Jump to content

«Կին»–ի խմբագրումների տարբերություն

Փոխել հղումները
Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Դիտել պատմությունը
← Նախորդ տարբՀաջորդ տարբ →
Content deleted Content added
ՎիզուալԵլատեքստ
չ →Կանացի գենդերային դեր: շարադրություն
չ →Բառապաշար: կետադրություն
Տող 2. Տող 2.
{{Այլ կիրառումներ|Կին (այլ կիրառումներ)}}
{{Այլ կիրառումներ|Կին (այլ կիրառումներ)}}
[[Պատկեր:Collage of famous women.jpg|thumb|400px|''Վերևից, ձախից աջ:'' [[Էժեն Էմմանուել Ամորի Դյուվալ|Վեներայի ծնունդը]], [[Այսեդորա Դունկան]], [[Լեսբիա]], [[Սակագավեա]], [[Մարի Կյուրի]], [[Մերիլին Մոնրո]], [[Մատա Հարի]], [[Ու Ցզետիան]], [[Ժաննա դ'Արկ]], [[Նեֆերտիտի]], [[Ինդիրա Գանդի]]]]
[[Պատկեր:Collage of famous women.jpg|thumb|400px|''Վերևից, ձախից աջ:'' [[Էժեն Էմմանուել Ամորի Դյուվալ|Վեներայի ծնունդը]], [[Այսեդորա Դունկան]], [[Լեսբիա]], [[Սակագավեա]], [[Մարի Կյուրի]], [[Մերիլին Մոնրո]], [[Մատա Հարի]], [[Ու Ցզետիան]], [[Ժաննա դ'Արկ]], [[Նեֆերտիտի]], [[Ինդիրա Գանդի]]]]
'''Կին''', իգական սեռի հասուն մարդ։ Իգական սեռի երեխային կամ դեռահասին բնութագրելու համար օգտագործվում են «աղջիկ» և «աղջնակ» բառերը։ Որոշ դեպքերում «կին» բառը կիրառվում է անկախ տարիքից, օրինակ՝ «կանանց իրավունքներ» արտահայտության մեջ։ Սովորաբար կինը սեռական զարգացման ժամանակահատվածից մինչև դաշտանադադարը կարող է երեխաներ ծնել և նրանց կրծքով կերակրել<ref>{{cite web |url= http://ozhegov.info/slovar/?q=Женщина|title= Женщина|author= Ожегов С.И., Шведова Н.Ю.|date= |work= Толковый словарь русского языка|publisher= Толковый словарь русского языка|accessdate= 2015-09-03|lang=ru}}</ref>, չնայած որոշ կանայք, մասնավորապես՝ անպտուղները, տրանսգենդերները, հերմաֆրոդիտ կանայք, դա անել չեն կարող։
'''Կին՝''' իգական սեռի հասուն մարդ։ Իգական սեռի երեխային կամ դեռահասին բնութագրելու համար օգտագործվում են «աղջիկ» և «աղջնակ» բառերը։ Որոշ դեպքերում «կին» բառը կիրառվում է անկախ տարիքից, օրինակ՝ «կանանց իրավունքներ» արտահայտության մեջ։ Սովորաբար կինը սեռական զարգացման ժամանակահատվածից մինչև դաշտանադադարը կարող է երեխաներ ծնել և նրանց կրծքով կերակրել<ref>{{cite web |url= http://ozhegov.info/slovar/?q=Женщина|title= Женщина|author= Ожегов С.И., Шведова Н.Ю.|date= |work= Толковый словарь русского языка|publisher= Толковый словарь русского языка|accessdate= 2015-09-03|lang=ru}}</ref>, չնայած որոշ կանայք, մասնավորապես՝ անպտուղները, տրանսգենդերները, հերմաֆրոդիտ կանայք, դա անել չեն կարող։


== Բառապաշար ==
== Բառապաշար ==
Տող 175. Տող 175.
* [http://www.bium.univ-paris5.fr/histmed/medica/femmesmed_va.htm A History of Women’s Entrance into Medicine in France] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130724090454/http://www.bium.univ-paris5.fr/histmed/medica/femmesmed_va.htm |date=2013-07-24 }} studies and digitized texts by the [http://www.bium.parisdescartes.fr/ BIUM (Bibliothèque interuniversitaire de médecine et d'odontologie, Paris)] see its digital library [http://www.bium.univ-paris5.fr/histmed/medica.htm Medic@] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141007025741/http://www.bium.univ-paris5.fr/histmed/medica.htm |date=2014-10-07 }}.
* [http://www.bium.univ-paris5.fr/histmed/medica/femmesmed_va.htm A History of Women’s Entrance into Medicine in France] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130724090454/http://www.bium.univ-paris5.fr/histmed/medica/femmesmed_va.htm |date=2013-07-24 }} studies and digitized texts by the [http://www.bium.parisdescartes.fr/ BIUM (Bibliothèque interuniversitaire de médecine et d'odontologie, Paris)] see its digital library [http://www.bium.univ-paris5.fr/histmed/medica.htm Medic@] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141007025741/http://www.bium.univ-paris5.fr/histmed/medica.htm |date=2014-10-07 }}.
* [http://www.helsinki.fi/science/xantippa/wee/wee26.html Women and Christianity: representations and practices]
* [http://www.helsinki.fi/science/xantippa/wee/wee26.html Women and Christianity: representations and practices]
* [http://english.khamenei.ir/Opinions/OpinionWomen Opinion of [[Ali Khamenei]], leader of [[Iran]], about Women's Issues][[Ali Khamenei]][[Iran]][[Ali Khamenei]][[Iran]][[Ali Khamenei]][[Iran]][[Ali Khamenei]][[Iran]][[Ali Khamenei]][[Iran]][[Ali Khamenei]][[Iran]][[Ali Khamenei]][[Iran]][[Ali Khamenei]][[Iran]][[Ali Khamenei]][[Iran]][[Ali Khamenei]][[Iran]]
* [http://english.khamenei.ir/Opinions/OpinionWomen Opinion of [[Ali Khamenei]], leader of [[Iran]], about Women's Issues][[Ali Khamenei]][[Iran]][[Ali Khamenei]][[Iran]][[Ali Khamenei]][[Iran]][[Ali Khamenei]][[Iran]][[Ali Khamenei]][[Iran]][[Ali Khamenei]][[Iran]][[Ali Khamenei]][[Iran]][[Ali Khamenei]][[Iran]][[Ali Khamenei]][[Iran]][[Ali Khamenei]][[Iran]][[Ali Khamenei]][[Iran]]
* [http://www.prometeus.nsc.ru/women/mirror/index.ssi Указатель «Женщина в прицеле библиографии»]
* [http://www.prometeus.nsc.ru/women/mirror/index.ssi Указатель «Женщина в прицеле библиографии»]


