"Mî-koet" siû-thin kiên ke chhâ-phe̍t
無編輯摘要 |
無編輯摘要 |
||
| （未顯示由 4 位使用者於中間所作的 18 次修訂） | |||
| Thi 1 hàng: | Thi 1 hàng: | ||
{{Featured article}} |
|||
{{Hakka-TW|0|美國}} |
|||
{{hakka-TW|0|美國}} |
|||
{{Infobox Country |
|||
{{Infobox country |
|||
| koet-kâ miàng-chhṳ̂n = Mî-koet |
|||
|conventional_long_name = Â-mî-li-kâ Ha̍p-chung-koet |
|||
|native_name = {{ngî*en|United States of America}} |
|||
|native_name = {{lang|en|United States of America}} |
|||
| koet-khì vùn-khien-miàng = Flag of the United States.svg |
|||
|common_name = Mî-koet |
|||
| khì-ho vùn-khien-miàng =US-GreatSeal-Obverse.svg |
|||
| koet-kâ kiet-ngièn = Sin-ngióng Song-ti |
|||
|image_flag = Flag of the United States.svg |
|||
| koet-kô miàng-chhṳ̂n = Sên-thiàu-khì kô |
|||
|image_coat = Greater coat of arms of the United States.svg |
|||
| koet-kâ vi-chṳ thù-hìn vùn-khien-miàng = Average precipitation in the lower 48 states of the USA.png |
|||
|flag_type = koet-khì |
|||
| koet-kâ sú-tû miàng-chhṳ̂n = [[Washington, D.C.]]<!--kâ-ngi̍p [[]]--> |
|||
|symbol_type = koet-fî |
|||
| chui-thai sàng-sṳ miàng-chhṳ̂n = [[New York Sṳ]]<!--kâ-ngi̍p [[]]--> |
|||
| koet-thú mien-chit su-kí = 9631420 |
|||
| mien-chit phài-miàng = sâm |
|||
| hói-kóng = |
|||
| chui-chhòng hò-liù = <!--kâ-ngi̍p [[]]--> |
|||
| sṳ̀-khî = |
|||
| kôn-fông ngî-ngièn = [[Yîn-vùn]] <!--kâ-ngi̍p [[]]--> |
|||
| chúng ngìn-khiéu su-kí = 301610970<!--kâ-ngi̍p ngièn-fun --> |
|||
| ngìn-khiéu phài-miàng = sâm |
|||
| ngìn-khiéu me̍t-thu su-kí = sâm-sṳ̍p-ngi |
|||
| ngìn-khiéu me̍t-thu phài-miàng = 140 |
|||
| mìn-chhu̍k = [[Mî-koet-ngìn]] |
|||
| chûng-kau = [[Sîn-kau]], [[Kûng-lî-fi]] |
|||
| chú-yeu chiet-ngit = Thu̍k-li̍p siên-ngièn - 1776-ngièn, 7-ngie̍t 4-ngit |
|||
| chṳn-chhṳ thí-chṳ = [[Mìn-chú-chṳ|Chhṳ-yù Mìn-chú-chṳ]] |
|||
| koet-kâ ngièn-sú chhṳn-chṳt = Chúng-thúng |
|||
| hien-ngim koet-kâ ngièn-sú miàng-sṳ = [[Donald Trump]]<!--kâ-ngi̍p [[]]--> |
|||
| chṳn-fú thoi-péu chhṳn-chṳt = |
|||
| hien-ngim chṳn-fú thoi-péu miàng-sṳ = <!--kâ-ngi̍p [[]]--> |
|||
| chṳn-fú sú-nó chhṳn-chṳt = Fu-chúng-thúng |
|||
| hien-ngim chṳn-fú sú-nó miàng-sṳ = Mike Pence <!--kâ-ngi̍p [[]]--> |
|||
| kîm-pi tân-vi = Mî-ngièn <!--kâ-ngi̍p [[]]--> |
|||
| koet-nui sên-sán chúng-su = 13.05 Van-yi<!--kâ-ngi̍p ngièn-fun --> |
|||
| mâi-mai li̍t-phiàng-ka su-kí = <!--kâ-ngi̍p ngièn-fun --> |
|||
| phìn-kiûn koet-nui sên-sán chúng-su = 43,555 Mî-ngièn<!--kâ-ngi̍p ngièn-fun --> |
|||
| ngìn-lui fat-chán chúng-su = <!--kâ-ngi̍p ngièn-fun --> |
|||
| tûng-ông ngiùn-hòng = |
|||
