Jump to content

Փորլուծություն

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Փորլուծություն
Ռոտավիրուսի էլեկտրոնային պատկերը,որը պատասխանատու է երեխաների փորլուծությամբ հոսպիտալացման դեպքերի 40%-ի համար[1]
ՏեսակԻնֆեկցիոն հիվանդություններ, գաստրոէնտերոլոգիա
ՊատճառՊատճառն հաճախ ինֆեկցիաներն են՝ վիրուսային, բակտերիալ, մակաբուծային[2]
Փոխանցման ձևՎարակված սննդի և ջրի միջոցով[2]
Հիվանդության ախտանշաններհեղուկ, ջրային արտաթորանքի արտազատում, ջրազրկում[2]
Բժշկական մասնագիտությունվարակաբանություն և աղեստամոքսաբանություն
ՀՄԴ-10K59.1 և A09
ԲուժումՕրալ ռեհիդրատացիոն թերապիա, ցինկի հավելումներ[2]
ԿանխարգելումՁեռքերի լվացում, ռոտավիրուսի դեմ պատվաստում, երեխայի կրծքով կերակրում[2]
 Diarrhea Վիքիպահեստում
Լուծով հիվանդի ծաղրաքանդակ (Թայլանդ)

Փորլուծություն, հաճախացած, գրեթե ամեն օր, առնվազն երեք անգամ, չմարսված, հեղուկ, ջրային արտաթորանքի արտազատումը[3]։ Այն հաճախ տևում է մի քանի օր՝ հանգեցնելով ջրազրկման[3]։ Ջրազրկման նշանները հաճախ սկսվում են մաշկի առաձգականության կորստով և դյուրագրգռությամբ[3]։ Փորլուծությանը զուգընթաց կարող է նկատվել միզարձակման նվազում, գունատության, հաճախասրտություն և գիտակցության փոփոխություն[3]։ Կրծքով կերակրվող նորածինների մոտ չմարսված, բայց ոչ ջրիկ կղանքն համարվում է նորմալ[3]։

Փորլուծության ամենատարածված պատճառը աղիքների ինֆեկցիան է վիրուսի, բակտերիաների կամ մակաբույծների հետևանքով, որը հայտնի է որպես գաստրոէնտերիտ[3]։ Վարակումը հաճախ տեղի է ունենում վարակված սննդի կամ ջրի միջոցով[3]։ Փորլուծությունը լինում է երեք տեսակի՝ սուր ջրային կարճատև, սուր արյունային կարճատև, տևական փորլուծություն (տևում է ավելի քան երկու շաբաթ, կարող է լինել ջրային կամ արյունային)[3]։ Ջրային լուծը ավելի բնորոշ է խոլերային, չնայած զարգացած երկրներում հազվադեպ է հանդիպում[3]։ Արյան առկայության դեպքում լուծն անվանվում է նաև դիզենտերիա[3]։ Փորլուծության ոչ վարակիչ պատճառներից են՝ լակտոզային անտանելիությունը, աղիքի գրգռման համախտանիշը, ցելիական, աղիքների բորբոքային հիվանդությունները, ինչպիսիք են՝ ոչ սպեցիֆիկ խոցային կոլիտը, Կրոնի հիվանդությունը, հիպերթիրեոզը, և մի շարք դեղամիջոցներ[4][5][6]։  

Դիարեան հնարավոր է կանխել սանիտարական միջոցների բարելավման, մաքուր խմելու ջրի և ձեռքի հաճախակի օճառով լվացման միջոցով[3]։ Երեխաներին առնվազն վեց ամիս կրծքով կերակրելը և ռոտավիրուսի դեմ պատվաստումը նույնպես կանխարգելիչ միջոցառումների մաս են կազմում[3]։ Օրալ ռեհիդրատացիոն հեղուկներն (ORS) համարվում են բուժման առաջին ընտրություն[3]։ Բուժման նպատակով օգտագործում են նաև ցինկի հաբեր[3]։ Բուժման այս մեթոդները վերջին 25 տարիների ընթացքում փրկել են 50 միլիոն երեխայի կյանք[7]։ Փորլուծության դեպքում խորհուրդ է տրվում նախապատվություն տալ առողջ սննդին, իսկ նորածիններին դեպքում շարունակել կրծքով կերակրումը[3]։ Վաճառքային օրալ ռեհիդրատացիոն հեղուկների անբավարարության պայմաններում կարելի է օգտագործել տնային պայմաններում պատրաստված հեղուկներ[8]։ Ծանր ջրազրկման դեպքում կատարվում է ներերակային հեղուկների ներմուծում[3]։ Հակաբիոտիկների կիրառումը սահմանափակ է։ Հակաբիոտիկներ նշանակվում են արյունային լուծի և բարձր ջերմության, ճանապարհորդությունից հետո սուր փորլուծության դեպքում[9]։ Լոպերամիդը կարող է նվազեցնել աղիքների շարժունակությունը, բայց խորհուրդ չի տրվում կիրառել ծանր դեպքերում[9]։

Տարեկան մոտ 1,7-ից 5 միլիոն փորլուծության դեպք է արձանագրվում[3][4][10]։ Փորլուծությունն առավել տարածված է զարգացող երկրներում[3]։ Փորլուծությունից մահացածների ընդհանուր թիվը կազմել է 1,26 միլիոն 2013-ին, 2,58 միլիոն՝ 1990թ-ին[11]։ 2012 թ.-ին դիարեան համարվել է մանկական մահացության երկրորդ ամենատարածված պատճառը՝ հինգ տարեկանից փոքր երեխաների շրջանում[3][12]։ Դիարեան համավում է նաև հինգ տարեկանից փոքր երեխաների մոտ թերսնուցման հիմնական պատճառը[3]։

Վիդեո մեկնաբանություն

Սահմանում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպության կողմից փորլուծությունը սահմանվում է, որպես օրական երեք կամ ավելի անգամ, չամրսված կամ հեղուկ կղանքային զանգվածի արտազատումը[3]։

Սուր փորլուծությունը գաստրոէնտերոլոգիայի համաշխարհային կազմակերպության կողմից սահմանվում է, որպես հեղուկ կղանքի առկայություն 14 օրից քից ժամկետում[13]։

Սեկրետոր

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սեկրետոր լուծը պայմանավորված է կա՛մ ակտիվ սեկրեցիայով, կա՛մ ներծծման նվազմամբ։ Այս տեսակի փորլուծության ամենատարածված պատճառը խոլերայի տոքսինն է, որը խթանում է անիոնների, հատկապես քլորի իոնների (Cl - ) սեկրեցիան։ Հետևաբար հավասարակշռությունը պահպանելու համար դեպի աղիքի խոռոչ է արտազատվում նաև նատրիումը (Na + )՝ ջրի հետ միասին։ Սեկրետոր փորլուծության դեպքում աղիքային պարունակությունը իզոտոնիկ է[14][15]։ Փորլուծությունը շարունակվում է նույնիսկ սննդի ընդունման բացակայության դեպքում։

Օսմոտիկ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Օսմոտիկ փորլուծություն դիտվում է այն ժամանակ, երբ մեծ քանակությամբ ջուրն անցնում է աղիքի լուսանցք։ Շաքարավազի կամ աղի ավելցուկ քանակով հեղուկներ օգտագործելու դեպքում, ջուրն օրգանիզմից անցնում է աղիքի լուսանցք՝ առաջացնելով օսմոտիկ փորլուծություն[15][16]։ Օսմոտիկ փորլուծության կարող է հանգեցնել նաև մարսողության անբավարարությունը, օրինակ՝ ենթաստամոքսային գեղձի հիվանդությունների կամ ցելիակայի ժամանակ, երբ սննդանյութերը մնալով աղիքի լուսանցքում դեպի լուսանցք են բերում նաև ջուրը։ Օսմոտիկ փորլուծություն կարող է առաջանալ նաև լուծողականների կիրառման հետևանքով (փորկապության ժամանակ դրանք տեղափոխում են ջուրը դեպի աղիքի լուսանցք)։ Մագնեզիումի, վիտամին C-ի կամ չմարսված կաթնաշաքարի ավելցուկ քանակները նույնպես կարող են օսմոտիկ փորլուծության պատճառ դառնալ։ Լակտոզային անտանելիություն ունեցողների մոտ լակտոզը դժվար է յուրացվում։ Ֆրուկտոզային յուրացման խանգարման դեպքում, ֆրուկտոզայի ավելցուկ ընդունումը նույնպես կարող է առաջացնել փորլուծություն։ Բարձր ֆրուկտոզա պարունակող մթերքները, որոնք ունեն գլյուկոզի բարձր պարունակություն, ավելի լավ են յուրացվում, և հազվադեպ առաջացնում փորլուծություն։ Սորբիտոլը (հաճախ կիրառվում է շաքարազերծված սննդամթերքներում), օրգանիզմի կողմից դժվար է յուրացվում, մեծ քանակություններով կարող է հանգեցնել օսմոտիկ փորլուծության[14]։ Նման դեպքերում օսմոտիկ փորլուծության բուժումը, նամն սննդանյութերի բացառումն է։