10:34, 28 փետրվարի 2023-ի տարբերակ

Կին
Դիմանկար
 Women Վիքիպահեստում
Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Կին (այլ կիրառումներ)
Վերևից, ձախից աջ: Վեներայի ծնունդը, Այսեդորա Դունկան, Լեսբիա, Սակագավեա, Մարի Կյուրի, Մերիլին Մոնրո, Մատա Հարի, Ու Ցզետիան, Ժաննա դ'Արկ, Նեֆերտիտի, Ինդիրա Գանդի

Կին՝ իգական սեռի հասուն մարդ։ Իգական սեռի երեխային կամ դեռահասին բնութագրելու համար օգտագործվում են «աղջիկ» և «աղջնակ» բառերը։ Որոշ դեպքերում «կին» բառը կիրառվում է անկախ տարիքից, օրինակ՝ «կանանց իրավունքներ» արտահայտության մեջ։ Սովորաբար կինը սեռական զարգացման ժամանակահատվածից մինչև դաշտանադադարը կարող է երեխաներ ծնել և նրանց կրծքով կերակրել[1], չնայած որոշ կանայք, մասնավորապես՝ անպտուղները, տրանսգենդերները, հերմաֆրոդիտ կանայք, դա անել չեն կարող։

Բառապաշար

Դիմելաձև

«Աղջիկ» բառն օգտագործվում է երեխային բնորոշելու համար, որպես կանոն՝ մինչև սեռական հասունացման սկիզբը[2]։ «Աղջնակ» բառը բնորոշում է երիտասարդ կնոջը կամ կնոջը, ով ամուսնացած չէ[3][4]։ Խոսակցականում «աղջիկ» և «աղջնակ» բառերը նաև կիրառվում են որպես մեղմ, ընտանեկան շփման միջավայրի դիմելաձև՝ անկախ տարիքից[2][4]։

Կնոջը դիմելու ձև

Տարբեր մշակույթներում, որտեղ սեռը հանդիսանում է նշանակալի սոցիալական խումբ, ընդունված են կնոջը դիմելու ձևեր, որոնք տարբերակվում են խոսակցական և պաշտոնական-գործնական ոճերում ու գրավոր դիմելաձևում։ Կնոջն ուղղված հատուկ դիմելաձևերից զատ, որոնք մատնանշում են հասցեատիրոջը՝ ըստ սեռային պատկանելության, գոյություն ունեն նաև սեռային տեսանկյունից չեզոք դիմելու ձևեր, օրինակ՝ «ընկեր»։

Պատմականորեն բազմաթիվ մշակույթներում սոցիալապես նշանակալի ազդեցություն ուներ կնոջ ամուսնական կարգավիճակը, այդ իսկ պատճառով ամուսնացած և չամուսնացած կանանց դիմելու առանձին ձևեր գոյություն ունեին, օրինակ՝

և այլն: Սակայն մեր օրերում որոշ կանայք իրենց դիմելիս ամուսնական կարգավիճակին հղում անելը կարող են համարել են վիրավորական, քանզի այդ դիմալեձևը իրենից կարող է ներկայացնել լեզվաբանական սեքսիզմ կամ կապված լինի ամուսնական կարգավիճակի հետ[5]։ Ներկայումս որոշ լեզուներում այդպիսի ձևերը դուրս են գալիս գործածությունից։ Օրինակ՝ Գերմանիայում «ֆրոյլյայն» դիմելաձևը համարվում է անհարգալից և չի կիրառվում պաշտոնական փաստաթղթերում՝ սկսած 1970-ական թվականներից[6], իսկ Ֆրանսիայում և Բելգիայում՝ վարչական փաստաթղթերում «մադմուազել»[7] դիմելաձևը։ 1970-ական թվականներից անգլերենում «միսս» и «միսսիս» դիմելաձևերի շարքում կիրառվում է «միզ» դիմելաձևը (գրավոր տարբերակում՝ Ms.)[8]:

