Jump to content

Դանիլ Խարմս

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Դանիլ Խարմս
ռուս.՝ Даниил Иванович Ювачёв
Դիմանկար
Ծնվել էդեկտեմբերի 17 (30), 1905[1][2][3][…]
ԾննդավայրՍանկտ Պետերբուրգ, Ռուսական կայսրություն[4]
Մահացել էփետրվարի 2, 1942(1942-02-02)[1][5][6][…] (36 տարեկան)
Մահվան վայրԼենինգրադ, ՌԽՖՍՀ, ԽՍՀՄ
Քաղաքացիություն Ռուսական կայսրություն և  ԽՍՀՄ
Մայրենի լեզուռուսերեն
ԿրթությունՍուրբ Պետրոսի դպրոց
ԵրկերՊառավը, Elizaveta Bam? և Incidences?
Մասնագիտությունգրող, դրամատուրգ, մանկագիր, բանաստեղծ, գիտաֆանտաստիկ գրող, արձակագիր և երգիծաբան
ԱմուսինMarina Vladimirovna Durnovo?
Ծնողներհայր՝ Ivan Yuvachev?
ԱնդամությունOBERIU?
Ստորագրություն
Изображение автографа
 Daniil Kharms Վիքիպահեստում

Դանիլ Խարմս (իրական ազգանունը` Յուվաչյով, դեկտեմբերի 17 (30), 1905[1][2][3][…], Սանկտ Պետերբուրգ, Ռուսական կայսրություն[4] - փետրվարի 2, 1942(1942-02-02)[1][5][6][…], Լենինգրադ, ՌԽՖՍՀ, ԽՍՀՄ), ռուս և խորհրդային գրող, բանաստեղծ և դրամատուրգ։ Օբերիու ասոցիացիայի հիմնադիր։

Կյանք և գործունեություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վաղ տարիներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Դանիլ Յուվաչյովը ծնվել է 1905 թվականի դեկտեմբերի 17 (30)-ին, Սանկտ Պետերբուրգում՝ Իվան Յուվաչյովի (1860-1940) և Նադեժդա Յուվաչյովայի (Կոլյուբակինա) (1869-1929) ընտանիքում։ Դանիլ Իվանովիչնս իր ծննդյան օրը համարել է հունվարի 1-ը[7]։ Իվան Յուվաչյովը նարոդավոլեց-հեղափոխական էր, որն աքսորվել է Սախալին և դարձել հոգևոր գրող։ Խարմսի հայրը ծանոթ էր Չեխովի, Տոլստոյի, Վոլոշինի և Մորոզովի հետ[8]։

1915-1918 թվականներին (ըստ այլ աղբյուրների՝ 1917-1918 թվականներին[9]) Դանիլ Յուվաչյովը սովորել է միջնակարգ դպրոցում (Realschule), որը Սուրբ Պետրոսի (Պետրիշուլե) գլխավոր գերմանական դպրոցի մի մասն էր կազմում, 1922-1924 թվականներին՝ մանկական 2-րդ աշխատանքային միացյալ դպրոցում՝ 1924 թվականից, 1924 թվականից՝ Լենինգրադի առաջին էլեկտրատեխնիկական դպրոցում (այսօր՝ Սանկտ Պետերբուրգի էներգետիկայի քոլեջ[10]), որտեղից նրան վտարել են 1926 թվականի փետրվարին[11]։ 1926 թվականի սեպտեմբերի 15-ին նա դարձել է արվեստի պատմության պետական ինստիտուտի կինոյի դասընթացների ունկնդիր[12]։

Գրական գործունեության սկիզբ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1921-1922 թվականներին Դանիլ Յուվաչյովը իր համար ընտրում է «Խարմս» կեղծանունը։ Հետազոտողները առաջ են քաշել դրա ծագման մի քանի վարկածներ՝ աղբյուրներ գտնելով անգլերենից, գերմաներենից, ֆրանսերենից, եբրայերենից, սանսկրիտից[13]։ Գրողի ձեռագրերում հանդիպում են մոտ քառասուն կեղծանուն (Խարմս, Հարմս, Դանդան, Չարմս, Կառլ Իվանովիչ Շուստերլինգ և այլն)[14]։ 1925 թվականի հոկտեմբերի 9-ին բանաստեղծների համառուսական միությանը անդամակցելու դիմում ներկայացնելիս, Խարմսը հարցաշարին պատասխանում է հետևյալ կերպ.

1. Ազգանուն, անուն, հայրանուն «Դանիիլ Իվանովիչ Յուվաչյով-Խարմս»
2. Գրական կեղծանուն «Ոչ, գրում եմ Խարմս»[15]

1924-1926 թվականներին Խարմսը սկսում է մասնակցել Լենինգրադի գրական կյանքին. նա տարբեր դահլիճներում կարդացել է իր և այլոց բանաստեղծությունները, դարձել է Ալեքսանդր Տուֆանովի կազմակերպած «DSO իմաստակների շքանշանի» անդամ։ 1926 թվականի մարտին նա դարձել է բանաստեղծների համառուսական միության Լենինգրադի մասնաճյուղի անդամ (հեռացվել է 1929 թվականի մարտին` անդամավճարները չտալու համար)[11]։ Այս ժամանակահատվածը բնութագրվում է որպես Խարմսի ստեղծագործության` «զաումային» ժամանակաշրջան, որը տեղի է ունեցել Վելիմիր Խլեբնիկովի, Ալեքսեյ Կրուչյոնիխի, Ալեքսանդր Տուգանովի, Կազիմիր Մալևիչի ստեղծագործությունների ազդեցության տակ։

1925 թվականին Խարմսը ծանոթացել է «սոսիների» բանաստեղծական և փիլիսոփայական շրջանի անդամների հետ, որոնց թվում էին Ալեքսանդր Վեդենսկին, Լեոնիդ Լիպավսկին, Յակով Դրուսկինը և այլք։ 1926 թվականից Խարմսը ակտիվորեն փորձում էր միավորել Լենինգրադի «ձախ» գրողների ու նկարիչների ուժերը։ 1926-1927 թվականներին կազմակերպել է մի քանի գրական միավորումներ («Ձախ թև», «Ձախ դասականների ակադեմիա»)։ 1927 թվականի աշնանը, մի խումբ գրողներ` Խարմսի գլխավորությամբ ստացել են միության վերջնական՝ Օբերիու («Իրական արվեստի միություն») անվանումը։ Օբերիու-ի կազմում ընդգրկվել են Դանիիլ Խարմսը, Ալեքսանդր Վեդենսկին, Նիկոլայ Զաբոլոցկին, Կոնստանտին Վագինովը, Իգոր Բախտերևը, Բորիս (Դոյվբեր) Լևինը, Կլիմենտի Մինսը և այլք։ Օբերիու-ի գոյության ամենավառ էջը «Երեք ձախ ժամ» երեկոն էր, որն անցկացվել է 1928 թվականի հունվարի 24-ին։ Այս թատերական ներկայացման ժամանակ օբերիուտները կարդացել են իրենց գործերը, բեմադրվել է Խարմսի «Էլիզաբեթ Բամ» պիեսը[11]։

Մանկական գրականություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1927 թվականի վերջին Սամուիլ Մարշակը, Նիկոլայ Օլեյնիկովը և Բորիս Ժիտկովը հավաքագրում են Օբերիու-ի անդամներին՝ մանկական գրականության մեջ աշխատելու համար։ 1920-ական թվականների վերջերից մինչև 1930-ական թվականների վերջը Խարմսը ակտիվորեն համագործակցում էր «Ոզնի», «Չիժ», «Սվերչոկ», «Հոկտեմբեր» մանկական ամսագրերի հետ, որտեղ տպագրվում էին նրա բանաստեղծությունները, պատմվածքները, նկարների մակագրությունները, զավեշտական գովազդներն ու գլուխկոտրուկները[16]։ Ի տարբերություն, օրինակ, Ալեքսանդր Վեդենսկու, Խարմսը շատ պատասխանատու մոտեցում էր ցուցաբերում մանկական գրականության մեջ իր աշխատանքին, ինչը նրա համար եկամտի մշտական և համարյա միակ աղբյուրն էր։ Ինչպես նշում է ռուսական ավանգարդի հետազոտող, օբերիուտովների ընկեր Խարջիևը.