| koet-kâ siong-chṳ̂n = |
|||
| koet-kâ koet-kâ thoi-ho = |
|||
| koet-chi khî-khî suk-siá = .us .gov .edu .mil.um |
|||
| koet-chi thien-fa khî-ho = +1 |
|||
|}} |
|||
|national_motto = {{lang|en|In God We Trust}}<br />"Ngài-têu sin-fung Song-ti"</small><br />{{lang|la|E Pluribus Unum}}<br />"Yù chung-tô chṳ yit-chak"</small> |
|||
[[File:MtHood TrilliumLake.jpg|right|thumb|280px|[[O-le̍t-kông]]]] |
|||
|national_anthem = {{lang|en|The Star-Spangled Banner}}<br>"Sên-thiàu-khì"<br/><div class="center" style="margin-top:0.4em;">[[File:Star Spangled Banner instrumental.ogg]]</div> |
|||
|national_march = {{lang|en|The Stars and Stripes Forever}}<br>"Yún-yén ke Sên-thiàu-khì"<br/><div class="center" style="margin-top:0.4em;">[[File:The Stars and Stripes Forever - U.S. Navy Band.ogg]]</div> |
|||
|image_map = USA orthographic.svg |
|||
|map_caption = |
|||
|capital = [[Washington, D.C.]] |
|||
'''America Ha̍p-chung-koet''' ({{ngî+en|United States of America}}) thûng-sòng chhṳ̂n-cho '''Mî-koet''' (美國, {{ngî-en|America}}), he vi-yî [[Pet-mî-chû|Pet-Mî-chû]] ke lièn-pâng khiung-fò chṳ koet-kâ, ya-he sṳ-kie sông chui yû-kiú ke koet-kâ. |
|||
|largest_city = [[New York Sṳ]] |
|||
|official_languages = ''mò'' |
|||
|national_languages = [[Yîn-ngî]] |
|||
|regional_languages = |
|||
|ethnic_groups = |
|||
|ethnic_groups_year = |
|||
|ethnic_groups_ref = |
|||
|religion = |
|||
|religion_year = |
|||
|religion_ref = |
|||
|government_type = [[lièn-pâng chú-ngi|lièn-pâng]], [[chúng-thúng-chṳ]], [[khiung-fò-koet]] |
|||
|leader_title1 = chúng-thúng |
|||
|leader_name1 = [[Joe Biden]] |
|||
|leader_title2 = fu-chúng-thúng |
|||
|leader_name2 = [[Kamala Harris]] |
|||
|leader_title3 = Chung-ngi-yen ngi-chóng |
|||
|leader_name3 = [[Mike Johnson]] |
|||
|leader_title4 = Lièn-pâng Thai-fap-yen yen-chóng |
|||
|leader_name4 = [[John Roberts]] |
|||
|legislature = Koet-fi |
|||
|upper_house = Chhâm-ngi-yen |
|||
|lower_house = Chung-ngi-yen |
|||
|sovereignty_type = |
|||
|sovereignty_note = |
|||
|area_km2 = 9,833,520 |
|||
|area_rank = 4 |
|||
|area_footnote = |
|||
|percent_water = 4.66 |
|||
|population_estimate = 331,893,745 |
|||
|population_estimate_rank = |
|||
|population_estimate_year = 2021 |
|||
|population_census = {{IncreaseNeutral}}331,449,281 |
|||
|population_census_rank = 3 |
|||
|population_census_year = 2020 |
|||
|population_density_km2 = 87 |
|||
|population_density_rank = 146 |
|||
|GDP_PPP = {{Increase}}$22.940 van-yi |
|||
|GDP_PPP_rank = 2 |
|||
|GDP_PPP_year = 2021 |
|||
|GDP_PPP_per_capita = {{Increase}}$69,375 |