Կենսաբանական առանձնահատկություններ

Գենետիկա

Հիմնական հոդված՝ Մարդու սեռը որոշելու մեխանիզմը

Գենետիկայի տեսանկյունից՝ կանացի համարվում է այն օրգանիզմը, որի սեռական քրոմոսոմների զույգն ունի երկու X-քրոմոսոմ և մեկ Y-քրոմոսոմ։ Կանանց մոտ մեկ X-քրոմոսոմը ժառանգվում է մորից, իսկ երկրորդը՝ հորից (այդ քրոմոսոմը նա ստանում է իր մորից)։ Հասուն կնոջ բջիջների մեծամասնության մեջ 2-րդ Х-քրոմոսոմը սեղմված է, այսպես կոչված, Բարրի մարմնիկի մեջ։ Ավելի վաղ համարվում էր, որ 2-րդ X-քրոմոսոմը չի օգտագործվում, սակայն վերջին հետազոտությունները ցույց տվեցին, որ դա հնարավոր է[9]։

Ամենից հաճախ կանացի քրոմոսոմային հավաքակազմը կազմված է 46 X-քրոմոսոմից, բայց որոշ կանանց մոտ հանդիպում է նաև Տրիսոմիա X համախտանիշ (47,XXX) կամ Տերների համախտանիշ (45,X): Քրոմոսոմային հավաքակազմը ոչ միշտ է բնորոշում կենսաբանական զարգացումը, օրինակ՝ երկու X-քրոմոսոմ ունեցող որոշ մարդկանց մոտ սեռական օրգանների կառուցվածքը համապատասխանում է տղամարդու կենսաբանական կառուցվածքի մասին ավանդական պատկերացմանը[10]։ Քրոմոսոմային հավաքակազմի և անատոմիայի այդպիսի զուգակցումն իրենից ներկայացնում է հեմոֆրոդիտային վարիացիաների տեսակներից մեկը։

Անատոմիա և ֆիզիոլոգիա

Ավանդական կենսաբանության տեսանկյունից՝ կնոջ օրգանիզմն ունի մի շարք անատոմիական և ֆիզիոլոգիական հատկանիշներ, որոնք այն տարբերում են տղամարդու օրգանիզմից։ Կնոջ և տղամարդու մարմինների միջև տարբերությունները բաժանվում են առաջնային և երկրորդային սեռական նախանշանների։ Առաջնային սեռական նախանշանները բազմացման օրգանների կառուցվածքային առանձնահատկություններն են, որոնք ձևավորվում են ներարգանդային զարգացման ժամանակ, բայց ֆունկցիոնալ առումով ակտիվանում են միայն սեռական զարգացման արդյունքում։ Սեռական զարգացման ընթացքում ձևավորվում են երկրորդական սեռական ախտանշանները՝ մարմնի մյուս մասերի առանձնահատկությունները։

Կնոջ ներքին սեռական օրգաններ

Կնոջ վերարտադրողական համակարգն իր մեջ ներառում է արտաքին և նեքին սեռական օրգանները։ Ձվարանները կարգավորում են հորմոնների արտադրությունը և արտադրում են կանացի գամետներ՝ ձվաբջիջներ, որոնք տղամարդու գամետներով՝ սպերմատազոիդներով բեղմնավորման ժամանակ ձևավորում են մարդկային նոր օրգանիզմ։ Չբեղմնավորված ձվաբջիջները դաշտանի ժամանակ հեռացվում են օրգանիզմից։ Արգանդն այն օրգանն է, որը կազմված է հյուսվածքից (նախատեսված է իր մեջ կրելու և պաշտպանելու զարգացող պտուղը) և մկանային հյուվածքից, որը դուրս է սեղմում այն՝ ծննդաբերության ժամանակ։ Հեշտոցը մասնակցում է սեռական ակտի և ծննդաբերության ժամանակ։ Կնոջ արտաքին սեռական օրգանները հավաքական տերմինով կոչվում են ամոթույք։ Դրանց թվին են պատկանում՝ մեծ և փոքր սեռական շուրթերը, միզուկը և ծլիկը, որը սեռական հաճույք ստանալու գլխավոր օրգանն է։ Կանացի կուրծքն ունակ է կաթ արտադրելու. այս գործառույթը՝ կենդանածնության հետ միասին, հանդիսանում է կաթնասունների տարբերակիչ առանձնահատկությունը։

Կնոջ մարմինը. տեսքն առջևից և հետևից։ Տվյալ մոդելի մոտ մարմնի մազերը հեռացված են։

Կանանց երկրորդական սեռային նախանշաններ. առանձնահատկություններ, որոնք պայմանավորված են օրգանիզմի հորմոնների վրա ազդեցությամբ, առաջին հերթին՝ էստրադիոլի և էստրոգեների։ Դրանց թվին են պատկանում, մասնավորապես՝ կանանց ավելի ցածր հասակը՝ տղամարդկանց համեմատ (միջինում՝ 12 սմ)[11], լայն կոնքը (ցայլոսկրերը նման են բութ անկյան), ձայնի բարձր տեմբրը, մարմնի զանգվածի համեմատությամբ՝ մկանային հյուսվածքի քիչ և ճարպային հյուսվածքի շատ չափաքանակը, դեմքի վրա մազածածկույթի բացակայությունը, մարմնի թույլ արտահայտված մազածածկույթը։

Կանացի օրգանիզմի զարգացման մեջ տարբերակում են մի քանի ժամանակաշրջան, որոնցից յուրաքանչյուրը բնորոշվում է իր տարիքային անատոմոֆիզիոլոգիական առանձնահատկություններով[12].