Վեդենսկին խառնաշփոթ էր մանկական գրականության մեջ. նա սարսափելի գրքեր էր գրում, լավերը շատ քիչ էին... Իսկ Խարմսը, կարծես, գրել է միայն վեց մանկական գիրք և շատ լավ։ Դա նրան դուր չէր գալիս, բայց նա չէր կարողանում վատ գրել[17]։

1928 թվականից 1931 թվականներին երեխաների համար լույս է տեսել բանաստեղծությունների և պատմությունների 9 պատկերազարդ գիրք՝ «Չարաճճի վարդակ» (արգելված է գրաքննությամբ 1951 թվականից 1961 թվականներին[18]), «Այն մասին, թե ինչպես Կոլկա Պանկինը թռավ Բրազիլիա, իսկ Պետկա Էրշովը ոչ մի բանի չէր հավատում», «Թատրոն», «Առաջին և երկրորդ», «Իվան Իվանովիչ Սամովար», «Այն մասին, թե ինչպես է պառավը թանաք գնել» (պատկանում է «խորհուրդ չի տրվում հանրային գրադարաններին» գրքերի թվին[18], «Խաղ», «Այն մասին, թե ինչպես հայրս ինձ գնդակահարեց», «Միլիոն»։ 1937 թվականին լույս է տեսել Վիլհելմ Բուշի «Պլիխ և պլյուխ» գիրքը, որը թարգմանել է Խարմսը։ 1940 թվականին լույս է տեսել Խարմսի «Աղվեսը և նապաստակը» գիրքը, իսկ 1944 թվականին ՝ «Զարմանալի կատուն» բանաստեղծությունը՝ որպես առանձին խմբագրություն[18]։ Գրողի կյանքի ընթացքում լույս են տեսել Ս. Մարշակի հետ միասին գրված «Ուրախ Սիսկիններ» պոեմի և «Պատմություններ նկարներում» գրքի առանձին խմբագրություններ, որոնց տեքստը գրել են Խարմսը, Նինա Գեռնետը և Նատալիա Դիլակտորսկայան։

Ն. Ռադլովի գրքի կազմը՝ Դ. Խարմսի, Ն. Գեռնետի և Ն. Դիլակտորսկայայի տեքստերով

Առաջին ձերբակալություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1931 թվականի դեկտեմբերին Խարմսը, Վեդենսկին, Բախտերևը ձերբակալվել են «գրողների հակասովետական խմբում» մասնակցելու մեղադրանքով, և ձերբակալման պատճառը մանկական գրականության մեջ նրանց աշխատանքն էր, և ոչ թե օբերիուտների աղմկոտ ցնցող կատարումները։ Խարմսը ՕԳՊՈւ-ի խորհրդի կողմից դատապարտվել է երեք տարվա ազատազրկման ուղղիչ ճամբարում, 1932 թվականի մարտի 21-ին (պատժի տեքստում օգտագործվել է «համակենտրոնացման ճամբար» տերմինը[К 1]): Արդյունքում, 1932 թվականի մայիսի 23-ին պատիժը փոխվել է արտաքսման («մինուս 12»), և բանաստեղծն ուղևորվել է դեպի Կուրսկ, որտեղ արդեն աքսորել էին Ալեքսանդր Վեդենսկիին:

1931 թվականին Խարմսի ձերբակալությունը, լուսանկարը ՝ հետաքննության թղթապանակից

Խարմսը Կուրսկ է ժամանել 1932 թվականի հուլիսի 13-ին և հաստատվել Պերվիշևսկայա փողոցի թիվ 16 տանը (այժմ՝ Ուֆիմցևա փողոց)։ Խարմսը վերադարձել է Լենինգրադ հոկտեմբերի 19-ին[11]։

1930-ականներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Աքսորից վերադառնալուց հետո Խարմսի կյանքում սկսվում է մի նոր շրջան. ՕԲԵՐԻՈւ-ի հրապարակային ելույթները դադարում են, գրողի` երեխաների համար հրատարակված գրքերի քանակը նվազում է, նրա ֆինանսական վիճակը դառնում է շատ ծանր։ Խարմսի ստեղծագործության մեջ ուրվագծվում է անցումը պոեզիայից արձակ։ Ժաքարդը գրողի ստեղծագործության մեջ առանձնացրել է երկու կարևոր ժամանակաշրջաններ, որոնք առանձնացվել են 1932-1933 թվականների խոր գաղափարական ճգնաժամով. առաջին շրջանը (1925-1930-ական թվականների սկիզբ)` մետաֆիզիկական և պոետիկ, և երկրորդ (1933-1941 թվականներ)` արձակ[20]։

Գիտակցելով, որ մանկական գործերից բացի նա այլևս ոչինչ չի կարողանա հրատարակել, Խարմսը չի դադարում գրել։ 1930-ական թվականներին նա ստեղծել է իր հիմնական գործերը՝ «Պատահարներ» պատմությունների ցիկլը, «Ծեր կինը» պատմվածքը, ինչպես նաև` հսկայական քանակությամբ պատմվածքներ, բանաստեղծություններ, արձակի տեսարաններ և պոեզիա։

Ուֆիմցևան (նախկին Պերվիշևսկայա փողոց) փողոցի թիվ 16 տուն, որը գտնվում է Կուրսկում

1934 թվականի ամռանը Խարմսը ամուսնացել է Մարինա Մալիչի հետ։ Նա շարունակում էր շփվել Ալեքսանդր Վեդենսկու, Լեոնիդ Լիպավսկու, Յակով Դրուսկինի հետ, որոնց հետ ստեղծել էր «սոսիների» ընկերական շրջանակ։ Նրանք ամիսը մի քանի անգամ հանդիպում էին՝ քննարկելու վերջերս գրված աշխատությունները, փիլիսոփայական տարբեր հարցեր[21]։ Այս հանդիպումների մասին պատկերացում կազմելու համար կարելի է օգտվել Լեոնիդ Լիպավսկու «Զրույցներից», որոնք կազմում են Դ. Խարմսի, Ա. Վվեդենսկու, Ն. Օլեյնիկովի, Յա. Դրուսկինի, Տ. Մեյերի և Լ. Լիպավսկու զրույցների ձայնագրությունը։ 1930-ական թվականների վերջին Խարմսը ընկերանում է նաև երիտասարդ արվեստաբան և սկսնակ գրող Վսևոլոդ Պետրովի հետ, որն իր հուշերում իրեն անվանում է «Խարմսի վերջին ընկերը»[22]։

Երկրորդ ձերբակալում և մահ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Второй арест Хармса, 1941 год

1941 թվականի օգոստոսի 23-ին Խարմսը ձերբակալվել է` իր շրջապատում «զրպարտիչ և պարտվողական տրամադրություններ» տարածելու համար։ Ձերբակալման օրդերը մեջբերում է Խարմսի խոսքերը, որոնք, ըստ Ա.Կոբրինսկու, վերաշարադրվել են մատնության տեքստից[23].

Խորհրդային Միությունը պատերազմը պարտվեց հենց առաջին օրը, Լենինգրադը այժմ կա՛մ կպաշարվի, կա՛մ սովամահ կլինի, կա՛մ ռմբակոծվելու է՝ քարը քարի վրա չթողնվելով։ Բայց ես համազգեստ չեմ հագնի և չեմ ծառայելու խորհրդային զորքերում, ես չեմ ուզում այդպիսի տականք լինել։ Եթե գերմանացիների հետ փողոցային մարտերի ընթացքում ինձ ստիպեն ձեղնահարկերից գնդացիր կրակել, ապա ես ոչ թե կրակելու եմ գերմանացիների, այլ նրանց վրա` նույն ավտոմատից։

Խարմսի կանխատեսումների մասին են վկայում նաև նրա խոսքերը, որոնք մեջբերված են նկարիչ և բանաստեղծ Պավել Զալցմանի շրջափակման օրագրում.