Էքսուդատիվ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Էքսուդատիվ լուծի դեպքում կղանքային զանգվածը պարունակում է արյուն կամ թարախ։ Հաճախ հանդիպում է աղիքների բորբոքային հիվանդությունների ժամանակ, ինչպիսիք են՝ Կրոնի հիվանդությունը, ոչ սպեցիֆիկ խոցային կոլիտը կամ այլ ծանր վարակների դեպքում, ինչպիսիք են E. coli- ն կամ սննդային թունավորումների այլ ձևերը[14][15]։

Բորբոքային

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բորբոքային դիարեայի դեպքում վնասվում է աղիքի լորձաթաղանթը կամ խոզանակավոր երիզը, ինչը հանգեցնում է սպիտակուցով հարուստ հեղուկի պասիվ կորստի և կլանման ունակության նվազման[17]։ Բորբոքային դիարեան կարող է առաջանալ բակտերիալ, վիրուսային, մակաբուծային վարակների կամ աուտոիմուն հիվանդությունների հետևանքով, ինչպիսիք են՝ աղիքների բորբոքային հիվանդությունները։ Այն կարող է առաջանալ նաև տուբերկուլյոզի, հաստ աղիքի քաղցկեղի և էնտերիտների հետևանքով[15]։

Դիզենտերիա

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կղանքային զանգվածում արյան առկայության դեպքում լուծն անվանում են նաև դիզենտերիա։ Դիզենտերիան ախտանիշ է, որն հանդիպում էShigella-ով, Entamoeba histolytica-ով և Salmonella-ով հարուցվող հիվանդությունների դեպքում[15]։

Հետևանքներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Փորլուծությունը կարող է բացասաբար անդրադառնալ ինչպես ֆիզիկական, այնպես էլ մտավոր զարգացման վրա։ Փորլուծությունը մանկական հասակում թերսնուցման հիմնական պատճառն է, որն հետագայում նվազեցնում է մեծահասակների ֆիզիկական պատրաստվածությունն ու աշխատունակությունը[18][19]։ Ավելին, ապացույցված է, որ փորլուծությունն էականորեն ազդում է նաև մտավոր զարգացման և առողջության վրա։ Ապացուցված է նաև, որ նույնիսկ կրծքով կերակրված երեխաների, ովքեր ունեցել են ծանր փորլուծություն, տարբեր թեստերով գրանցել են մտավոր ավելի ցածր զարգացվածություն[18][20]։

Փորլուծությունը կարող է հանգեցնել էլեկտրոլիտային անհավասարակշռության, երիկամների անբավարարության, ջրազրկման և իմունային համակարգի ակտիվության նվազման։ Դեղամիջոցների բերանացի ընդունման դեպքում, դեղերի թերապևտիկ ազդեցություն կարող է նվազել, որը պայմանավորված է մարսողական համակարգով դեղի արագ անցմանբ, հետևաբար դեղի ներծծման ժամանակի նվազմամբ։ Բժիշկները բուժում են լուծը` նվազեցնելով դեղորայքի դեղաչափը, փոխելով դեղի ներմուծման գրաֆիկը և նշանակելով ռեհիդրատացիոն բուժում։ Փորլուծության դեմ պայքարի միջոցառումները հաճախ այնքան էլ արդյունավետ չեն։ Փորլուծությունը ազդում կյանքի որակի վրա։ Ակամա կղազատումը հանդիսանում է տարեցներին հատուկ խնամքի ծերանոցներ տեղափոխելու հիմնական պատճառը[15]։

Պատճառներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Մարդու ստամոքս-աղիքային համակարգը

Մինչև հինգ տարեկան երեխաների մոտ, դեպքերի 40%-ում, սուր փորլուծության առավել հաճախ հանդիպող պատճառը ռոտավիրուսով պայմանավորված գաստրոէնտերիտն է[21]։ Ճանապարհորդների դեպքում գերակշռում են մանրէային վարակները[22]։ Սուր փորլուծության պատճառներից են նաև բազմաթիվ տոքսիններ, ինչպիսիք են՝ սնկային թունավորումները և թմրանյութերը։

Քրոնիկ փորլուծության պատճառներից են՝ ոչ սպեցիֆիկ խոցային կոլիտը, Կրոնի հիվանդությունը, ցելիական, աղիքի գրգռման համախտանիշը և այլն։

Վարակներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վարակային փորլուծության պատճառներից են՝ վիրուսները, բակտերիաները և մակաբույծները[23]։ Վարակային լուծը հաճախ անվանում են գաստրոէնտերիտ[24]։ Նորովիրուսը մեծահասակների մոտ վարակային փորլուծիության ամենատարածված պատճառն է[25], իսկ մինչև հինգ տարեկան երեխաների մոտ ամենատարածված պատճառը ռոտավիրուսային վարակն է[26]։ Ադենովիրուսի 40 և 41 տիպերը[27], և աստղավիրուսներն առաջացնում են զգալի քանակությամբ վարակներ[28]։ Escherichia coli-ի կողմից արտադրված Shiga տոքսինը, Միացյալ Նահանգներում հանդիսանում է վարակիչ արյունոտ լուծի ամենատարածված պատճառը։

Campylobacter -ը բակտերիալ փորլուծության հիմնական պատճառն է։ Salmonella-ն, Shigella-ն, Escherichia coli- ի որոշ շտամներ նույնպես հաճախ են հանդիսանում փորլուծության պատճառ[29]։

Ծերերի շրջանում, մասնավորապես հաճախ հակաբիոտիկային բուժում ստացածների՝ Clostridioides difficile- ի կողմից արտադրված տոքսինը առաջացնում է ծանր փորլուծություն[30]։

Պարազիտները, մասնավորապես` պրոտոզոները, օրինակ, Cryptosporidium, Giardia, Entamoeba histolytica, Blastocystis, Cyclospora cayetanensis-ը հաճախ քրոնիկական վարակային լուծի պատճառ են հանդիսանում։ Լայն սպեկտրի հակապարազիտային դեղերը, օրինակ՝ nitazoxanide-ը արդյունավետ են պարազիտներով պայմանավորված փորլուծության դեպքում[31]։

Մակաբույծները կամ բակտերիալ տոքսինները, կարող են ուժեղացնել փորլուծության ախտանիշները[22]։ Սանիտարական լավ պայմաններում, բավականաչափ սննդի և մաքուր ջրի առկայության դեպքում, առողջ մարդը սովորաբար լավանում է վիրուսային փորլուծությունից մի քանի օրվա ընթացքում։ Այնուամենայնիվ, հիվանդ կամ թերսնուցված անհատների դեպքում լուծը կարող է հանգեցնել խիստ ջրազրկման և նույնիսկ դառնալ կյանքին սպառնացող վիճակ[32]։

Սանիտարահիգիենիկ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Աղքատությունը հաճախ բերում է ոչ հիգիենիկ կենսապայմանների, ինչպես Հնդկական Հիմալայների այս համայնքում: Նման վատ սանիտարահիգիենիկ պայմանները մեծացնում են փորլուծության զարգացման հավանականությունը:

Բաց տարածքներում կղազատելը վարակիչ փորլուծության և մահվան հիմնական պատճառն է[33]։