  • մանկություն՝ մինչև 12 տարեկան
  • սեռական հասունացման շրջան՝ 12-16 տարեկան
  • սեռական հասունության շրջան կամ վերարտադրողական շրջան՝ մինչև 45-47 տարեկան
  • անցումային կամ կլիմաքսի շրջան՝ մինչև 50-52 տարեկան
  • հետդաշտանադադարի շրջան

Սեռ և նույնականացում

Երեխայի ծնվելիս մատնանշվում է նրա սեռը, ինչը կատարվում է սեռական օրգանների արտաքին տեսքի հիման վրա՝ երեխային վերագրվում է կա՛մ արական, կա՛մ իգական սեռ։ Որոշ դեպքերում սակայն դա չի կանխորոշում երեխայի հետագա անտոմիական կամ ֆիզիոլոգիական զարգացումը, կամ նրա սեռային նույնականությունը։ Որոշ հերմաֆրոդիտ երեխաների մոտ սեռական օրգանները միանշանակ տեսք չունեն։ Բազմաթիվ երկրներում նման երեխաներին վաղ տարիքում վիրահատում են՝ չնայած այդպիսի վիրահատությունների դրական ազդեցությունը՝ երեխայի հետագա կյանքի վրա, դեռևս ապացուցված չէ[13]։ Այլ դեպքերում հերմաֆրոդիտությունն ի հայտ է գալիս սեռական հասունացման շրջանում։

Որոշ դեպքերում ծնվելիս վերագրված սեռը կարող է չհամապատասխանել մարդու ներքին զգացողությանը՝ այս կամ այն սեռի ներկայացուցիչ լինելու։ Հերմաֆրոդիտ մարդիկ կարող են զգալ պատկանելություն՝ մեկ այլ սեռի, քան ծննդյան պահին իրեն վերագրված սեռային պատկանելությունը։

Տրանսգենդեր կանայք այն կանայք են, ովքեր իծնե արական սեռի են, սակայն իրենց նույնականացնում են իգական սեռին։ Որոշ տրանսգենդեր կանայք անցնում են հորմոնալ թերապիա և վիրահատվում են, որպեսզի իրենց արտաքինը համապատասխանեցնեն գենդերային նույնականությանը։

Կանացի դերը պայմնավորված սեռով

Ռուս կայսրուհի Եկատերինա II
Հիմնական հոդված՝ Գենդերային դեր

Սեռային դեր. կախված մարդու սեռային պատկանելությունից՝ նրան վերագրվող հստակ վարքագծի և սոցիալական ակնկալիքների համագումար։ Ժամանակակից աշխարհում գործում է երկակի սեռային համակարգը, որտեղ մարդիկ բաժանվում են երկու խմբերի՝ տղամարդկանց և կանանց։ Որոշ մշակույթներում սեռն ավանդաբար չի հանդիսանում նշանակալի սոցիալական խումբ, և, համապատասխանաբար, չկա նաև կանանց սեռային դեր[14][15]։ Որոշ մշակույթներում առանձնացվում են երեք և ավելի սեռ և, համապատասխանաբար, սեռային դերեր[16][17]։

Այն մշակույթներում, որտեղ գոյություն ունի կանանց սեռային դեր, դրա բովանդակությունը ժամանակի հետ փոխվում է և տարբերվում է հասարակության տարբեր շերտերում։ Օրինակ՝ արևմտյան հասարակության շրջանում 1950-ական թվականներից ի վեր՝ միջին դասի (խավի) կնոջ սեռային դերը տնային տնտեսուհու դերն էր, իսկ աշխատող դասի կնոջ սեռային դերը ենթադրում էր արտադրական աշխատանքի և տնային գործերի համատեղում[18]։

Սեռային տարբերություններ

Հիմնական հոդված՝ Գենդերային տարբերություններ

Անտիկ դարաշրջանից ի վեր՝ արևմտյան հասարակության մեջ կանացի գենդերային դերերի բացատրության և հիմնավորման համար օգտագործվում էին այն հղումները, որոնք վերաբերում էին բնության կողմից կանանց և տղամարդկանց[14] միջև եղած տարբերություններին։ Ժամանակակից գիտության մեջ նման հիմնավորումները երբեմն էվոլյուցիոն տեսությունների ձև են ստանում, որոնք ժամանակակից գենդերային դերերը ներկայացնում են որպես բնական ընտրության արդյունք։ Գենդերային տարբերությունների էվոլյուցիոն տեսությունները չեն հաստատվում էնպիրիկ տվյալներով։ Մասնավորապես՝ էմպիրիկ հետազոտությունները հերքում են այն հաստատումը, թե կանայք իրենց զուգընկերոջն ընտրելիս ղեկավարվում են նրա այն որակներով, որոնք վերաբերում են ընտանիքի կերակրողին, այլ կանայք զուգընկեր ընտրելիս նայում են տղամարդու գրավչությանը[19]։ Բազմաթիվ գիտնականներ նաև մատնանշում են այդպիսի տեսությունների մեթոդոլոգիական կոպիտ սխալները[20][21]։

Չնայած անցկացվել են բազմաթիվ հետազոտություններ, որոնց նպատակը տղամարդկանց և կանանց միջև անբացառելի տարբերությունների հաստատումն էր, բայց գիտությանը չհաջողվեց հասնել այդ նպատակին. ըստ գիտական տվյալների՝ տարբեր գենդերների ներկայացուցիչների միջև առկա նմանությունները շատ ավելի շատ են, քան տարբերությունները, այդ իսկ պատճառով ժամանակակից որոշ գտնականներ նշում են, որ ավելի նպատակահարմար է խոսել գենդերային նմանության բազային հիպոթեզի մասին[22]։ Գիտնականների կողմից տղամարդկանց և կանանց միջև ի հայտ եկած ոչ մեծ տարբերությունները (մաթեմատիկական հնարավորությունների, տարածական ընկալման և ագրեսիայի առումով) ընդհանրական չեն, և գոյություն ունեն տվյալներ այն մասին, որ այդ ամենը կախված է գենդերային կարծրատիպերի ազդեցությունից[23][24]։

