մարմին։ 1797 թվականի արժութային ճգնաժամը, որն առաջացել էր բանկից խուճապի մատնված ավանդատուների կողմից, հանգեցրեց նրան, որ կառավարությունը կասեցրեց թղթադրամների փոխակերպումը տեսակի վճարման։ Շուտով բանկը մեղադրվեց բուլյոնիստների կողմից՝ թղթադրամների թողարկման պատճառով փոխարժեքի անկման պատճառ դառնալու մեջ, ինչը բանկը հերքեց։ Այնուամենայնիվ, պարզ էր, որ բանկին վերաբերվում էին որպես պետության մարմնի[17]։
Առևտրական բանկիր և դրամավարկային տեսաբան Հենրի Թորնթոնը նկարագրվել է որպես ժամանակակից կենտրոնական բանկի հայր։ Իրական օրինագծերի դոկտրինի հակառակորդը նա բուլյոնիստական դիրքի պաշտպանն էր և դրամական տեսության նշանակալի դեմք։ Թորնթոնի դրամավարկային էքսպանսիայի գործընթացն ակնկալում էր Կնուտ Ուիքսելի տեսությունները «կուտակային գործընթացի վերաբերյալ, որը վերահաստատում է քանակի տեսությունը տեսականորեն համահունչ ձևով»։ Որպես 1797 թվականի արժութային ճգնաժամի պատասխան՝ Թորնթոնը 1802 թվականին գրել է «Մեծ Բրիտանիայի թղթային վարկի բնույթի և էֆեկտների հետաքննություն», որտեղ նա պնդում էր, որ թղթային վարկի ավելացումը ճգնաժամ չի առաջացրել։ Գիրքը նաև մանրամասն ներկայացնում է բրիտանական դրամավարկային համակարգը, ինչպես նաև մանրամասն ուսումնասիրում է այն ուղիները, որոնցով Անգլիայի բանկը պետք է գործի ֆունտի արժեքի տատանումները հակազդելու համար[18]։
Մինչև XIX դարի կեսերը առևտրային բանկերը կարող էին թողարկել իրենց սեփական թղթադրամները, իսկ նահանգային բանկային ընկերությունների կողմից թողարկված թղթադրամները սովորաբար շրջանառության մեջ էին։ Շատերը կարծում են, որ Կենտրոնական բանկի ակունքները կապված են 1844թ. Բանկի կանոնադրության ակտի ընդունման հետ։ 1844թ. օրենքի համաձայն, բուլյոնիզմը ինստիտուցիոնալացվել է Բրիտանիայում՝ ստեղծելով հարաբերակցություն Անգլիայի Բանկի կողմից պահվող ոսկու պահուստների և բանկը նշումների միջև։ կարող է թողարկել[19]։ Օրենքը նաև խիստ սահմանափակումներ է սահմանել երկրի բանկերի կողմից թղթադրամների թողարկման վրա[19]։
Բանկը ընդունեց «վերջին միջոցի փոխատուի» դերը 1870-ականներին Օվերենդ-Գուրնի ճգնաժամին իր անփայլ արձագանքի քննադատությունից հետո։ Լրագրող Ուոլթեր Բագեհոտը Լոմբարդ փողոցում գրել է. «Դրամի շուկայի նկարագրություն» թեմայի վերաբերյալ, որտեղ նա հանդես է եկել այն բանի համար, որ բանկը պաշտոնապես դառնա վերջին միջոցի վարկատու վարկային ճգնաժամի ժամանակ, որը երբեմն կոչվում է «Բագեհոտի թելադրանք»։ Փոլ Թաքերը 2009 թվականին այս թելադրանքը ձևակերպեց հետևյալ կերպ.
|
Խուճապը կանխելու համար կենտրոնական բանկերը պետք է վաղաժամ և ազատ (այսինքն՝ առանց սահմանափակումների), վճարունակ ընկերություններին, լավ գրավի դիմաց և «բարձր տոկոսադրույքներով» վարկեր տրամադրեն։ | 
|
Տարածվել աշխարհով մեկ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Կենտրոնական բանկերը ստեղծվել են եվրոպական շատ երկրներում 19-րդ դարում։ Նապոլեոնը ստեղծեց Banque de France-ը 1800 թվականին՝ փորձելով բարելավել իր պատերազմների ֆինանսավորումը։ Եվրոպա մայրցամաքում Ֆրանսիայի բանկը մնաց ամենակարևոր կենտրոնական բանկը ողջ 19-րդ դարում։ Ֆինլանդիայի բանկը հիմնադրվել է 1812 թվականին, անմիջապես այն բանից հետո, երբ Ֆինլանդիան Ռուսաստանի կողմից Շվեդիայից գրավվել էր՝ դառնալով նրա մեծ դքսությունը։ Կենտրոնական բանկային դերը խաղացել է հզոր ընտանեկան բանկային տների փոքր խումբը, որը բնորոշվում է Ռոթշիլդների տանը, մասնաճյուղերով Եվրոպայի խոշոր քաղաքներում, ինչպես նաև Շվեյցարիայում՝ Հոթինգուերների ընտանիքը և Գերմանիայում՝ Օպենհայմ ընտանիքը[20][21]։
Չնայած կենտրոնական բանկերն այսօր ընդհանուր առմամբ կապված են ֆիատ փողերի հետ, 19-րդ և 20-րդ դարերի սկզբի կենտրոնական բանկերը Եվրոպայի և Ճապոնիայի մեծ մասում զարգացել են ոսկու միջազգային ստանդարտի համաձայն։ Անվճար բանկային կամ արժութային խորհուրդներն այս ժամանակ սովորական էին։ Այնուամենայնիվ, անկումների ժամանակ բանկերի փլուզման հետ կապված խնդիրները հանգեցրին կենտրոնական բանկերի ավելի լայն աջակցության այն երկրներում, որոնք դեռ չունեին դրանք, հատկապես Ավստրալիայում։
Ավստրալիան հիմնադրեց իր առաջին կենտրոնական բանկը 1920 թվականին, Պերուն՝ 1922 թվականին, Կոլումբիան 1923 թվականին, Մեքսիկան և Չիլին՝ 1925 թվականին, իսկ Կանադան, Հնդկաստանը և Նոր Զելանդիան՝ 1934 թվականին Մեծ դեպրեսիայի հետևանքով։ 1935 թվականին միակ կարևոր անկախ պետությունը Կենտրոնական բանկ ունի Բրազիլիան, որը հետագայում 1945 թվականին մշակեց դրա նախադրյալը, իսկ քսան տարի անց Բրազիլիայի ներկայիս Կենտրոնական բանկը։ Անկախություն ձեռք բերելուց հետո աֆրիկյան և ասիական երկրները ստեղծեցին նաև կենտրոնական բանկեր կամ արժութային միություններ։ Հնդկաստանի պահուստային բանկը, որը ստեղծվել էր բրիտանական գաղութատիրության ժամանակ որպես մասնավոր ընկերություն, ազգայնացվեց 1949 թվականին Հնդկաստանի անկախությունից հետո։
Չինաստանի Ժողովրդական բանկը զարգացրեց իր դերը որպես կենտրոնական բանկ՝ սկսած մոտավորապես 1979 թվականին շուկայական բարեփոխումների ներդրմամբ, որոնք արագացան 1989 թվականին, երբ երկիրը որդեգրեց ընդհանուր կապիտալիստական մոտեցում իր արտահանման տնտեսության նկատմամբ։ Հետագա զարգանալով, մասամբ ի պատասխան Եվրոպական կենտրոնական բանկի, Չինաստանի Ժողովրդական բանկը մինչև 2000 թվականը դարձավ ժամանակակից կենտրոնական բանկ։ Բանկային ամենավերջին մոդելը ներդրվել է եվրոյի հետ միասին և ներառում է եվրոպական ազգային բանկերի համակարգումը, որոնք շարունակում են կառավարել իրենց տնտեսությունները առանձին բոլոր առումներով, բացառությամբ արժույթի փոխանակման և բազային տոկոսադրույքների։
Միացյալ Նահանգներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Ալեքսանդր Համիլթոնը, որպես գանձապետարանի քարտուղար 1790-ականներին, մեծապես նպաստեց բանկային համակարգին, և Ջեֆերսոնյան հանրապետականների ուժեղ հակազդեցության պատճառով ստեղծեց Միացյալ Նահանգների Առաջին բանկը։ Ջեֆերսոնյանները թույլ տվեցին, որ այն դադարեցվի, բայց 1812 թվականի պատերազմը առանց կենտրոնական բանկի ֆինանսավորելու ճնշող ֆինանսական դժվարությունները փոխեցին նրանց կարծիքը։ Միացյալ Նահանգների Երկրորդ բանկը (1816–1836) Նիկոլաս Բիդլի ղեկավարությամբ գործում էր որպես կենտրոնական բանկ, որը կարգավորում էր արագ զարգացող բանկային համակարգը։ Կենտրոնական բանկի դերը ավարտվեց 1830-ականների բանկային պատերազմում նախագահ Էնդրյու Ջեքսոնի կողմից, երբ նա փակեց Երկրորդ բանկը որպես չափազանց հզոր և էլիտար[22]։
1913 թվականին Միացյալ Նահանգները ստեղծեց Դաշնային պահուստային համակարգը Դաշնային պահուստային ակտի ընդունմամբ[23]։
21-րդ դար
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]2007-2008 թվականների ֆինանսական ճգնաժամից հետո կենտրոնական բանկերը փոփոխություններ կատարեցին, սակայն 2015 թվականի դրությամբ տնտեսական աճը խթանելու նրանց կարողությունը կանգ է առել։ Կենտրոնական բանկերը քննարկում են, թե արդյոք նրանք պետք է փորձարկեն նոր միջոցներ, ինչպիսիք են բացասական տոկոսադրույքները կամ կառավարության ուղղակի ֆինանսավորումը, «ավելի շատ հենվեն քաղաքական գործիչների վրա՝ ավելին անելու համար»։ Անգլիայի բանկից Էնդի Հալդեյնն ասում է, որ «կենտրոնական բանկիրներին կարող է անհրաժեշտ լինել ընդունել, որ իրենց հին լավ ժամանակները՝ զբաղվածությունը խթանելու կամ գնաճը զսպելու նպատակով տոկոսադրույքները կարգավորելու, կարող են վերջնականապես անցել»։ Եվրոպական կենտրոնական բանկը և Ճապոնիայի բանկը, որոնց տնտեսությունները գտնվում են գնանկման մեջ կամ մոտ են գնանկմանը, շարունակում են քանակական մեղմացումը՝ գնելով արժեթղթեր՝ ավելի շատ վարկավորումը խրախուսելու համար[24]։
2017 թվականից քննարկվում է Կենտրոնական բանկի թվային արժույթի (CBDC) ներդրման հեռանկարը։ 2018 թվականի վերջի դրությամբ առնվազն 15 կենտրոնական բանկեր մտածում էին CBDC-ի ներդրման մասին։ 2014 թվականից Չինաստանի Ժողովրդական բանկը աշխատում է թվային արժույթի նախագծի վրա՝ սեփական թվային արժույթը և էլեկտրոնային վճարային համակարգեր ստեղծելու համար[25][26]։
Կենտրոնական բանկի նպատակներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Կենտրոնական բանկի վերջնական կամ առաջնային նպատակը պետք է սահմանվի այնպես, որ առավելագույնի հասցվի հանրային շահը։ Գործնականում տարբերվում են կենտրոնական բանկի մի քանի հիմնական նպատակներ[27]։
- գների կայունություն,
- հավասարակշռված տնտեսական աճի խթանում,
- կայուն փոխարժեքի պահպանում,
- ֆինանսական կայունություն։
Կենտրոնական բանկի վերջնական նպատակը կամ նպատակները նշված են կենտրոնական բանկի օրենքում կամ սահմանադրության մեջ։ Դրանք դառնում են հանրային, և հասարակությանը բացատրվում են։ Արդյունքում, խնդիրները հազվադեպ են վերանայվում, և կենտրոնական բանկի օրենսդրությունն իր նպատակների առումով կարող է անփոփոխ մնալ տասնամյակներ։
Աղյուսակ՝ Կենտրոնական բանկերի նպատակները[28][29].
| Երկրներ | Գործունեության նպատակներ |
|---|---|
| Մեծ Բրիտանիա | դրամավարկային և ֆինանսական կայունության ապահովում՝ ի շահ բրիտանացիների |
| Գերմանիա | գների կայունություն և (կառավարության հետ) ֆինանսական համակարգի կայունության համար պատասխանատվության բաշխում |
| Եվրագոտի | գների կայունության պահպանում, ինչպես նաև, չխախտելով դրա ձեռքբերումը, վարել տնտեսական քաղաքականություն, որը կենտրոնացած է դրամավարկային միության նպատակների իրականացման վրա, լիարժեք զբաղվածություն և համաչափ տնտեսական աճ, եվրոյի գնողունակության պահպանում։ |
| Իտալիա | գնային կայունություն |
| Կանադա | երկրի տնտեսության շահերից ելնելով դրամավարկային համակարգի կարգավորում, ազգային դրամական միավորի արտաքին արժեքի մոնիտորինգ և պաշտպանություն, դրա ազդեցության մեղմացում արտադրության, առևտրի, գների և զբաղվածության դինամիկայի վրա, ինչը կնպաստի տնտեսական և ֆինանսական բարօրությանը կանադացիների |
| Ռուսաստանի Դաշնություն | ռուբլու կայունությունը պաշտպանելը և ապահովելը գների կայունությունը պահպանելով՝ ներառյալ հավասարակշռված և կայուն տնտեսական աճի պայմանների ձևավորման համար |
| ԱՄՆ | առավելագույնի հասցնելով զբաղվածությունը, պահպանելով կայուն և չափավոր երկարաժամկետ տոկոսադրույքներ և գների կայունություն |
| Ուզբեկիստան | ազգային արժույթի կայունության ապահովում |
| Ֆրանսիա | գների կայունությունը, ինչպես նաև կառավարության ընդհանուր տնտեսական քաղաքականության խթանումը՝ առանց վնասելու հիմնական նպատակը՝ գների կայունությունը |
| Ճապոնիա | Արտարժույթի և դրամավարկային քաղաքականությունն ուղղված է գների կայունության հասնելուն՝ այդպիսով նպաստելով ազգային տնտեսության առողջ զարգացմանը |
Կենտրոնական բանկերի գործունեություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Վաշինգտոնում գտնվող Eccles Դաշնային Պահուստային Խորհրդի շենքում տեղակայված են Միացյալ Նահանգների Դաշնային Պահուստային Համակարգի կառավարիչների խորհրդի գլխավոր գրասենյակները։
Կենտրոնական բանկի գործառույթները սովորաբար ներառում են.