Բնակչության աղքատությունը վարակային փորլուծության տեմպի ցուցանիշ է համարվում։ Այս ասոցիացիան ինքնին չի բխում աղքատությունից, այլ այն պայմաններից, որտեղ ապրում են աղքատ մարդիկ։ Որոշ սանիտարահիգիենիկ պայմանների բացակայությունը հանգեցնում է վարակային փորլուծության հաճախականության ավելացման։ Աղքատությունն ասոցացվում է վատ բնակարանային պայմանների, մարդաշատության, կեղտոտ հատակների, մաքուր ջրի բացակայության, կղանքային զանգվածների կոյուղային համակարգով հեռացման բացակայության, մարդու համար ախտածին մանրէներ կրող տնային կենդանիների հետ համատեղ բնակության, սննդի սառնարանային պայմաններում պահպանման բացակայության հետ, որոնք ինքնին մեծացնում են փորլուծության հանդիպման հաճախականությունը։ Աղքատությունը խորացնում է նաև փորլուծության հետևանքով զարգացած թերսնուցումը։ Փորլուծության հետևանքները սրվում են մատչելի բժշկական օգնության բացակայության պայմաններում[34]։

Վարակային փորլուծության ամենատարածված պատճառներից մեկը մաքուր խմելու ջրի բացակայությունն է։ Կոյուղային համակարգի բացակայությունը բերում է ստորերկրյա ջրերի աղտոտմանը։ Սա կարող է տարածել վարակը բնակչության շրջանում, հատկապես ջրի մաքրման և ֆիլտրման բացակայության պայմաններում։ Մարդու կղանքը պարունակում է մի շարք պայմանական ախտածին հարուցիչներ[35]։

Սննդային

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Լիարժեք սնուցումը կարևոր է առողջության պահպանման, ինչպես նաև վարակային փորլուծության կանխարգելման գործում։ Հատկապես կարևոր է փոքր երեխաների համար, որոնց մոտ իմունային համակարգը դեռ լիովին զարգացած չէ։ Ցինկի անբավարարությունը, զարգացող երկրներում հաճախ է հանդիպում երեխաների շրջանում։ Ցինկի նույնիսկ աննշան անբավարարությունը կարող է էական ազդեցություն ունենալ երեխայի իմունային համակարգի զարգացման և պատշաճ գործունեության վրա[36][37]։ Ցինկի անբավարարություն ունեցող երեխաների մոտ ավելի հաճախ են հանդիպում փորլուծության դրվագները, սուր փորլուծությունն ու փորլուծություն ասոցացված տենդը[38]։ Վիտամին A-ի անբավարարությունը նույնպես կարող է ավելացնել փորլուծության ծանրության աստիճանը։ Այնուամենայնիվ, կա որոշակի անհամապատասխանություն, վիտամին A-ի անբավարարության և փորլուծության ծանրության միջև։ Մինչ ոմանք պնդում են, որ չկա կապ հիվանդության ծանրության և A վիտամինային անբավարարության միջև[39], մյուսները ենթադրում են հիվանդության ծանրության աստիճանի ավելացում[40]։ Հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ ամբողջ աշխարհում 127 միլիոն նախադպրոցական տարիքի երեխաներ ունեն վիտամին A-ի անբավարարություն, բնակչությունն ունի փորլուծության զարգացման ռիսկի բարձր հավանականություն[41]։

Մալաբսորբցիա

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մալաբսորբցիան սննդի լիարժեք ներծծման անկարողություն է, հիմնականում աղիքային հիվանդությունների կամ ենթաստամոքսային գեղձի հիվանդությունների պատճառով։

Պատճառներն են՝

Աղիքի բորբոքային հիվանդություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գրգռված աղիքի համախտանիշ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Փորլուծության մեկ այլ հնարավոր պատճառ է գրգռված աղիքի համախտանիշը (ԳԱՀ)։ Այն բնութագրվում է որովայնի անհանգստությամբ, որն հանգստանում է դեֆեկացիայից հետո և փորլուծություն կամ փորկապություն դրվագներով` շաբաթվա ընթացքում առնվազն երեք օր` նախորդ երեք ամիսների ընթացքում[42]։ ԳԱՀ-ի փորլուծությամբ գերակշռվող ախտանիշները կարող է կառավարվել սննդակարգի փոփոխության, լուծվող մանրաթելային հավելումների և դեղորայքի միջոցով, ինչպիսիք են լոպերամիդը կամ կոդեինը։  

Այլ հիվանդություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
    • Էթանոլի քրոնիկական օգտագործում[43]
    • Հիպերթիրեոզ[44]
    • Որոշ դեղամիջոցներ[44]
    • Լեղաթթվի անբավարար արտադրությամբ պայմանավորված մալաբսորբցիա[44]
    • Աղիքների իշեմիկ հիվանդություն. հանդիպում է հիմնականում տարեցների շրջանում, պատճառը զարկերակի ստենոզն է։
    • Մանրադիտակային կոլիտ, որն աղիքների բորբոքային հիվանդության տեսակ է, երբ փոփոխություններ դիտվում են միայն մանրադիտակային հետազոտության ժամանակ։
    • Հորմոն արտադրող ուռուցքներ։ Որոշ հորմոններ, օրինակ ՝ սերոտոնինը, ավելցուկ արտադրվելու պարագայում կարող են առաջացնել փորլուծություն։
    • Նորածնային փորլուծությունը կարող է առաջանալ առանց ակնհայտ պատճառի և ընթանալ առանց լուրջ հետևանքների։
    • Շրջակա միջավայրային էնտերոպաթիա
    • Ճառագայթային էնտերոպաթիա

Դեղամոջոցներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Որոշ դեղամիջոցներ, օրինակ՝ պենիցիլինը, կարող են առաջացնել փորլուծություն[45][46]։ Հայտնի է փորլուծություն առաջացնող մոտ 700 դեղորայք։ Փորլուծություն առաջացնող դեղորայքի խմբերն են՝ լուծողականները, անտացիդները, հակաբիոտիկները, հակա-նեոպլաստիկ դեղերը, հակաբորբոքային դեղերը[15]։

Ախտաֆիզիոլոգիա

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Էվոլյուցիա

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ըստ երկու հետազոտողներ՝ Նեսսենի և Վիլիամսի, փորլուծությունը կարող է հանդիսանալ, որպես պաշտպանական մեխանիզմ։ Արդյունքում, լուծի դադարեցումը կբերի օրգանիզմի վերականգնման հետաձգման[47]։ Նրանք վկայակոչում են 1973 թ.-ին հրապարակված հետազոտության տվյալները, որը ցույց է տալիս, որ Shigella-ով պայմանավորված փորլուծության դեպքում հակալուծային դեղամիջոցներով (Co-phenotrope, Lomotil) բուժումն հանգեցրել է տենդի տևողության կրկնակի երկարացման, բուժում չստացածների համեմատ։ Դիարեան այս դեպքում կարող է գործել, որպես պաշտպանական մեխանիզմ[48]։

Ախտորոշում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Փորլուծության հետևյալ տեսակների դեպքում կա հետագա հոտազոտման անհրաժեշտություն՝

    • Նորածնային
    • Փոքր երեխաների միջին կամ ծանր աստիճանի փորլուծություն
    • Արյունային զանգվածներով փորլուծություն
    • Փորլուծություն, որը շարունակվում է ավելի քան երկու օր
    • Որովայնի ցավերով, տենդով և քաշի կորուստով ուղեկցվող փորլուծություն
    • Ճանապարհորդների փորլուծություն
    • Սննդի բեռնափոխադրումներ իրականացնող անձանց մոտ՝ հետագա վարակի տարածման հնարավորությունը կանխելու նպատակով։
    • Այնպիսի հաստատություններում գրանցվող դեպքերն, ինչպիսիք են հիվանդանոցները, երեխաների խնամքի կենտրոնները կամ ծերանոցներն ու ծերերի խնամքի տները։

Երեխաների մոտ փորլուծությունն ախտորոշելու համար օգտագործում են ծանրության աստիճանի միավորներ[49]։

Քրոնիկ փորլուծություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Չորս շաբաթից ավելի երկար տևող փորլուծության դեպքում առաջարկվում է կատարել մի շարք հետազոտություններ[50]՝

2019-ի ուղեցույցով առաջարկվում է կղանքի մակաբուծային թեստավորում իրականացնել միայն ռիսկի խմբում գտնվող անձանց[51]։ Էրիթրոցիտների նստեցման արագությունը (ESR) և C-ռեակտիվ սպիտակուցի (CRP) որոշման անհրաժեշտություն չկա[51]։

Կանխարգելում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]