|||
|GDP_PPP_per_capita_rank = 8 |
|||
|GDP_nominal = {{Increase}}$22.940 van-yi |
|||
|GDP_nominal_rank = 1 |
|||
|GDP_nominal_year = 2021 |
|||
|GDP_nominal_per_capita = {{Increase}}$69,375 |
|||
|GDP_nominal_per_capita_rank = 5 |
|||
|Gini = 48.5 |
|||
|Gini_change = increase |
|||
|Gini_rank = |
|||
|Gini_year = 2020 |
|||
|Gini_ref = |
|||
|HDI = 0.926 |
|||
|HDI_change = increase |
|||
|HDI_rank = 17 |
|||
|HDI_year = 2019 |
|||
|HDI_ref = |
|||
|currency = [[Mî-kîm]] ($) |
|||
|currency_code = USD |
|||
|time_zone = |
|||
|utc_offset = −4 ~ −12, +10, +11 |
|||
|time_zone_DST = |
|||
|utc_offset_DST = −4 ~ −10 |
|||
|DST_note = |
|||
|date_format = mm/dd/yyyy |
|||
|electricity = 110–120 V, 60 Hz |
|||
|drives_on = yu |
|||
|cctld = [[.us]] |
|||
|iso3166code = US |
|||
|calling_code = +1 |
|||
}} |
|||
'''Â-mî-li-kâ Ha̍p-chung-koet''' (亞美利加合眾國, {{ngî+en|United States of America}}) thûng-sòng chhṳ̂n-cho '''Mî-koet''' (美國, {{lang-en|America}}), he vi-yî [[Pet-mî-chû|Pet-Mî-chû]] ke lièn-pâng khiung-fò chṳ koet-kâ, ya-he sṳ-kie sông chui yû-kiú ke koet-kâ. |
|||
Mî-koet pún-thú hiong-tûng he [[Thai-sî-yòng]], sî-lìm [[Thai-phìn-yòng]], pet piên-kie kho-chho̍k [[Kâ-nâ-thai]], nàm-fông chiap [[Me̍t-sî-kô]] khi̍p [[Me̍t-sî-kô-vân]]. Sú-tû he [[Washington, D.C.|Washington Columbia Thi̍t-khî]] (Washington, D.C.). |
Mî-koet pún-thú hiong-tûng he [[Thai-sî-yòng]], sî-lìm [[Thai-phìn-yòng]], pet piên-kie kho-chho̍k [[Kâ-nâ-thai]], nàm-fông chiap [[Me̍t-sî-kô]] khi̍p [[Me̍t-sî-kô-vân]]. Sú-tû he [[Washington, D.C.|Washington Columbia Thi̍t-khî]] (Washington, D.C.). |
||
| Thi 62 hàng: | Thi 121 hàng: | ||
== Thi-lî == |
== Thi-lî == |
||
Mî-koet koet-thú thi-hìn pien-fa tô-tôn, yû-khì-he chhai sî-phu. Tûng hói-ngan yèn-hói thi-khî yû chho̍k hói-ngan phìn-ngièn, chhai nàm-phu kha vì khôn-kóng, yì chhai pet-phu kha vì ha̍p-tsak, hói-ngan phìn-ngièn chhai [[New Jersey]] yî pet pin mò chhùn-chhai, put-ko chhai [[Long Island]] tén thi ya-yû pên-chhôn chhṳ̀m-chit phìn- ngièn. Chhai hói-ngan phìn-ngièn heu-fông ke he thi-hìn hí-phu̍k ke sân-lu̍k thi-tai, yèn-chhûn to vi-yî [[North Carolina]] lâu [[New Hampshire]], kô 1830-mí ke [[Appalachia Sân-mak]] vì chṳ́. Chhai Appalachia Sân-mak yî sî he Mî-koet chûng-sî phu thi-tai ke nui-phu phìn-ngièn, liá-piên siông-tui yì-ngièn kha vì phìn-thán, [[Ńg-thai-fù]] khi̍p [[Mississippi-hò]]-[[Missouri-hò]] liù-vet — sṳ-kie sông thi-si thai ke hò-vet <ref>[http://www.visitbemidji.com/index.html Mississippi River]. 2004. Visit Bemidji- First City on the Mississippi. ''URL accessed May 3, 2006.''</ref> ya vi-yî liá-khî. Chhai Me̍t-sî-sî-pí Hò yî sî, nui-phu phìn-ngièn ke thi-hìn khôi-sṳ́ song-sṳ̂n, chui-heu chin-ngi̍p Mî-koet chûng-phu mien-chit kóng-fat yì thi-hìn thi̍t-set hî-séu ke [[Thai-phìn-ngièn]]. |