- Դրամավարկային քաղաքականություն. պաշտոնական տոկոսադրույքի սահմանում և փողի զանգվածի վերահսկում։
- Ֆինանսական կայունություն. հանդես գալով որպես կառավարության բանկիր և որպես բանկիրների բանկ («վերջին միջոցի փոխատու»);
- Պահուստների կառավարում. երկրի արտարժույթի և ոսկու պահուստների և պետական պարտատոմսերի կառավարում։
- Բանկային վերահսկողություն. բանկային ոլորտի կարգավորում և վերահսկում։
- Վճարային համակարգ. վճարային միջոցների և միջբանկային քլիրինգային համակարգերի կառավարում և վերահսկում։
- Մետաղադրամների և թղթադրամների թողարկում։
Կենտրոնական բանկերի այլ գործառույթները կարող են ներառել տնտեսական հետազոտություններ, վիճակագրական հավաքագրումներ, ավանդների երաշխավորման սխեմաների վերահսկում, ֆինանսական քաղաքականության վերաբերյալ կառավարությանը խորհրդատվություն։
Կարգավորող գործունեություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Կենտրոնական բանկի կարգավորող գործունեությունը հենվում է հիմնական մակրոտնտեսական ցուցանիշների դինամիկայի վերլուծության վրա, ընդ որում՝ հաշվի են առնվում այնպիսի կարևոր ցուցանիշներ, ինչպես՝ համախառն ներքին արդյունքն (ՀՆԱ) ու համախառն ազգային եկամուտը (ՀԱԵ), սղաճի տեմպը, ազգային արժույթի փոխարժեքը, գործազրկության մակարդակը, պետական բյուջեի պակասուրդը։ Կենտրոնական բանկերը սովորաբար գործում են շահույթի ստացման նպատակ չհետապնդող ձեռնարկությունների կարգավիճակով։ Նրանք իրենց առջև նպատակ չեն դնում ֆինանսական շուկաներում մրցակցելու առևտրային բանկերի և այլ ֆինանսավարկային հաստատությունների հետ։
Կենտրոնական բանկերի խնդիրներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Կենտրոնական բանկերի հիմնական խնդիրներն են.
- գների կայունության ապահովումը (սղաճի կառավարումը),
- բանկային համակարգի բնականոն գործունեության համար անհրաժեշտ պայմանների ապահովումը,
- ազգային արժույթի ներքին և արտաքին կայունության ապահովումը
- միջբանկային գործուն վճարահաշվարկային համակարգի գործունեության ապահովումը,
- բանկերի, այլ ֆինանսավարկային հաստատությունների, վարկատուների և ավանդատուների շահերի պաշտպանությունը,
- բանկերի և այլ ֆինանսավարկային հաստատությունների միջև մրցակցության համար անհրաժեշտ պայմանների ստեղծումը։
Կենտրոնական բանկերի գործառնություներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Կենտրոնական բանկի հիմնական գործառույթները ներառում են[1]։
- փողի թողարկում,
- դրամավարկային քաղաքականության իրականացումը, ներառյալ փողի և վարկի մատակարարման կառավարումը, ինչպես նաև փոխարժեքի քաղաքականությունը,
- միջազգային պահուստների կառավարում,
- հանդես գալով որպես վերջին հնարավորության վարկատու (վերաֆինանսավորելով ֆինանսական հատվածը),
- վճարումներ կատարելը և վճարային համակարգը կառավարելը,
- կառավարության համար գանձապետական ծառայություններ, ներառյալ `իր վճարումները կատարելը, ավանդների ընդունումը և որոշ դեպքերում վարկերի տրամադրումը` գերավճարների, կանխավճարների և պետական պարտքային արժեթղթերի գնումների տեսքով,
- գործարքներ իրականացնել ԱՄՀ-ի հետ։
Մի քանի տարածքներում (Հոնկոնգ, Շոտլանդիա և Հյուսիսային Իռլանդիա, Մակաո) մասնավոր բանկերը, կենտրոնական բանկի հետ միասին, լիազորություն ունեն թղթադրամներ թողարկելու, որոնք պետք է ամբողջությամբ ապահովված լինեն կենտրոնական բանկի կողմից պահվող պահուստներով (կանխիկ մնացորդներով)[30]:.
Բազմաթիվ կենտրոնական բանկեր հանդես են գալիս որպես կառավարության կամ հարակից պետական մարմինների ֆիսկալ գործակալներ։ Գործարքները և ֆինանսական ակտիվները / պարտավորությունները ներառված չեն կենտրոնական բանկի գործունեության մեջ, եթե դա նրանց վրա չի կրում ֆինանսական ռիսկեր և չի հանդիսանում դրանց շահառու։
Կենտրոնական բանկերի մեծ թվին են վերապահված ֆինանսական ոլորտի կարգավորող և վերահսկիչ լիազորությունները։ Որպես կանոն, բանկերը վերահսկվում են, ավելի քիչ՝ ֆինանսական շուկայի ոչ բանկային ֆինանսական հաստատությունները և ենթակառուցվածքային կազմակերպությունները։ Կենտրոնական բանկի կայքում կարգավորման և վերահսկողության լիարժեք ինտեգրման դեպքում այն դառնում է ֆինանսական հատվածի մեգակարգավորող։
Որոշ դեպքերում կենտրոնական բանկերը կարող են ֆինանսական գործարքներ իրականացնել (ավանդներ վերցնել կամ վարկեր տրամադրել) ոչ ֆինանսական հատվածում։ Մասնավորապես, գործարքներ իրականացնել ոչ ֆինանսական հատվածի կորպորացիաների հետ, տնային տնտեսություններին սպասարկող ոչ առևտրային կազմակերպությունների և տնային տնտեսությունների (երբ դրանք ներկայացնում են կենտրոնական բանկի աշխատակիցները, որոնք սահմանափակում են վերահսկվող ֆինանսական հաստատությունների հետ գործարքները)։
Խոշոր տնտեսություններում կենտրոնական բանկերը երկրի տարբեր մարզերում ունեն մասնաճյուղերի կամ գրասենյակների ցանց։ Դրանց կարիքը կարող է պայմանավորված լինել տարածաշրջանի տարածքի հեռավորությունից կամ ժամային գոտիների տարբերությունից։ Կենտրոնական բանկի տարածքային ստորաբաժանումների ֆինանսական գործունեությունը համախմբվում է կենտրոնական (գլխավոր) գրասենյակի գործունեության հետ միասին։ Որոշ կենտրոնական բանկեր այլ երկրներում բացել են մասնաճյուղեր կամ ներկայացուցչություններ։ Օրինակ, Ռուսաստանի բանկը 2017-ին Պեկինում (Չինաստան) բացեց առաջին և միակ ներկայացուցչությունը։ Եթե Կենտրոնական բանկի արտասահմանյան գրասենյակները օգտվում են դիվանագիտական անձեռնմխելիությունից, ապա դրանք համարվում են այն տնտեսական տարածքի մի մասը, որում գտնվում է կենտրոնական բանկը։
Մի շարք երկրներում Կենտրոնական բանկին բնորոշ գործառույթները կարող են իրականացվել ամբողջությամբ կամ մասամբ կառավարության կողմից։ Որպես կանոն, մենք խոսում ենք հետևյալ գործառույթների մասին[1]։
- թղթադրամների և մետաղադրամների տեխնիկական թողարկում (դրամահատարան կամ Ֆինանսների նախարարության վարչություն),
- միջազգային պահուստների կառավարում (ֆինանսների նախարարություն, մասնագիտացված պետական գործակալություն կամ ինքնիշխան հարստության ֆոնդ),
- գործարքներ իրականացնել ԱՄՀ-ի (Ֆինանսների նախարարություն) հետ։
Կենտրոնական բանկի և մի քանի պետական գերատեսչությունների միջև գործառույթների ապակենտրոնացման դեպքում դրամավարկային գործունեության վերլուծության համար անհրաժեշտ է դիտարկել դրամավարկային մարմինները լայն իմաստով։ Ապակենտրոնացման գործառույթներում հաշվետվությունների և վիճակագրության համար ԱՄՀ-ն առաջարկում է ներմուծել «դրամավարկային մարմինների հաշիվներ» կատեգորիան, որը հաշվի է առնում ինչպես կենտրոնական բանկի, այնպես էլ կառավարության գործունեության համատեղ արդյունքները։
Իրենց առջև դրված հիմնական խնդիրներն իրագործելու նպատակով կենտրոնական բանկերն իրականացնում են մի շարք գործառույթներ, որոնք գրեթե նույնատեսակ են բոլոր պետություններում։ Օրինակ, Հայաստանի կենտրոնական բանկի հիմնական գործառույթներն են.
- Հայաստանի ազգային արժույթի թողարկումը, դրամաշրջանառության կազմակերպումն ու կարգավորումը,
- կառավարության բանկային սպասարկման կազմակերպումը
- կառավարության ֆինանսական գործակալի և խորհրդատուի գործառույթների իրականացումը,
- բանկերի լիցենզավորումը, նրանց գործունեության կարգավորումն ու վերահսկումը,
- որպես վերջին ատյանի վարկատու՝ բանկերին վարկերի տրամադրումը,
- վճարահաշվարկային համակարգի գործունեության կարգավորումն ու վերահսկումը,
- Հայաստանի միջազգային արտարժութային պահուստների տիրապետումը, օգտագործումն ու տնօրինումը,
- արտարժութային բազմաբնույթ գործարքների կարգավորման իրականացումը
Հայաստանի գլխավոր դրամատունը՝ Հայաստանի կենտրոնական բանկն է։ Կենտրոնական բանկերի կողմից իրականացվող գործառույթների շարքում առանձնանում է նաև դենոմինացիան (առաջացել է լատիներեն denominato բառից, որը նշանակում է դրամանիշերի անվանական արժեքի նվազեցում 10, 100, 1000 և ավելի անգամ)։ Դենոմինացիան լինում է.