Առաջին օրերին ես պատահաբար հանդիպեցի Խարմսին Գլեբովայի մոտ։ Նա կարճազգեստով էր, հաստ փայտով։ Նրանք նստած էին նրա կնոջ հետ, կինը երիտասարդ էր և վատ արտաքինով։ Դեռ անհանգստություն չկար, բայց լավ իմանալով Ամստերդամի ճակատագիրը[24], մենք պատկերացնում էինք այն ամենը, ինչ հնարավոր էր։ Նա ասաց, որ ինքը ակնկալում էր և գիտեր պատերազմի սկսվելու օրվա մասին, և որ իր կնոջ հետ պայմանավորվել է, որ հեռագրական իրեն հայտնի խոսքի համաձայն, նա պետք է մեկնի Մոսկվա։ Ինչ-որ բան փոխեց նրանց ծրագրերը, և նա, չցանկանալով բաժանվել նրանից, եկավ Լենինգրադ։ Հեռանալիս նա ասաց իր սպասելիքները. դա մի բան էր, որը հետապնդում էր բոլորին. «Մենք սողալու ենք առանց ոտքերի՝ բռնելով այրվող պատերից»։ Մեզանից մեկը, գուցե նրա կինը, կամ գուցե ես, ծիծաղելով, նկատեցինք, որ բավական է կորցնել մեր ոտքերը, որպեսզի վատ լինի սողալը՝ բռնելով ամբողջ պատերից։ Կամ` այրվել չկտրված ոտքերով։ Երբ մենք ձեռք սեղմեցինք, նա ասաց. «Գուցե Աստծո կամոք, մենք ձեզ տեսնենք»։ Ես ուշադիր լսեցի ընդհանուր մտքերի այս բոլոր հաստատումները և իմը նույնպես։

Գնդակահարելուց խուսափելու համար գրողը խելագար է ձևացել[25]. ռազմական դատարանը որոշել է «հանցագործության ծանրությանը համապատասխան» Խարմսին հոգեբուժարանում պահել։ Դանիիլ Խարմսը մահացել է 1942 թվականի փետրվարի 2-ին, Լենինգրադի շրջափակման ժամանակ սովամահության առումով ամենածանր ամսին, «Կրեստի» բանտի հիվանդանոցի հոգեբուժության բաժանմունքում (Սանկտ Պետերբուրգ, Արսենալնայա փողոց, 9)։

Սկզբում կեղծ տեղեկություն է տարածվել Խարմսի կնոջ՝ Մարինա Մալիչի մասին, որ նրան տեղափոխել են Նովոսիբիրսկ[26]։

1960 թվականի հուլիսի 25-ին, Խարմսի քրոջ՝ Գրիցինայի խնդրանքով, գլխավոր դատախազությունը նրան անմեղ է ճանաչել, և նա արդարացվել է[27]։

Ամենահավանական թաղման վայրը Պիսկարևսկոյե գերեզմանատունն է[28] (թիվ 9 կամ թիվ 23 գերեզման)[29]։

Անձնական կյանք

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  • 1928 թվականի մարտի 5-ին Խարմսը ամուսնացել է Էսթեր Ալեքսանդրովնա Ռուսակովայի հետ (հայրը՝ Իոսելևիչ, 1909-1943 ), ծնված Մարսելում ՝ Տագանրոգից գաղթած Ա. Իոսելևիչի ընտանիքում։ Գրողի ստեղծագործություններից շատերը, որոնք գրվել են 1925-1932 թվականներին, նվիրված են նրան, ինչպես նաև բազմաթիվ օրագրերի գրառումներ, որոնք վկայում են նրանց բարդ հարաբերությունների մասին։ Նրանք ամուսնալուծվել են 1932 թվականին։
    Էսթեր Ռուսակովան ընտանիքի հետ ձերբակալվել է 1936 թվականին՝ տրոցկիստական համակրանքի մեղադրանքով և դատապարտվել 5 տարվա ազատազրկման՝ Կոլիմայի ճամբարներում[30], որտեղ նա մահացել է 1938 թվականին (ըստ պաշտոնական տվյալների, նա մահացել է 1943 թվականին)[31]։ Նրա հետ միաժամանակ դատապարտված եղբայրը կոմպոզիտոր Պոլ Մարսելն է (Պավել Ռուսակով-Իոսելևիչ, 1908-1973), «Բարեկամություն» (Երբ պարզ ու նուրբ հայացքով ..., 1934 թվական) փոփ հիթի հեղինակը՝ ըստ Անդրեյ Շմուլյանի խոսքերի։ Նրա քույրը՝ Բլումա Իոսելևիչը (Լյուբով Ռուսակովա), դարձել է հեղափոխական Վիկտոր Կիբալչիչի կինը։
  • 1934 թվականի հուլիսի 16-ին Խարմսն ամուսնացել է Մարինա Վլադիմիրովնա Մալիչի (1912-2002) հետ, որի հետ նա ապրում էր մինչև 1941 թվականը։ Գրողը մի շարք գործեր է նվիրել նաև իր երկրորդ կնոջը։ Խարմսի մահից հետո Մարինա Մալիխը Լենինգրադից տարհանվել է Կովկաս, որտեղ նա ընկել է գերմանացիների շրջափակման մեջ և տեղափոխվել Գերմանիա` որպես օստարբայտեր։ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ավարտից հետո նա ապրել է Գերմանիայում, Ֆրանսիայում, Վենեսուելայում, ԱՄՆ[32]։ 1990-ական թվականների կեսերին գրականագետ Վ. Գլոցերը հետևել է Մալիխին և գրել նրա հուշերը, որոնք լույս են տեսել գրքի տեսքով[33]։

Ստեղծագործությունների հրատարակում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Դանիլ Խարմսի արխիվ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ի տարբերություն Օլեյնիկովի և Վեդենսկու արխիվների, որոնք միայն մասամբ են պահվել, Խարմսի արխիվը պահպանվել է։ Արխիվը հնարավոր է եղել փրկել Յակով Դրուսկինի ջանքերով, ով 1942 թվականին, Մարինա Մալիչի հետ միասին, ձեռագրերը հավաքել է ճամպրուկի մեջ և դուրս բերել ռմբակոծությունից վնասված գրողի տնից։ Վ. Գլոցերը գրողի արխիվը նկարագրել է հետևյալ կերպ.

1928 թվականից Խարմսը ... նույնիսկ գրամեքենայում չի վերատպել իր ձեռագրերը՝ ավելորդ լինելու պատճառով։ Եվ այդ ժամանակից ի վեր նրա բոլոր ձեռագրերը ... ամբողջական իմաստով եղել են ձեռագրեր ու ինքնագրեր։ Խարմսը գրել է կամ թղթի առանձին թերթերի կամ թերթիկների վրա (մաքուր կամ հանված մատյանից կամ նոթատետրից կամ տետրից, կամ գերեզմանատան ձևաթղթերի հակառակ երեսին, «լվացքատան» հաշիվների, ամրացնող դետալների և կետային պտուտակների աղյուսակների, տպագիր նոտաների հակառակ երեսին, «Բանվորական և գյուղացիական ընտանիքի հիգիենա և առողջություն» ամսագրի աշխատակցի նոթատետրերի էջերին և այլն), կամ տետրերում (դպրոցական կամ ընդհանուր), գլխավոր մատյաններում, նոթատետրերում և շատ հազվադեպ՝ տարբեր տեսակի ինքնաշեն գրքերում («Երկնագույն տետր» և այլն)[34]։

Յակով Դրուսկինը արխիվի հիմնական մասը հանձնել է Մ. Սալտիկով-Շչեդրինի անվան պետական հանրային գրադարանի (այժմ՝ Ռուսաստանի ազգային գրադարան, Ֆ.1232) ձեռագրի բաժին, մյուս մասը տարվել է ռուս գրականության ինստիտուտի ձեռագրի բաժին (Պուշկինյան տուն)։

Կյանքի օրոք լույս տեսած հրատարակություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Խարմսի կյանքի ընթացքում տպագրվել են նրա «մեծահասակների» բանաստեղծություններից միայն երկուսը։ Առաջին հրատարակությունը տեղի է ունեցել 1926 թվականին, Խարմսի` բանաստեղծների միությանը միանալուց հետո։ Միության ալմանախում լույս է տեսել «Չինարի հայացքը (Միջադեպ երկաթուղում)» պոեմը։ 1927 թվականին «Խարույկ» ալմանախում լույս է տեսել «Կոմունիստ Պյոտր Յաշկինի բանաստեղծությունը»։ Վերնագրից «Կոմունիստ» բառը դուրս են հանել գրաքննիչները։ Օբերիուտների աշխատանքների ժողովածուների հրատարակման մի շարք նախագծեր չեն իրականացվել[35]։

Երեխաների համար ստեղծագործությունները տպագրվել են մանկական ամսագրերում և հրապարակվել են առանձին հրատարակություններով։