Գենդերային կարծրատիպեր

Հիմնական հոդված՝ Գենդերային կարծրատիպեր

Ժամանակակից հասարակության մեջ լայն տարածում ունեն գենդերային կարծրատիպերը, որոնք կանանց վերագրում են այնպիսի որակներ, ինչպիսիք են՝ պասիվությունը, կախվածությունը, հուզականությունը և հոգատարությունը, կանանց կողմից ի հայտ եկող քննադատությունը (ագրեսիայի նկատմամբ), ծառայում են գենդերային դերերի սատարմանը և, մասնավորապես, գենդերային անհավասարությանը։ Օրինակ՝ ինչպես ցույց են տալիս հետազոտությունները, այդպիի կարծրատիպերը նպաստում են աշխատավայրում կանանց նկատմամբ խտրականության ձևավորմանը՝ ստեղծելով, այսպես կոչված, ապակե առաստաղի էֆեկտ[25]։

Սեռի հետ ասոցացվող սիմվոլիկա

Ժեստային սիմվոլիկա

  • Ճապոնիայում մտերմիկ ժեստը, որը խորհրդանշում է «կին», ինչպես նաև «տնային տնտեսուհի» կամ «սիրուհի», առաջ ձգված ճկույթն է, որի դեպքում մյուս մատները ծալված են[26]։
  • Ռուսերեն ժեստային լեզվում «կին» բառն արտահայտվում է այտի վրա՝ կարճ երկկողմանի թեք հպումով, որի ժամանակ ափը բաց է դեպի զրուցակիցը, իսկ բութ մատը դեպի ներս ծալված է[27]։
B1
հիերոգլիֆներ
Հին Եգիպտոս. կին[28]

Գծանկարչական սիմվոլիկա

  • Վեներայի հայելի. Վեներա մոլորակի խորհրդանիշը՝ ♀, օգտագործվում է կենսաբանության մեջ՝ իգական սեռի սիմվոլիկ պատկերավորման համար։
  • Ին. կանացի սկիզբը՝ հին չինական փիլիսոփայության մեջ, մարմնավորում է սևը, կանացին, ներքինի շեշտադրումը։ Ին կանացի սկիզբը սերտ, անքակտելի կապի մեջ է գտնվում յանի հետ, որը տղամարդկային սկիզբն է, սպիտակի, տղամարդկայինի, արտաքինի շեշտադրման մարմնավորումն է։
  • Կանանց բժշկական գենետիկայում ծագումնաբանական սխեմա կառուցելիս դրանք մատնանշում են շրջանակներով (իսկ տղամարդկանց՝ քառակուսիներով)։
  • Զանգվածային մշակույթում արմատավորվել է իգական սեռի ասոցացումը վարդագույնի հետ. այսպես՝ բազմաթիվ երկրներում ընդունված է նորածնի ծննդյան դեպքում աղջկա համար վարդագույն (կարմիր), իսկ տղայի համար երկնագույն (կապույտ) խանձարուր գնել, աղջիկների խաղալիքների զգալի մասը վարդագույն երանգ ունի կամ գոնե պարունակում է վարդագույն տարրեր։
  • Չինարեն հիերոգլիֆը, որը նշանակում է «կին»՝ 女, ծագում է հնագույն նկարից, որն արված է կենդանու ոսկորների վրա և պատկերում է նստած կնոջ, ում ձեռքերը դրված են կրծքին։ Հիերոգլիֆը 214 բանալիներից մեկն է, կիրառվում է նաև Ճապոնիայում[29]։

Կինը՝ տարբեր մշակույթներում

Նյու Յորքում կազմակերպված բողոքի ցույց՝ նվիրված կանանց ընտրական իրավունքին, մայիսի 6 1912 թվական

Կնոջ սոցիալական դիրքը, նրա դերը հասարակության մեջ՝ տարբեր մշակույթներում ունեն իրենց՝ պատմականորեն ձևավորված առանձնահատկությունները։ Սովորական երևույթ է համարվում իրավունքներում տղամարդկանց գերակշռությունը կանանց նկատմամբ, որը վառ արտահայտված է հատկապես որոշ իսլամական երկրներում։ Հասարակության մեջ կանանց գերակշռության օրինակ է հանդիսանում ամազոնուհիների առսպելաբանական ցեղը, որը կազմված էր բացառապես կանանցից, ովքեր տանել չէին կարողանում ամուսինների ներկայությունը։

Հաճախ կրոնական նորմերում առկա իրավական անհավասարությունն էլ բնորոշիչ էր կրոնների մեծամասնության համար, հատկապես՝ աբրահամայան կրոնների։ Մեծ մասամբ այս նորմերի ձևավորումը կապված է այն հանգամանքի հետ, որ կանանց մեծամասնության համար՝ կապված երեխաների ծննդյան և դաստիարակության հետ, կյանքի հիմնական նպատակները գտնվում էին բացառապես ընտանիքի ներսում։ Բազմաթիվ մշակութային ավանդույթներում հատուկ նշանակություն էր տրվում աղջկա՝ ամուսնությանը նախապատրաստելուն, մինչ ամուսնությունը կուսությունը պահպանելուն։ Միևնույն ժամանակ, հարկ է նշել, որ տղաների՝ ամուսնության նախապատրաստությանը պակաս ուշադրություն էր դարձվում և ավելի քիչ նշանակություն էր տրվում։