- ամբողջական
- մասնակի
- արագ
- դանդաղ
- երկարաժամկետ
- անժամկետ կամ «քնած»
Կենտրոնական բանկի գործառույթների համատեղում
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Կենտրոնական բանկի դասական ինստիտուցիոնալ մոդելը ենթադրում է, որ այն վերաբերում է միայն դրամավարկային քաղաքականության հետ կապված հիմնական գործառույթներին։ Ղեկավարման կարգավորման և վերահսկողության գործառույթները կարող են իրականացվել պետական գործադիր մարմինների `հատուկ պահպանողական գործակալությունների կողմից։ Կենտրոնական բանկը, իր հատուկ իրավական կարգավիճակից ելնելով, գործադիր իշխանության մաս չէ։ Այնուամենայնիվ, կենտրոնական բանկերի զգալի թվաքանակը պատասխանատու է ոչ միայն դրամավարկային քաղաքականության, այլ նաև ֆինանսական հատվածի կարգավորման և վերահսկողության համար։ Կենտրոնական բանկի կայքում գործառույթների ինտեգրման միտումը ի հայտ եկավ 1990-ականներին, ամրապնդվեց 2000-ականների սկզբին և դոմինանտ դարձավ 2007-2008 թվականների համաշխարհային ֆինանսական ճգնաժամից հետո[31]։
Ֆինանսական կարգավորման ճարտարապետության մեջ շրջադարձի ամենավառ օրինակը տեղի է ունեցել Մեծ Բրիտանիայում։ 1997 թվականին Բրիտանիայի խորհրդարանը Անգլիայի բանկին անկախություն տվեց կառավարությունից, պարտավորեցրեց նրան պատասխանատու լինել գների կայունության համար, և Անգլիայի բանկից բանկային կարգավորումն ու վերահսկողությունը փոխանցեց նորաստեղծ ֆինանսական վարքի մարմնին։ Այնուամենայնիվ, Գրասենյակի ձախողումը համաշխարհային ֆինանսական ճգնաժամի ընթացքում հանգեցրեց դրա վերակազմակերպմանը և գործառույթների վերադարձին Անգլիայի բանկ։ 2013 թվականին Մարմինը լուծարվեց և ստեղծվեց Նոր Կանոնակարգող Մարմին՝ որպես Անգլիայի Բանկի դուստր ձեռնարկություն[32]։
Կարգավորող և վերահսկիչ գործառույթները կենտրոնական բանկ տեղափոխելու հիմնական պատճառն է բանկային ճգնաժամը։ Կենտրոնական բանկը, որպես վերջին հնարավորության վարկատու ունի մեծ հնարավորություն իրացվելիությունը ապահովելու։ Արդյունքում, բանկային ճգնաժամերից առավել տուժած երկրները կենտրոնական բանկի հիման վրա նախընտրում են ստեղծել ֆինանսական հատվածի մեգակարգավորիչ[31]։ Բացի այդ, դեր են խաղում միջազգային ցանցի էֆեկտները:Ֆինանսական կարգավորման ճարտարապետության մեջ շրջադարձն ավելի հավանական է, եթե դա նկատվում է հարևան երկրներում։ Որքան շատ են առևտրային և ֆինանսական կապերը, ինչպես նաև որքան փոքր է աշխարհագրական հեռավորությունը երկրների միջև, այնքան ավելի շատ են նրանք ձգտում ունենալ կենտրոնական բանկերի նման ինստիտուցիոնալ մոդելներ[33]։
Կարգավորման և վերահսկողության մեջ կենտրոնական բանկերին ներգրավելու միտումը բնորոշ է երկրների լայն շրջանակին։ Այնուամենայնիվ, տնտեսական տեսությունը երկիմաստ է գնահատում գործառույթների համատեղման արդյունավետությունը։ Մի կողմից, լիազորությունների համախմբումը ստեղծում է որոշակի տեղեկատվական առավելություններ և մասշտաբի տնտեսություն[34]։ Մյուս կողմից, ռազմավարական ռիսկը մեծացնում է այն փաստը, որ կենտրոնական բանկը կկանգնի կարճաժամկետ շահերի բախման ֆինանսական կայունության և գների կայունության միջև[35]։ Այնուամենայնիվ, էմպիրիկ ուսումնասիրությունները հստակ պատասխան չեն տալիս։
Կենտրոնական բանկերի ծագում
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Կենտրոնական բանկերի առաջացման պատմական պատճառը մասնավոր վարկատուների կողմից պետական ռազմական ծախսերի ֆինանսավորումն էր մի շարք արտոնությունների դիմաց, առաջին հերթին թղթային փողերի թողարկման մենաշնորհը։ Մասնավոր վարկատուների տրամաբանությունն այն էր, որ նրանք կարող են բանկի միջոցով գանձապետական ծառայություններ մատուցել կառավարությանը` օգնելու վերահսկել նրա վարկունակությունը։ Այսպիսով, կառավարությունը կանխամտածված համաձայնվեց բանկի արտաքին ֆինանսական սահմանափակումների հետ։ Պարտքային պարտավորությունների կատարման հետ կապված խնդիրների դեպքում բանկը կարող է սառեցնել կառավարության գործառնություններն իր հաշիվների վրա։ Պետական ֆինանսների նկատմամբ մասնավոր վերահսկողություն պատվիրակելու մոդելը հաջողությամբ իրականացվել է Մեծ Բրիտանիայում և լայնորեն ընդունվել մայրցամաքային Եվրոպայում[36]։
1902 թ. Brockhaus և Efron հանրագիտարանային բառարանը կենտրոնական բանկերին անվանում է «թողարկման բանկ» և սահմանում դրանք, կարճաժամկետ վարկային հաստատություններ, որոնք թողարկում են կամ տեխնիկապես թողարկում են բանկային նշումներ (թղթադրամներ)[37]։ 20-րդ դարի սկզբին կենտրոնական բանկի սահմանումը հստակորեն համապատասխանում է նրա գործունեության պրոֆիլին՝ փողի թողարկում և վարկավորում հաստատուն փոխարժեքի պայմաններում։ Կենտրոնական բանկերի ազգայնացումը սկսվեց Մեծ դեպրեսիայի տարիներին, սրվեց երկու համաշխարհային պատերազմների միջև և վերջնական դարձավ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո ապագաղութացման ընթացքում։ Առևտրային վարկավորման գործառույթն անցյալում է, և կենտրոնական բանկը մենաշնորհ ունի ինչպես փողի թողարկման, այնպես էլ վերջին հնարավորության վարկատուի գործառույթի վրա։
Таблица. Учреждение первых десяти центральных банков, действующих в настоящее время[36].
| Երկիր | Կենտրոնական բանկ | Տարի |
|---|---|---|
| Շվեդիա | Շվեդիայի բանկ | 1668 |
| Մեծ Բրիտանիա | Անգլիայի բանկ | 1694 |
| Իսլանդիա | Իսլանդիայի բանկ | 1782 |
| Ֆրանսիա | Ֆրանսիայի բանկ | 1800 |
| Ֆինլանդիա | Ֆինլանդիայի բանկ | 1812 |
| Հոլանդական բանկ | 1814 | |
| Ավստրիա | Ավստրիայի ազգային բանկ | 1816 |
| Նորվեգիա | Նորվեգական բանկ | 1816 |
| Դանիա | Դանիայի ազգային բանկ | 1818 |
| Կյուրասաո և Սինտ Մաարտեն | Կյուրասաոյի և Սինտ Մաարտենի կենտրոնական բանկ | 1828 |
Հետպատերազմյան շրջանում աշխարհը տեսել է կենտրոնական բանկի ստեղծման մի քանի շրջաններ (տե՛ս նկարը)։ Դրանք բոլորը ստեղծվել են որպես պետական բանկեր նոր ինքնիշխան պետություններում, որոնք առաջացել են եվրոպական գաղութային կայսրությունների փլուզումից հետո։ Կենտրոնական բանկերը ի հայտ եկան նոր ինստիտուցիոնալ հիմքի վրա, որը ենթադրում էր կենտրոնական բանկերի ակտիվ ներգրավվածություն կառավարության տնտեսական քաղաքականության մեջ:1950-ականներից 1980-ականներին ակտիվորեն ստեղծվել են նոր կենտրոնական բանկեր, որոնց թիվը 2017 թվականին կազմում է 186 կազմակերպություն[38]։
Դրամավարկային քաղաքականություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Կենտրոնական բանկերն իրականացնում են երկրի ընտրած դրամավարկային քաղաքականությունը։
Արտարժույթի թողարկում
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Ամենատարրական մակարդակում դրամավարկային քաղաքականությունը ներառում է երկրի արժույթի ձևի սահմանում, լինի դա ֆիատ արժույթ, ոսկիով ապահովված արժույթ (արգելված է Արժույթի միջազգային հիմնադրամի երկրների համար), արժութային խորհուրդ, թե արժութային միություն։ Երբ երկիրն ունի իր սեփական ազգային արժույթը, դա ներառում է ստանդարտացված արժույթի ինչ-որ ձևի թողարկում, որն ըստ էության մուրհակի ձև է՝ «փող» որոշակի հանգամանքներում։ Պատմականորեն սա հաճախ խոստում էր փողը թանկարժեք մետաղներով փոխանակել որոշակի ֆիքսված գումարով։ Այժմ, երբ շատ արժույթներ ֆիատ փող են, «վճարելու խոստումը» բաղկացած է այդ արժույթն ընդունելու խոստումից՝ հարկերի դիմաց վճարելու համար։
Կենտրոնական բանկը կարող է օգտագործել այլ երկրի արժույթը կա՛մ ուղղակիորեն արժութային միությունում, կա՛մ անուղղակիորեն արժութային խորհրդում։ Վերջին դեպքում, օրինակ՝ Բուլղարիայի ազգային բանկը, Հոնկոնգը և Լատվիան (մինչև 2014 թվականը), տեղական արժույթը ֆիքսված փոխարժեքով ապահովվում է Կենտրոնական բանկի կողմից արտարժույթի պահպանումներով։ Առևտրային բանկերի նման, կենտրոնական բանկերն ունեն ակտիվներ (պետական պարտատոմսեր, արտարժույթ, ոսկի և այլ ֆինանսական ակտիվներ) և կրում են պարտավորություններ (չմարված արժույթ)։ Կենտրոնական բանկերը փող են ստեղծում՝ թողարկելով թղթադրամներ և դրանք փոխառելով կառավարությանը՝ տոկոսաբեր ակտիվների դիմաց, ինչպիսիք են պետական պարտատոմսերը։ Երբ կենտրոնական բանկերը որոշում են մեծացնել փողի զանգվածը ավելի մեծ չափով, քան իրենց ազգային կառավարությունները որոշում են վերցնել փոխառություն, կենտրոնական բանկերը կարող են գնել մասնավոր պարտատոմսեր կամ արտարժույթով արտահայտված ակտիվներ։
Եվրոպական կենտրոնական բանկը իր տոկոսային եկամուտը փոխանցում է Եվրամիության անդամ երկրների կենտրոնական բանկերին։ ԱՄՆ Դաշնային պահուստային համակարգը իր շահույթի մեծ մասը փոխանցում է ԱՄՆ գանձապետարան։ Այս եկամուտը, որը ստացվում է արժույթի թողարկման իրավունքից, կոչվում է սինյորացիա և սովորաբար պատկանում է ազգային կառավարությանը։ Պետության կողմից արժույթ ստեղծելու իրավունքը կոչվում է թողարկման իրավունք։ Պատմության ընթացքում այս իշխանության շուրջ տարաձայնություններ են եղել, քանի որ ով վերահսկում է արժույթի ստեղծումը, վերահսկում է սինյորա եկամուտը։ «Դրամավարկային քաղաքականություն» արտահայտությունը կարող է նաև ավելի նեղ վերաբերել տոկոսադրույքի թիրախներին և դրամավարկային մարմնի կողմից ձեռնարկվող այլ ակտիվ միջոցառումներին։
Կենտրոնական բանկերի նպատակներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Գների կայունություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Կենտրոնական բանկերի առաջնային դերը սովորաբար գների կայունության պահպանումն է, որը սահմանվում է որպես գնաճի որոշակի մակարդակ։ Գնաճը սահմանվում է կամ որպես արժույթի արժեզրկում կամ համարժեք արժույթի համեմատ գների աճ։ Կենտրոնական բանկերի մեծ մասը ներկայումս ունեն 2%-ի մոտ գնաճի թիրախ։
Քանի որ գնաճը նվազեցնում է իրական աշխատավարձերը, քեյնսցիները գնաճը դիտարկում են որպես ակամա գործազրկության լուծում։ Այնուամենայնիվ, «չկանխատեսված» գնաճը հանգեցնում է վարկատուների կորուստների, քանի որ իրական տոկոսադրույքը կլինի սպասվածից ցածր։ Այսպիսով, Քեյնսյան դրամավարկային քաղաքականությունը նպատակաուղղված է գնաճի կայուն տեմպերի։ Ավստրիական դպրոցի՝ The Case Against the Fed-ի հրապարակումը պնդում է, որ գնաճը վերահսկելու կենտրոնական բանկերի ջանքերը հակաարդյունավետ են եղել։
Բարձր զբաղվածություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Շփման գործազրկությունը աշխատատեղերի միջև ընկած ժամանակահատվածն է, երբ աշխատողը փնտրում է կամ անցնում է մի աշխատանքից մյուսը։ Շփման գործազրկությունից դուրս գործազրկությունը դասակարգվում է որպես չնախատեսված գործազրկություն։
Օրինակ, կառուցվածքային գործազրկությունը գործազրկության ձև է, որն առաջանում է աշխատաշուկայում պահանջարկի և աշխատանք փնտրող աշխատողների հմտությունների և գտնվելու վայրի անհամապատասխանության հետևանքով։ Մակրոտնտեսական քաղաքականությունը հիմնականում նպատակ ունի նվազեցնել չնախատեսված գործազրկությունը։
Քեյնսը բոլոր աշխատատեղերը, որոնք կստեղծվեն աշխատավարձի ապրանքների աճով (այսինքն՝ իրական աշխատավարձի նվազում) պիտակավորեց որպես կամավոր գործազրկություն.