1960-2000-ականների հրատարակումներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1965 թվականին Լենինգրադի «Պոեզիայի օր» ժողովածուի թողարկումներում հրապարակվել են Խարմսի երկու բանաստեղծություններ, ինչը եղել է ԽՍՀՄ-ում և արտերկրում Խարմսի` «մեծահասակների համար գրված» ստեղծագործությունների հրապարակման սկիզբը։ 1960-ականների վերջից ԽՍՀՄ պարբերական մամուլում հրապարակվել են Խարմսի որոշ «մեծահասակների» ստեղծագործություններ, որոնք ներկայացվել են որպես հումորային[35]։ Այսպես, օրինակ, «12 աթոռների ակումբ» ժողովածուում («Գրական թերթի» համանուն հումորային էջում հրապարակված ստեղծագործություններ) տպագրվել են Խարմսի «Հեքիաթ», «Թյուք» և «Անեկդոտներ Պուշկինի կյանքից» պատմվածքները։ Հրապարակումները նախորդել են Վիկտոր Շկլովսկու «Գունավոր երազների մասին Դանիել Խարմսի խոսքը»[36]։

Այդ ժամանակահատվածում սամիզդատում սկսել են շրջանառվել Խարմսի և այլ օբերիուտի շատ ավելի մեծ թվով տեքստեր։ Գրողի ստեղծագործությունների առանձին հրատարակություններ արտերկրում առաջին անգամ հայտնվել են 1970-ականներին։ 1974 թվականին ամերիկացի սլավոնագետ Ջորջ Գիբիան հավաքել է «Դանիիլ Խարմս։ Ընտրված» գիրքը, որը պարունակել է պատմություններ, բանաստեղծություններ, «Ծեր կինը» պատմվածքը, «Էլիզաբեթ Բամ» պիեսը, ինչպես նաև` ստեղծագործություններ երեխաների համար։ Մեկ այլ հրատարակություն են ձեռնարկել Միխայիլ Մեյլախը և Վլադիմիր Էռլը՝ 1978-1988 թվականներին Բրեմենում նախատեսված իննից թողարկելով «Հավաքված աշխատանքների» չորս հատոր։

«Թռիչք դեպի երկինք» «մեծահասակների» ստեղծագործությունների առաջին խորհրդային հրատարակությունը առավել ամբողջական լույս է տեսել միայն 1988 թվականին «Սովետսկի պիսատել» հրատարակչության կողմից։ Առավել ամբողջական (բայց ձեռագրերը քննադատվել են արտագրման սխալների համար[37]) հրատարակությունն այս պահին 6 հատորանոց «Երկերի լիակատար ժողովածու» է, որը հրապարակվել է 1990-ականների երկրորդ կեսին` «Ակադեմիական նախագիծ» հրատարակչությունում, Վալերի Սաժինի կողմից։

Ներկայումս մի շարք հրատարակչությունների ցանկում մշտապես առկա են Խարմսի ժողովածուները, որոնք տարեցտարի վերահրատարակվում են[35]։

Ազդեցությունը մշակույթի վրա

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Խարմսի ստեղծագործության իմաստավորման և հայրենական գրականության վրա դրա ազդեցության գործընթացները, ինչպես ոչ պաշտոնական խորհրդային, այնպես էլ` հետագա ռուսական ժամանակաշրջանի վրա սկսվել են միայն 20-րդ դարի վերջում։ Այն բանից հետո, երբ 1970-ականների սկզբին Լենինգրադի «Հելենուկտներ» գրական խմբի նախկին մասնակիցները հնարավորություն են ստացել ուսումնասիրել Խարմսի և այլ օբերիուտների ժառանգությունը, նրանց պոետիկան սկսել է այս կամ այն կերպ ազդել Ալեքսեյ Խվոստենկոյի, Վլադիմիր Էռլի, ինչպես նաև` Անրի Վոլոխոնսկու ստեղծագործության վրա, որը խմբի մեջ չի մտել։

Չնայած այն հանգամանքին, որ Խարմսը գործնականում չի դիտարկվել պոստմոդեռնիստական ընթերցանության տեսանկյունից, հետազոտողները տեսել են Խարմսի ազդեցությունը ռուսական ռոքի վրա (Բորիս Գրեբենշչիկով, Անատոլի Գունիցկի, Վյաչեսլավ Բուտուսով, Երիտասարդների ոչ ֆորմալ միություն, «Ումկա և Բրոնևիկ»), ժամանակակից ռուսական հեքիաթի վրա (Յուրի Կովալ), ռուսական գրականության պոստմոդեռնի վրա (Վիկտոր Պելևին[38]), կինոդրամատուրգիայի վրա («Գիպսե պիոներուհու էպիտաֆիա Դանիիլ Խարմսի ոճով»), դեռևս ուսումնասիրության է ենթակա այն հարցը, թե ինչ ազդեցություն է ունեցել Խարմսի աշխատանքը ժամանակակից գրականության և արվեստի վրա։

Հիշատակ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Պատկեր:Харьк.наб.л.8 Д.Хармс VizuIMG 3678.JPG
Խարկով, 2008 թվական։ Դանիիլ Խարմսը գրաֆիտի վրա

2005 թվականի դեկտեմբերի 22-ին Սանկտ Պետերբուրգում, Մայակովսկու փողոցի 11-րդ տանը, որտեղ ապրել է Խարմսը, գրողի հարյուրամյակին բացվել է Վյաչեսլավ Բուխաևի հուշատախտակը։ Կոմպոզիցիան բաղկացած է եղել մարմարյա ռելիեֆային դիմանկարից, ծաղիկների դարակներից և բանտային նատյուրմորտից, հուշատախտակին գրված է եղել Խարմսի «Տնից դուրս է եկել մարդը» բանաստեղծության տողը, որը հետևյալն է «Այստեղ 1925-1941 թվականներին ապրել է գրող Դանիլ Խարմսը»[39]։

Դանիլ Խարմսի անունով է կոչվել (6766) Խարմս աստղակերպ, որը աստղագետ Լյուդմիլա Կարաչկինայի կողմից հայտնաբերվել է 1982 թվականի հոկտեմբերի 20-ին, Սանկտ Պետերբուրգի Կրասնոգվարդեյսկի շրջանի Ղրիմի աստղաֆիզիկական աստղադիտարանում[40]։

Խարմսի 100-ամյակին նվիրված փառատոնի շրջանակներում երկու հուշարձան է տեղադրվել։ «Դանիլ Խարմսի տաղանդի երկրպագուների յուրահատուկ Մեքքա դառնալու շանս է հայտնվել Վերետևո գյուղի մոտ։ Կառույցներից մեկը Խարմսի «գլխով» մետաղական սյունն է։ Լրացնում է գրողի ստեղծագործության կերպարներից մեկի՝ վերևից ընկնող ծերունիների «հոսք» կոմպոզիցիային։ Ստեղծագործության հեղինակը դարձել է քանդակագործ Պավլովը։ Մեկ այլ հուշարձանի գաղափարը պատկանել է կիևցի նկարիչ Ստոլբչենկոյին։ Արևի ճառագայթներով ֆոնի վրա տեղադրվել են ոճավորված նստարան և եռաթև սեղան։ Իսկ սեղանի հենակները եղել են Խարմսի ստեղծագործության կերպարների արձանիկները, որոնք գլխիվայր շրջված են եղել»[41]։

Հետաքրքիր փաստեր

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  • Խարմսին սխալմամբ վերագրել են են «Ուրախ տղաներ» գրական անեկդոտների շարքի հեղինակությունը («մի անգամ Գոգոլը վերափոխվել է Պուշկինի...»), որոնք ստեղծվել են 1970-ականներին «Պիոներ» ամսագրի խմբագրությունում՝ Խարմսին ընդօրինակելու համար (մի շարք ծաղրական մանրանկարներ իրոք պատկանել են Պուշկինին և Գոգոլին)[42]։ Խարմսի կեղծ գրական անեկդոտների հայտնվելը համընկել է Ֆ. Մ. Դոստոևսկու ծննդյան 150-ամյակի հետ, որի անունը շրջանառվել է 16 անեկդոտներում, իսկ գիրքը հրատարակվել է 1998 թվականին[43]։
  • ԽՍՀՄ-ում առաջին դիսերտացիան օբերիուտների և Խարմսի մասին («օբերիուտների ստեղծագործության մեջ ծիծաղելի խնդրի») գրել է Աննա Գերասիմովան (Ումկա), որը երբեմն հանդես է եկել նրա պատմվածքների հրապարակային ընթերցմամբ։

Մատենագրություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ընտրված հրատարակումներ[44]