Սանիտարահիգիենիկ

Բազմաթիվ ուսումնասիրություններ ցույց են տվել, որ խմելու ջրի և ջրահեռացման համակարգի բարելավումը հանգեցնում են փորլուծության հաճախականության նվազման[52]։ Նման բարելավումներից են՝ ջրի ֆիլտրերի օգտագործումը, խմելու ջրի խողովակային համակարգի և կոյուղու միացումների ապահովումը[52]։

Հաստատություններում, համայնքներում և տնային պայմաններում օճառով ձեռքերի լվացման միջոցները նպաստում են փորլուծության հաճախականության նվազմանը[53]։ Նույնը վերաբերում է համայնքային մակարդակով բացօդյա դեֆեկցիան կանխելուն և բարելաված սանիտարական հասանելիության ապահովմանը[54][55]։ Սա ներառում է զուգարանների օգտագործումը և զուգարանակոնքին միացված ամբողջ սանիտարական ցանցի ապահովումը։

Ձեռքերի լվացում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հիգիենայի տարրական կանոններին հետևելը նվազեցնում է վարակաին փորլոիծության փոխանցման հավանականությունը։ Օրինակ՝ օճառով և ջրով ձեռքերի լվացումը նվազեցնում է փորլուծության դեպքերը մոտավորապես 42–48%-ով[56][57]։  

Ջուր

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հաշվի առնելով, փորլուծության փոխանցման գործում ջրային ուղու հսկայական դերը, մաքուր խմելու ջրի մատակարարման ապահովումն ու սանիտարական պայմանների բարելավմանն ուղղված ջանքերը հնարավորինս նվազեցնում են փորլուծության դեպքերի հաճախականությունը։ Ապացուցված է, երեխաների փորլուծությամբ պայմանավորված մահացության դեպքերի 88%-ը կարելի է կանխել՝ ջրի սանիտարական վիճակի բարելավման և հիգիենայի ապահովման արդյունքում[35][58]։ Նմանապես, ջրամատակարարման և ջրահեռացման բարելավման վերաբերյալ բազմաթիվ ուսումնասիրությունների մետա-վերլուծությունը ցույց է տալիս հիվանդության դեպքերի 22–27% –ով նվազում, իսկ մահացության մակարդակի 21–30% –ով նվազում[59]։

Պատվաստում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Դիարեա առաջացնող պաթոգենների դեմ իմունիզացիան կանխարգելման ռազմավարություններց մեկն է, սակայն այն պահանջում է պատվաստումների համար պաթոգենների թիրախավորում։ Ռոտավիրուսը, որը պատասխանատու էր զարգացող երկրներում փորլուծության դեպքերի շուրջ 6%-ի, իսկ փորլուծությամբ պայմանավորված մահվան դեպքերի 20%-ի համար, 1985 թ.-ին կատարված փորձարկումներում՝ «Ռոտավիրուս» պատվաստանյութի օգտագործումը բերեց փորլուծության դեպքերի գրանցման աննշան (2-3%) նվազման, իսկ փորլուծությամբ պայմանավորված մահացությունը նվազեց 6-10%-ով։ Խոլերայի պատվաստանյութը նույնպես նվազեցրեց հիվանդացության և մահացության մակարդակը, չնայած խոլերան չի համարվում փորլուծության հիմնական պաթոգեններից մեկը[60]։ Այս պահից ի վեր, մշակվել են ավելի արդյունավետ պատվաստանյութեր, որոնք հնարավորություն են տալիս փրկել հազարավոր կյանքեր զարգացող երկրներում՝ միաժամանակ նվազեցնելով հասարակության համար նախատեսված ծախսերը[61][62]։

Ռոտավիրուսային պատվաստանյութը նվազեցնում է բնակչության շրջանում փորլուծության հաճախականությունը[63]։ Այժմ վերամշակման փուլում են գտնվում ռոտավիրուսի, Shigella-ի, Enterotoxigenic Escherichia coli-ի և խոլերայի դեմ նոր պատվաստանյութեր։    

Սննդային

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ցինկի հավելումները նվազեցնում են փորլուծության զարգացման հաճախականությունը[64][65]։ Ըստ գրականության տվյալների վիտամին A-ի հավելումները նույնպես նվազեցնում են փորլուծության դեպքերը[66]։ Միայն վիտամին A-ի հավելումների օգտագործումը նվազ արդյունավետ է, ավելի արդյունավետ է համարվում վիտամին A-ի և ցինկի հավելումների զուգակցումը[67]։

Կրծքով կերակրում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Աղքատ բնակչության շրջանում կրծքով կերակրմն էական ազդեցություն է ունենում փորլուծության կանխարգելման գործում։ Զարգացող երկրներում կատարված որոշ ուսումնասիրություններ ցույց են տվել, որ այն երեխաներն, ովքեր իրենց կյանքի առաջին 6 ամիսների ընթացքում սնվում են բացառապես կրծքի կաթով, ավելի լավ են պաշտպանված[68]։ Բրազիլիայում կատարված ուսումնասիրության արդյունքում պարզվել է, որ կրծքով չկերակրված նորածինները 14 անգամ ավելի հաճախ են մահանում փորլուծությունից, քան բացառապես կրծքով կերակրված նորածինները[69]։ ԱՀԿ-ն առաջարկում է նորածնին կյանքի առաջին վեց ամիսների ընթացքում կերակրել բացառապես կրծքի կաթով[70][71]՝ շարունակելով կերակրումն առնվազն մինչև երկու տարեկան[71]։

Այլ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Պրոբիոտիկները նվազեցնում են փորլուծության վտանգը հակաբիոտիկներ ընդունողների մոտ[72]։

Բուժում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Փորլուծության շատ դեպքերում, կորցրած հեղուկի և հանքային աղերի փոխարինումը միակ անհրաժեշտ բուժումն է։ Հեղուկի և էլեկտրոլիտների փոխարինումն իրականացվում է օրալ ռեհիդրատացիոն թերապիայի, կամ ծանր դեպքերում՝ ներերակային հեղուկների ներմուծուման ճանապարհով[73]։ Հետազոտությունները ապացուցել են, որ կաթի սահմանափակումը երեխաների շրջանում չի ազդում փորլուծության տևողության վրա[74]։ Ընդհակառակը, ԱՀԿ-ն խորհուրդ է տալիս փորլուծություն ունեցող երեխաներին շարունակել կերակրել՝ նպաստելով սննդանյութերի ներծծմանը, աճին և քաշի ավելացմանը։ Կերակակրումը նաև արագացնում է աղիքների նորմալ գործունեության վերականգնումը[75]։ Խոլերայով հիվանդ երեխաները և մեծահասակները նույնպես պետք է շարունակեն ուտել[76]։

Լոպերամիդը (Իմոդիում) և բիսմութի սուբսալիցիլատը նույնպես օգտակար են։ Այնուամենայնիվ, դրանք հակացուցված են որոշակի իրավիճակներում[77]։

Հեղուկներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Օրալ ռեհիդրատացիոն թերապիա ստացող հիվանդ:

Ջրազրկումը կանխելու նպատակով կատարում են օրալ ռեհիդրատացիոն թերապիա (ORS): Կարելի է օրալ ռեհիդրատացիոն թերապիայի համար օգտագործել ստանդարտ տնային հեղուկներ՝ բրնձի աղի ջուր, մածունի աղի ըմպելիք, բանջարեղենի և հավի ապուրներ աղով։ Որպես հեղուկ կարելի է խմել նաև մաքուր պարզ ջուր[78]։ ԱՀԿ բժիշկների համար խորհուրդ է տալիս տնական օրալ ռեհիդրատացիոն հեղուկներ, որոնք բաղկացած են մեկ լիտր ջրից, մեկ թեյի գդալ աղավ (3 գրամ) և երկու ճաշի գդալ շաքարով (18 գրամ)[78]։ Չափից ավելի շաքար կամ աղ պարունակող լուծույթները կարող են վատթարացնել ջրազրկումը[78][79]։

 Ցինկ և կալիում ավելացնում են ըստ անհրաժեշտության։ Ինչպես նշում է ԱՀԿ-ն, ամենակարևորը ջրազրկման վաղ կանխարգելումն է[80]։ Հիվանդությունների Կանխարգելման և Վերահսկման Կենտրոնը, որպես խոլերայի բուժում և ջրազրկման կանխարգելում, խորհուրդ է տալիս օրալ ռեհիդրատացիոն հեղուկների կիրառում ճանապարհորդությունների ընթացքում[76]։

