Դատական նախադեպ
Դատական նախադեպ, իրավունքի աղբյուրի ուժ ունեցող (այսինքն իրավական նորմերը սահմանող, փոփոխող կամ բեկանող) կոնկրետ գործով որևէ դատարանի որոշում։ Նախադեպ կարող են լինել համանման գործով և համանման դատավարության շրջանակներում սահմանված որոշումները։
|
Նախադեպը դատարանի կողմից ստեղծված իրավունքի այնպիսի կանոն է, որը ստեղծվել է առաջին անգամ որոշակի գործի համար, և որին պետք է այսուհետ հղում արվի նմանատիպ գործերը քննելիս[1]։ - Բլեքի իրավաբանական բառարան
|
|
Իրավունքի ընդհանուր համակարգում նախադեպային իրավունքը համարվում է իրավունքի աղբյուր։
Իրավունքի ընդհանուր համակարգի երկրներում ՄԱԿ-ի միջազգային դատարանը նախադեպերի ուսումնասիրման ժամանակ կիրառում է «stare decisis» սկզբունքը։ Ըստ որի նմանատիպ գործերը պետք է այնպես լուծվեն, որ տրվեն նմանատիպ և կանխատեսելի լուծումներ, իսկ նախադեպի սկզբունքն այն մեխանիզմն է, որով պետք է հասնել այդ նպատակին։
«Stare decisis» սկզբունքը ենթադրում է, որ դատավորները պարտավոր են հետևել նախկին որոշումներով ստեղծված նախադեպերին։ Այս արտահայտությունն առաջացել է լատիներենի «stare decisis et non quieta movere» արտահայտությունից, որը թարգմանաբար նշանակում է. «Կանգնել որոշումների կողքին և չխաթարել անխաթարելին»։ Իրավաբանությունում այս սկզբունքը մեկնաբանվում է, որ դատարանները պետք է ենթարկվեն նախադեպին և չխաթարեն լուծված գործերը։ «Stare decisis»-ը պարտադիր նախադեպի սկզբունքն է, որը ենթադրում է, որ այդ դատարանը և ստորադաս մյուս դատարանները պետք է հետևեն այդ դատարանի կայացրած որոշմանը։ Տեսության մեջ քննարկվում է նաև այսպես կոչված «համոզիչ նախադեպը», որը ենթադրում է, որ դատարանը չպետք է հրաժարվի նախկինում իր կայացրած որոշումից, բացառությամբ այն դեպքերի, երբ դատարանը դրա համար հիմնավոր պատճառներ ունի։ Այս երկրորդ տեսակի նախադեպը ունի համոզիչ բնույթ։
«Stare decisis»-ը այն տարբերակիչ նշաններից է, որով իրավունքի ընդհանուր համակարգի երկրները տարբերվում են այլ իրավական համակարգերից, քանի որ այդ երկրներում դատավորները կաշկանդված են պարտադիր նախադեպով, իսկ մայրցամաքային իրավական համակարգի երկրներում դատավորները հաշվի են առնում դատական պրակտիկան և այն կիրառում միանման, սակայն պարտավորված չեն հետևել դրան, այսինքն՝ այլ դատավորների որոշումները կարող են համոզիչ, բայց ոչ կաշկանդող բնույթ ունենալ։ Անգլիական իրավական համակարգում անհրաժեշտաբար պարտավոր չեն իրավունքի զարգացման ու մեկնաբանման վերաբերյալ որոշումներ կայացնել։ Նրանք կարող են պարզապես կաշկանդված լինել նախկին գործով կայացրած գործով։
Նախադեպի պարտադիր բնույթը պայմանավորված է երկու գործոնով՝
- նախադեպային գործով որոշում կայացրած դատարանի հիերարխային դիրքը այն դատարանի նկատմամբ, որը քննում է սույն գործը
- սույն գործի փաստերը համընկնում են արդյոք նախկին գործով կիրառված իրավական սկզբունքի շրջանակների հետ։
«stare decisis»-ը չի կիրառվում ՄԱԿ-ի միջազգային դատարանի նկատմամբ[2]։ Սակայն շատ դատական ատյաններ, հիմնականում ad hoc տրիբունալները, իրենց որոշումներում հաճախ հիմնվում են ՄԱԿ-ի միջազգային դատարանի դիրքորոշումների վրա։
Միջազգային դատավորները չունեն որևէ ձևական պարտավորություն՝ հետևելու այլ դատարանների որոշումներին, քանի որ միջազգային իրավունքի համակարգում նախադեպերը չունեն «stare decisis» բնույթ»[3]։
Ծանոթագրություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ Black's Law Dictionary 9th ed. (West Group, 2009), էջ 1600։
- ↑ Maarten Bos, «The interpretation of international judicial decisions», Revista Espanola de Derecho International, 33 (1981), էջ 46
- ↑ Смбатян А. С., Решения органов международного правосудия в системе международного публичного права, Москва 2012,- էջ 7-8
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 8, էջ 155)։ 
|