- Տղամարդիկ ակամա գործազուրկ են, եթե աշխատավարձի ապրանքների գնի փոքր աճի դեպքում դրամական աշխատավարձի համեմատ աշխատուժի համախառն առաջարկը, որը պատրաստ է աշխատել ընթացիկ դրամական աշխատավարձի դիմաց, և դրա համախառն պահանջարկը։ աշխատավարձը կլինի ավելի մեծ, քան զբաղվածության առկա ծավալը:- Ջոն Մեյնարդ Քեյնս, Զբաղվածության, տոկոսների և փողի ընդհանուր տեսություն։
Տնտեսական աճ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Տնտեսական աճը կարող է ուժեղացվել կապիտալում ներդրումների միջոցով, ինչպիսիք են ավելի կամ ավելի լավ մեքենաները։ Ցածր տոկոսադրույքը ենթադրում է, որ ընկերությունները կարող են գումար վերցնել իրենց կապիտալում ներդրումներ կատարելու համար և ավելի քիչ տոկոսներ վճարել դրա համար։ Հետևաբար, տոկոսների իջեցումը համարվում է տնտեսական աճի խրախուսում և հաճախ օգտագործվում է ցածր տնտեսական աճի ժամանակները մեղմելու համար։ Մյուս կողմից, տոկոսադրույքի բարձրացումը հաճախ օգտագործվում է բարձր տնտեսական աճի ժամանակ որպես հակացիկլային միջոց՝ տնտեսությունը գերտաքացումից զերծ պահելու և շուկայական փուչիկներից խուսափելու համար։
Դրամավարկային քաղաքականության հետագա նպատակներն են տոկոսադրույքների, ֆինանսական շուկայի և արտարժույթի շուկայի կայունությունը։ Նպատակները հաճախ չեն կարող բաժանվել միմյանցից և հաճախ հակասում են։ Հետևաբար, քաղաքականության իրականացումից առաջ ծախսերը պետք է ուշադիր կշռվեն։
Կլիմայի փոփոխություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Կլիմայի փոփոխության վերաբերյալ Փարիզի համաձայնագրից հետո այժմ քննարկվում է այն հարցը, թե արդյոք կենտրոնական բանկերը պետք է նաև բնապահպանական նպատակներ հետապնդեն որպես իրենց գործունեության մի մաս։ 2017 թվականին ութ կենտրոնական բանկեր ձևավորել են Ֆինանսական համակարգի կանաչապատման ցանցը (NGFS)՝ գնահատելու այն եղանակը, որով կենտրոնական բանկերը կարող են օգտագործել իրենց կարգավորող և դրամավարկային քաղաքականության գործիքները՝ աջակցելու կլիմայի փոփոխության մեղմացմանը։ Այսօր ավելի քան 70 կենտրոնական բանկեր մաս են կազմում NGFS-ին։
2020 թվականի հունվարին Եվրոպական կենտրոնական բանկը հայտարարեց, որ իր դրամավարկային քաղաքականության շրջանակը վերանայելիս հաշվի կառնի կլիմայական նկատառումները։
«Կանաչ դրամավարկային քաղաքականության» ջատագովներն առաջարկում են, որ կենտրոնական բանկերը ներառեն կլիմայի հետ կապված չափանիշներ իրենց գրավի իրավասության շրջանակում, երբ իրականացնում են ակտիվների գնումներ, ինչպես նաև վերաֆինանսավորման գործառնություններում։ Բայց այնպիսի քննադատներ, ինչպիսին Յենս Վեյդմանըն է, պնդում են, որ դա կենտրոնական բանկերի դերը չէ կլիմայական քաղաքականության մեջ։
Դրամավարկային քաղաքականության գործիքներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Կենտրոնական բանկերին հասանելի հիմնական գործիքներն են՝ բաց շուկայական գործառնությունները (ներառյալ հետգնման պայմանագրերը), պահուստի պահանջները, տոկոսադրույքի քաղաքականությունը (զեղչման տոկոսադրույքի վերահսկման միջոցով) և փողի զանգվածի վերահսկողությունը։
Կենտրոնական բանկը բաց շուկայական գործառնությունների միջոցով ազդում է դրամական բազայի վրա, եթե նրա երկիրն ունի լավ զարգացած շուկա իր պետական պարտատոմսերի համար։ Սա ենթադրում է շրջանառության մեջ գտնվող փողի քանակի կառավարում տարբեր ֆինանսական գործիքների առքուվաճառքի միջոցով, ինչպիսիք են գանձապետական մուրհակները, հետգնման պայմանագրերը կամ «ռեպոները», ընկերության պարտատոմսերը կամ արտարժույթները՝ Կենտրոնական բանկում ավանդադրված գումարի դիմաց։ Այդ ավանդները փոխարկելի են արժույթի, ուստի այս բոլոր գնումները կամ վաճառքները հանգեցնում են շուկայական շրջանառությունից քիչ թե շատ հիմնական արժույթի մուտքի կամ դուրս գալուն։ Օրինակ, եթե Կենտրոնական բանկը ցանկանում է նվազեցնել տոկոսադրույքները (իրականացնելով ընդլայնողական դրամավարկային քաղաքականություն), այն գնում է պետական պարտքը, դրանով իսկ ավելացնելով շրջանառության մեջ գտնվող կանխիկ գումարը կամ վարկավորելով բանկերի պահուստային հաշիվները։ Առևտրային բանկերն այնուհետև ավելի շատ գումար ունեն վարկ տալու համար, ուստի նրանք նվազեցնում են վարկավորման տոկոսադրույքները՝ դարձնելով վարկերը ավելի էժան։ Վարկային քարտերի ավելի էժան տոկոսադրույքները մեծացնում են սպառողների ծախսերը։ Բացի այդ, երբ բիզնես վարկերն ավելի մատչելի են, ընկերությունները կարող են ընդլայնվել՝ սպառողների պահանջարկին համապատասխանելու համար։ Նրանք, ի վերջո, աշխատանքի են ընդունում ավելի շատ աշխատողների, որոնց եկամուտներն ավելանում են, ինչն էլ իր հերթին մեծացնում է պահանջարկը։ Այս մեթոդը սովորաբար բավարար է պահանջարկը խթանելու և տնտեսական աճը առողջ տեմպերի հասցնելու համար։ Սովորաբար, բաց շուկայի գործառնությունների կարճաժամկետ նպատակն է հասնել կոնկրետ կարճաժամկետ տոկոսադրույքի թիրախին։ Այլ դեպքերում, դրամավարկային քաղաքականությունը կարող է ենթադրել որոշակի արտարժույթի կամ ոսկու նկատմամբ որոշակի փոխարժեքի թիրախավորում։ Օրինակ, Միացյալ Նահանգների դեպքում Դաշնային պահուստային համակարգը թիրախավորում է դաշնային ֆոնդերի տոկոսադրույքը, այն տոկոսադրույքը, որով անդամ բանկերը մեկ գիշերում միմյանց վարկ են տալիս. Այնուամենայնիվ, Չինաստանի դրամավարկային քաղաքականությունը (2014 թվականից) ուղղված է չինական ռենմինբիի և արտարժույթների զամբյուղի միջև փոխարժեքի թիրախավորմանը։
Եթե բաց շուկայական գործառնությունները չեն հանգեցնում ցանկալի էֆեկտների, կարող է օգտագործվել երկրորդ գործիքը. Կենտրոնական բանկը կարող է բարձրացնել կամ նվազեցնել զեղչերի կամ օվերդրաֆտի համար գանձվող տոկոսադրույքը (Կենտրոնական բանկից առևտրային բանկերին տրվող վարկեր, տես զեղչային պատուհան) . Եթե նման գործարքների տոկոսադրույքը բավական ցածր է, ապա առևտրային բանկերը կարող են պարտք վերցնել Կենտրոնական բանկից՝ պահուստավորման պահանջները բավարարելու համար և օգտագործել լրացուցիչ իրացվելիությունը՝ ընդլայնելու իրենց հաշվեկշիռները՝ ավելացնելով տնտեսությանը հասանելի վարկը։
Երրորդ այլընտրանքը ռեզերվային պահանջների փոփոխությունն է։ Պահանջվող պահուստը վերաբերում է ընդհանուր պարտավորությունների այն համամասնությանը, որը բանկերը պետք է պահեն մեկ գիշերվա ընթացքում՝ կա՛մ իր պահոցներում, կա՛մ Կենտրոնական բանկում։ Բանկերը պահպանում են իրենց ակտիվների միայն մի փոքր մասը որպես կանխիկ, որը հասանելի է անհապաղ դուրսբերման համար. մնացածը ներդրվում է ոչ իրացվելի ակտիվներում, ինչպիսիք են հիփոթեքը և վարկերը։ Պարտադիր պահուստի իջեցումը բանկերի համար միջոցներ է ազատում վարկերը մեծացնելու կամ այլ շահութաբեր ակտիվներ գնելու համար։ Սա ընդլայնողական է, քանի որ վարկ է ստեղծում։ Այնուամենայնիվ, չնայած այս գործիքը անմիջապես մեծացնում է իրացվելիությունը, կենտրոնական բանկերը հազվադեպ են փոխում պարտադիր պահուստի պահանջը, քանի որ դա հաճախ անորոշություն է ավելացնում բանկերի պլանավորման մեջ։ Հետևաբար, նախընտրելի է բաց շուկայական գործառնությունների օգտագործումը։
Ոչ ավանդական դրամավարկային քաղաքականություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Դրամավարկային քաղաքականության այլ ձևերը, որոնք հատկապես օգտագործվում են, երբ տոկոսադրույքները գտնվում են 0%-ի կամ մոտ, և առկա են մտավախություններ գնանկման կամ գնանկման վերաբերյալ, կոչվում են ոչ ավանդական դրամավարկային քաղաքականություն։ Դրանք ներառում են վարկերի մեղմացում, քանակական մեղմացում, ֆորվարդային ուղղորդում և ազդարարում։ Վարկերի մեղմացման ժամանակ կենտրոնական բանկը գնում է մասնավոր հատվածի ակտիվներ՝ իրացվելիությունը բարելավելու և վարկերի հասանելիությունը բարելավելու համար։ Ազդանշանը կարող է օգտագործվել ապագայում ցածր տոկոսադրույքների շուկայական ակնկալիքները նվազեցնելու համար։ Օրինակ, 2008 թվականի վարկային ճգնաժամի ժամանակ ԱՄՆ Դաշնային պահուստը նշել է, որ տոկոսադրույքները ցածր կլինեն «երկար ժամանակահատվածի համար», իսկ Կանադայի բանկը «պայմանական պարտավորություն» ստանձնեց՝ պահել տոկոսադրույքները 25 բազիսային կետի ստորին սահմանում (0,25)։ %) մինչեւ 2010 թվականի երկրորդ եռամսյակի վերջը։
Ոմանք նախատեսում էին օգտագործել այն, ինչ Միլթոն Ֆրիդմանը ժամանակին անվանում էր «ուղղաթիռային փող», որի միջոցով Կենտրոնական բանկը ուղղակի փոխանցումներ կկատարի քաղաքացիներին՝ գնաճը հասցնելու կենտրոնական բանկի նպատակային թիրախին։ Նման քաղաքականության տարբերակը կարող է հատկապես արդյունավետ լինել զրոյական ստորին սահմանի վրա[39]։
Բանկային վերահսկողություն և այլ գործունեություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Որոշ երկրներում կենտրոնական բանկը իր դուստր ձեռնարկությունների միջոցով վերահսկում և վերահսկում է բանկային հատվածը։ Այլ երկրներում բանկային վերահսկողությունն իրականացվում է կառավարական գերատեսչության կողմից, ինչպիսին է Միացյալ Թագավորության գանձապետարանը կամ անկախ պետական գործակալությունը, օրինակ՝ Մեծ Բրիտանիայի Ֆինանսական վարքագծի մարմինը։ Այն ուսումնասիրում է բանկերի հաշվեկշիռները, պահվածքն ու քաղաքականությունը սպառողների նկատմամբ։ Բացի վերաֆինանսավորումից, այն բանկերին տրամադրում է նաև այնպիսի ծառայություններ, ինչպիսիք են միջոցների փոխանցումը, թղթադրամները և մետաղադրամները կամ արտարժույթը։ Այսպիսով, այն հաճախ բնութագրվում է որպես «բանկերի բանկ»։
Շատ երկրներ վերահսկելու և վերահսկելու են բանկային հատվածը մի քանի տարբեր գործակալությունների միջոցով և տարբեր նպատակներով։ Օրինակ, Միացյալ Նահանգներում Բանկի կանոնակարգը խիստ մասնատված է 3 դաշնային գործակալություններից՝ Ավանդների ապահովագրման դաշնային կորպորացիայից, Դաշնային պահուստային խորհուրդից կամ արժույթի վերահսկիչի գրասենյակից և բազմաթիվ այլ պետական և մասնավոր մակարդակներում։ Գործակալությունների միջեւ սովորաբար զգալի համագործակցություն է լինում։ Օրինակ, դրամական կենտրոնի բանկերը, ավանդներ ընդունող հաստատությունները և ֆինանսական հաստատությունների այլ տեսակներ կարող են ենթարկվել տարբեր (և երբեմն համընկնող) կարգավորման։ Բանկային կարգավորման որոշ տեսակներ կարող են պատվիրակվել կառավարման այլ մակարդակների, ինչպիսիք են նահանգային կամ նահանգային կառավարությունները։
Բանկերի ցանկացած կարտել հատկապես ուշադիր հետևում և վերահսկվում է։ Երկրների մեծամասնությունը վերահսկում է բանկերի միաձուլումները և զգուշանում է այս ոլորտում կենտրոնացվածությունից՝ խմբային մտածողության և վարկավորման փուչիկների վտանգի պատճառով, որոնք հիմնված են ձախողման մեկ կետի՝ մի քանի խոշոր բանկերի վարկային մշակույթի վրա։
Կենտրոնական բանկի իրավական կարգավիճակը և անկախություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Երկրների մեծ մասում կենտրոնական բանկերը ներկայացված են առանձին նույնականացվող ինստիտուցիոնալ միավորներով, որոնք ունեն տարբեր կազմակերպական և իրավական ձևեր։ Շատ հաճախ դրանք ներկայացնում են կենտրոնական բանկի մասին հատուկ օրենքով սահմանված հատուկ իրավական կարգավիճակ ունեցող իրավաբանական անձինք։