Mî-koet koet-thú thi-hìn pien-fa tô-tôn, yû-khì-he chhai sî-phu. Tûng hói-ngan yèn-hói thi-khî yû chho̍k hói-ngan phìn-ngièn, chhai nàm-phu kha vì khôn-kóng, yì chhai pet-phu kha vì ha̍p-tsak, hói-ngan phìn-ngièn chhai [[New Jersey]] yî pet pin mò chhùn-chhai, put-ko chhai [[Long Island]] tén thi ya-yû pên-chhôn chhṳ̀m-chit phìn- ngièn. Chhai hói-ngan phìn-ngièn heu-fông ke he thi-hìn hí-phu̍k ke sân-lu̍k thi-tai, yèn-chhûn to vi-yî [[North Carolina]] lâu [[New Hampshire]], kô 1830-mí ke [[Appalachia Sân-mak]] vì chṳ́. Chhai Appalachia Sân-mak yî sî he Mî-koet chûng-sî phu thi-tai ke nui-phu phìn-ngièn, liá-piên siông-tui yì-ngièn kha vì phìn-thán, [[Ńg-thai-fù]] khi̍p [[Mississippi-hò]]-[[Missouri-hò]] liù-vet — sṳ-kie sông thi-si thai ke hò-vet <ref>[https://web.archive.org/web/20060825190843/http://www.visitbemidji.com/index.html Mississippi River]. 2004. Visit Bemidji- First City on the Mississippi. ''URL accessed May 3, 2006.''</ref> ya vi-yî liá-khî. Chhai Me̍t-sî-sî-pí Hò yî sî, nui-phu phìn-ngièn ke thi-hìn khôi-sṳ́ song-sṳ̂n, chui-heu chin-ngi̍p Mî-koet chûng-phu mien-chit kóng-fat yì thi-hìn thi̍t-set hî-séu ke [[Thai-phìn-ngièn]]. |
||
== Liâng-thú kiu-fun == |
|||
== Kîn-chi == |
== Kîn-chi == |
||
Mî-koet [[kîn-chi]] kô-thu fat-tha̍t, sâng-sán kûi-mù ki-thai, sâng-sán [[kî-su̍t]] liâng-siên, phu-mùn kiet-kèu vàn-cháng; [[kûng-ngia̍p]] fat-tha̍t; [[nùng-ngia̍p]] siên-chin; kûng-lu, thiet-lu, súi-yun, hòng-khûng lâu kón-tho ke yun-sû kî-su̍t khi̍p yun-liòng kiûn-kî sṳ-kie sú-vi; tui-ngoi [[mo-yi]] ngiak sṳ-kie thi-ngi; kîm-yùng-ngia̍p yi-sòng fat- tha̍t; kîn-chi chúng-liòng chhòng-khì kî sṳ-kie sú-vi, ngìn-kiûn GDP kô-tha̍t khiûn 5-van [[Mî-ngièn]], hiùng kí ngìn-khiéu 5000-van yî-sông koet-kâ sú-vi, he sṳ-kie sông chui vì chhùng-yeu ke kîn-chi-thí, chhai ngìn-lui ke kîn-chi sang- fa̍t chûng pan-yên-chho̍k khi̍t-khì chhùng-yeu ke kok-set. |
Mî-koet [[kîn-chi]] kô-thu fat-tha̍t, sâng-sán kûi-mù ki-thai, sâng-sán [[kî-su̍t]] liâng-siên, phu-mùn kiet-kèu vàn-cháng; [[kûng-ngia̍p]] fat-tha̍t; [[nùng-ngia̍p]] siên-chin; kûng-lu, thiet-lu, súi-yun, hòng-khûng lâu kón-tho ke yun-sû kî-su̍t khi̍p yun-liòng kiûn-kî sṳ-kie sú-vi; tui-ngoi [[mo-yi]] ngiak sṳ-kie thi-ngi; kîm-yùng-ngia̍p yi-sòng fat- tha̍t; kîn-chi chúng-liòng chhòng-khì kî sṳ-kie sú-vi, ngìn-kiûn GDP kô-tha̍t khiûn 5-van [[Mî-ngièn]], hiùng kí ngìn-khiéu 5000-van yî-sông koet-kâ sú-vi, he sṳ-kie sông chui vì chhùng-yeu ke kîn-chi-thí, chhai ngìn-lui ke kîn-chi sang- fa̍t chûng pan-yên-chho̍k khi̍t-khì chhùng-yeu ke kok-set. |
