«Հոմերոսյան դարաշրջան»–ի խմբագրումների տարբերություն

|տեքստ3 = [[Հունական Մութ դարեր]] Ք․ա․1100-800 թթ․

|վերնագիր18 =

'''Հունական մութ դարեր''', կոչվել է նաև Հոմերոսյան դարաշրջան<ref>{{citeCite web |title=The History of Greece |url=http://www.hellenicfoundation.com/History.htm |titleurl-status=The History of Greecedead |websitearchive-url=Hellenicfoundationhttps://web.archive.org/web/20161207230729/http://www.hellenicfoundation.com/History.htm |archive-date=2016 թ․ դեկտեմբերի 7 |accessdate=2016-01-04 թ․ հունվարի 4 |website=Hellenicfoundation.com}}</ref>, [[Հունաստան]]ի մութ դարերի ժամանակաշրջանն է՝ [[Միկենյան քաղաքակրթություն|Միկենյան քաղաքակրթության]] ավարտից մինչև հունական [[քաղաք-պոլիսներ]]ի ի հայտ գալը։ Հնագիտական պեղումները վկայում են [[բրոնզե դար]]ի մեծ ճգնաժամի մասին [[Արևելյան Միջերկրական|Արևելյան միջերկրածովյան շրջանում]], թե ինչպես են մեծ պալատները և քաղաքները կործանվել կամ լքվել։

Գրեթե այդ ժամանակաշրջանում ցնցումներից լրջորեն տուժել է [[խեթական քաղաքակրթություն]]ը, և [[Տրոյա]] քաղաքից մինչև [[Գազա]] կործանվել են։ Անկումից հետո փոքր և ավելի մանր բնակավայրերը պայքարել են վերաբնակեցվելու համար։ Հունաստանում [[Գծային Բ]]-ի գործածությունը միկենյան բյուրոկրատիայի շրջանում դադարել է։ Ք. ա.1100-ական թվականներից [[խեցի|խեցեգործական]] և [[կերամիկա]]կան իրերի պատրաստումը սահմանափակվել է ։;

== Անկում ==

Միկենյան մշակույթի առանձնահատուկ գծերը անհետացել են, իսկ բնակչությունը՝ պակասել։t,պակասել<ref>{{Cite news |title=Greek Dark Age |url=http://www.ancient.eu/Greek_Dark_Age/ |titleaccess-date=Greek2016 Darkթ․ դեկտեմբերի 6 Age|newspaper=Ancient History Encyclopedia|access-date=2016-12-06}}</ref>։

Շատ աղբյուրներում բացատրվում են Միկենյան քաղաքակրթության ճգնաժամի և բրոնզե դարի անկման պատճառները։ Միկենյան մշակույթի անկման առաջին [[հիպոթեզ]]ը կապված է [[դորիացիներ]]ի արշավանքի հետ, որոնք տարիների ընթացքում աստիճանաբար շարժվել են դեպի հարավ` ամայացնելով տարածքներ, մինչև որ կարողացել են հաստատվել Միկենյան կենտրոններում<ref>{{harvnb|Mylonas|1966|pp=231–232}}.</ref>։ Ըստ [[Բրոնզի դար]]ի անկման վերաբերյալ որոշ տեսակետների` անկման պատճառներ են համարվում բնական ոչնչացումը` [[կլիմա]]յի փոփոխություն, [[երաշտ]], [[երկրաշարժ]]եր<ref name=Tartaron19>{{harvnb|Tartaron|2013|p=19}}.</ref>։ Այլ մեկնաբանությունները Միկենյան Հունաստանի անկումը բացատրում են Արևելյան Միջերկրականում «Ծովի ժողովուրդների» ակտիվացմամբ, քանի որ նրանք մեծ տարածքներ էին ամայացնում [[Անատոլիա]]յում և [[Լևանտ]]ում։

Այս ժողովուրդները Մերնեպտահի օրոք փորձել են երկու անգամ ներխուժել [[Եգիպտոս]] մոտ Ք․ա․1178Ք.ա.1178 թվականին։

== Մշակույթ ==

Հունաստանի որոշ շրջաններ, ինչպիսիք էին [[ԱտտիկանԱտտիկա]]ն, [[ԷվբեանԵվբեա]]ն և կենտրոնական [[Կրետե[]]ն, այդ իրադարձություններից հետո տնտեսությունը կարողացան բարեփոխել մի քիչ ավելի, քան մյուսները։ Աղքատությունը սակայն դեռ կար, և հույների կյանքը մնում էր գրեթե անփոփոխ։ Դեռևս գոյություն ուներ [[գյուղատնտեսություն]]ը, [[խեցեգործություն]]ն ու մետաղագործությունը, բայց զարգացման ցածր մակարդակով։ Որոշ տեխնիկական փոփոխություններ են նկատվում Ք․ա․ 1050-ական թվականներին։ Այս ժամանակաշրջանում

խեցեգործական իրերը պատրաստվում էին Պրոտոգեոմետրիկ ( Protogeometric) ոճով , որը հանդիսանում էր հին հունական կերամիկական իրերի պատրաստման ոճը, որը կիրառվում էր Աթենքում Ք․ա․ 1050-900 թվականներին<ref>Cook, 30</ref> ։; Այս ոճով իրեր էին պատրաստվում Հունական Մութ դարերում և [[Արխայիկ Հունաստան|արխայիկ դարաշրջան]]ի սկզբում։