Կենտրոնական բանկի գործունեության առանցքային խնդիրը նրա անկախությունն է գործադիր իշխանությունից, կառավարությունից:Անկախություն նշանակում է, որ կենտրոնական բանկը կարող է վարել քաղաքականություն ՝ առանց մյուսների ուղղակի միջամտության։ Տնտեսական գրականության մեջ կան կենտրոնական բանկի անկախության մի քանի տեսակներ:Սթենլի Ֆիշերը, ԱՄՀ-ում աշխատելու ընթացքում, նկարագրել է անկախության երկու ձև[40]։ Առաջինը նպատակի անկախությունն է, որը ենթադրում է, որ դրամավարկային մարմինները ունեն հարկաբյուջետային մարմինների նպատակից տարբերվող նպատակ։ Երկրորդը` գործիքի անկախությունն է, ինչը նշանակում է, որ իրենց նպատակին հասնելու համար դրամավարկային մարմինները պետք է ունենան անկախ (սեփական) գործիքներ։
Իտալացի տնտեսագետ Վիտորիո Գրիլին, որը 2012-13 թվականներին Իտալիայի էկոնոմիկայի և ֆինանսների նախարարն էր, և համահեղինակները առաջարկել են կենտրոնական բանկի անկախության երկու տեսակ՝ տնտեսական և քաղաքական[41]։ Տնտեսական անկախությունը հասկացվում է որպես կենտրոնական բանկի՝ իր տրամադրության տակ գտնվող դրամավարկային քաղաքականության գործիքները առանց սահմանափակումների օգտագործելու ունակություն:Այսինքն՝ կենտրոնական բանկն օժտված է որոշակի լիազորություններով՝ ինքնուրույն ընտրելու տնտեսական միջոցառումներ՝ իր նպատակներին հասնելու համար։ Քաղաքական անկախությունը հասկացվում է որպես կենտրոնական բանկի անկախություն՝ կառավարության հետ հարաբերությունների մեջ՝ բանկի ղեկավար կազմի նշանակման և դրամավարկային քաղաքականության մշակման և իրականացման գործում։
Կենտրոնական բանկերի անկախության վրա ազդող գործոնները ներառում են[42]՝
- պետության մասնակցությունը կենտրոնական բանկի կապիտալում և շահույթի բաշխում,
- բանկի կառավարման նշանակման (ընտրության) կարգը,
- որքանով են Կենտրոնական բանկի նպատակները, գործառույթները և խնդիրները արտացոլվում օրենսդրությունում,
- պետության դրամավարկային քաղաքականությանը միջամտելու իրավունքը,
- Կենտրոնական բանկի կողմից պետական ծախսերի ուղղակի և անուղղակի ֆինանսավորման հնարավորությունը կարգավորող կանոններ,
- հարաբերությունները երկրի կենտրոնական բանկի և կառավարության միջև։
Որքան ցածր է կենտրոնական բանկի անկախությունը, այնքան բարձր է միջին գնաճը. Ալբերտո Ալեսինայի և Լոուրենս Սամերսի կողմից ստացված եզրակացությունը, որը հիմնված է զարգացած երկրներում երկու փոփոխականների փոխհարաբերությունների վերլուծության վրա։
Կենտրոնական բանկի անձեռնմղելիության ազդեցությունը մակրոտնտեսական կայունության վերաբերյալ թեմայով շատ աշխատանքներ կան գրված։ Թեմայի մշակումն սկսվել է 1990-ականներին, երբ հայտնաբերվեց կապը կենտրոնական բանկի անկախության և գնաճի միջև։ Իսրայելցի տնտեսագետ Ալեքս Ցուկերմանը նկարագրել է դրամավարկային քաղաքականության քաղաքական տնտեսությունը և առաջարկել գործիք կենտրոնական բանկի անկախությունը քանակականորեն գնահատելու համար՝ ինդեքսի տեսքով (կոչվում է «Ցուկերման ինդեքս»)[43]։ Օգտագործելով այն, իտալական ծագմամբ ամերիկացի տնտեսագետ Ալբերտո Ալեսինան, Լոուրենս Սամերսի (ԱՄՆ ֆինանսների նախարար 1999-2001 թվականներին) Հետ միասին, օգտագործելով զարգացած երկրների օրինակը, ապացուցեցին, որ կենտրոնական բանկի թույլ անկախությունը բարձր գնաճի պատճառն է[44]։ Արդյունքները հիմք հանդիսացան 1990-ականներին զարգացող տնտեսություններում կենտրոնական բանկերի ինստիտուցիոնալ բարեփոխումների և նրանց անկախության ամրապնդման համար[45]։
Միևնույն ժամանակ, Չինաստանի Ժողովրդական բանկը՝ աշխարհում ամենամեծ միջազգային պահուստներով[46], գտնվում է ՉCՀ կառավարության անմիջական վերահսկողության ներքո։ Միևնույն ժամանակ, Չինաստանում միջին տարեկան գնաճը կազմում է 2.82%[47], որը համեմատելի է Մեծ Բրիտանիայում միջին տարեկան գնաճի հետ (2.30%[48])։
Սեփականության տեսակ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]19-րդ դարում պետական կենտրոնական բանկը նման էր քաղաքական անոմալիայի, որը կապված էր կառավարման ձևի և ազգային տնտեսության մեջ կառավարության դերի հետ։ Թողարկվող բանկերի ճնշող մեծամասնությունը, ինչպես մայրաքաղաքներում, այնպես էլ եվրոպական գաղութներում, մասնավոր էին։ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո սկսվեց մասնավոր կենտրոնական բանկերի ազգայնացման գործընթացը, որն ավարտվեց 1960-ականներին։ 1970-ականների կեսերին մասնավոր կենտրոնական բանկերի թիվը իջել էր 14 հաստատությունների։ 2017 թ.-ի դրությամբ աշխարհում ինը կենտրոնական բանկեր ունեն մասնավոր և խառը սեփականություն (աղյուսակ 3)։
Աղյուսակ,Մասնավոր և խառը սեփականություն ունեցող կենտրոնական բանկերը՝ 2017 թ[49]։
| Կենտրոնական բանկ | Բաժնետերեր |
|---|---|
| Հունաստանի բանկ | 8.93% - պետություն, 91.07% - մասնավոր հատված |
| Իտալիայի բանկ | բանկեր և ապահովագրական ընկերություններ, ներդրումային ֆոնդեր, սոցիալական ապահովության հաստատություններ և կենսաթոշակային ֆոնդեր |
| Ճապոնիայի բանկ | 55% -ը՝ պետությունը, 45% -ը՝ մասնավոր հատվածը |
| Բելգիայի ազգային բանկ | 50% -ը `պետությունը, 50% -ը` մասնավոր հատվածը |
| Շվեյցարիայի ազգային բանկ | 52% -ը՝ պետությունը (կանտոններ և կանտոնալ բանկեր), 48% -ը՝ մասնավոր հատված |
| Հարավային Աֆրիկայի պահուստային բանկ | 100% մասնավոր հատված |
| ԱՄՆ Դաշնային պահուստային համակարգ | դաշնային պահուստային բանկերի կապիտալը ամբողջությամբ պատկանում է տեղական նահանգում գործող մասնավոր բանկերին |
| Սան Մարինոյի Հանրապետության կենտրոնական բանկ | 67% -ը՝ պետությունը, 33% -ը՝ մասնավոր հատվածը |
| Թուրքիայի Հանրապետության կենտրոնական բանկ | Ֆինանսների նախարարություն (55,12%), թուրքական բանկեր (25,74%), մասնավոր կազմակերպություններ և անհատներ (19,12%), այլ բաժնետերեր, ներառյալ օտարերկրյա բանկերը (0,02%) |
Պետական կենտրոնական բանկերում կապիտալի 100% -ը պատկանում է կառավարությանը, ինչը արտացոլված է ազգային օրենսդրությունում։ Երկրների մեծ մասում կենտրոնական բանկերն ի սկզբանե ստեղծվել են որպես պետական սեփականություն[50]։ Դրանք ներառում են, օրինակ, գերմանական Բունդեսբանկը կամ Ռուսաստանի բանկը։ Բաժնետիրական կենտրոնական բանկերում կապիտալը ձևավորվում է հիմնադիրների ներդրումներով։ Օրինակ՝ բաժնետիրական կենտրոնական բանկը ԱՄՆ Դաշնային պահուստային համակարգն է, դաշնային պահուստային բանկերի կապիտալը ձևավորվում է առևտրային բանկերի ներդրումներից, որոնք դառնում են ԱՄՆ Դաշնային պահուստային համակարգի անդամ[51]։ Իրավաբանորեն, ԱՄՆ Դաշնային պահուստային համակարգը պետական մարմին չէ, բայց նրա ղեկավարությունը (Կառավարիչների խորհրդի նախագահ և փոխնախագահ) նշանակվում է չորս տարի ժամկետով ԱՄՆ նախագահի կողմից և հաստատվում է ԱՄՆ Սենատի կողմից։ ԱՄՆ-ի Կենտրոնական բանկի կառավարիչների խորհրդի անդամները չեն դառնում պետական աշխատողներ, սակայն նրանց վարձատրության չափը սահմանում է ԱՄՆ Կոնգրեսը և հրապարակվում հրապարակավ[52]։ ԱՄՆ Կենտրոնական բանկի պահուստային համակարգի չբաշխված շահույթը փոխանցվում է ԱՄՆ գանձապետարան և մուտքագրվում պետական բյուջեի եկամտի կողմ:Խառը կապիտալ ունեցող կենտրոնական բանկերում իրենց սեփական միջոցները ձևավորվում են մասնավոր հատվածի կողմից `պետության հետ միասին։ Ճապոնիայի բանկը կենտրոնական բանկերի այս խմբի ակնառու ներկայացուցիչն է։ 1942 թվականի օրենքի համաձայն, Ճապոնիայի բանկի կանոնադրական կապիտալի 55% -ը պատկանում է պետությանը։ Ճապոնիայի բանկի ղեկավարությունը նշանակվում է կառավարության կողմից և հաստատվում է երկրի խորհրդարանի կողմից։
Ութ կենտրոնական բանկերից չորս թողարկողների բաժնետոմսերը ֆոնդային շուկայում հանրային շրջանառության մեջ են մտել։ Բանկերից երեքը ներկայացնում են եվրոպական կենտրոնական բանկերը։ Բաժնետոմսերի հրապարակային վաճառք է իրականացվում տեղական ֆոնդային բորսայում (Բրյուսել, Աթենք, urյուրիխ), ինչպես նաև եվրոպական առաջատար ֆոնդային բորսաներում (Լոնդոնի ֆոնդային բորսա, Ֆրանկֆուրտ կամ Բեռլինի ֆոնդային բորսա, Փարիզի ֆոնդային բորսայում և Ստոկհոլմի ֆոնդային բորսայում)։ ԱՄՆ-ում եվրոպական կենտրոնական բանկերի բաժնետոմսերը վաճառվում են վաճառասրահի միջոցով (օրինակ՝ OTC Pink– ի միջոցով)։ Ճապոնիայի բանկի բաժնետոմսերը ցուցակված են միայն Տոկիոյի ֆոնդային բորսայում։ Կենտրոնական բանկի բաժնետոմսերն ունեն հատուկ բնութագրեր. Թույլ առևտրային գործունեություն և իրացվելիություն, ցածր գներ / եկամուտներ։ Դա ընդհանուր եկամտի և ակտիվների արժեքի աննշան ազդեցության հետևանքն է ֆինանսական արդյունքի, շահույթի բաշխման առանձնահատկությունների, ինչպես նաև շուկայում բաժնետոմսերի բավարար մատակարարման բացակայության (բանկերի ստեղծման պահից բաժնետոմսերի երկրորդական տեղաբաշխում չի իրականացվել)[53]։
Կենտրոնական բանկի ֆինանսական հաշվետվություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Կենտրոնական բանկերը կազմում են պետական ֆինանսական հաշվետվության երկու ձև, կենտրոնական բանկի հաշվեկշիռը և եկամտի մասին հաշվետվությունը։ Կենտրոնական բանկերն ունեն իրենց ՖՀՄՍ-ի ստանդարտները՝ հաշվի առնելով իրենց գործունեության առանձնահատկությունները։ Կենտրոնական բանկի ֆինանսական հաշվետվությունները արտացոլում են նրա գործունեության երկու տեսակ՝ ակտիվ և պասիվ։ Ակտիվ գործառնությունները ներկայացնում են ֆինանսական ռեսուրսների տեղաբաշխում և ֆինանսական ակտիվների ձեռքբերում, իսկ պասիվ գործառնությունները՝ ֆինանսական ռեսուրսների ներգրավում և դրամական պարտավորությունների թողարկում։ Ինչպես ակտիվ, այնպես էլ պասիվ գործարքները բնութագրում են կենտրոնական բանկի կողմից իրականացվող գործառույթները։
Ակտիվ գործառնությունները ներառում են միջազգային պահուստների տեղաբաշխում, վերաֆինանսավորող բանկերի, կառավարության վարկավորում (եթե դա թույլ է տալիս օրենքը), ավանդների տեղաբաշխում ֆինանսական / ոչ ֆինանսական հատվածում (մասնավորապես, կազմակերպությունների ֆինանսական վերականգնման նպատակով), պարտքային արժեթղթերի ձեռքբերում և ոչ ֆինանսական ակտիվներ (օրինակ, անշարժ գույք)։ Կենտրոնական բանկի պասիվ գործառնությունները բաղկացած են փողերի թողարկումից, ավանդների ներգրավումից կամ պարտքային արժեթղթերի թողարկումից՝ փողի զանգվածի ստերիլիզացման, պարտադիր պահուստային պահանջների ձևավորման, թղթակից բանկային հաշիվների վարման և սեփական կապիտալի և պահուստային ֆոնդերի կառավարման նպատակով։
Աղյուսակ, Կենտրոնական բանկի դասական ֆինանսական հաշվեկշիռը։
| Ակտիվներ | Պասիվներ |
|---|---|
| Միջազգային պահուստներ | Շրջանառության մեջ գտնվող կանխիկ դրամ |
Ներքին վարկ՝
|
Հաշիվների միջոցներ՝
|
| Վճարների միջոցներ | |
| Թողարկված արժեթղթեր | |
| Այլ պարտավորություններ | |
| Պահանջներ ԱՄՀ-ին | Պահուստային ֆոնդ |
| Այլ ակտիվներ, ներառյալ հիմնական միջոցներ | Կապիտալ և շահույթ |
Կենտրոնական բանկի ֆինանսական հաշվետվությունները հրապարակվում են նրա գործունեության տարեկան զեկույցում և դրա հավելվածներում[54]։ Ռուսաստանի Բանկի ամսական հաշվեկշիռը կարելի է գտնել Ռուսաստանի Բանկի Վիճակագրական տեղեկագրում[55], իսկ դրա բաղադրիչները՝ նույն վիճակագրական տեղեկագրում« Կենտրոնական բանկի վերանայում »-ում և« դրամական լայն բազա »-ում։