||
| Thi 71 hàng: | Thi 129 hàng: | ||
== Hàng-chṳn kón-khî == |
== Hàng-chṳn kón-khî == |
||
=== Sàng sṳ === |
=== Sàng sṳ === |
||
{|align=right |
|||
|- |
|||
|[[File:Top of Rock Cropped.jpg|thumb|200px|[[New York Sṳ]]]] |
|||
|- |
|||
|[[File:LA Skyline Mountains2.jpg|thumb|200px|[[Los Angeles]]]] |
|||
|- |
|||
|[[File:ChicagovanafSearsTower.jpg|thumb|200px|[[Chicago]]]] |
|||
|- |
|||
|[[File:Panoramic Houston skyline.jpg|thumb|200px|[[Houston]]]] |
|||
|} |
|||
Muk-chhièn chhiòn Mî-koet yû thai-yok 77% ke ngìn-khiéu kî-chhu yî [[sàng-sṳ]] thi-khî, khì-chûng yu-yû pan-sú yî-sông si̍p-chûng yî 37-chho chú-yeu ke thai sàng-sṳ. Liá sàng-sṳ ya hìn-sok liáu Mî-koet ke vùn-fa, chhòn-thúng lâu kîn chi. Chhai [[2004-ngièn]], chhiòn-Mî yû 251-ke chhêu-ko 10-van ngìn ke tû-sṳ, yî-khi̍p 9-ke chhêu-ko 100-van ngìn ke thai tû-sṳ, pâu-koat liáu hó-tô ke chhùng-yeu ke [[Chhiòn-khiù Sàng-sṳ]], li-yì [[New York Sṳ]], [[Los Angeles]] lâu [[Chicago]]. Chhṳ́ -ngoi, ngiâ chiông sṳ-chûng-sîm ngoi ke tû-fi khî-vet ya son chin-hi lòi kóng, Mî-koet yû 50-ke chhêu-ko liáu yit-pak-van ngìn ke thai-tû-fi <ref name=infoplease>{{cite web|url=http://www.infoplease.com/ipa/A0763098.html | language= Yîn ngî | title=Top 50 Cities in the U.S. by Population and Rank |publisher=infoplease.com |date=2010 ngièn |accessdate=2011 ngièn 6 ngie̍t 15 ngit }}</ref>. yi̍t he mî-ngièn [[Sṳ-kie chui-kâ kî-chhu sàng-sṳ]] phìn-sién chûng, chui-tô koet-nui sàng-sṳ miàng lie̍t chhièn-màu ke koet-kâ chṳ̂-yit. |
Muk-chhièn chhiòn Mî-koet yû thai-yok 77% ke ngìn-khiéu kî-chhu yî [[sàng-sṳ]] thi-khî, khì-chûng yu-yû pan-sú yî-sông si̍p-chûng yî 37-chho chú-yeu ke thai sàng-sṳ. Liá sàng-sṳ ya hìn-sok liáu Mî-koet ke vùn-fa, chhòn-thúng lâu kîn chi. Chhai [[2004-ngièn]], chhiòn-Mî yû 251-ke chhêu-ko 10-van ngìn ke tû-sṳ, yî-khi̍p 9-ke chhêu-ko 100-van ngìn ke thai tû-sṳ, pâu-koat liáu hó-tô ke chhùng-yeu ke [[Chhiòn-khiù Sàng-sṳ]], li-yì [[New York Sṳ]], [[Los Angeles]] lâu [[Chicago]]. Chhṳ́ -ngoi, ngiâ chiông sṳ-chûng-sîm ngoi ke tû-fi khî-vet ya son chin-hi lòi kóng, Mî-koet yû 50-ke chhêu-ko liáu yit-pak-van ngìn ke thai-tû-fi <ref name=infoplease>{{cite web|url=http://www.infoplease.com/ipa/A0763098.html | language= Yîn ngî | title=Top 50 Cities in the U.S. by Population and Rank |publisher=infoplease.com |date=2010 ngièn |accessdate=2011 ngièn 6 ngie̍t 15 ngit }}</ref>. yi̍t he mî-ngièn [[Sṳ-kie chui-kâ kî-chhu sàng-sṳ]] phìn-sién chûng, chui-tô koet-nui sàng-sṳ miàng lie̍t chhièn-màu ke koet-kâ chṳ̂-yit. |
