Kemijska formula
Kemijska formula je skraćeni oblik prikazivanja sastava i građe molekula, iona ili općenito formulskih jedinki tvari s pomoću simbola kemijskih elemenata.[1]
Tako npr. formula H2O označuje molekulu vode, koja se sastoji od dvaju atoma vodika (simbol H) i jednog atoma kisika (simbol O).
Kemijske se formule razlikuju prema informacijama koje pružaju.
- Formula elementarne tvari predočuje molekulu odnosno skup istovrsnih atoma koji se nalaze u molekuli elementarne tvari (H2, P4, S8)
- Empirijska formula pokazuje samo relativne omjere broja pojedinih atoma u jedinki, a određuje se na temelju masenih udjela pojedinih elemenata u spoju dobivenih elementarnom analizom.
- Molekulska formula pokazuje točan broj atoma u jedinki (molekuli), a određuje se iz empirijske formule i poznate mase molekule.
- Strukturna formula prikazuje način povezivanja atoma u molekuli, a određuje se nakon identifikacije funkcionalnih skupina molekule (alkoholna, aldehidna, kiselinska, aminska i dr.), najčešće spektroskopskim tehnikama.
- Sažeta strukturna formula je strukturna formula napisana jednostavnije, često u jednom retku, prikazane su atomske skupine i atomi ali način njihova povezivanja nije posve jasan.
- Stereokemijska formula prikazuje prostornu orijentaciju atoma u molekuli različitim vrstama projekcija koje uključuju mnoge dodatne konvencije. Prostorni raspored atoma izravno se određuje difrakcijskim metodama strukturne analize.
| naziv spoja | empirijska formula | molekulska formula | sažeta strukturna formula | strukturna formula | projekcijska formula |
|---|---|---|---|---|---|
| klorovodik | HCl | HCl | HCl | HCl | |
| octena kiselina | CH2O | C2H4O2 | CH3-CO-OH |  |
|
| etin | CH | C2H2 | HCΞCH | H-CΞC-H | |
| benzen | CH | C6H6 |  |
 |
|
| etanol | C2H6O | C2H6O | CH3-CH2-OH |  |
|
| metoksimetan | C2H6O | C2H6O | CH3-O-CH3 |  |
|
| mliječna kiselina | CH2O | C3H6O3 | CH3-CH(OH)-COOH |  |
|
| glukoza | CH2O | C6H12O6 | HOCH2-[CH(OH)]4-CHO | .svg) Fischerova |
 Haworthova
|
Formulsku jedinka je najmanji omjer broja aniona i kationa u ionskom spoju koji prikazujemo formulom spoja. Ionska tvar je ogroman skup aniona i kationa koji su povezani ionskom vezom (elektrostatskom). U ionskoj tvari naizmjenično su raspoređeni anioni i kationi, odnosno svaki anion je okružen određenim brojem kationa i obrnuto. Ne postoji molekula ionskog spoja već je cijeli spoj jedna „velika molekula”. Zato formula ionskog spoja pokazuje samo najmanji omjer broja aniona i kationa u spoju, odnosno prikazuje formulsku jedinku.[2]
Formula CaCl2 govori da se u kalcijevom kloridu kationi (Ca2+) i anioni (Cl-) nalaze u omjeru 1:2 te je CaCl2 formulska jedinka kalcijeva klorida.
U najširem smislu svaka formula predstavlja formulsku jedinku.
Kristali hidratnih soli imaju u svom sastavu vezanu kristalnu vodu. Formula spoja se piše primjerice ovako: CuSO4∙5H2O. Točka u formuli ne predstavlja znak množenja već ju treba razumjeti kao znak zbrajanja (plus). Voda je uklopljena u kristalnu strukturu spoja. Napisana formula je sažeti oblik pisanja. Zapravo formulu bi pravilnije trebalo pisati ovako: [Cu(H2O)4]SO4∙H2O. Četiri molekule vode se koordiniraju s ionom bakra, dok je peta molekula vode povezana sa sulfatnim ionom. Isto tako MgSO4∙7H2O je zapravo [Mg(H2O)6]SO4∙H2O. Uglate zagrade u pisanju se koriste za pisanje formula kompleksnih spojeva.
Sažeto ćemo formule kompleksnih spojeva pisati kao u prethodnim primjerima, međutim najzornije je formulu prikazati „trodimenzionalno”.
-
![Bakrov tetraaminosulfat hidtat [Cu(NH3)4]SO4·H2O](//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2f/Tetraminkupfersulfathydrat.png/120px-Tetraminkupfersulfathydrat.png)
Bakrov tetraaminosulfat hidtat [Cu(NH3)4]SO4·H2O -
![Rodijev pentaminotriklorid [Rh(NH3)5Cl]Cl2](//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8d/%28RhA5Cl%29Cl2.png/120px-%28RhA5Cl%29Cl2.png)
Rodijev pentaminotriklorid [Rh(NH3)5Cl]Cl2 -
Kompleks kationa metala i EDTA
![Bakrov tetraaminosulfat hidtat [Cu(NH3)4]SO4·H2O](/https/hr.wikipedia.org/wiki/Datoteka:Tetraminkupfersulfathydrat.png)
![Rodijev pentaminotriklorid [Rh(NH3)5Cl]Cl2](/https/hr.wikipedia.org/wiki/Datoteka:(RhA5Cl)Cl2.png)
.png)
- ↑ [1] Leksikografski zavod Miroslav Krleža, Hrvatska enciklopedija: Kemijska formula
- ↑ Habuš, Tomašić, Liber: Opća kemija 1, 1. izd., Profil, Zagreb, 2014., ISBN 978-953-12-1434-6, str. 102.