Կենտրոնական բանկի ֆինանսական կատարողականությունը սովորաբար կախված է երկու գործոններից, փոխարժեքը և բանկային հատվածի իրացվելիությունը։ Տարադրամի փոխարժեքի տարբեր ռեժիմների պայմաններում կենտրոնական բանկը կարող է իրականացնել կամ ձեռնպահ մնալ արտարժութային միջամտություններից, որոնք ազդում են միջազգային պահուստների ծավալի վրա։ Միջազգային պահուստների ազգային արժույթով վերագնահատումը, կախված փոխարժեքի շարժման ուղղությունից, կարող է ստեղծել «թղթային» շահույթ կամ վնաս Կենտրոնական բանկի համար։ Եթե դրամավարկային մարմինները ունեն զգալի քանակությամբ միջազգային պահուստներ, ապա նույնիսկ արտարժութային միջամտությունների բացակայության դեպքում ազգային արժույթի ամրապնդումը կարող է արհեստական կորուստ ստեղծել։ Օրինակ՝ 2015 թվականի վերջին, շվեյցարական ֆրանկի ամրապնդման արդյունքում, Շվեյցարիայի ազգային բանկը 23 միլիարդ ֆրանկ վնաս էր ստացել, ինչը կազմում էր իր սեփական միջոցների կեսը[56]։
Բանկային հատվածի իրացվելիությունը նույնպես էական ազդեցություն ունի ֆինանսական արդյունքի վրա։ Իրացվելիության պակասի դեպքում կենտրոնական բանկն իրականացնում է վերաֆինանսավորման գործառնություններ և ստանում տոկոսային եկամուտներ (համապատասխանաբար, բանկերը կրում են տոկոսների ծախսեր)։ Իրացվելիության ավելցուկի առկայության դեպքում կենտրոնական բանկը ստիպված է հետ կանչել իրացվելիության ավելցուկը (իրականացնել փողի զանգվածի ստերիլիզացման գործողություններ) և բանկերից միջոցներ ներգրավել ավանդների կամ արժեթղթերի համար։ Տոկոսային ծախսերը կարող են զգալի լինել, և որոշ դեպքերում հանգեցնել կորուստների կամ նույնիսկ բացասական կապիտալի կենտրոնական բանկի համար:Հազվագյուտ դեպքերում կենտրոնական բանկը կարող է վնասներ կրել ֆինանսական ճգնաժամի արդյունքում, քանի որ ճգնաժամը, ընդհակառակը, հանգեցնում է վերաֆինանսավորման պահանջարկի մեծացման և կենտրոնական բանկի տոկոսադրույքների ավելի բարձր եկամտի։ Մասնավորապես, Ռուսաստանի բանկը 1998 թվականն ավարտեց գրեթե 28 միլիարդ ռուբլու վնասով հաշվեկշռում պետական արժեթղթերի արժեզրկման պատճառով, որի համար դեֆոլտ կար, ինչպես նաև բանկերին վարկերի պահուստներ ստեղծելու ծախսերը[57]։
Դրական ֆինանսական արդյունքը ենթակա է բաշխման սեփականատերերի միջև կամ հօգուտ պետական բյուջեի։ Շատ դեպքերում, կենտրոնական բանկերը շահույթի մեծ մասը ուղղում են կառավարությանը։ Չնայած հավանական կորստին՝ կենտրոնական բանկը պարտավոր է վարել մակրոտնտեսական կայունացման քաղաքականություն։ Սա բացատրում է, թե ինչու է կենտրոնական բանկի օրենսդրությունը շահույթը որպես նպատակ չի նշում։
Աղյուսակ, Դասական կենտրոնական բանկի եկամուտների հայտարարագիր։
| Եկամուտ | Ծախսերը |
|---|---|
| Տոկոսային եկամուտ | Տոկոսային ծախսեր |
| Հնարավոր կորուստների պահուստների ձևավորման համար զուտ ծախսեր | |
| Ֆինանսական գործարքներից զուտ եկամուտ | Աշխատավարձերի ֆոնդը և կենսաթոշակային պարտավորությունների կատարումը |
| Վարչական ծախսեր | |
| Զուտ վճար և միջնորդավճարներ | Դրամական շրջանառության կազմակերպման ծախսեր |
| Այլ կազմակերպությունների կապիտալում մասնակցության եկամուտ | Գույքի մաշվածություն |
| Այլ եկամուտներ | Այլ գործառնական ծախսեր |
| Ֆինանսական արդյունք. Շահույթ / վնաս | |
Կենտրոնական բանկը՝ որպես սեփականատեր
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Կենտրոնական բանկերի մասնակցությունը այլ ֆինանսական հաստատությունների կապիտալին պայմանավորված է նրանց գործառույթների կատարմամբ։ Դա կարող է տեղի ունենալ մի քանի դեպքերում։
- Մասնակցություն միջազգային ֆինանսական հաստատությունների կապիտալին. Միջազգային հաշվարկների բանկ (որից 60 կենտրոնական բանկեր բաժնետեր են) կամ տարածաշրջանային կենտրոնական բանկ (Եվրոպական կենտրոնական բանկ, որն ունի 28 սեփականատեր),
- Մասնակցություն SWIFT միջազգային վճարային համակարգին,
- Վերաֆինանսավորման գործառնությունների դեֆոլտ. Եթե բանկի կամ ֆինանսական ընկերության բաժնետոմսերը ներառված էին կենտրոնական բանկի ընդունելի գրավի ցուցակում, ապա վարկառու բանկի դեֆոլտի դեպքում, գրավը (բաժնետոմսերը) դառնում է վարկատուի սեփականությունը,
- Ֆինանսական վերականգնում. Կենտրոնական բանկը կարող է մասնակցել բանկերի փրկությանը և ժամանակավորապես մուտքագրել նրանց կապիտալ.
- Ֆինանսական շուկայի ենթակառուցվածքային կազմակերպությունների զարգացում և վերահսկում
Ամենատարածվածը ֆինանսական շուկայի ենթակառուցվածքային կազմակերպությունների կապիտալում մասնակցությունն է։ Օրինակ, Լեհաստանի ազգային բանկը հանդիսանում է Լեհաստանի Արժեթղթերի կենտրոնական դեպոզիտարիայի և Ազգային քլիրինգային տան բաժնետեր[58]։ Հունգարիայի ազգային բանկը բաժնետոմսեր ունի Բուդապեշտի ֆոնդային բորսայում, կենտրոնական դեպոզիտարիայում և քլիրինգային կենտրոնում[59]։ Ռուսաստանի բանկը ներառված է Մոսկվայի բորսայի կապիտալի մեջ[60]։ Կենտրոնական բանկերի՝ որպես վերահսկող կամ փոքրամասնության սեփականատեր, մասնակցությունը բնութագրական է զարգացող տնտեսությունների համար։ Բանկի կապիտալ մուտք գործելը տեղի է ունենում արտառոց հանգամանքներում, քանի որ փողի ներարկումը վերաբերում է քվազիֆիսկալ գործառնություններին, քանի որ դա արտանետումների ֆինանսավորում է։ Արդյունքում, ֆինանսների նախարարությունները կամ մասնագիտացված գործակալությունները ավելի հաճախ ներգրավվում են պետական հաստատությունների հաշվին ֆինանսական հաստատությունների փրկության մեջ։ Նույնիսկ եթե կենտրոնական բանկն իրականացնում է փրկարարական աշխատանքներ, դրանք առանձնանում են իր հաշվեկշռից։ Օրինակ՝ Հունգարիայի ազգային բանկը 2014 թվականին հիմնադրել է հունգարական պարտքի վերակազմակերպման և կառավարման ընկերություն, որի միջոցով անուղղակիորեն իրականացվում է բանկերի լրացուցիչ կապիտալիզացիա[61]։
Համաձայն «Ռուսաստանի Դաշնության Կենտրոնական բանկի մասին» դաշնային օրենքի 8-րդ հոդվածի, Ռուսաստանի բանկն իրավունք չունի մասնակցել բանկերի կապիտալին[62]։ Սբերբանկի համար բացառություն է արվել։ 2017 թվականի դրությամբ Ռուսաստանի բանկը հանդիսանում է երկրի խոշորագույն բանկի ՝ Սբերբանկի բաժնետեր, և նրան է պատկանում կանոնադրական կապիտալի 50% -ը, գումարած մեկ բաժնետոմս[63]։ Առևտրային բանկի կապիտալին մասնակցելը որոշակի շահերի բախում է ստեղծում կենտրոնական բանկի համար՝ պայմանավորված այն հանգամանքով, որ այն հանդիսանում է և՛ սեփականատեր, և՛ բանկային վերահսկող մարմին։ Հետաքրքրությունների բախումները վերացվում են կորպորատիվ կառավարման միջոցով՝ պայմանավորված այն փաստով, որ տնօրենները, որոնք կապված չեն բանկային վերահսկողության հետ, վերահսկող սեփականատիրոջ անունից ընդգրկվում են Սբերբանկի դիտորդ խորհրդի կազմում[64]։ Այնուամենայնիվ, Սբերբանկի մասնավորեցման երկարաժամկետ ծրագրերը դեռ մնում են։ Ռուսաստանի բանկի մասնակցությունը երկրի ամենամեծ բանկի կապիտալում կարող է խոչընդոտել մրցակցությանը բանկային շուկայում։ Կենտրոնական բանկը, որպես փող թողարկող, ֆինանսական ճգնաժամի պայմաններում Սբերբանկից կապիտալացնելու ավելի շատ հնարավորություններ ունի՝ համեմատած մասնավոր բանկերի բաժնետերերի հետ։ Այնուամենայնիվ, Սբերբանկի մասնավորեցման վերջնաժամկետներն անհայտ են։
Աղյուսակ, Ռուսաստանի բանկի ներդրումներ այլ կազմակերպությունների կապիտալում[65]։
| Ընկերության անվանումը | Ներդրումների ծավալը 2017-ին՝ միլիարդ ռուբլի | Ներդրումների ծավալը 2016-ին, միլիարդ ռուբլի | Կանոնադրական կապիտալում մասնակցության բաժինը |
| Ռուսաստանի Սբերբանկ | 72,9 | 72,9 | 50 % + 1 ֆոնդա |
| Ռուսաստանի ազգային վերաապահովագրական ընկերություն | 21,3 | 21,3 | 100 % |
| Մոսկվայի բորսա | 5,8 | 5,8 | 11,78 % |
| Վճարային քարտերի ազգային համակարգ | 4,3 | 4,3 | 100 % |
| Սանկտ Պետերբուրգի արտարժույթի փոխանակում | 0,0 | 0,0 | 8,90 % |
| Միջազգային հաշվարկների բանկ | 0,3 | 0,3 | 0,57 % |
| S.W.I.F.T. | 0,0 | 0,0 | 0,006 % |
Կենտրոնական բանկի անվանում
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Կախված իրավասությունից՝ Կենտրոնական բանկը կարող է ունենալ մի քանի տեսակի անվանումներ, ամենատարածվածներից՝ «կենտրոնական բանկ», «պահուստային բանկ» կամ «ազգային բանկ»՝ համաձայն Միջազգային հաշվարկների բանկի՝ 2017 թվական[66]։
| Կենտրոնական բանկի անվանումը | Կենտրոնական բանկերի մասնաբաժինը, % |
|---|---|
| «Կենտրոնական բանկ» | 43 % |
| «Բանկ N-երկրի» | 27 % |
| «Ազգային բանկ» | 14 % |
| «Պահուստային բանկ» | 7 % |
| «Դրամական (արտարժույթի) վարչություն» | 6 % |
| «Ազգային բանկ» | 1 % |
| Այլ անուններ | 1 % |
Տնտեսություններ առանց կենտրոնական բանկի
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Որոշ դեպքերում կենտրոնական բանկի ստեղծման և գործունեության մակրոտնտեսական դրդապատճառներ չկան:Առաջին հերթին դա վերաբերում է գաճաճ պետություններին[67]։ Բաց տնտեսությունների համեմատությամբ, գերփոքր բաց տնտեսությունները զգալի սահմանափակումներ են ունենում դրամավարկային քաղաքականության հարցում։ Դրանք ներառում են քաղաքական ինքնիշխանության, տեղական բանկերի, արժեթղթերի շուկաների և արտահանման ոլորտի բացակայություն, բացի զբոսաշրջային ծառայություններից։ Արդյունքում, կենտրոնական բանկը ի վիճակի չէ արդյունավետ քաղաքականություն վարել՝ համեմատած ավանդական բաց տնտեսության մոդելի առաջարկած հնարավորությունների հետ:Կենտրոնական բանկի բնորոշ թուլության պատճառով ծայրահեղ փոքր բաց տնտեսությունները կարող են ընտրել դրամավարկային քաղաքականության ռեժիմի այլընտրանքային ձևերից մեկը[68]։
- արժութային խորհուրդ,որը կարող է ունենալ կենտրոնական բանկի կազմակերպական և իրավական ձևը, դրա հետ մեկտեղ չլինել դրամավարկային իշխանություն
- պաշտոնական դոլարացում կամ օտարերկրյա փողերի որպես օրինական միջոց օգտագործելը,
- միանալով արժութային միությանը, այսինքն՝ հրաժարվել ազգային արժույթից՝ հօգուտ արժութային միության ընդհանուր դրամական միավորի։
Ուլտրա-փոքր բաց տնտեսություններում կենտրոնական բանկի գործառույթները, առաջին հերթին ՝ փողի թողարկումը, կարող են փոխանցվել Գանձապետարան (օրինակ ՝ Գերնսիում, Մեյնում կամ Սենթ Հելենայում) կամ պետական բանկ (Բութան մինչև 1982 թվականը)։
Աղյուսակ, Տասը ամենափոքր պետությունները տարածքի և դրանց դրամական հզորության տեսանկյունից։
| Պետությունը | Մակերես, քառ. Կմ | Շրջան | Արտարժույթի միավոր | Փող թողարկող |
|---|---|---|---|---|
| Վատիկան | 0,44 | Եվրոպա | Եվրո | Վատիկանի ֆիլատելիստական և դրամագիտական գրասենյակ (մետաղադրամներ) |
| Монако | 2,02 | Եվրոպա | Եվրո | Ֆինանսների և էկոնոմիկայի նախարարություն (մետաղադրամներ) |
| Նաուրու | 21 | Օվկիանիա | Ավստրալիական դոլար | — |
| Սան Մարինո | 61 | Եվրոպա | Եվրո | Սան Մարինոյի Հանրապետության կենտրոնական բանկ |
| Լիխտենշտեյն | 160 | Եվրոպա | Շվեյցարական ֆրանկ | Լիխտենշտեյնի իշխանության կառավարություն (մետաղադրամներ) |
| Մարշալի կղզիներ | 181 | Օվկիանիա | ԱՄՆ դոլլար | — |
| Սենթ Քիթս և Նևիս | 261 | Կարիբյան ավազան | արևելյան կարիբյան դոլար | Արևելյան Կարիբյան կենտրոնական բանկ |