Կնոջ նկատմամբ վերաբերմունքն անտիկ աշխարհում

Դասական անտիկ աշխարհում, որն ամբողջությամբ ընկղմված էր նահապետական կենցաղավարության մեջ, կանայք գտնվում էին մշտական խնամակալության ներքո։ Հույն կնոջ ընտանեկան կյանքի վայրը գինեկեյն էր, հռոմեացի կնոջ գտնվելու վայրը գավիթն էր, իսկ տան ընդարձակումից հետո՝ նա անցավ գավիթի հետևի կողմ, որը համապատասխանում էր գինեկեյին։ Հին հռոմեական ընտանիքում մեծ մայրը հարգանքից օգտվում էր այնքանով, որքանով պետությանն օգտակար էին նրա երեխաները, բայց նա հիմնովին չէր կտրվում հասարակությունից՝ ինչպես Հունաստանում էր, որտեղ կինը հայտնվում էր միայն խիստ մտերմիկ ճաշի ժամանակ՝ մտերիմների շրջապատում, ընդ որում՝ սեղանի շուրջը նստում էր նախապես առանձնացված հատվածում։

Ըստ հին հունական դիցաբանության՝ առաջին կինը՝ Պանդորան, Զևսի կողմից էր ուղարկվել մարդկանց՝ որպես պատիժ՝ Պրոմեթևսի կողմից կրակը գողանալու։ Պանդորան, ում աստվածները շնորհել էին գեղեցկություն, խորամանկություն և քաղցրախոսություն, բացեց այն անոթը, որը նրան էր տվել Զևսը։ Անոթը բացելու պատճառով ամբողջ երկրով մեկ տարածվեցին դժբախտություններն ու անհաջողությունները։

Ուսյալ տղամարդկանց վերաբերմունքը կնոջ նկատմամբ

Նույնիսկ անտիկ աշխարհի լավագույն մտածողները կնոջ մասին իրենց հայացքներում չէին բարձրանում իրենց ժամանակի մակարդակից։ Սոկրատեսը կնոջ մասին արտահայտվել է այսպես՝ որպես բացառապես տանը պատկանողի՝ բառի բուն իմաստով. նրա կարծիքով՝ քաղաքացին ամենաքիչը կարող էր խոսել իր կնոջ հետ։ Պլատոնը ոչ պակաս կտրուկ դատողություններ է անում կանանց մասին, չնայած կանանց ընդհանրական հանրապետությունում նա թույլ է տալիս զբաղմունքների և դաստիարակության հավասարություն՝ երկու սեռերի համար։ Արիստոտելի կարծիքով՝ կինը բնության սխալն է. նրա առաքինությունն ընդհանրապես այլ է, քան քաղաքացու առաքինությունը, և քիչ է տարբերվում նրանից, ինչին ընդունակ է ստրուկը։ Քսենոփոնը կնոջ իդեալի մեջ տեսնում է կնոջը՝ որպես տունը կառուցողի։ Նրա լավագույն զարդարանքը համարվում էր լռությունը։ Այստեղից էլ նշանակությունը, որը կիրառվում է հույների մոտ՝ հետերաներին բնորոշելիս։

Հետերաներ

Հիմնական հոդված՝ Հետերա

Հունական հասարակության շրջանում ի հայտ եկան կանանց տարատեսակ կատեգորիաներ, որոնց նշանակությունը Դեմոսթենեսը ձևակերպել է հետևյալ կերպ. գեղուհիները ծառայում են կոպիտ վայելքների համար, կանայք՝ սերունդը պահելու և օջախը պահպանելու, իսկ հետերաները՝ հոգևոր վայելքների։ Հետերայի օրիանկ է Ասպասիան, ով Պերիկլեսի հայտնի ընկերուհին էր։ Հետերաներից շատերը նշանակալի տեղ ու դեր ունեին Հին Հունաստանի փիլիսոփայության դպրոցներում։

Փիլիսոփաներ

Հին հունական փիլիսոփայական դպրոցներն իրենց հետևորդների շարքերում հաշվում էին նաև այնպիսի կանանց, ովքեր անբասիր կերպով բարոյական կյանք էին վարում, և որոնց փառաբանում էին ոչ միայն ավելի ուշ ժամանակների գրողները, այլև եկեղեցու հայրերը։

Նրանցից ամենահինը Պյութագորասի հետևորդուհիներն են։ Վերջիններիս մասին գիրք է գրել պատմաբան Ֆիլարքոսը («Հերոիդաներ կամ Պյութագորասյան կանայք»)։ Գիրքը որտեղ հիշատակված են Պյութագորասի կնոջ՝ Ֆեանոյի, ինչպես նաև 3 դուստրերի՝ Արիգնոտայի, Դամոյի և Միյայի անունները, չի հասել մինչև մեր օրեր։ Արիստոտելը բարձր է գնահատել «Իմաստության մասին» Պերիկտիոնայի գիրքը՝ նույնիսկ այդ գրքից փոխառնելով որոշ մտքեր՝ էության (բնության) և նրա պատահական որակների մասին։ Արիստիպպոսի մահվանից հետո՝ կերինյան դպրոցի ղեկավար դարձավ նրա դուստրը՝ Արետան, ով ժամանակակիցների կողմից անվանակոչվել է «Հելլադայի ջահակիր», նրան են վերագրված գրեթե 40 տրակտատներ։ Պլատոնի սիրելի աշակերտուհիներից էր Աքսիոտեա Ֆլիուսը. արդյունքում Ֆլիուսն ինքը սովորեց՝ զարգացնելով Պլատոնի մտքերի մասին ուսմունքը, բացի դրանից, զբաղվում էր նաև ֆիզիկայով և բնական գիտություններով։ Նեապոլիտանական դպրոցն առաջ էր քաշում ազնվազարմ Հիպատիային։