  • Хармс Д. Собрание произведений: Кн. 1—4 / Под редакцией М. Мейлаха и Вл. Эрля. — Bremen: K-Presse, 1978—1988.
  • Хармс Д. Полёт в небеса: Стихи. Проза. Драмы. Письма / Вступительная статья, составление, подготовка текста и примечания А. А. Александрова; Художник Л. Яценко. — Л.: Советский писатель, 1988. — 558 с. — (Наследие). — 50 000 экз.
  • Хармс Д. Старуха: Рассказы. Сцены. Повесть / Составитель В. Глоцер; Художник Л. Тишков. — М.: Юнона, 1991. — 126 с. — 125 000 экз.
  • Хармс Д. Меня называют капуцином. Некоторые произведения Даниила Ивановича Хармса / Художники Г. Мурышкин, С. Георгиева, М. Мурышкина; Составление и подготовка текстов А. Герасимова. — М.: Каравенто, Пикмент, 1993. — 352 с.
  • «Мне дилетанту все достижения сих режиссёров кажется убожеством». Из записных книжек Хармса / Публикация, вступительная статья и комментарии Ю. Гирбы // Мнемозина. Документы и факты из истории русского театра XX века / Редактор-составитель В. В. Иванов. — М.: ГИТИС, 1996. — С. 111—123.
  • Хармс Д. Полное собрание сочинений: В 3-х томах / Под общей редакцией В. Н. Сажина. — СПб.: Академический проект, 1997. — 5000 экз.
  • Хармс Д. Полное собрание сочинений. Т. 4. Неизданный Д. Хармс. Трактаты и статьи. Письма. Дополнения к т. 1-3 / Составления и примечания В. Н. Сажина. — СПб.: Академический проект, 2001. — 319 с. — 3500 экз.
  • Хармс Д. Полное собрание сочинений. Записные книжки. Дневник: В 2-х книгах / Подготовка текста Ж.-Ф. Жаккара и В. Н. Сажина. — СПб.: Академический проект, 2002. — 3000 экз.
  • Хармс Д. Цирк Шардам: Сборник / Составление, подготовка текста, предисловие, примечания и общая редакция В. Н. Сажина. — СПб.: Кристалл, 1999. — (Библиотека мировой литературы). — 10 000 экз.
  • Хармс Д. Дней катыбр: Избранные стихотворения. Поэмы. Драматические произведения / Составление, вступительная статья и примечания М. Мейлаха; Подготовка текста М. Мейлаха и Вл. Эрля; Подготовка текста «Елизаветы Бам» Вл. Эрля. — М.; Кайенна: Гилея, 1999. — 638 с. — (Правительство поэтов). — 3000 экз.
  • Хармс Д. Даниил Хармс: Сборник / Вступительная статья В. Глоцера. — М.: Эксмо, 2003. — 493 с. — (Антология сатиры и юмора России XX века; Т. 23). — 10 000 экз.
  • Хармс Д. Малое собрание сочинений / Составление, вступительная статья и комментарии В. Сажина. — СПб.: Азбука-классика, 2003. — 863 с. — (Азбука-классика). — 7000 экз.
  • Хармс Д. Случаи и вещи / Составление и примечания А. Дмитренко и В. Эрля; Подготовка текстов В. Эрля; Иллюстрации Ю. Штапакова. — СПб.: Вита Нова, 2004 (2-е издание, исправленное и дополненное: 2010). — 494 с. — (Рукописи).
  • Хармс Д. Цифры времени. Юбилейный Хармс-календарь: К 100-летию со дня рождения Даниила Хармса (1905—2005) / Составитель авторских текстов, цитат и фрагментов дневников с предоставлением фотографий и книг писателя Валерий Сажин. — М.: Самолёт, 2005. — 368 с.
  • Хармс Д. О женщинах и о себе: Дневниковые записи, стихи, проза. — М.: Альта-Принт, 2006. — 319 с. — (Фаллософические памятники). — 5000 экз.
  • Рисунки Хармса / Составитель Ю. С. Александров. — СПб.: Издательство Ивана Лимбаха, 2006. — 336 с.
  • Хармс Д. Стихотворения. Драматические произведения / Вступительная статья, составление, подготовка текста и примечания В. Н. Сажина. — СПб.: Академический проект, ДНК, 2007. — 440 с. — (Новая библиотека поэта. Малая серия). — 1000 экз.

Ֆիլմագրություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ֆիլմեր Խարմսի դերակատարմամբ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  • 1930 թվականից կինոյում - (մուլտֆիլմ, 1929 թվական), ռեժիսոր Միխայիլ Մեխանովսկի, մուլտֆիլմ Ս.Մարշակի բանաստեղծության հիման վրա, ձայնային տարբերակ Դ. Խարմս։

Ստեղծագործությունների էկրանավորում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  • 1972 թվական - «Ուրախ կարուսել» թիվ 4 համարը, (մուլտֆիլմ) «Ուրախ ծեր մարդը» - սովետական կարճամետրաժ մուլտֆիլմ, ստեղծվել է ռեժիսոր Անատոլի Պետրովի կողմից։ Մուլտֆիլմի ալմանախի երեք սյուժեներից երրորդը։
  • 1981 թվական - «Մի առավոտ» (մուլտֆիլմ), ռեժիսոր՝ Ինեսսա Կովալևսկայա
  • 1984 թվական - (մուլտֆիլմ) «Պլյուխ և Պլիխ», տիկնիկային մուլտֆիլմ Վիլհելմ Բուշի «Պլյուխ և Պլիխ» գրքի հիման վրա, թարգմանվել է Խարմսի կողմից, ռեժիսոր՝ Նաթան Լեռներ
  • 1985 թվական - «Փոփոխություն թիվ 4», մուլտֆիլմերի հավաքածու, «Սուտասան» սյուժե, ռեժիսոր Ալեքսեյ Թուրկուս
  • 1987 թվական - «Խարմսի գործը», սյուրռեալիստական կինո, առակ, ռեժիսոր՝ Սլոբոդան Պեշիչ
  • 1987 թվական - «Սամովար Իվան Իվանովիչ», մուլտֆիլմ, որը նկարահանվել է Խարմսի բանաստեղծությունների հիման վրա` երեխաների համար
  • 1989 թվական - «Ծաղրածու», անհեթեթության տրագիկոմեդիա՝ հիմնված Խարմսի ստեղծագործությունների վրա, ռեժիսոր՝ Դմիտրի Ֆրոլով
  • 1989 թվական - «Ճանապարհորդություն», երեխաների համար «Առաջին և Երկրորդ» պատմվածքի հիման վրա նկարահանվել է մուլտֆիլմ
  • 1990 թվական - «Գործ», մուլտֆիլմ, նկարահանվել է Դ. Խարմսի երեք մանրանկարների հիման վրա, 1930-ականների քաղաքային կյանքի թեմաներով
  • 1990 թվական - «Տյուկ», «Էկրան» ստեղծագործական ասոցիացիայի մուլտֆիլմ՝ Մ. Զոշչենկոյի և Դ.Խարմսի պատմությունների հիման վրա
  • 1990 թվական - «Ուրախ կարուսել» 21 համար, «Մի անգամ» մուլտֆիլմի ալմանախի երկու սյուժեներից երկրորդը
  • 1991 թվական - «Հին հա-ռմսա», «Ծեր կինը» պատմվածքի էկրանային տարբերակը, ռեժիսոր՝ Վադիմ Գեմս
  • 1991 թվական - «Հեքիաթ», համանուն ստեղծագործության կինոնկար, «Սոյուզմուլտֆիլմ» ստուդիա
  • 1995 թվական - «Համերգ առնետի համար», ֆիլմ աբսուրդի ժանրում՝ Խարմսի ստեղծագործությունների հիման վրա, ռեժիսոր՝ Օլեգ Կովալով
  • 1996 - «Charms Zwischenfälle» (Harms Sluchai), ավստրիացի ռեժիսոր Միխայել Կրայսլի ֆիլմը՝ հիմնված «Ծեր կինը» պատմվածքի, Խարմսի պատմությունների և կենսագրության վրա։
  • 1999 թվական - «Ընկնել», սիրողական ֆիլմ աբսուրդիստ դետեկտիվի ժանրում՝ նկարահանված «Ծեր կինը» պատմվածքի հիման վրա, ռեժիսոր՝ Սեյֆ խմբի ղեկավար Նիկոլայ Կովալև
  • 1999 թվական - «Pád» («Ընկնելը»), չեխ-կանադական կարճամետրաժ մուլտֆիլմ, որը շահել է մի քանի միջազգային մրցանակներ, ռեժիսոր՝ Աուրել Կլիմտ
  • 2002 թվական - «Վտանգավոր զբոսանք» (մուլտֆիլմ)
  • 2007 թվական - «Դռնապան Լուսնի վրա», (մուլտֆիլմ) Խարմսի «Զվարճանքի և կեղտի կայունությունը» բանաստեղծության հիման վրա[45][46]
  • 2009 թվական - «Ներկայացում տղամարդու համար», միանձնյա ներկայացում՝ հիմնված Խարմսի, ռեժիսոր Վլադիմիր Միրզոևի ստեղծագործությունների վրա
  • 2010 թվական - «Հարմոնիում», մուլտֆիլմ՝ հիմնված Խարմսի ստեղծագործությունների վրա
  • 2010 թվական - «Միջամտություն», կարճամետրաժ ֆիլմ՝ հիմնված համանուն պատմության վրա, ռեժիսոր՝ Մաքսիմ Բուինիցկի
  • 2011 թվական - «Մուլգիլ», (1, 2), կարճամետրաժ ֆիլմ Յարոսլավ Իվանովի և Դմիտրի Ֆետիսովի, հիմնված են Խարմսի ստեղծագործությունների վրա
  • 2013 թվական - «Պատուհանից դուրս. Պատմություններ Խարմսի կյանքից»(մուլտֆիլմ)։