Հին հունական խեցեգործական իրերի առկայությունը 11-րդ դարի կեսերին վերակենդանացող քաղաքակրթության արտահայտությունն էր։ Խեցեգործության առաջավոր տեխնիկան հնարավորություն էր տալիս, որ բրուտի անիվի արագ պտույտի շնորհիվ ձևավորվեր գեղեցիկ ծաղկաման և գլոբուսի արագ պտույտի միջոցով կատարյալ նախշազարդվեր։ Կատարյալ փայլը հասանելի էր դառնում կավը բարձր տեխնիկայով թրծելու միջոցով ։միջոցով։ Կատարման տեխնիկան պարզ էր, օգտագործված նյութը՝ քիչ, իսկ արդյունքում ստեղծվում էր արվեստի գեղեցիկ նմուշ։

Երկաթի[[Երկաթ]]ի ձուլումը հայտնի էր դարձել Կիպրոսից և Լևանտից։ Օգտագործվում էր հանքաքարը[[հանքաքար]]ը, որը նախկինում անտեսված էր միկենացիների կողմից։ Երկաթի ռացիոնալ օգտագործումը Մութ դարերի բնակավայրերի առանձնահատկությունն էր

<ref>Whitley 1991:343, notes regional differences in iron-working in A.N. Snodgrass, ''The Dark Age of Greece'' (1971:213–95), and I.M. Morris, "Circulation, deposition and the formation of the Greek Iron Age, " ''Man'', n.s. '''23'''(1989:502–19)</ref>։

Դեռ անորոշ է, թե երբվանից է մոռացված երկաթը դարձել զենք ու զրահ և գերադասվել բրոնզից։[[բրոնզ]]ից։ 1050 թվականից ի հայտ են եկել երկաթի տեղական արդյունաբերության ճյուղեր, իսկ 900 թվականից գրեթե բոլոր զենքերը պատրաստվել են երկաթից։

Պատմական ժամանակաշրջանում հունական զարգացման դիալեկտիկան արտահայտված է եղել [[Մայրցամաքային Հունաստան]]ից դեպի [[Անատոլիա]] և այնպիսի վայրեր տեղաշարժով, ինչպիսիք են [[Միլեթ]]ը, [[Եփեսոս]]ը և [[Կոլոփոն]]ը։ Եվ հնարավոր է դա սկսվել է 1000 թվականից, բայց դեռ փաստերը բացակայում են։ Կիպրոսում որոշ հնագիտական ապացույցներ կան հունական կերամիկայի մասին<ref>V. Karageorghis, ''Early Cyprus'', 2002.</ref>։

Իսկ Euboean հույների գաղութը, որ հիմնադրվել էր սիրիական ափին, զարթոնք է ապրում։ [[Փոքր Ասիայի Ասիա]]յի ծովափնյա շրջանում, Կրետեում և Սամոսում[[Սամոս]]ում հայտնաբերվել է պոտոգեոմետրիկ ոճի կերամիկա<ref>R.W.V. Catling, "Exports of Attic protogeometric pottery and their identification by non-analytical means", ''Annual of the British School at Athens'' '''93''' (1998:365-78), noted in Robin Lane Fox, ''Travelling Heroes in the Epic Age of Homer'', 2008:48; Fox provides the cultural background to his study of Euboean cultural contacts in the Mediterranean in the 8th century.</ref>։

Հավանական է, որ Հունաստանը այս ընթացքում բաժանված էր առանձին շրջաններում կազմակերպված տնային տնտեսությունների, ավելի ուշ՝ պոլիսների ։; Պեղումները ցույց են տվել, որ Մութ շրջանում համայնքը, ինչպիսին Նիկորիան էր Պելոպոնեսում[[Պելոպոնես]]ում, լքվել էր Ք․ա․ 1150 թվականին, բայց հետո վերականգնվել էր որպես փոքրիկ գյուղ 1175 թվականին։

Հավանաբար այդ ժամանակ կար ընդամենը քառասուն ընտանիք՝ մեծ տարածություն ընդգրկող գյուղատնտեսական հողով, արոտավայրերով ու անասուններով։ Կան շենքի մնացորդներ՝ պահպանված բարձունքի վրա, որոնք եզրակացնել են տալիս, որ դա առաջնորդի տուն է, քանի որ իր չափերով ավելի մեծ է, քան շրջակայքի տները ։; Սակայն դրանք բոլորն էլ պատրաստված էին միևնույն տեսակի շինանյութից՝ ցեխե աղյուսից ու ունեին ծղոտե տանիք։

Հնարավոր է, որ դա կրոնական նշանակություն ունեցող վայր էր և [[համայնք]]ային պահեստ՝ հացահատիկի համար պատրաստված։ Գյուղում ապրել են միևնույն կենսամակարդակի մարդիկ, չի եղել ապրելակերպի տարբերություն։ Հույներից շատերը մեկուսացված չէին [[ագարակ]]ներում, այլ ապրում էին բնակավայրերում։ Դա հավանաբար վերաբերվում էր հունական արշալույսին` երկու-երեք հարյուր տարի ավելի ուշ պատմական ժամանակաշրջանին։ Յուրաքանչյուր ընտանիք ուներ հողատարածք` [[ալոդ]]։ Առանց դրա մարդը չէր կարող ամուսնանալ<ref>Hurwitt (1985)</ref>։