||
==Chhâm-kháu lòi-ngièn== |
==Chhâm-kháu lòi-ngièn== |
||
{{reflist}} |
|||
<references/> |
|||
== Kau-yuk == |
|||
== Thí-yuk == |
|||
== Chûng-kau == |
|||
== Kiûn-sṳ == |
|||
{{Pet Mî-chû}} |
|||
{{Mî-koet}} |
{{Mî-koet}} |
||
{{authority control}} |
|||
<!-- Categories --> |
|||
{{DEFAULTSORT:Miî-koet}} |
{{DEFAULTSORT:Miî-koet}} |
||
[[Category:Mî-koet| ]] |
[[Category:Mî-koet| ]] |
||
[[Category:Pet |
[[Category:Pet Mî-chû koet-kâ]] |
||
<!-- Interwikis --> |
|||
2023年11月4日 (Liuk) 10:17 ke chui-sîn siû-thin pán-pún
Â-mî-li-kâ Ha̍p-chung-koet United States of America | |
|---|---|
 koet-khì
 koet-fî
| |
|
Kiet-ngièn: In God We Trust "Ngài-têu sin-fung Song-ti" E Pluribus Unum "Yù chung-tô chṳ yit-chak" | |
|
Koet-kô: The Star-Spangled Banner "Sên-thiàu-khì" Koet-kâ chin-hàng-khiuk: The Stars and Stripes Forever "Yún-yén ke Sên-thiàu-khì" | |
 | |
| Sú-tû | Washington, D.C. |
| Chui-thai sàng-sṳ | New York Sṳ |
| Kôn-fông ngî-ngièn | mò |
| Sṳ̀n-ngin ke kok-kâ ngî-ngièn | Yîn-ngî |
| Chṳn-fú | lièn-pâng, chúng-thúng-chṳ, khiung-fò-koet |
• chúng-thúng | Joe Biden |
• fu-chúng-thúng | Kamala Harris |
• Chung-ngi-yen ngi-chóng | Mike Johnson |
• Lièn-pâng Thai-fap-yen yen-chóng | John Roberts |
| Li̍p-fap kî-koân | Koet-fi |
| Chhâm-ngi-yen | |
| Chung-ngi-yen | |
| Mien-chit | |
• Chúng-khiung | 9,833,520 km2 (3,796,740 sq mi) (thi 4 miàng) |
• súi-vet (%) | 4.66 |
| Ngìn-khiéu | |
• 2021-ngièn kû-kie | 331,893,745 |
• 2020-ngièn phú-chhà |
 331,449,281 (thi 3 miàng) |
• Me̍t-thu | 87/km2 (225.3/sq mi) (thi 146 miàng) |
| GDP (PPP) | 2021-ngièn kû-kie |
• Chúng-khiung |
 $22.940 van-yi (thi 2 miàng) |
• Phìn-kiûn |
$69,375 (thi 8 miàng) |
| GDP (miàng-ngi) | 2021-ngièn kû-kie |
• Chúng-khiung |
$22.940 van-yi (thi 1 miàng) |
• Phìn-kiûn |
$69,375 (thi 5 miàng) |
| Gini (2020-ngièn) |
 48.5kô |
| HDI (2019-ngièn) |
0.926 tông kô · thi 17 miàng |
| Chhièn | Mî-kîm ($) (USD) |
| Sṳ̀-khî | UTC−4 ~ −12, +10, +11 |
• Ha-lin-sṳ̀ (DST) | UTC−4 ~ −10 |
| Sṳ̀-kiên kiet-sṳt | mm/dd/yyyy |
| Kâ-yung thien-ngièn | 110–120 V, 60 Hz |
| Khôi-chhâ fông-hiong | yu |
| Thien-fa khî-ho | +1 |
| ISO 3166 thoi-ho | US |
| Táng-kip Mióng-vet | .us |
Â-mî-li-kâ Ha̍p-chung-koet (亞美利加合眾國, Yîn-ngî: United States of America) thûng-sòng chhṳ̂n-cho Mî-koet (美國, Yîn-ngî: America), he vi-yî Pet-Mî-chû ke lièn-pâng khiung-fò chṳ koet-kâ, ya-he sṳ-kie sông chui yû-kiú ke koet-kâ.