Օրալ ռեհիդրատացիոն թերապիան սկսելու առաջին ժամերին հաճախ երեխան փսխում է, մանավանդ, եթե շատ արագ է խմում հեղուկը, բայց դա հազվադեպ է կանխում հաջող ռեհիդրատացիոն, քանի որ հեղուկի մեծ մասը հասցնում է ներծծվել։ ԱՀԿ-ն առաջարկում է երեխայի փսխելուց հետո սպասել 5-10 րոպե, ապա շարունակել ռեհիդրատացիան[81]։

Սնուցում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

ԱՀԿ-ն առաջարկում է շարունակել փորլուծություն ունեցող երեխաների կերակրումը։ Շարունակվող կերակրումը արագացնում է աղիքների նորմալ ֆունկցիայի վերականգնումը։ Ի հակադրություն, այն երեխաները, որոնց սնուցումը սահմանափակվում է, վերականգնման պրոցեսն ավելի դանդաղ է ընթանում[82]։ Խոլերայի օրինակում, Հիվանդությունների Վերահսկման և Կանխարգելման Կենտրոնն արաջարկում է նույն մոտեցումը[76]։ Փորլուծության դեպքում կրծքով կերակրվող երեխաները պետք է ավելի հաճախ կերակրվեն[82]։

Դեղամիջոցներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հակալուծային դեղամիջոցները դասակարգվում են չորս տարբեր խմբերի՝ աղիքների շարժունակությունը նվազեցնողներ, հակասեկրետորներ, ադսորբենտներ և հակաինֆեկցիոն դեղեր[83]։ Չնայած հակաբիոտիկներն արդյունավետ են սուր փորլուծության որոշ տեսակների դեպքում, դրանք սովորաբար չեն օգտագործվում, բացառությամբ հատուկենտ իրավիճակների[84][85]։ Հակաբիոտիկները կարող են մեծացնել հեմոլիտիկ-ուրեմիկ համախտանիշի ռիսկը Escherichia coli O157: H7 շճատիպով հարուցված փորլուծության դեպքում[86]։ Այլ ռեսուրսների բացակայության պայմաններում հակաբիոտիկներով բուժումը կարող է արդյունավետ լինել[85]։ Հակաբիոտիկները կարող են պատճառ դառնալ հակաբիոտիկ-կախյալ դիարեայի առաջացման, որը հակաբիոտիկներով բուժման ամենատարածված կողմնակի ազդեցությունն է։

Թեև բիսմութի պրեպարատները (Պեպտո-Բիսմոլ) նվազեցնում են աղիքի շարժունակությունը ճանապարհորդների փորլուծությամբ հիվանդների մոտ, դրանք չեն նվազեցնում հիվանդության տևողությունը[87]։ Լոպերամիդը նույնպես նվազեցնում է աղիքների շարժունակությունը, բայց չի ազդում հիվանդության տևողության վրա[9]։ Այս դեղամիջոցները կարելի է օգտագործել միայն արյունային լուծի բացակայության պայմաններում[88]։

Դիոսմեկտիտը՝ ալյումինամագնեզիումի բնական սիլիկատային կավը, կիրառվում է երեխաների սուր փորլուծության դեպքում[89], ինչպես նաև որոշ ազդեցություն ունի քրոնիկական ֆունկցիոնալ փորլուծության, ճառագայթային փորլուծության և քիմիաթերապիայի հետևանքով առաջացած փորլուծության դեպքում[44]։  

Երեխաների և մեծահասակների փորլուծության դեմ մեկ այլ միջոց է Racecadotril-ը[83]։ Այս դեղամոջոցն ի տարբերություն լոպերամիդի հազվադեպ է առաջացնում փորկապություն և փորփքանք[90]։

Այլընտրանքային բուժում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ցինկի հավելումներն օգտակար են վեց ամսականից մեծ երեխաների դեպքում՝ թերսնուցման կամ ցինկի անբավարարության բարձր մակարդակ ունեցող տարածքներում[91]։ Այս տեսակետն առաջարկվում է, ըստ Առողջապահության Համաշխարհային Կազմակերպության ուղեցույցների։

Պրոբիոտիկները (օրինակ՝ Lactobacillus GG-ն և Saccharomyces boulardii-ն[83]) նվազեցնում են ախտանիշների տևողությունը մեկ օրով, 60% -ով նվազեցնում են չորս օրից ավել տևող ախտանիշների հավանականությունը[92]։ Պրոբիոտիկ լակտոբացիլուսը օգնում է կանխել հակաբիոտիկներով պայմանավորված փորլուծությունը մեծահասակների մոտ[93]։ Լակտոզային անտանելիության ժամանակ լակտազ ֆերմենտի օգտագործումը հաճախ բարելավում է ախտանիշները։

Համաճարակաբանություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
2012թ.-ին փորլուծությամբ պայմանավորված մահերի թիվը 1մլն բնակչության հաշվով՝
     0–2     3–10     11–18     19–30     31–46     47–80     81–221     222–450     451–606     607–1799
2004 թ.-ին փորլուծությամբ պայմանավորված հաշմանդամության տվյալները 100,000 բնակչի հաշվով՝[94]
     տվյալ չկա      < 500      500–1000      1000–1500      1500–2000      2000–2500      2500–3000      3000–3500      3500–4000      4000–4500      4500–5000      5000–6000      > 6000

2004 թ.-ին ամբողջ աշխարհում գրանցվել է փորլուծության մոտ 2,5 միլիարդ դեպք, մինչև 5 տարեկան երեխաների շրջանում 1,5 միլիոն մահով[1]։ Դեպքերի կեսից ավելին գրանցվել են Աֆրիկայում և Հարավային Ասիայում[1]։ Դեպքերը թվով զիջել են 1980-ին գրանցված 4,5 միլիոն գաստրոէնտերիտից մահացությանը[95]։ Դիարենան այս տարիքային խմբում շարունակում է մնալ նորածինների մահացության երկրորդ գլխավոր պատճառը (16%)՝ թոքաբորբից հետո (17%)[1]։

Դեպքերի մեծ մասը գրանցվում է զարգացող երկրներում, ավելի քան կեսը Աֆրիկայում և Ասիայում, համապատասխանաբար 696 միլիոն և 1,2 միլիարդ գրանցված դեպքերով, համեմատած աշխարհի միայն 480 միլիոնի հետ[96]։

Վարակային լուծից 2011-ին հինգ տարեկան երեխաների շրջանում գրանցվել է մոտ 0,7 միլիոն մահվան դեպք[97][98]։ Ամերիկայում, փորլուծությունը կազմում է ընդհանուր մահացության 10% -ը 1-59 ամսական երեխաների շրջանում, մինչ Հարավարևելյան Ասիայում, այն կազմում է ընդհանուր մահացության 31.3% -ը[99]։ Ենթադրվում է, որ զարգացող երկրներում երեխաների մահացության շուրջ 21% -ը պայմանավորված է փորլուծությամբ[100]։