| Մալդիվներ | 298 | Հնդկական օվկիանոս | մալդիվյան ռուֆիաա | Մալդիվների դրամավարկային մարմին |
| Մալթա | 316 | Средиземное море | Եվրո | Մալթայի կենտրոնական բանկ |
Կենտրոնական բանկերը սոցիալական լրատվամիջոցներում
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Որպես հանդիսատեսի հետ հաղորդակցվելու գործիք՝ կենտրոնական բանկերը 2000-ականներին սկսեցին սոցիալական մեդիաներ օգտագործել ինտերնետում։ Սոցիալական մեդիայի օգտագործման նպատակն է հասարակության լայն զանգվածների շրջանում վստահության պահպանումը Կենտրոնական բանկի քաղաքականության նկատմամբ և կառավարել նրանց (գնաճային) սպասումները։ Բոլոր առաջատար կենտրոնական բանկերը ներկայացված են սոցիալական ցանցերում։ Կենտրոնական բանկերի ամենամեծ քանակը ներկայացված է Twitter- ում, ավելի փոքր չափով՝ Facebook- ում և YouTube- ում տեղակայված տեսանյութում[69]։
Twitter- ում ամենատարածվածը Մեքսիկայի բանկն է։ 2017 թվականի դրությամբ նա ունի 560 հազար բաժանորդ[70]։ Լրատվական տողում Մեքսիկայի բանկը զեկուցում է իր որոշումների, փոխարժեքների և տոկոսադրույքների մասին:Հանրաճանաչությամբ հաջորդը Ինդոնեզիայի բանկն է (551 հազար բաժանորդ)[71] և ԱՄՆ Դաշնային պահուստային համակարգի (424 հազար բաժանորդ)[72]։ Մեքսիկայի բանկը, իր հաղորդագրությունների առանձնահատկությունների շնորհիվ, ցանցի ամենաակտիվ ներդրողն է։
Կենտրոնական բանկերի հասարակայնության հետ կապերի բաժինները պատասխանատու են սոցիալական լրատվամիջոցների հաղորդագրությունների ձևաչափի և բովանդակության համար։ Հաղորդակցման քաղաքականության արդյունավետությունը դրանից է կախված։ Անգլիայի բանկում, ԱՄՆ Կենտրոնական բանկում և այլ կենտրոնական բանկերում, վերլուծական կենտրոններն ուսումնասիրում են իրենց ինտերնետային քաղաքականության տեղեկատվական էֆեկտները։ Սոցիալական ցանցը պահանջում է պարզ և ինտուիտիվ լուծումներ։ Մասնավորապես, անհրաժեշտ են հստակ և հակիրճ պատմություններ, որոնցից օգտվողը մի քանի րոպեից չի հոգնում և հիշում է հաղորդագրության բովանդակությունը։ Արդյունավետ ձևը կարճ պատմությունն է, որը հնարավոր է արագ և հետաքրքրությամբ վերարտադրել ինտերնետում։
Ռուսաստանի բանկը սոցիալական ցանցերում ունի մի շարք ներկայացուցչություններ. YouTube ալիք; Ֆեյսբուքյան էջ; Twitter էջ; Vkontakte էջ։
Կանայք կենտրոնական բանկում
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Կանայք, որոնք գտնվում են դրամավարկային իշխանության գլուխ, հազվադեպ են։ 2017-ի դրությամբ նրանք զբաղեցնում են ղեկավար պաշտոններ (նախագահ և տեղակալներ, տնօրենների խորհրդի անդամներ և խորհրդի անդամներ) կենտրոնական բանկերի միայն 9% -ում[73]։
Գրետա Կուխոֆը (1902-1981), Գերմանիա, դարձավ առաջին կինը, որը նախագահեց կենտրոնական բանկ։ Նացիստական Գերմանիայում նա դատապարտվեց տասը տարվա ազատազրկման և բանտարկվեց Վալդհայմում։ 1945-ին Կուխոֆը, ինչպես մյուս գերիները, ազատագրվեցին Կարմիր բանակի կողմից։ Պատերազմից հետո նա եղել է Գերմանիայի ժողովրդական խորհուրդների անդամ և ժողովրդական պալատի անդամ։ 1950-ից 1958 թվականներին նա աշխատել է որպես գերմանական թողարկումների բանկի նախագահ, որը հետագայում վերածվել է ԳԴՌ-ի պետական բանկի։ Որպես կենտրոնական բանկ՝ թողարկման գերմանական բանկը ենթակա էր ֆինանսների նախարարությանը և գտնվում էր իշխող Կոմունիստական կուսակցության ազդեցության տակ։ Ի տարբերություն իր նախորդի՝ բանկի նախագահ Ուիլի Հունի, Կուխոֆը պատրաստ չէր ընդունել առանց առարկության Գերմանիայի Սոցիալիստական միասնություն կուսակցության կամ ԳԴՌ նախարարների խորհրդի որոշ դրամավարկային քաղաքականության կասկածելի որոշումները։ 1957 թ. Դրամավարկային բարեփոխումներից հետո, որի մշակման մեջ ներգրավված չէր թողարկման գերմանական բանկը, Կուխոֆը հրաժարական տվեց[74]։
2010-ականներին ամենահայտնի օրինակը Ժանեթ Յելլենն է՝ ԱՄՆ Դաշնային պահուստային համակարգի առաջին դեմքը (2014-18)։ Այնուամենայնիվ, ավելի հաճախ կանայք դառնում են առաջատար զարգացող տնտեսություններում ՝ Ռուսաստանում և Ուկրաինայում, Թուրքմենստանում և Մալայզիայում, Կիպրոսում և Մալդիվներում և այլն:Չնայած զարգացած տնտեսություններում է, որ գենդերային հավասարության գաղափարը ակտիվորեն առաջ է մղվում, մինչև Եվրոպական կենտրոնական բանկի կառավարիչների խորհրդի տեղերի քվոտան։
Կնոջ ղեկավարի պաշտոնում նշանակվելու հավանականությունն ավելի մեծ է, եթե կա կին ղեկավարի ռոտացիա, և նաև, եթե ղեկավարության մեջ կանանց մասնաբաժինը ի սկզբանե ցածր է[75]։ Էմպիրիկ հետազոտությունները թույլ են տալիս եզրակացնել, որ կանանց հայտնվելը կենտրոնական բանկի կառավարման ոլորտում հնարավոր է դարձել 1990-ականներից հետո, երբ կենտրոնական բանկերն անկախացան և կենտրոնացան գների կայունության վրա։ Ինչպես ցույց են տալիս վերլուծության արդյունքները, կանայք շատ ավելի մեծ ուշադրություն են դարձրել գնաճի նվազեցմանը և կայունացմանը, քան հակառակ սեռի իրենց գործընկերները։ Հետազոտողները դա բացատրում են այն փաստով, որ նրանք պահպանողական են (ունեն ավելի բարձր ռիսկի հակվածություն) և ավելի հավանական է պահպանեն իրենց հեղինակությունը, քան տղամարդիկ[73]։
Բոլոր ժամանակների ռեկորդակիր Լինա Մոհոհլոն շուրջ երկու տասնամյակ աշխատել է որպես Բոտսվանա բանկի կառավարիչ։ Ծնվելով մի փոքրիկ գյուղում ՝ Մոհոխլոն միացել է բանկին 1976 թ. Հիմնադրվելուց անմիջապես հետո և աշխատել է գրեթե բոլոր հիմնական ստորաբաժանումներում։ Իր կարիերայի հաջողությունը Մոհոհլոն կապում է կամքի, վճռականության և համառության հետ[76]։
Աղյուսակ,Կանայք, ովքեր ռեկորդային պաշտոնավարում են որպես Կենտրոնական բանկի կառավարիչ, 2017 թ.-ի դրությամբ[73]։
| Կենտրոնական բանկ | Առաջնորդ | Ժամանակաշրջան | Տևողությունը, տարիները |
|---|---|---|---|
| Բոտսվանա բանկ | Լինախ Մոհոխլո | 1999—2016 | 18 |
| Գայանայի բանկ | Dolly Sursattie Singh | 1998—2014 | 17 |
| Նեգարա Մալազիա բանկ | Зети Ахтар Азиз[en] | 2000—2016 | 17 |
| Կայմանյան կղզիների դրամավարկային մարմին | Cindy Scotland Bush | 2002— | 16 |
| Սան Տոմեի և Պրինսիպիի կենտրոնական բանկ | Мария до Кармо Сильвейра[en] | 1999—2005, 2011— | 13 |
| Բահամների կենտրոնական բանկ | Wendy Craigg | 2005—2015 | 11 |
| Դանիայի ազգային բանկ | Бодиль Нюбоэ Андерсен[da] | 1995—2005 | 11 |
| Արուբայի կենտրոնական բանկ | Жанет Земелеер[es] | 2008— | 10 |
Առաջատար կենտրոնական բանկերը հիմնականում չեն հրապարակում իրենց աշխատակազմի գենդերային վիճակագրությունը։ Բացառություններ են կազմում Եվրոպական կենտրոնական բանկը, Անգլիայի բանկը և Իտալիայի բանկը։ Նրանց տվյալների հիման վրա կարելի է եզրակացնել, կանանց մասնաբաժինը աշխատողների շրջանում կազմում է շուրջ 40%.Կանայք գերակշռում են կենտրոնական բանկի նահանգապետարանում, բաց շուկայի ստորաբաժանումում և վճարային համակարգում։ Գենդերային քաղաքականության մանրամասն թիրախները սահմանում է միայն Անգլիայի բանկը։ Մինչև 2020 թվականը նա նախատեսում է իր նահանգում կանանց միացյալ մասնաբաժինը հասցնել 50% -ի, ինչպես նաև կրտսեր և միջին աշխատակազմերի 45% -ի[77]։ Այնուամենայնիվ, որպես կանոն, կենտրոնական բանկերի մեծ մասի կադրային պլանները չեն գերազանցում կառավարման համակարգում կանանց մասնաբաժնի 30% աճը։
Կանանց մասնաբաժինը կառավարման կոլեգիալ մարմիններում (տնօրենների խորհուրդներ, կամ նրա բացակայության դեպքում՝ կառավարման խորհուրդներ) առաջատար կենտրոնական բանկերում կազմում է մոտ մեկ քառորդը։ Դրանք հիմնականում ներկայացված են Ռուսաստանի բանկում (տես աղյուսակ)։ Նվազագույն չափով՝ Եվրոպական կենտրոնական բանկում և Ճապոնիայի բանկում։ Դա բացատրվում է այն փաստով, որ Եվրոպական կենտրոնական բանկի կառավարման խորհուրդը հիմնականում ներկայացնում են ազգային կենտրոնական բանկերի ղեկավարները (որոնք, առավել հաճախ, տղամարդիկ են)։ Ճապոնիայում կանանց մասնաբաժինը ավանդաբար ավելի ցածր է։ Այնուամենայնիվ, այնտեղ կորպորատիվ մշակույթը աստիճանաբար փոխվում է։ Ճապոնիայում ընդունվել է «Աշխատավայրում կանանց մասնակցության և առաջխաղացման խթանման մասին» օրենքը, որն ուժի մեջ է մտել 2016 թվականից։ Օրենքին համապատասխան, Ճապոնիայի Բանկը նախատեսում է, որ կադրեր վարձելիս կին թեկնածուների մասնաբաժինը տնօրենի, գլխավոր մենեջերի և բարձր պաշտոնների համար պետք է լինի մոտ 30%[78]։ Բացառելով Եվրոպական կենտրոնական բանկը և Ճապոնիայի բանկը, կանայք ներկայացնում են կոլեգիալ կառավարման մարմնի երրորդ մասը։
Աղյուսակ, Կանանց մասնաբաժինը կենտրոնական բանկերի աշխատակազմում՝ 2017 թվականի դրությամբ։
| Կենտրոնական բանկ | Աշխատակիցների թիվը | Կանանց մասնաբաժինը աշխատողների մեջ | Կանանց մասնաբաժինը կոլեգիալ կառավարման մարմնում |
|---|---|---|---|
| Անգլիայի բանկ | 4261 | 44 % | 33 %[77] |
| Գերմանական Բունդեսբանկ | 9775 | տվյալները բացակայում են | 17 %[79] |
| Եվրոպական կենտրոնական բանկ | 2899 | 43 % | 8 %[80] |
| Իտալիայի բանկ | 6885 | 36 % | 20 %[81] |
| Կանադայի բանկ | 1700 | տվյալները բացակայում են | 29 %[82] |
| Ռուսաստանի բանկ | 54 700 | տվյալները բացակայում են | 43 %[83] |
| ԱՄՆ Դաշնային պահուստային համակարգ | 17 110 | տվյալները բացակայում են | 25 %[84] |
| Ֆրանսիայի բանկ | 9800 | տվյալները բացակայում են | 33 %[85] |
| Ճապոնիայի բանկ | 4646 | տվյալները բացակայում են | 8 %[78] |
Կենտրոնական բանկի կառավարման գենդերային կառուցվածքի, ինչպես նաև աշխատակազմի գենդերային պրոֆիլի վերաբերյալ հաղորդագրությունները հազվադեպ են։ Միակ կենտրոնական բանկը, որը մանրամասներ է հրապարակում թեմայի շուրջ, Անգլիայի բանկն է։ 2017-ին նա հրապարակեց զեկույց գենդերային աշխատավարձի ճեղքվածքի վերաբերյալ[86]։ Անգլիայի բանկը պարտավոր է հրապարակել զեկույցը՝ համաձայն Մեծ Բրիտանիայի 2010 թ.։ Աշխատավարձի բացը չափվում է որպես տղամարդկանց և կանանց միջին ժամային աշխատավարձի տարբերություն (անգլ.՝ աշխատավարձի միջին բացը)։ Ամանակի ընթացքում այն դանդաղորեն նվազում է ՝ 2013-ի 22.0% -ից 2017-ին՝ 18.6%: Բացը բացատրվում է նրանով, որ ամենաբարձր վարձատրվող պաշտոնները զբաղեցնում են տղամարդիկ, մինչդեռ կանայք գերակշռում են ցածր վարձատրվող կրտսեր պաշտոնների շարքում։ Բացառելով ամենաշատ և ամենաքիչ վարձատրվող աշխատողների կատեգորիաների վարձատրությունը, բացը կազմում է ընդամենը 3%։
Անգլիայի բանկը մտադիր է ժամանակի ընթացքում փակել այդ բացը, բայց դժվար թե այն հասցվի զրոյի։ Դա բացատրվում է նրանով, որ կենտրոնական բանկում տղամարդիկ և կանայք անհավասար դեր են խաղում, ինչը պահանջում է տարբեր մասնագիտական հմտություններ և գիտելիքներ։ Անգլիայի բանկը գենդերային հավասարությունը ցույց տալու համար հայտարարում է, որ նպատակ ունի 2020 թ.-ին բաժինների ղեկավար կազմի կանանց մասնաբաժինը ավելացնել 35%։ 2014-ին այս մասնաբաժինը կազմում էր 20%, իսկ 2017-ին՝ 30%: Ղեկավարությունը չի ներառում նախագահին և նրա տեղակալներին, քանի որ նրանք չեն նշանակվում, այլ ընտրվում են օրենքով հաստատված եղանակով։
Ծանոթագրություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ 1,0 1,1 1,2 Monetary and Financial Statistics Manual and Compilation Guide. — IMF, 2016. — С. 33.