Բժիշկներ

Հին Հունաստանում կային նաև կին բժիշկներ, ովքեր փառք էին վայելում իրենց գիտական աշխատությունների շնորհիվ. հիմնականում վերաբերում էին մանկաբարձությանը։ Աթենացի Ագնոդիկան, ով զգեստավորվել էր որպես տղամարդ, սովորեց բժշկություն՝ հասնելով նրան, որ կասեցվեց այն օրենքը, որը կանանց արգելում էր զբաղվել բժշկությամբ։

Հին Հռոմ

Հռոմում ևս կանայք իրենց նվիրել էին փիլիսոփայությանը, գրականությանը և մաթեմատիկային, բայց չէին արժանանում այնպիսի փառքի, ինչպիսին Հին Հունաստանի կանանց էր հատուկ։ Կանանց գործունեությունն ակնհայտ էր նաև լեզվի բնագավառում․ նրանք ակտիվորեն խրախուսում էին հունարենի՝ որպես խոսակցական լեզվի տարածումը։ Էպիկտետի ժամանակաշրջանում հռոմեացի կանայք ընթերցում էին Պլատոնի «Հանրապետություն»-ը։

Հին Հռոմի՝ որպես հանրապետության վերջին դարաշրջանը, և միապետության սկիզբը համարվում են այն ժամանակաշրջանը, երբ հիմնվեց հռոմեական ընտանիքը։

Կնոջ նկատմամբ վերաբերմունքը Արևմուտքի մշակույթում

Բավականին երկար ժամանակ արևմտյան մշակույթում կանանց և տղամարդկանց իրավունքների միջև, մասնավորապես՝ դա կապված էր կրոնական սովորույթների միջև առկա առանձնահատկությունների հետ (օրինակ՝ մինչև վերջին ժամանակներս կանայք չէին ընդգրկվում եկեղեցական հոգևոր սպասավորների դասի մեջ)։

Ծանոթագրություններ

  1. ↑ Ожегов С.И., Шведова Н.Ю. «Женщина». Толковый словарь русского языка (ռուսերեն). Толковый словарь русского языка. Վերցված է 2015-09-03-ին.
  2. ↑ 2,0 2,1 Ефремова Т.Ф. «Девочка». Современный толковый словарь русского языка (ռուսերեն). Վերցված է 2005-09-03-ին.
  3. ↑ Ожегов С.И., Шведова Н.Ю. «Девушка». Толковый словарь русского языка (ռուսերեն). Վերցված է 2005-09-03-ին.
  4. ↑ 4,0 4,1 Ефремова Т.Ф. «Девушка». Современный толковый словарь русского языка (ռուսերեն). Վերցված է 2005-09-03-ին.
  5. ↑ Lakoff, R. Language and Woman's Place // Language in Society. — 1973. — Т. 2. — № 1. — С. 45—80.
  6. ↑ «Von Fräuleins, die keine mehr sein wollen» (գերմաներեն). WDR. 1971-02-16. Վերցված է 2015-09-03-ին.
  7. ↑ «Ne dites plus «Mademoiselle» mais bien «Madame»» (ֆրանսերեն). L'avenir. 2015-08-05. Վերցված է 2015-09-03-ին.
  8. ↑ «The Growing Use of Mx as a Gender-inclusive Title in the UK» (PDF). UKtrans.into. օգոստոսի 20, 2013. Վերցված է 22 Nov 2014-ին.
  9. ↑ Carrel L, Willard H (2005). «X-inactivation profile reveals extensive variability in X-linked gene expression in females». Nature. 434 (7031): 400–4. doi:10.1038/nature03479.(անգլ.)
  10. ↑ Fausto-Sterling, A. Sexing the Body: Gender Politics and the Construction of Sexuality. — Basic Books, 2000. — ISBN 9780465077144
  11. ↑ Привес М. Г., Лысенков Н. К., Бушкович В. И. Анатомия человека. — М.: Медицина, 1974. — С. 41.
  12. ↑ «Возрастные периоды развития женского организма». Արխիվացված է օրիգինալից 2019-01-31-ին. Վերցված է 2019-02-02-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |dead-url= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  13. ↑ «Submission 88 to the Australian Senate inquiry on the involuntary or coerced sterilisation of people with disabilities in Australia» (անգլերեն). Australasian Paediatric Endocrine Group (APEG). 2013-06-27. Վերցված է 2015-09-09-ին.
  14. ↑ 14,0 14,1 Oyěwùmí, O. The invention of women: Making an African sense of western gender discourses. — University of Minnesota Press, 1997. — ISBN 9780816624416
  15. ↑ Oyewumi, Oyeronke Conceptualizing gender: the eurocentric foundations of feminist concepts and the challenge of African epistemologies // Jenda: a Journal of Culture and African Woman Studies. — 2002. — Т. 2.
  16. ↑ Nanda, Serena Gender Diversity: Crosscultural Variations. — Waveland Pr Inc, 1999. — ISBN 978-1577660743
  17. ↑ Roscoe, Will Changing Ones: Third and Fourth Genders in Native North America. — Palgrave Macmillan, 2000. — ISBN 978-0312224790
  18. ↑ hooks, bell Rethinking the Nature of Work // Feminist Theory: From Margin to Center. — Pluto Press, 2000. — ISBN 9780745316635
  19. ↑ Sprecher, S. The importance to males and females of physical attractiveness, earning potential and expressiveness in initial attraction // Sex Roles. — 1989. — № 21. — С. 591—607.
  20. ↑ Fausto-Sterling, A. Beyond difference: A biologist's perspective // Journal of Social Issues. — 1997. — Т. 53. — № 2. — С. 233–258.
  21. ↑ Bussey, K., Bandura, A. Social cognitive theory of gender development and differentiation // Psychological review. — 1999. — Т. 106. — № 4. — С. 676—713.
  22. ↑ Hyde, J.S. The Gender Similarities Hypothesis // American Psychologist. — 2005. — Т. 60. — № 6. — С. 581–592.
  23. ↑ Guiso, L. et al. Culture, gender, and math // Science. — 2008. — Т. 320. — № 5880. — С. 1164—1165.
  24. ↑ Lightdale, J. R., & Prentice, D. A. Rethinking sex differences in aggression: Aggressive behavior in the absence of social roles // Personality and Social Psychology Bulletin. — 1994. — № 20. — С. 34—44. Архивировано из первоисточника 23 Հունիսի 2016.
  25. ↑ Heilman, M. Description and Prescription: How Gender Stereotypes Prevent Women’s Ascent Up the Organizational Ladder // Journal of Social Issues. — 2001. — Т. 57. — № 4. — С. 657–674.
  26. ↑ Тумаркин П. С., Жесты и мимика в общении японцев: лингвострановедческий словарь-справочник, — М.: Русский язык-Медиа, 2008, С. 80, ISBN 978-5-9576-0480-8.
  27. ↑ Русский жестовый язык. Занятие по теме «Люди»
  28. ↑ Петровский Н. С., Египетский язык. Введение в иероглифику, лексику и очерк грамматики среднеегипетского языка. — Л., 1958, С. 52-53.
  29. ↑ Мыцик А. П., 214 ключевых иероглифов в картинках с комментариями, — СПб.: КАРО, 2010, С. 97-98, ISBN 978-5-9925-0262-6.