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 «whqlibdoc.who.int» (PDF). World Health Organization. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2010 թ․ նոյեմբերի 8-ին.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 «Diarrhoeal disease Factsheet». World Health Organization. 2017 թ․ մայիսի 2. Վերցված է 2020 թ․ հոկտեմբերի 29-ին.
  3. ↑ 3,00 3,01 3,02 3,03 3,04 3,05 3,06 3,07 3,08 3,09 3,10 3,11 3,12 3,13 3,14 3,15 3,16 3,17 3,18 3,19 3,20 «Diarrhoeal disease Fact sheet N°330». World Health Organization. 2013 թ․ ապրիլ. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ հուլիսի 17-ին. Վերցված է 2014 թ․ հուլիսի 9-ին.
  4. ↑ 4,0 4,1 Basem Abdelmalak, John Doyle, eds. (2013). Anesthesia for otolaryngologic surgery. Cambridge University Press. էջեր 282–287. ISBN 978-1-107-01867-9.
  5. ↑ «Spectrum of gluten-related disorders: consensus on new nomenclature and classification». BMC Medicine (Review). 10: 13. 2012 թ․ փետրվար. doi:10.1186/1741-7015-10-13. PMC 3292448. PMID 22313950. {{cite journal}}: Invalid |display-authors=6 (օգնություն)CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link) հրապարակում բաց հնարավորություն
  6. ↑ «Systematic review with meta-analysis: the prevalence of bile acid malabsorption in the irritable bowel syndrome with diarrhoea» (PDF). Alimentary Pharmacology & Therapeutics. 42 (1): 3–11. 2015 թ․ հուլիս. doi:10.1111/apt.13227. PMID 25913530.
  7. ↑ «whqlibdoc.who.int» (PDF). World Health Organization. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2010 թ․ նոյեմբերի 8-ին.
  8. ↑ Crockett ME, Keystone JS (2012). «Protection of Travelers». In Fischer M, Long SS, Prober CG (eds.). Principles and practice of pediatric infectious diseases (4th ed.). Edinburgh: Elsevier Saunders. էջ 82. ISBN 978-1-4557-3985-1.
  9. ↑ 9,0 9,1 9,2 «Acute infectious diarrhea in immunocompetent adults». The New England Journal of Medicine. 370 (16): 1532–40. 2014 թ․ ապրիլ. doi:10.1056/nejmra1301069. PMID 24738670.
  10. ↑ Global Burden of Disease Study 2013 Collaborators (2015 թ․ օգոստոս). «Global, regional, and national incidence, prevalence, and years lived with disability for 301 acute and chronic diseases and injuries in 188 countries, 1990–2013: a systematic analysis for the Global Burden of Disease Study 2013». Lancet. 386 (9995): 743–800. doi:10.1016/s0140-6736(15)60692-4. PMC 4561509. PMID 26063472. {{cite journal}}: |last= has generic name (օգնություն)CS1 սպաս․ թվային անուններ: authors list (link)
  11. ↑ GBD 2013 Mortality and Causes of Death Collaborators (2015 թ․ հունվար). «Global, regional, and national age-sex specific all-cause and cause-specific mortality for 240 causes of death, 1990–2013: a systematic analysis for the Global Burden of Disease Study 2013». Lancet. 385 (9963): 117–71. doi:10.1016/S0140-6736(14)61682-2. PMC 4340604. PMID 25530442. {{cite journal}}: |last= has generic name (օգնություն)CS1 սպաս․ թվային անուններ: authors list (link)
  12. ↑ «Global Diarrhea Burden». CDC. 2013 թ․ հունվարի 24. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ հուլիսի 7-ին. Վերցված է 2014 թ․ հունիսի 18-ին.
  13. ↑ «WGO Practice Guideline – Acute diarrhea». Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ փետրվարի 22-ին. Վերցված է 2011 թ․ մարտի 9-ին.
  14. ↑ 14,0 14,1 14,2 «The Basics of Diarrhea». Webmd.com. 2011 թ․ փետրվարի 17. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ մարտի 11-ին. Վերցված է 2011 թ․ մարտի 9-ին.
  15. ↑ 15,0 15,1 15,2 15,3 15,4 15,5 15,6 «Drug-induced secretory diarrhea: A role for CFTR». Pharmacological Research. 102: 107–112. 2015 թ․ դեկտեմբեր. doi:10.1016/j.phrs.2015.08.024. PMC 4684461. PMID 26429773.
  16. ↑ «The Treatment Of Diarrhea, A manual for physicians and other senior health workers» (PDF). World Health Organization. 2005. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2011 թ․ հոկտեմբերի 19-ին.
  17. ↑ «Evaluating the patient with diarrhea: a case-based approach». Mayo Clinic Proceedings. 87 (6): 596–602. 2012 թ․ հունիս. doi:10.1016/j.mayocp.2012.02.015. PMC 3538472. PMID 22677080.
  18. ↑ 18,0 18,1 Disease Control Priorities Project. «Public Health Significance of Diarrheal Illnesses». The World Bank Group. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ հունվարի 25-ին. Վերցված է 2013 թ․ հոկտեմբերի 12-ին.
  19. ↑ «Diarrhea as a cause and an effect of malnutrition: diarrhea prevents catch-up growth and malnutrition increases diarrhea frequency and duration». The American Journal of Tropical Medicine and Hygiene. 47 (1 Pt 2): 28–35. 1992 թ․ հուլիս. doi:10.4269/ajtmh.1992.47.28. PMID 1632474.
  20. ↑ «Nutritional deficiencies and later behavioural development». The Proceedings of the Nutrition Society. 59 (1): 47–54. 2000 թ․ փետրվար. doi:10.1017/S0029665100000069. PMID 10828173.
  21. ↑ «whqlibdoc.who.int» (PDF). World Health Organization. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2010 թ․ նոյեմբերի 8-ին.
  22. ↑ 22,0 22,1 «Diarrhea in nontravelers: risk and etiology». Clinical Infectious Diseases. 41. 41 Suppl 8 (Suppl 8): S541-6. 2005 թ․ դեկտեմբեր. doi:10.1086/432949. PMID 16267716.
  23. ↑ «Mechanisms of infectious diarrhea». Nature Clinical Practice. Gastroenterology & Hepatology. 5 (11): 637–47. 2008 թ․ նոյեմբեր. doi:10.1038/ncpgasthep1264. PMID 18813221.
  24. ↑ Schlossberg D (2008). Clinical Infectious Disease. Cambridge University Press. էջ 349. ISBN 978-1-139-57665-9.
  25. ↑ «Noroviruses: a comprehensive review». Journal of Clinical Virology. 44 (1): 1–8. 2009 թ․ հունվար. doi:10.1016/j.jcv.2008.10.009. PMID 19084472.
  26. ↑ «Rotaviruses: from pathogenesis to vaccination». Gastroenterology. 136 (6): 1939–51. 2009 թ․ մայիս. doi:10.1053/j.gastro.2009.02.076. PMC 3690811. PMID 19457420.
  27. ↑ «Enteric adenoviruses». Baillière's Clinical Gastroenterology. 4 (3): 627–42. 1990 թ․ սեպտեմբեր. doi:10.1016/0950-3528(90)90053-J. PMID 1962727.
  28. ↑ «Astrovirus gastroenteritis». The Pediatric Infectious Disease Journal. 21 (11): 1067–9. 2002 թ․ նոյեմբեր. doi:10.1097/00006454-200211000-00018. PMID 12442031.
  29. ↑ «Enteric infection meets intestinal function: how bacterial pathogens cause diarrhoea». Nature Reviews. Microbiology. 7 (2): 110–9. 2009 թ․ փետրվար. doi:10.1038/nrmicro2053. PMC 3326399. PMID 19116615.
  30. ↑ «Clostridium difficile infection: new developments in epidemiology and pathogenesis». Nature Reviews. Microbiology. 7 (7): 526–36. 2009 թ․ հուլիս. doi:10.1038/nrmicro2164. PMID 19528959.
  31. ↑ «Nitazoxanide for the empiric treatment of pediatric infectious diarrhea». Transactions of the Royal Society of Tropical Medicine and Hygiene. 106 (3): 167–73. 2012 թ․ մարտ. doi:10.1016/j.trstmh.2011.11.007. PMID 22301075.
  32. ↑ «Treatment of infectious diarrhea in children». Paediatric Drugs. 5 (3): 151–65. 2003. doi:10.2165/00128072-200305030-00002. PMID 12608880.
  33. ↑ «WHO | Diarrhoeal disease». Who.int. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ ապրիլի 1-ին. Վերցված է 2014 թ․ մարտի 10-ին.
  34. ↑ Jamison, Dean T. (2006). Disease control priorities in developing countries (2nd ed.). New York: Oxford Univ. Press. ISBN 978-0-8213-6179-5.
  35. ↑ 35,0 35,1 «Water, sanitation, hygiene and enteric infections in children». Archives of Disease in Childhood. 98 (8): 629–34. 2013 թ․ օգոստոս. doi:10.1136/archdischild-2011-301528. PMC 3717778. PMID 23761692.
