Zažna lipa
.jpg)
| |
| Zažna lipa (Tilia platyphyllos) | |
| systematika | |
|---|---|
| Domena | Eukaryoty |
| Swět | Rostlinstwo |
| Eurosidy II | |
| rjad: | (Malvales) |
| swójba: | Šlězowe rostliny (Malvaceae) |
| podswójba: | Lipowe rostliny (Tilioideae) |
| ród: | Lipa[1][2] (Tilia) |
| družina: | Zažna lipa |
| wědomostne mjeno | |
| Tilia platyphyllos | |
| Scop. | |
Zažna lipa (Tilia platyphyllos) je štom z podswójby lipowych rostlinow (Tilioideae) znutřka swójby šlězowych rostlinow (Malvaceae).
.jpg)
Wopis
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]Zažna lipa je w lěće zeleny štom, kotryž docpěje wysokosć wot 30 do 40 metrow.
Króna je šěroka, kulojta a husta. Zdónk je dołhi a runy.
Skora je na spočatku ćmowošěra abo brunošěra, pozdźišo je skorata a njese huste rjapy a lajsty.
Młode wurostki su zwjetša čerwjenojće-brune a móškate. Skora młodych hałuzow při sorće Rubra je błyšćaca čerwjena.
Korjenjowy system je daloko rozhałuzowany. Čopojty korjeń je sylny.
Zymske pupki su čerwjenojte a njesu 2-5 šupiznow. Wone su jejkojte hač křiwje-jejkojte a na kónčku kosmate, ale kónčki pupk faluje.
Łopjena
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]Łopjena docpěja dołhosć wot 5 hač 16 cm, su dwurynčkowe, křiwje jejkojte hač křiwje wutrobojte, skerje mjechke a ćeńke, na hornim boku ćmowozelene, na spočatku kosmate, na delnim boku zelene. Jich stołpik docpěje dołhosć wot 3 hač do 5 cm a je móškojće kosmaty. Łopjency maja rozdźělnu wulkosć, z dołhosću wot hač do 15 cm a ze šěrokosću wot hač do 12 cm, při čimž we wobłuku štomoweje króny su často mjeńše a na wódnych prućinach docpěja dołhosć wot hač do 25 cm. Kroma łopjena je wótro rězana.
Kćenja
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]Kćěje w juniju. Žołtojte, dwusplažne kćenja steja po dwěmaj hač po pjećoch we kwětnistwje a docpěja wulkosć wot 1 hač 1,5 cm. Wone su ze swětłym, křidleškojtym, 5 hač 12 cm dołhim nošnym łopješkom zarosćene a po mjedźe wonja. Nimo toho wone njesu pjećličbnu wobalku. Keluškowe łopješka su dołhojće-jejkojte, w směrje kónčka kosmate a docpěwaja dołhosć wot 5 hač do 6 mm. Krónowe łopješka su wopak dołhojće-jejkojte, do spódka zwuzčene, rozšěrjene a docpěja dołhosć wot 6 hač do 8 mm. 25 hač 30 próškowych łopješkow tróšku krónowe łopješka přesahuje, při čimž sterilne próškowe łopješka faluja. Płódnik njesu dołhu pěstu a pjeć pěstkowych lapow.
Płody
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]Tołstosćěnaty, drjewjane worjechowe płody su kulowate hač krušwojte, pjećhranite, rjapikate, šěropjelsćojće kosmate a docpěja dołhosć wot 8 hač do 9 mm (~1 cm) a šěrokosć wot 7 hač do 8 cm. Płódnistwo njese 7-8 cm dołhe, 14-18 cm šěroke křidleška a docpěje dołhosć wot hač do 10 cm. Płody w septembrje dozrawja.
Stejnišćo
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]Rosće we wudolinowych a bukowo-lipowych hórskich lěsach, lipowo-klonowych lěsach, klonowo-jasnikowo-wjazowych hórskich a zwisowych lěsach, ale tež na zasypkowych zwisach wutwori wobrosty. Ma radšo wutkate a bazowe, často wapnite hač na prawym měrje kisałe, kamjentne hlinjane pódy.
Rozšěrjenje
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]Rostlina je w zapadnej, srjedźnej a juhowuchodnej Europje rozšěrjena, ale tež rozpjeršowane w Małej Aziji a w Kawkazu wustupuje. Ale faluje w zapadnym a južnym dźělu iberiskeje połkupy, na britiskich kupach a w najwjetšim dźělu Skandinawiskeje, na Sardinje a Sicilskej, ale tež w madźarskej runinje.
We wuměłstwje a kulturje
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]W lěće 2001 bu listowa znamka wot Deutsche Post AG z wobrazom zažneje lipy wudata. Na tej je hódnota wot 110 pjenježkow a 0,56 € ćišćana.
Zwobrazowany štom steji w městnych dźělu Himmelsberg města Kirchhain.
Nóžki
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]- ↑ Pawoł Völkel: Prawopisny słownik hornjoserbskeje rěče. Hornjoserbsko-němski słownik. Ludowe nakładnistwo Domowina, Budyšin 2005, ISBN 3-7420-1920-1, str. 238.
- ↑ W internetowym słowniku: Linde
Žórła
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]- Botanica, Bäume und Sträucher, Über 2000 Pflanzenporträts, ISBN 978-3-8331-4467-7, strona 908 (němsce)
- Bruno P. Kremer: Steinbachs Naturführer Bäume & Sträucher, ISBN 978-3-8001-5934-5, strona 278 (němsce)
- Schauer - Caspari: Pflanzenführer für unterwegs, ISBN 978-3-8354-0354-3, 2. nakład, 2008, strona 438 (němsce)
- Spohn, Aichele, Golte-Bechtle, Spohn: Was blüht denn da? Kosmos Naturführer (2008), ISBN 978-3-440-11379-0, strona 402 (němsce)
- Ulrich Hecker: BLV Handbuch Bäume und Sträucher, ISBN 978-3-8354-0021-4, strony 262-265 (němsce)
- Kral, Jurij: Serbsko-němski słownik hornjołužiskeje rěče. Maćica serbska, Budyšin (1927)
- Rězak, Filip: Němsko-serbski wšowědny słownik hornjołužiskeje rěče. Donnerhak, Budyšin (1920)
- Völkel, Pawoł: Hornjoserbsko-němski słownik, Ludowe nakładnistwo Domowina, Budyšin (1981)
Eksterne wotkazy
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]
- botanika.wendys (čěsce)
- zauber-pflanzen.de (němsce)
- garten.cz (čěsce), (pól.), (słow.), (němsce), (jendź.)