Ֆիլմեր Խարմսի մասին

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  • 1989 թվական - «Կիրք դեպի Խարմսը», վավերագրական հեռուստաֆիլմ (ռեժիսոր՝ Լ. Կոստրիշկին)
  • 2006 թվական - «Երեք ձախ ժամ, Վնասներ։ Մեկ այլ գիծ», վավերագրական ֆիլմ (ռեժիսոր՝ Վարվառա Ուրիզչենկո)
  • 2007 թվական - «Ընկնելով երկինք», լիամետրաժ գեղարվեստական կինոնկար (ռեժիսոր՝ Նատալյա Միտրոշինա)
  • 2008 թվական - «Ձեռագրերը չեն այրվում ...» Ֆիլմ 2-րդ։ «Դանիիլ Խարմսի և Ալեքսանդր Վեդենսկու գործը», վավերագրական ֆիլմ (ռեժիսոր՝ Սերգեյ Գոլովեցկի)
  • 2013 թվական - «Պատուհանից դուրս. Պատմություններ Խարմսի կյանքից», անիմացիա (ռեժիսոր Միխայիլ Սաֆրոնով)
  • 2015 թվական - «Վարունգ կամ ռուսական վարունգի ստորությունը» / «Ogurets, ou les turpunities d'un concombre russe», կարճամետրաժ գեղարվեստական կինոնկար (ռեժիսոր՝ Էրիկ Բու)
  • 2017 թվական - «Խարմս» լիամետրաժ գեղարվեստական կինոնկար (ռեժիսոր՝ Իվան Բոլոտնիկով)։

Երաժշտություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  • «Ծխախոտի առասպելը» - Ալեքսանդր Գալիչի երգը՝ նվիրված Դանիիլ Խարմսին, 1969 թվական
  • «Երեք երգչախմբեր Դանիլ Խարմսի չափածոների վերաբերյալ»։ Վիկտոր Սուսլինի ցիկլը կանանց երգչախմբի և աղջկա ընթերցողների համար («Վագր փողոցում», «Կատուներ», «Պատկեր»), 1972։
  • «Կապույտ տետր» - Էդիսոն Դենիսովի ստեղծագործությունը սոպրանոյի, ասմունքի, ջութակի, թավջութակի, երկու դաշնամուրի և զանգերի երեք խմբերի համար Ալեքսանդր Վվեդենսկու բանաստեղծությունների և Դանիիլ Խարմսի խոսքերի համար (10 մասերում, 1984 թվական)։ Պրեմիերան տեղի է ունեցել 1985 թվականի ապրիլի 11-ին Դոնի Ռոստովում, մենակատար՝ Ելենա Կոմարովա
  • «Սերը և բանաստեղծի կյանքը», Լեոնիդ Դեսյատնիկովի վոկալ ցիկլը Դանիիլ Խարմսի և Նիկոլայ Օլեյնիկովի բանաստեղծությունների հիման վրա, 1989 թվական[47]
  • «Խարմս -10 - դեպքեր», «Մոսկվայի կոմպոզիտորների նվագախումբ» ազատ ջազ համույթի ալբոմ (բոլոր բառերը պատկանում են Հարմսին), 1998թվական
  • Ալբոմ «Սուրհանդակներ», երաժշտական նախագիծ «Օձի դրախտ»։ Համարներ՝ հիմնված Խարմսի արձակ տեքստերի վրա, ցուցադրվել է գրողի հարյուրամյակի տոնակատարության ժամանակ Բելգրադում, 2005 թվական
  • «Խարմս FM» - ստեղծագործությունների ժողովածու Խարմսի՝ «Այլ ստեղծագործական» համայնքի երաժշտական մեկնաբանության մեջ, Վյաչեսլավ Բուտուսովի մասնակցությամբ, 2008 թվական
  • «Գիդոն» - Ալեքսանդր Մանոցկովի երգչախմբային օպերա՝ հիմնված «Գվիդոն» պիեսի և Դանիիլ Խարմսի այլ բանաստեղծությունների վրա, 2009 թվական
  • «Ինչպես Վոլոդյան արագ թռավ ներքև», Իրինա Ալեքսեյչուկի ստեղծագործությունը Դանիիլ Խարմսի բանաստեղծությունների հիման վրա a'cappella խառն երգչախմբի համար
  • «Խարմսը կենդանի է» - վոկալ ցիկլ Դանիիլ Խարմսի գրական անեկդոտների տեքստերի վրա` «Կռիլովյան քառյակի» կատարմամբ (« Պակավա դա» ստեղծագործական միություն)
  • «Դռնապան» - Otava Yo ժողովրդական խմբի երգը՝ Դանիիլ Խարմսի բանաստեղծությունների վրա, 2012 թվական
  • «Դաժան ռոմանտիկի անունով կեղծ մատրիցա», «Դանիիլ Իվանովիչ Խարմսի անվանակոչության օրը»՝ երկու երգ Cyber Ra ալբոմից՝ «Անվան օր Խարմս», 2013 թվական
  • «Զվարճանքի և կեղտի կայունությունը» - Լեոնիդ Ֆեդորովի և «Kruzenshtern and the Steamship» խմբի համատեղ ալբոմը Դանիիլ Խարմսի հատվածների վրա, 2018 թվական

Թատերական ներկայացումներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Դրամատիկական թատրոն
  • «Սինֆոնիա թիվ 2» - Լուսորես թատրոնի ներկայացում, ռեժիսոր Ալեքսանդր Սավչուկ
  • «Վնասի՛ր։ Հմայքներ Շարդամ», «Էրմիտաժ» թատրոն, Մոսկվա։ Պրեմիերա՝ 21.04.1982
  • «Ելիզավետա Բամ»-ը ռեժիսոր Ֆյոդոր Սուխովի ներկայացումն է՝ հիմնված Դանիիլ Խարմսի համանուն պիեսի վրա։ Պրեմիերան տեղի է ունեցել, 1989 թվականի մարտի 22-ին (2009 թվականի մարտի 22-ին` վերսկսվել է)։
  • Սպիտակ ոչխարներ

Բեմադրություն-հմայություն՝ նվիրված Օլեգ Նիկոլաևիչ Եֆրեմովին։ Նկարչի աշխարհը հրաշքով փախչելու փորձը Պրեմիերա՝ 7.10.2000: Ներկայացման ստեղծողներ՝ հեղինակ Դանիիլ Խարմսը, ռեժիսոր Միխայիլ Լևիտինը նկարիչ Դավիթ Բորովսկի, Յասյա Ռաֆիկովան, կոմպոզիտոր Անդրեյ Սեմենովը։ Մոսկովյան թատրոն «Էրմիտաժ»