  36. ↑ «Zinc and childhood infectious disease morbidity and mortality». The British Journal of Nutrition. 85 Suppl 2: S125-9. 2001 թ․ մայիս. doi:10.1079/bjn2000304. PMID 11509100.
  37. ↑ «Zinc and immune function: the biological basis of altered resistance to infection». The American Journal of Clinical Nutrition. 68 (2 Suppl): 447S–463S. 1998 թ․ օգոստոս. doi:10.1093/ajcn/68.2.447S. PMID 9701160.
  38. ↑ «Plasma zinc as a predictor of diarrheal and respiratory morbidity in children in an urban slum setting». The American Journal of Clinical Nutrition. 68 (2 Suppl): 414S–417S. 1998 թ․ օգոստոս. doi:10.1093/ajcn/68.2.414S. PMID 9701154.
  39. ↑ Rice AL, West KP, Black RE (2004). «Vitamin A deficiency» (PDF). In Ezzati M, Lopez AD, Rodgers A, Murray CJ (eds.). Comparative quantification of health risks: global and regional burden of disease attributes to selected major risk factors. Vol. 1. Geneva: World Health Organization. էջեր 211–56, especially 238–240.
  40. ↑ «Increased risk of respiratory disease and diarrhea in children with preexisting mild vitamin A deficiency». The American Journal of Clinical Nutrition. 40 (5): 1090–5. 1984 թ․ նոյեմբեր. doi:10.1093/ajcn/40.5.1090. PMID 6496388.
  41. ↑ «Extent of vitamin A deficiency among preschool children and women of reproductive age». The Journal of Nutrition. 132 (9 Suppl): 2857S–2866S. 2002 թ․ սեպտեմբեր. doi:10.1093/jn/132.9.2857S. PMID 12221262.
  42. ↑ «Functional bowel disorders». Gastroenterology. 130 (5): 1480–91. 2006 թ․ ապրիլ. doi:10.1053/j.gastro.2005.11.061. PMID 16678561.
  43. ↑ Kasper DL, Braunwald E, Fauci AS, Hauser SL, Longo DL, Jameson JL (2005). Harrison's Principles of Internal Medicine. New York: McGraw-Hill. ISBN 978-0-07-139140-5.
  44. ↑ 44,0 44,1 44,2 44,3 «Pharmacologic Agents for Chronic Diarrhea». Intestinal Research. 13 (4): 306–12. 2015 թ․ հոկտեմբեր. doi:10.5217/ir.2015.13.4.306. PMC 4641856. PMID 26576135.
  45. ↑ Vallerand A (2017). Davis's drug guide for nurses. Philadelphia: F.A. Davis Company. էջեր 989–994. ISBN 978-0-8036-5705-2.
  46. ↑ «Diarrhea & Incontinence Caused by Medication». International Foundation for Gastrointestinal Disorders (IFFGD). Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ փետրվարի 24-ին. Վերցված է 2017 թ․ մայիսի 18-ին.
  47. ↑ Williams G, Nesse RM (1996). Why we get sick: the new science of Darwinian medicine. New York: Vintage Books. էջեր 36–38. ISBN 978-0-679-74674-4.
  48. ↑ «Adverse effect of lomotil therapy in shigellosis». JAMA. 226 (13): 1525–8. 1973 թ․ դեկտեմբեր. doi:10.1001/jama.226.13.1525. PMID 4587313.
  49. ↑ «Rotavirus disease in Finnish children: use of numerical scores for clinical severity of diarrhoeal episodes». Scandinavian Journal of Infectious Diseases. 22 (3): 259–67. 1990. doi:10.3109/00365549009027046. PMID 2371542.
  50. ↑ Arasaradnam, RP; Brown, S; Forbes, A; Fox, MR; Hungin, P; Kelman, L; Major, G; O'Connor, M; Sanders, DS (2018 թ․ օգոստոս). «Guidelines for the investigation of chronic diarrhoea in adults: British Society of Gastroenterology, 3rd edition». Gut. 67 (8): 1380–1399. doi:10.1136/gutjnl-2017-315909. PMC 6204957. PMID 29653941.
  51. ↑ 51,0 51,1 Smalley, W; Falck-Ytter, C; Carrasco-Labra, A; Wani, S; Lytvyn, L; Falck-Ytter, Y (2019 թ․ սեպտեմբեր). «AGA Clinical Practice Guidelines on the Laboratory Evaluation of Functional Diarrhea and Diarrhea-Predominant Irritable Bowel Syndrome in Adults (IBS-D)». Gastroenterology. 157 (3): 851–854. doi:10.1053/j.gastro.2019.07.004. PMID 31302098.
  52. ↑ 52,0 52,1 «Assessing the impact of drinking water and sanitation on diarrhoeal disease in low- and middle-income settings: systematic review and meta-regression» (PDF). Tropical Medicine & International Health. 19 (8): 928–42. 2014 թ․ օգոստոս. doi:10.1111/tmi.12331. PMID 24811732. {{cite journal}}: Invalid |display-authors=6 (օգնություն)
  53. ↑ «Hand washing promotion for preventing diarrhoea». The Cochrane Database of Systematic Reviews (9): CD004265. 2015 թ․ սեպտեմբեր. doi:10.1002/14651858.CD004265.pub3. PMC 4563982. PMID 26346329.
  54. ↑ «Call to action on sanitation» (PDF). United Nations. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2014 թ․ օգոստոսի 19-ին. Վերցված է 2014 թ․ օգոստոսի 15-ին.
  55. ↑ «Open defecation and childhood stunting in India: an ecological analysis of new data from 112 districts». PLOS ONE. 8 (9): e73784. 2013. Bibcode:2013PLoSO...873784S. doi:10.1371/journal.pone.0073784. PMC 3774764. PMID 24066070.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link)
  56. ↑ «Effect of washing hands with soap on diarrhoea risk in the community: a systematic review». The Lancet. Infectious Diseases. 3 (5): 275–81. 2003 թ․ մայիս. doi:10.1016/S1473-3099(03)00606-6. PMID 12726975.
  57. ↑ «Water, sanitation and hygiene for the prevention of diarrhoea». International Journal of Epidemiology. 39 Suppl 1 (Suppl 1): i193-205. 2010 թ․ ապրիլ. doi:10.1093/ije/dyq035. PMC 2845874. PMID 20348121.
  58. ↑ «Where and why are 10 million children dying every year?». Lancet. 361 (9376): 2226–34. 2003 թ․ հունիս. doi:10.1016/S0140-6736(03)13779-8. PMID 12842379.
  59. ↑ «Interventions for the control of diarrhoeal diseases among young children: improving water supplies and excreta disposal facilities». Bulletin of the World Health Organization. 63 (4): 757–72. 1985. PMC 2536385. PMID 3878742.
  60. ↑ «Interventions for the control of diarrhoeal diseases among young children: rotavirus and cholera immunization». Bulletin of the World Health Organization. 63 (3): 569–83. 1985. PMC 2536413. PMID 3876173.
  61. ↑ «Economic costs of rotavirus gastroenteritis and cost-effectiveness of vaccination in developing countries». The Journal of Infectious Diseases. 200 Suppl 1: S16-27. 2009 թ․ նոյեմբեր. doi:10.1086/605026. PMID 19817595.
  62. ↑ Oral cholera vaccines in mass immunization campaigns (PDF). WHO. 2010. էջեր 6–8. ISBN 978-92-4-150043-2. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2014 թ․ սեպտեմբերի 3-ին.
  63. ↑ «whqlibdoc.who.int» (PDF). World Health Organization. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2010 թ․ նոյեմբերի 8-ին.
  64. ↑ «Zinc deficiency, infectious disease and mortality in the developing world». The Journal of Nutrition. 133 (5 Suppl 1): 1485S–9S. 2003 թ․ մայիս. doi:10.1093/jn/133.5.1485S. PMID 12730449.
  65. ↑ «Prevention of diarrhea and pneumonia by zinc supplementation in children in developing countries: pooled analysis of randomized controlled trials. Zinc Investigators' Collaborative Group». The Journal of Pediatrics. 135 (6): 689–97. 1999 թ․ դեկտեմբեր. doi:10.1016/S0022-3476(99)70086-7. PMID 10586170. {{cite journal}}: Invalid |display-authors=6 (օգնություն)
  66. ↑ «Vitamin A supplements for preventing mortality, illness, and blindness in children aged under 5: systematic review and meta-analysis». BMJ. 343: d5094. 2011 թ․ օգոստոս. doi:10.1136/bmj.d5094. PMC 3162042. PMID 21868478.
  67. ↑ «Cost of childhood diarrhoea in rural South Africa: exploring cost-effectiveness of universal zinc supplementation». Public Health Nutrition. 17 (9): 2138–45. 2014 թ․ սեպտեմբեր. doi:10.1017/S1368980013002152. PMID 23930984.