Mî-koet pún-thú hiong-tûng he Thai-sî-yòng, sî-lìm Thai-phìn-yòng, pet piên-kie kho-chho̍k Kâ-nâ-thai, nàm-fông chiap Me̍t-sî-kô khi̍p Me̍t-sî-kô-vân. Sú-tû he Washington Columbia Thi̍t-khî (Washington, D.C.).
Mî-koet ngièn chhṳ chhut-yì 1776-ngièn thot-lì Yîn-koet thúng-chhṳ ke Pet-Mî chhṳ̍t-mìn-thi, 13 chû ke chhṳ̍t-mìn-thi thoi-péu yit-thùng fat-péu liáu "Mî-koet Thu̍k-li̍p Siên-ngièn", chhai kîn-li̍t kiên-khú ke thu̍k-li̍p chan-chên heu, yî 1783-ngièn lâu Yîn-koet chhiâm-thin Pâ-lì hia̍p-yok, chhiùng-chhṳ́ su-tó sṳ-kie kok-koet ke sṳ̀n-ngin.
Kîn-ko 200 tô ngièn ke fat-chán, Mî-koet koet-thú put-thon khóng-chán, sâm-sṳ̍p-chhit ke chû chhṳ̀-siu̍k kâ-ngi̍p lièn-mèn khì-hâ. Muk-chhièn yûńg-sṳ̍p ke chû, yit-ke lièn-pâng chhṳ̍t-hot thi̍t-khî, yî-khi̍p hói-ngoi liâng-thi. Koet-thú mien-chit chhêu-ko 962-van phiàng-fông Kûng-lî, he sṳ-kie sông thi-sâm koet-thú mien-chit ke koet-kâ. Mî-koet yû sâm yi kî-mìn.
Kien-koet lióng-pak tô ngièn yî-lòi, Mî-koet chên kîn-li̍t ko nui-chan (1861-1865 ngièn) lâu kîn-chi thai khiúng-fông (1930 ngièn-thoi), yìn-yèn kiên-sú chhṳ-yù Mìn-chú chṳ chṳn-chhṳ chṳ-thu, sṳ̀n-vì mìn-chú khi̍p kûng-mìn chhṳ-yù ke thoi-péu-sin koet-kâ. Mî-koet Phàng-thai ke Kîn-chi, Vùn-fa, Khô-ho̍k kî-su̍t lâu kiûn-sṳ yáng-hióng-li̍t kon-chhôn liáu cháng-ke 20 Sṳ-ki. Chhai Thi-yit-chhṳ Sṳ-kie Thai-chan lâu Thi-ngit-chhṳ Sṳ-kie Thai-chan chûng, Mî-koet kiên thùng-mèn-koet yit-thùng tet-tó sṳn-li, pin kîn-li̍t su sṳ̍p-ngièn ke Lâng-chan heu chûng-yî thô Sû-lièn, sṳ̀n-vì sṳ-kie sông vì-yit ke chhêu-khi̍p thai-koet.
Li̍t-sṳ́
[phiên-siá | kói ngièn-sṳ́-mâ]Kháu-kú-ho̍k ngièn-kiu péu-mìn, Mî-koet Ngièn-chhu-mìn chûng ke thai-tô-sú he Vòng-chúng-ngìn ke heu-yí, ngìn-lui khôi-sṳ́ yî kûng-ngièn-chhièn 5-van ngièn chó-yu chhut-hien chhai Mî-chû. Kî-pún lâu ngìn-lui chhut-hien chhai ngit-pún lâu Scandinavia ke sṳ̀ -kiên siông-thùng. Sṳ́ -chhièn yì-mìn lòi-chhṳ Â-chû lâu Êu-chû. Chú-yeu ke yì-mìn fa̍t-thûng fat-sâng chhai yok 1.4-van to 1.1-van ngièn chhièn. Chṳ̂-heu hìn-sṳ̀n Mî-chû ngièn-chhu-mìn.