  • «Ծեր կինը» - համատեղ աշխատանք (արտադրություն, սցենարիստ, լույսի կոնցեպցիա), ռեժիսոր Ռոբերտ Ուիլսոն, դերասաններ Վիլեմ Դաֆոյ և Միխայիլ Բարիշնիկով։ Պրեմիերան տեղի է ունեցել 2013 թվականի հուլիսի 4-ին[48]
  • «Երեք ձախ ժամ» (անհեթեթ կատակերգություն) - Պրիմորսկի տարածաշրջանային երիտասարդական թատրոնի (Վլադիվոստոկ) ներկայացում՝ հիմնված Դանիիլ Խարմսի ստեղծագործությունների վրա, ռեժիսոր՝ Լիդիա Վասիլենկո։ Պրեմիերան տեղի է ունեցել 2014 թվականի ապրիլի 4-ին[49]
  • «Խարմսը» ներկայացում է՝ հիմնված Դանիիլ Խարմսի ստեղծագործությունների վրա, ռեժիսոր Սերգեյ Ֆիլատով։ Պրեմիերան տեղի է ունեցել Լենսովետի Սանկտ Պետերբուրգի ակադեմիական թատրոնում 2015 թվականի փետրվարի 6-ին
  • «Խարմս Մայր», «Գոգոլի կենտրոն», ռեժիսոր Մաքսիմ Դիդենկո
  • «Դանիիլ Իվանովիչ Հարմսի 11 հայտարարություն» - բեմադրել է Վլադիմիր Կրասովսկին ՄԳԻԿԱ կրթական թատրոնում «Լեյն» թատերախմբի համար 2009 թվականին Ներկայացումը մասնակցել է «ՔՈ շանսը» և «Ձախ ափ» փառատոններին։
  • «Շնչառություն (պատասխանը Արիստոտելին)» - Ինտերակտիվ մեկ մարդու շոու, Սանկտ Պետերբուրգ։ «Երեք տառ թատրոն»։ Ռեժիսորներ՝ Սերգեյ Գոգուն և Կիրիլ Չումակով։
  • «Երկրորդ շունչը (երկխոսություն Սողոմոնի հետ)» - Ինտերակտիվ անհատական շոու։ Սանկտ Պետերբուրգ։ «Երեք տառ թատրոն»։ Ռեժիսորներ ՝ Սերգեյ Գոգուն և Կիրիլ Չումակով։
  • «Անհաջող ներկայացում» - «Երրորդ հարկում» թատերական ստուդիա։ Ռեժիսոր Լարիսա Կարասևան։ 2015թվական «Մանկության ծիածան» համառուսաստանյան փառատոնի 1-ին աստիճանի դափնեկիր։ Ներկայացումը նվիրվել է Եկատերինա Օխոտնիկովային
  • «Դանիիլ Խարմս. SDYGR APPR- ի պատմություն» - Ալեքսանդր Լուշինի մենակատարում` հիմնված Խարմսի ստեղծագործությունների և օրագրային գրառումների վրա Ռեժիսոր՝ Յուրի Վասիլիև։ «Նման թատրոն» (Սանկտ Պետերբուրգ)
  • «Չորս ոտանի ագռավ» - Մոսկվայի երիտասարդական թատրոն։ Ռեժիսոր՝ Պավել Արտեմիև։
  • «Խարմս, Խարմս և նորից Խարմսը» - բեմադրել է Յուրի Տոմոշևսկին (ռեժիսոր Սերգեյ Սաֆրոնով), Սանկտ Պետերբուրգ։ Պրեմիերան տեղի է ունեցել 2017 թվականի մայիսի 11-ին
Բալետ
  • «Ծեր կինը» - Ալեքսեյ Ռատմանսկու բալետը՝ Լեոնիդ Դեսյատնիկովի վոկալ ցիկլի երաժշտության ներքո։ Պրեմիերան տեղի է ունեցել 2007 թվականի հոկտեմբերի 6-ին, Տարածքային փառատոնի շրջանակներում[50]։
Օպերա
  • «Գվիդոն» - Ալեքսանդր Մանոցկովի օպերայի բեմադրություն «Դրամատիկական արվեստի դպրոց» թատրոնում։ Պրեմիերան տեղի է ունեցել 2009 թվականի նոյեմբերին, 2011 թվականին ներկայացումը ստացել է «Ոսկե դիմակ» մրցանակը («Էքսպերիմենտ» անվանակարգում)։ Ա. Մանոցկովը հիմնվել է «Գիդոն» պիեսի և Դանիիլ Խարմսի այլ բանաստեղծությունների վրա[51]։

Մեկնաբանություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. ↑ «Ювачёва (Хармс) Даниила Ивановича заключить в концлагерь сроком на ТРИ года, считая срок с 10/XII-1931 г.» Цит. по: [19]

Գրականություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կենսագրություններ

  • Кобринский, Александр Аркадьевич|Кобринский А. А. Даниил Хармс. — М.: Молодая гвардия (издательство)|Молодая гвардия, 2009. — 508 с. — (Жизнь замечательных людей). — ISBN 978-5-235-03258-3
  • Случаи и вещи: Даниил Хармс и его окружение. Материал будущего музея. Каталог выставки. — СПб.: Вита Нова, 2013. — 200 с., ил., 1000 экз., ISBN 978-5-93898-462-2
  • Шубинский, Валерий Игоревич|Шубинский В. Даниил Хармс. Жизнь человека на ветру. — СПб.: Вита Нова, 2008. — 560 с. — («Жизнеописания»).

Հուշագրություններ

  • Бахтерев И. В. Когда мы были молодыми // Воспоминания о Заболоцком. — Изд.2-е. — М., Сов.писатель, 1984. — С.57—100.
  • Гернет Н. В. О Хармсе (Заметки к вечеру памяти Д. И. Хармса, Москва, 1976) / Н. В. Порет // Нева. — 1988. — № 2. — С. 201—204.
  • Глебова Т. Н. О Данииле Ивановиче Хармсе// Experiment/Эксперимент: Журнал русской культуры. № 16: Шестнадцать пятниц: Вторая волна ленинградского авангарда: В 2-х ч. LA (USA), 2010.Ч.2.С.467-469.
  • Глоцер В. Марина Дурново. Мой муж Даниил Хармс. — М. : ИМА-Пресс, 2000. — 196 с., ил.
  • Грицина Е. И. Елизавета Ивановна Грицина вспоминает / Е. И. Грицина // Театр. — 1991. — № 11. — С. 38-45.
  • Минц К. Воспоминания / К. Минц // Вопросы литературы. — 2001. — № 1. — С. 277—294.
  • Петров В. Н. Даниил Хармс: [Воспоминания, 1977] / В. Н. Петров; публ., предисл. и коммент. В. И. Глоцера // Панорама искусств. — 1990. — Вып. 13. — С. 235—248.
  • Порет А. И. Воспоминания о Данииле Хармсе / А. И. Порет; предисл. и публ. В. И. Глоцера // Панорама искусств. — 1980. — Вып. 3. — С. 343—359.

Գրական քննադատություն

  • Жаккар, Жан-Филипп|Jaccard J.-Ph. Daniil Harms et la fin de l’avant-garde russe. — Bern: Peter Lang, 1991. — (Slavica Helvetica).
  • Жаккар, Жан-Филипп|Жаккар Ж.-Ф. Даниил Хармс и конец русского авангарда / Перевод с французского Ф. А. Петровской; Научный редактор Сажин, Валерий Николаевич|В. Н. Сажин. — СПб.: Академический проект (петербургское издательство)|Академический проект, 1995. — 472 с. — ISBN 5-7331-0050-8
  • Кобринский А. А. Поэтика «ОБЭРИУ» в контексте русского литературного авангарда : [в 2 т.] / А. А. Кобринский. — M., 2000.
  • Кобринский А. А. О Хармсе и не только: статьи о русской литературе XX века / А. А. Кобринский. — СПб. : СПГУТД, 2007. — 406 с.
  • Столетие Даниила Хармса : материалы международной научной конференции, посвящённой 100-летию со дня рождения Даниила Хармса / науч. редактор А. Кобринский. — СПб., 2005. — 255 с.
  • Токарев, Дмитрий Викторович|Токарев Дмитрий Курс на худшее: Абсурд как категория текста у Даниила Хармса и Сэмюэля Беккета. — М.: Новое литературное обозрение (издательство)|Новое литературное обозрение, 2002. — 339 с.
  • Хармс-авангард : материалы международной научной конференции «Даниил Хармс: авангард в действии и в отмирании. К 100-летию со дня рождения поэта» (Филологический факультет. Белград. 14-18 декабря 2005 г.). — Белград : Изд-во филологического факультета Белградского университета, 2006. — 503 с.
  • Михаил Ямпольский Беспамятство как исток (Читая Хармса). — М.: Новое литературное обозрение, 1998. — 379 с. — ISBN 9785867930325
  • Tumanov, Vladimir and Larissa Klein. «The Child and the Child-like in Daniil Kharms.» Russian Literature 34 (1993): 241—269.
  • Обухов Е., Горбушин С. Удивить сторожа. Перечитывая Хармса / Издательство ИКАР, 2012. — 184 с.
  • Гервер, Лариса Львовна|Гервер Лариса Даниил Хармс: три музыкальных случая // Научный вестник Московской консерватории. — 2015. — № 2.
  • Наталья Доброхотова-Майкова, Владимир Пятницкий. «Лев Толстой очень любил детей...»: анекдоты о писателях, приписываемые Хармсу.– М.: Бомбора, 2020. – 288 с.[52]