  68. ↑ «Effect of breastfeeding on infant and child mortality due to infectious diseases in less developed countries: a pooled analysis. WHO Collaborative Study Team on the Role of Breastfeeding on the Prevention of Infant Mortality». Lancet. 355 (9202): 451–5. 2000 թ․ փետրվար. doi:10.1016/S0140-6736(00)82011-5. PMID 10841125.
  69. ↑ Lawrence R (2016). Breastfeeding : a guide for the medical profession, 8th edition. Philadelphia, PA: Elsevier. էջ 28. ISBN 978-0-323-35776-0.
  70. ↑ Sguassero Y. «Optimal duration of exclusive breastfeeding: RHL commentary». WHO. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ նոյեմբերի 3-ին. Վերցված է 2013 թ․ հոկտեմբերի 14-ին.
  71. ↑ 71,0 71,1 «Infant and young child feeding». World Health Organization. 2017 թ․ հոկտեմբերի 3. Վերցված է 2018 թ․ հունվարի 5-ին.
  72. ↑ «Probiotics for the prevention and treatment of antibiotic-associated diarrhea: a systematic review and meta-analysis». JAMA: The Journal of the American Medical Association. 307 (18): 1959–69. 2012 թ․ մայիս. doi:10.1001/jama.2012.3507. PMID 22570464.
  73. ↑ «whqlibdoc.who.int» (PDF). World Health Organization. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2010 թ․ նոյեմբերի 8-ին.
  74. ↑ «BestBets: Does Withholding milk feeds reduce the duration of diarrhoea in children with acute gastroenteritis?». Արխիվացված է օրիգինալից 2009 թ․ մայիսի 4-ին.
  75. ↑ «The Treatment Of Diarrhea, A manual for physicians and other senior health workers» (PDF). World Health Organization. 2005. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2011 թ․ հոկտեմբերի 19-ին.
  76. ↑ 76,0 76,1 76,2 Community Health Worker Training Materials for Cholera Prevention and Control Error in Webarchive template: Empty url., CDC, slides at back are dated 17 November 2010. Page 7 states "...  Continue to breastfeed your baby if the baby has watery diarrhea, even when traveling to get treatment. Adults and older children should continue to eat frequently."
  77. ↑ «Management of diarrhea in clinical practice: strategies for primary care physicians». Reviews in Gastroenterological Disorders. 7 Suppl 3 (Suppl 3): S27-38. 2007. PMID 18192963.
  78. ↑ 78,0 78,1 78,2 «The Treatment Of Diarrhea, A manual for physicians and other senior health workers» (PDF). World Health Organization. 2005. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2011 թ․ հոկտեմբերի 19-ին.
  79. ↑ Rehydration Project, «Diarrhoea, Diarrhea, Dehydration, Oral Rehydration, Mother and Child Nutrition, Water, Sanitation, Hygiene – Rehydration Project». Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ հունիսի 8-ին. Վերցված է 2015 թ․ հունիսի 22-ին. Homemade Oral Rehydration Solution Recipe.
  80. ↑ «The Treatment Of Diarrhea, A manual for physicians and other senior health workers» (PDF). World Health Organization. 2005. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2011 թ․ հոկտեմբերի 19-ին.
  81. ↑ «The Treatment Of Diarrhea, A manual for physicians and other senior health workers» (PDF). World Health Organization. 2005. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2011 թ․ հոկտեմբերի 19-ին.
  82. ↑ 82,0 82,1 «The Treatment Of Diarrhea, A manual for physicians and other senior health workers» (PDF). World Health Organization. 2005. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2011 թ․ հոկտեմբերի 19-ին.
  83. ↑ 83,0 83,1 83,2 Guarino A, Lo Vecchio A, Pirozzi MR. (2009). «Clinical role of diosmectite in the management of diarrhea». Expert Opin Drug Metab Toxicol. doi:10.1517/17425250902865594.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  84. ↑ «Empirical treatment of severe acute community-acquired gastroenteritis with ciprofloxacin». Clinical Infectious Diseases. 22 (6): 1019–25. 1996 թ․ հունիս. doi:10.1093/clinids/22.6.1019. PMID 8783703.
  85. ↑ 85,0 85,1 «Diarrhoea in adults (acute)». BMJ Clinical Evidence. 2008: 0901. 2008 թ․ մարտ. PMC 2907942. PMID 19450323.
  86. ↑ «The risk of the hemolytic-uremic syndrome after antibiotic treatment of Escherichia coli O157:H7 infections». The New England Journal of Medicine. 342 (26): 1930–6. 2000 թ․ հունիս. doi:10.1056/NEJM200006293422601. PMC 3659814. PMID 10874060.
  87. ↑ «Expert review of the evidence base for self-therapy of travelers' diarrhea». Journal of Travel Medicine. 16 (3): 161–71. 2009. doi:10.1111/j.1708-8305.2009.00300.x. PMID 19538576.
  88. ↑ «Diagnosis and treatment of acute or persistent diarrhea». Gastroenterology. 136 (6): 1874–86. 2009 թ․ մայիս. doi:10.1053/j.gastro.2009.02.072. PMC 2723735. PMID 19457416.
  89. ↑ «Anti-diarrheal effects of diosmectite in the treatment of acute diarrhea in children: a review». Paediatric Drugs. 11 (2): 89–99. 2009. doi:10.2165/00148581-200911020-00001. PMID 19301931.
  90. ↑ Dinnendahl, V; Fricke, U (eds.). Arzneistoff-Profile (German). Eschborn, Germany: Govi Pharmazeutischer Verlag. ISBN 978-3-7741-9846-3.{{cite book}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
  91. ↑ «Oral zinc for treating diarrhoea in children». The Cochrane Database of Systematic Reviews. 12 (12): CD005436. 2016 թ․ դեկտեմբեր. doi:10.1002/14651858.CD005436.pub5. PMC 5450879. PMID 27996088.
  92. ↑ «Probiotics for treating acute infectious diarrhoea». The Cochrane Database of Systematic Reviews. 2010 (11): CD003048. 2010 թ․ նոյեմբեր. doi:10.1002/14651858.CD003048.pub3. PMC 6532699. PMID 21069673.
  93. ↑ «Role of Lactobacillus in the prevention of antibiotic-associated diarrhea: a meta-analysis». Pharmacotherapy. 30 (2): 119–26. 2010 թ․ փետրվար. doi:10.1592/phco.30.2.119. PMID 20099986.
  94. ↑ «Mortality and Burden of Disease Estimates for WHO Member States in 2004» (xls). World Health Organization.
  95. ↑ Mandell GL, Bennett JE, Dolin R (2004). Mandell's Principles and Practices of Infection Diseases (6th ed.). Churchill Livingstone. ISBN 978-0-443-06643-6. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ հոկտեմբերի 18-ին.
  96. ↑ «Diarrhoea: why children are still dying and what can be done» (PDF). World Health Organization. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2013 թ․ հոկտեմբերի 19-ին. Վերցված է 2013 թ․ հոկտեմբերի 12-ին.
  97. ↑ «Call to action on sanitation» (PDF). United Nations. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2014 թ․ օգոստոսի 19-ին. Վերցված է 2014 թ․ օգոստոսի 15-ին.
  98. ↑ Walker CL, Rudan I, Liu L, Nair H, Theodoratou E, Bhutta ZA, O'Brien KL, Campbell H, Black RE (2013 թ․ ապրիլ). «Global burden of childhood pneumonia and diarrhoea». Lancet. 381 (9875): 1405–1416. doi:10.1016/S0140-6736(13)60222-6. PMID 23582727.
  99. ↑ Walker CL, Aryee MJ, Boschi-Pinto C, Black RE (2012). «Estimating diarrhea mortality among young children in low and middle income countries». PLOS ONE. 7 (1): e29151. Bibcode:2012PLoSO...729151F. doi:10.1371/journal.pone.0029151. PMC 3250411. PMID 22235266.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link)
  100. ↑ Kosek M, Bern C, Guerrant RL (2003). «The global burden of diarrhoeal disease, as estimated from studies published between 1992 and 2000». Bulletin of the World Health Organization. 81 (3): 197–204. PMC 2572419. PMID 12764516.

Արտաքին հղումներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Փորլուծություն» հոդվածին։
 ⛭ 
  Թեմատիկ կայքեր
Բառարաններ և հանրագիտարաններ
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 4, էջ 677)։
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Փորլուծություն&oldid=10064617» էջից