Գրականություն

  • Chafe, William H. Արխիվացված 2009-01-13 Wayback Machine, "The American Woman: Her Changing Social, Economic, And Political Roles, 1920–1970", Oxford University Press, 1972. 0-19-501785-4
  • Routledge international encyclopedia of women, 4 vls., ed. by Cheris Kramarae and Dale Spender, Routledge 2000
  • Women in world history : a biographical encyclopedia, 17 vls., ed. by Anne Commire, Waterford, Conn. [etc.] : Yorkin Publ. [etc.], 1999–2002
  • Woman In all ages and in all countries in 10 volumes. Illustrated edition deluxe limited to 1,000 numbered copies with an index by Rénald Lévesque
  • «Женщина». Բրոքհաուզի և Եֆրոնի հրեական հանրագիտարան: In 86 Volumes (82 Volumes and 4 Additional Volumes). St. Petersburg. 1890–1907.{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link)
  • Шон Бёрн. Гендерная психология = The Social Psychology of Gender. — 2-е. — СПб.: Прайм-Еврознак, 2004. — 320 с. — (Секреты психологии). — 3000 экз. — ISBN 5-93878-125-6, 0-07-009182-X
  • Routledge international encyclopedia of women, 4 vls., ed. by Cheris Kramarae and Dale Spender, Routledge 2000
  • Women in world history : a biographical encyclopedia, 17 vls., ed. by Anne Commire, Waterford, Conn. [etc.] : Yorkin Publ. [etc.], 1999—2002
  • Плосс Г., Женщина: Монография. Кн. I. — Сыктывкар-Киров, «Вятка». 1995.
  • Атлас анатомии человека. Синельников Р. Д., Синельников Я. Р. (4 тома). Изд. 5. Учебник для ВУЗов. М: Медицина. 1996 год. — 1160 стр.
  • Анатомия человека. Сапин М. Р. и др. (2 тома). Изд. 5. Учебник для ВУЗов. М: Медицина. 2001 год. — 1274 стр.
  • Нормальная физиология человека. Ткаченко Б. И. Изд. 2. Учебник для ВУЗов. М: Медицина. 2005 год. — 928 стр.
  • Гинекология. Савельева Г. М., Бреусенко В. Г. Изд. 3. Учебник для ВУЗов. М: ГЭОТАР-Медиа. 2007 год. — 432 стр. ISBN 978-5-9704-0466-9

Արտաքին հղումներ

Ընթերցե՛ք «կին» բառի բացատրությունը Հայերեն Վիքիբառարանում։
Տես՝ woman or muliebrity Վիքիբառարան, բառարան և թեզաուրուս
Տես՝ Wikisaurus:woman Վիքիբառարան, բառարան և թեզաուրուս
Վիքիքաղվածքն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Կին» հոդվածին։
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Կին» հոդվածին։
Վիքիքաղվածքն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Կին» հոդվածին։
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Կին» հոդվածին։
 ⛭ 
  Բառարաններ և հանրագիտարաններ
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Կին&oldid=8626724» էջից