- ↑ European Central Bank (2015 թ․ հուլիսի 10). «What is a central bank?».
- ↑ The main tendencies in modern central banking. — Issues in the Governance of Central Banks. — Basel: The Bank for International Settlements, 2009. — С. 5.
- ↑ «Central Bank». Encyclopædia Britannica. Encyclopædia Britannica, Inc. 2017.
- ↑ The New Palgrave Dictionary of Money & Finance / Eatwell Ed.J., М.Милгейт[en], П.Ньюмен[en]. — Vol. 1: A-E. — London: Macmillan Reference Limited, 1999. — С. 325.
- ↑ Dictionary of Banking and Finance: Over 9000 Terms Clearly Defined. — 3rd Ed.. — London: A & C Black, 2005. — С. 56.
- ↑ Joplin T. An Examination of the Report of the Joint Stock Committee. — Ridgway & Sons, 1837. — С. 22, 38.
- ↑ Gilbart J. The Logic of Banking: A Familiar Exposition of the Principles of Reasoning, and Their Application to the Art and the Science of Banking. — London: Bell & Daldy, 1865. — С. 557—570.
- ↑ Судейкин В. Т. Государственный банк: Исслед. его устройства, экон. и фин. значения. — Санкт-Петербург: тип. М. М. Стасюлевича, 1891. — С. 8.
- ↑ Monetary Practices in Ancient Egypt Արխիվացված 2017-04-25 Wayback Machine. Money Museum National Bank of Belgium, 31 May 2012. Retrieved 10 February 2017.
- ↑ Metcalf, William E. The Oxford Handbook of Greek and Roman Coinage, Oxford: Oxford University Press, 2016, pp. 43–44
- ↑ Collins, Christopher. The Oxford Encyclopedia of Economic History, Volume 3. Banking: Middle Ages and Early Modern Period, Oxford University Press, 2012, pp. 221–225
- ↑ Kurgan-van Hentenryk, Ginette. Banking, Trade and Industry: Europe, America and Asia from the Thirteenth to the Twentieth Century, Cambridge University Press, 1997, p. 39
- ↑ Bordo, M. (December 2007), "A Brief History of Central Banks" Արխիվացված 2008-02-03 Wayback Machine, Federal Reserve Bank of Cleveland.
- ↑ Bagehot, Walter (2010 թ․ նոյեմբերի 5). Lombard Street: A Description of the Money Market (1873). London: Henry S. King and Co. (etext by Project Gutenberg).
- ↑ Forrest Capie; Charles Goodhart; Norbert Schnadt (1994). «The development of central banking». In Capie, Forrest; Fischer, Stanley; Goodhart, Charles; Schnadt, Norbert (eds.). The Future of Central Banking: The Tercentenary Symposium of the Bank of England. Cambridge, UK: Cambridge University Press. ISBN 9780521496346. Վերցված է 2012 թ․ դեկտեմբերի 17-ին.
- ↑ «Handbook on the History of European Banks - PDF Free Download». docplayer.fr. Վերցված է 2020 թ․ դեկտեմբերի 5-ին.
- ↑ Philippe Beaugrand, Henry Thornton, un précurseur de J.M. Keynes, Paris: Presses Universitaires de France, 1981.
- ↑ 19,0 19,1 Mary Poovey, Genres of the Credit Economy: Mediating Value in Eighteenth- and Nineteenth-Century Britain (University of Chicago Press, 2008), p. 49.
- ↑ Niall Ferguson, The House of Rothschild: Volume 1: Money's Prophets: 1798–1848 (1999).
- ↑ Gabriele Teichmann, "Sal. Oppenheim jr. & Cie., Cologne." Financial History Review 1.1 (1994): 69–78, online in English.
- ↑ Bray Hammond, "Jackson's Fight with the 'Money PowerԿաղապար:'". American Heritage (June 1956) 7#4: 9–11, 100–103.
- ↑ Miklos Sebok, "President Wilson and the International Origins of the Federal Reserve System—A Reappraisal." White House Studies 10.4 (2011): 424–447.
- ↑ Howard Schneider; Balazs Koranyi (2015 թ․ հոկտեմբերի 1). «From heroes to bystanders? Central banks' growth challenge». Reuters. Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ հոկտեմբերի 2-ին. Վերցված է 2015 թ․ հոկտեմբերի 1-ին.
- ↑ «What is China's digital currency plan?». Financial Times (բրիտանական անգլերեն). 2019 թ․ նոյեմբերի 25. Վերցված է 2019 թ․ նոյեմբերի 30-ին.
- ↑ «Explainer: Central bank digital currencies - edging toward reality?». Reuters (անգլերեն). 2019 թ․ նոյեմբերի 6. Վերցված է 2019 թ․ նոյեմբերի 30-ին.
- ↑ Моисеев С. Денежно-кредитная политика: теория и практика. — Москва: Московская финансово-промышленная академия, 2010.
- ↑ Моисеев С. Денежно-кредитная политика: теория и практика. — Москва: Московская финансово-промышленная академия, 2010.
- ↑ Дробышевский С., Киюцевская А., Трунин П. Мандат и цели центральных банков: эволюция и уроки кризиса // Вопросы экономики, 2016. — № 5. — С. 5—24.
- ↑ Моисеев С. Р. Возникновение и становление центральных банков. — М.: КноРус, 2013.
- ↑ 31,0 31,1 Masciandaro D., Romell D. Central bankers as supervisors: Do crises matter? // European Journal of Political Economy. — 2018. — Т. 51.
- ↑ Prudential Regulation Authority: the future approach to banking supervision. Bank of England News Release. 19 August 2012.
- ↑ Elhorst P., Zandberg E., de Haan J. The impact of interaction effects among neighbouring countries on financial liberalization and reform: a dynamic spatial panel data approach // Spatial Economic Analysis. — 2013. — Т. 3. — № 8. — С. 293—313.
- ↑ Bernanke B. Central banking and bank supervision in the United States // Technical Report, remarks made at the Allied Social Science Association Annual Meeting. — 2007.
- ↑ Berger W., Kißmer F. Central bank independence and financial stability: a tale of perfect harmony? // European Journal of Political Economy. — 2013. — № 31. — С. 109—118.
- ↑ 36,0 36,1 Моисеев С.Р. История центральных банков и бумажных денег. — Москва: Вече, 2015.
- ↑ Барац С.М. Эмиссионные банки. — Энциклопедический Словарь Ф.А. Брокгауза и И.А. Ефрона. — С.-Петербург, 1890—1907.
- ↑ Horáková M. and Glass E. Central Bank Directory 2017. — London: Central Banking Publishing, 2016.
- ↑ «The Simple Analytics of Helicopter Money: Why It Works – Always—Economics E-Journal». www.economics-ejournal.org (անգլերեն). Վերցված է 2017 թ․ նոյեմբերի 12-ին.
- ↑ Fischer S. Modern Central Banking / Capie F., Fischer S., Goodhart C., and Schnadt N.. — The Future of Central Banking. — Cambridge: Cambridge University Press, 1994. — С. 262–308.
- ↑ Vittorio G. et al. Political and Monetary Institutions and Public Financial Policies in the Industrial Countries // Economic Policy. — 1991. — № 13. — С. 341—392.
- ↑ Мнацаканян Р.А., Сергеев Л.И. К вопросу о независимости центральных банков // Деньги и кредит. — 2011. — № 8. — С. 75—76. — ISSN 0130-3090.
- ↑ Cukierman A. Central Bank Strategy, Credibility and Independence. — London: MIT Press, 1992.
- ↑ Alesina A. and Summers L. Central bank independence and macroeconomic performance: some comparative evidence // Journal of Money, Credit and Banking. — 1993. — Т. 25. — С. 151—162.
- ↑ Arnone M., Romelli D. «Dynamic central bank independence indices and inflation rate: A new empirical exploration». Journal of Financial Stability, 2013. - № 3. - Pp. 385-398.
- ↑ China’s Cash Position Swells To Record High // Статья в журнале Forbes 15.10.2011
- ↑ Инфляция в Китае
- ↑ Инфляция в Великобритании
- ↑ Моисеев С. Частные центральные банки // Вопросы экономики. — 2017. — № 7.
- ↑ Глушко А. В. Финансово-правовой статус центральных банков зарубежных стран: сравнительно-правовой анализ : диссертация на соискание учёной степени кандидата юридических наук : 12.00.14. — Москва, 2008. — 214 с.
- ↑ «Who owns the Federal Reserve?». 2017.
- ↑ Federal Reserve Board (2016). «103rd Annual Report» (PDF). էջ 330.
- ↑ Моисеев С. Частные центральные банки // Вопросы экономики. — 2017.
- ↑ «Годовой отчёт Банка России».
- ↑ «Электронная версия «Статистического бюллетеня Банка России»».
- ↑ «Annual Report 2016». Swiss National Bank. 2017. Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ սեպտեմբերի 15-ին. Վերցված է 2021 թ․ հունիսի 21-ին.
- ↑ «Годовой отчёт за 1998 год» (PDF). Центральный банк Российской Федерации. 1999.
- ↑ Narodowy Bank Polski (2016). «Annual Report 2015» (PDF).
- ↑ Magyar Nemzeti Bank (2017). «Annual Report 2016» (PDF).
- ↑ Московская Биржа (2017). «Состав акционеров ПАО Московская Биржа».
- ↑ «MARK Hungarian Restructuring and Debt Management Private Company Limited». MARK Zrt. 2017. Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ մայիսի 28-ին. Վերցված է 2017 թ․ հուլիսի 14-ին.
- ↑ Федеральный закон «О Центральном банке Российской Федерации (Банке России)» от 10.07.2002 N 86-ФЗ
- ↑ «Структура акционерного капитала Сбербанка». Сбербанк. 2017.
- ↑ «Состав Наблюдательного совета ПАО Сбербанк». Сбербанк. 2017.
- ↑ Годовые отчёты Банка России за 2016-17 годы. — Москва: Банк России, 2017, 2018.
- ↑ The BIS. «Central bank and monetary authority websites».
- ↑ Khatkhate D. and Short B. Monetary and central banking problems of mini states // World Development. — 1980. — Т. 8. — № 12. — С. 1017—1025.
- ↑ Collyns C. Alternatives to the Central Bank in the Developing World // IMF Occasional Paper. — 1983. — № 20.
- ↑ Horáková M. and Glass E. Central Bank Directory 2017. — London: Central Banking Publishing, 2016.
- ↑ Banco de México (2017). «@Banxico».
- ↑ Bank Indonesia (2017). «@bank_indonesia».
- ↑ Federal Reserve (2017). «@federalreserve».
- ↑ 73,0 73,1 73,2 Diouf I., Pépin D. Gender and central banking // Economic Modelling. — 2017. — Т. 61. — С. 193—206.
- ↑ «Deutsche Notenbank». Bundesarchiv. 2017.
- ↑ Charléty P., Romelli D., Santacreu-Vasut E. Appointments to central bank boards: Does gender matter? // Economics Letters. — 2017. — Т. 155. — С. 59—61.
- ↑ Irving J. In On The Ground Floor // Finances & Développement. — 2004. — Т. 41. — № 4.
- ↑ 77,0 77,1 «Bank of England Annual Report and Accounts 2016–17» (PDF). Bank of England. 2017.(չաշխատող հղում)
- ↑ 78,0 78,1 «Bank of Japan Annual Review 2017» (PDF). Bank of Japan. 2017.
- ↑ «Annual Report 2016» (PDF). Bundesbank. 2017.(չաշխատող հղում)
- ↑ «Annual Report 2016». European Central Bank. 2017.
- ↑ «Annual Accounts 2016» (PDF). Banca d’Italia. 2017.
- ↑ «Annual Report 2016». Bank of Canada. 2017.
- ↑ «Годовой отчёт Банка России за 2016 год» (PDF). Банк России. 2017. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2018 թ․ հունիսի 18-ին. Վերցված է 2021 թ․ հունիսի 21-ին.
- ↑ «Annual Report – 2016. Statistical Tables». Federal Reserve System. 2017.
- ↑ «Annual report» (PDF). Banque de France. 2017.
- ↑ «Gender pay gap report» (PDF). Bank of England. 2017. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2017 թ․ նոյեմբերի 24-ին. Վերցված է 2021 թ․ հունիսի 21-ին.
Արտաքին հղումներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը] | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Կենտրոնական բանկ» հոդվածին։ |
| ||||||