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
  2. ↑ 2,0 2,1 Большая российская энциклопедия (ռուս.) — М.: Большая российская энциклопедия, 2004.
  3. ↑ 3,0 3,1 Литераторы Санкт-Петербурга. ХХ век (ռուս.) / под ред. О. В. Богданова
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 Deutsche Nationalbibliothek Record #118520199 // Gemeinsame Normdatei (գերմ.) — 2012—2016.
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 http://web.archive.org/web/20170323035324/http://jeugdliteratuur.org/auteurs/daniil-charms
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 Internet Speculative Fiction Database — 1995.
  7. ↑ «Даниил ХАРМС: рассказы, стихи. Зощенко юмористические рассказы». haharms.ru. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ օգոստոսի 25-ին. Վերցված է 2019 թ․ մարտի 10-ին.
  8. ↑ Шубинский, 2008, էջ 26—34
  9. ↑ Шубинский, 2008, էջ 50—52
  10. ↑ Сайт Санкт-Петербургского энергетического техникума — История
  11. ↑ 11,0 11,1 11,2 11,3 Кобринский, 2009, էջ 490–498
  12. ↑ «Хармс Д.И. - Архивы Санкт-Петербурга». spbarchives.ru. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 27-ին.
  13. ↑ Букс Н. Имя как приём. К разгадке псевдонима Даниила Хармса // Абсурд и вокруг : сборник статей. — М.: Языки славянской культуры, 2004. — С. 378—379.
  14. ↑ Остроухова Е., Кувшинов Ф. «Псевдонимы Д. И. Хармса» (ռուսերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ հունիսի 6-ին. Վերցված է 2011 թ․ դեկտեմբերի 17-ին.
  15. ↑ Хармс Д. [Произведения]. — М.: Виктори, 1994. — Т. 2. — С. 277.
  16. ↑ Сажин В. Н. Судьба литературного наследия Хармса // Хармс Д. Полное собрание сочинений. — СПб.: Академический проект, 1997. — Т. 1. — С. 11—12.
  17. ↑ источник=Харджиев Н. И. Статьи об авангарде. — М.: КА, 1997. — Т. 1. — С. 378.
  18. ↑ 18,0 18,1 18,2 Блюм А. В. Запрещенные книги русских писателей и литературоведов. 1917-1991. Индекс советской цензуры с комментариями. — СПб.: СПбГУКИ, 2003. — С. 181. «Արխիվացված պատճենը». Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ սեպտեմբերի 22-ին. Վերցված է 2020 թ․ դեկտեմբերի 9-ին.
  19. ↑ Кобринский, 2009, էջ 220
  20. ↑ Жаккар Ж.-Ф. Даниил Хармс и конец русского авангарда. — СПб.: Академический проект, 1995. — 472 с.
  21. ↑ Дмитренко А., Сажин В. Краткая история «чинарей» // «… Сборище друзей, оставленных судьбою». «Чинари» в текстах, документах и исследованиях. — М.: Ладомир, 2000. — Т. 1. — С. 5—48.
  22. ↑ Липавский Л. Разговоры // «…Сборище друзей, оставленных судьбою». «Чинари» в текстах, документах, исследованиях. — М.: Ладомир, 1998. — Т. 1. — С. 174—253.
  23. ↑ Кобринский, 2009, էջ 475—476
  24. ↑ Скорее всего, речь идёт о Роттердаме, подвергшемся массированной бомбардировке немцев 14 мая 1940 года.
  25. ↑ Кобринский, 2009, էջ 498
  26. ↑ Кобринский, 2009, էջ 471—486
  27. ↑ Кобринский, 2009, էջ 488
  28. ↑ Петербургские учёные назвали место захоронения Даниила Хармса. Звезда ТВ.
  29. ↑ Себелева И. Между двух братских могил: в Петербурге установили место, где похоронен Даниил Хармс : [рус.] // Комсомольская правда — Санкт-Петербург. — 2020. — 4 февраля.
  30. ↑ Кобринский, 2009, էջ 28—29
  31. ↑ Шубинский, 2008, էջ 437
  32. ↑ Кобринский, 2009, էջ 489
  33. ↑ Глоцер В. Марина Дурново. Мой муж Даниил Хармс. — М.: ИМА-Пресс, 2001. — 196 с.
  34. ↑ Глоцер В. И. Хармс собирает книгу // Русская литература. — 1989. — № 1. — С. 207.
  35. ↑ 35,0 35,1 35,2 Гришин А. А. Произведения классика русского авангарда на пути к читателю // Библиография. — 2010. — № 4. — С. 70—84. Архивировано из первоисточника 11 Մայիսի 2012.
  36. ↑ «Клуб 12 стульев». Москва, «Искусство», 1973. Стр. 151—157.
  37. ↑ «Трансцендентный беф-буп для имманентных брундесс — Журнальный зал». magazines.gorky.media. Վերցված է 2019 թ․ դեկտեմբերի 6-ին.
  38. ↑ Высоцкая О. «Смех как условие смысловой коммуникации (анализ феномена на примере творчества Хармса)» (ռուսերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2009 թ․ մարտի 4-ին. Վերցված է 2011 թ․ դեկտեմբերի 20-ին.
  39. ↑ «Мемориальная доска писателю Д. Хармсу». // Сахаровский центр. Վերցված է 2011 թ․ դեկտեմբերի 18-ին.
  40. ↑ ЛСР успела «назвать» улицы в «Новой Охте» до ввода первых домов // Канонер, 08.10.2014.
  41. ↑ В Подмосковье появился памятник Хармсу // Московский комсомолец, 30 сентября 2005.
  42. ↑ Доброхотова Н., Пятницкий В. «Веселые ребята (Литературные анекдоты)» (ռուսերեն). Վերցված է 2011 թ․ դեկտեմբերի 18-ին.
  43. ↑ Доброхотова-Майкова Наталья, Пятницкий Владимир. Веселые ребята. /Рис. В. Пятницкого. — М.: Арда, 1998. — 110 с.: ил. (о) ISBN 5-89749-001-5
  44. ↑ Полную библиографию см.: Гришин А. А. Произведения классика русского авангарда на пути к читателю // Библиография. — 2010. — № 4. — С. 70—84. Архивировано из первоисточника 11 Մայիսի 2012.
  45. ↑ «Дворник на Луне». newslab.ru(ռուս.). Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ օգոստոսի 8-ին. Վերցված է 2014 թ․ օգոստոսի 4-ին.
  46. ↑ «Даниил Хармс в киноклубе «Неформат»». kinote.info(ռուս.). Վերցված է 2014 թ․ օգոստոսի 4-ին.
  47. ↑ «Леонид Десятников. Композитор» (ռուսերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ փետրվարի 3-ին. Վերցված է 2012 թ․ հունվարի 6-ին.
  48. ↑ «Manchester International Festival». Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հունիսի 8-ին. Վերցված է 2013 թ․ հուլիսի 25-ին.
  49. ↑ «Три левых часа во Владивостоке 18 мая 2014». Афиша Владивосток (русский). vl.ru. апрель-май 2014. Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ հուլիսի 3-ին. Վերցված է 2020 թ․ դեկտեմբերի 9-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
  50. ↑ http://www.kommersant.ru/doc/812262 Алексей Ратманский упал в точку.
  51. ↑ «Опера А. Маноцкова по пьесе «Гвидон» и другим стихам Даниила Хармса». Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ նոյեմբերի 14-ին. Վերցված է 2012 թ․ ապրիլի 6-ին.
  52. ↑ Жизнь и удивительные приключения «анекдотов, приписываемых Даниилу Хармсу» // НГ, 12.08.2020

Արտաքին հղումներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Դանիլ Խարմս» հոդվածին։
 ⛭ 
  Թեմատիկ կայքեր
Բառարաններ և հանրագիտարաններ
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Դանիլ_Խարմս&oldid=9946380» էջից