1492-ngièn 10-ngie̍t 12-ngit, chhai Sî-pân-ngà ńg vòng kî-chhṳ̀ -hâ, Cristoforo Colombo to-tha̍t Bahamas Khiùn-tó ke San Salvador Tó. 1493-ngièn, Cristoforo Colombo chhai kîm Santo Domingo kien-li̍p thi-yit ke Sî-pân-ngà chhṳ̍t-mìn-thi. Chhṳ́ -heu, Êu-chû khôi-sṳ́ chhṳ̍t-mìn Mî-chû, Pet-mî-chû ke ngièn-chhu-mìn khôi-sṳ́ ngie̍t-chhìn pong-chhu yì-mìn, than von-lòi he chhṳ̍t-mìn-chá ke pú-sat, khi-kón lâu nù-yi̍t, ngièn-chhu-mìn chhiùng-chhṳ́ khôi-sṳ́ pûn chhṳ̍t-mìn.
1607-ngièn, vi-yî Lùn-tûn ke Virginia Kûng-sṳ̂ chhai Pet-mî Chesapeake-vân ke Jamestown kien-li̍p Yîn-koet ke thi-yit ke tón-chhiam chhṳ̍t-mìn-thi. Khì heu, Yîn-koet chhai Pet-mî Thai-sî-yòng yèn-ngan ke tûng-pet-phu lâu chûng phu liu̍k-sa kien-li̍p chhṳ̍t-mìn-thi. 1624-ngièn, Hò-làn chhai Hudson-hò khiéu kien-li̍p chhṳ̍t-mìn -thi: Nieuw-Nederland, pin chhai chhṳ́ -heu ke kí-sṳ̍p ngièn-kiên khok-chán to Connecticut lâu Delaware hò-kuk. 1652-ngièn chṳ 1675-ngièn Yîn-koet lâu Hò-làn ke 3 chhṳ chan-châng heu, Hò làn yún-kiú chha̍t-lì Pet-mî, Yîn-koet tet-to Nieuw-Nederland pin ki-sa tsak-chán chhṳ̍t-mìn-thi. Chṳ 1775-ngièn Mî-koet Thu̍k-li̍p Chan-châng, Yîn-koet chhai Pet-mî Thai-sî-yòng yèn-ngan ke hien Mî-koet kin-nui siên-heu kien-li̍p liáu 13 ke chhṳ̍t-mìn-thi (New Hampshire, Massachusetts, Rhode Island, Connecticut, New York, Pennsylvania, New Jersey, Delaware, Maryland, Virginia, North Carolina, South Carolina lâu Georgia).
Thi-lî
[phiên-siá | kói ngièn-sṳ́-mâ]Mî-koet koet-thú thi-hìn pien-fa tô-tôn, yû-khì-he chhai sî-phu. Tûng hói-ngan yèn-hói thi-khî yû chho̍k hói-ngan phìn-ngièn, chhai nàm-phu kha vì khôn-kóng, yì chhai pet-phu kha vì ha̍p-tsak, hói-ngan phìn-ngièn chhai New Jersey yî pet pin mò chhùn-chhai, put-ko chhai Long Island tén thi ya-yû pên-chhôn chhṳ̀m-chit phìn- ngièn. Chhai hói-ngan phìn-ngièn heu-fông ke he thi-hìn hí-phu̍k ke sân-lu̍k thi-tai, yèn-chhûn to vi-yî North Carolina lâu New Hampshire, kô 1830-mí ke Appalachia Sân-mak vì chṳ́. Chhai Appalachia Sân-mak yî sî he Mî-koet chûng-sî phu thi-tai ke nui-phu phìn-ngièn, liá-piên siông-tui yì-ngièn kha vì phìn-thán, Ńg-thai-fù khi̍p Mississippi-hò-Missouri-hò liù-vet — sṳ-kie sông thi-si thai ke hò-vet [1] ya vi-yî liá-khî. Chhai Me̍t-sî-sî-pí Hò yî sî, nui-phu phìn-ngièn ke thi-hìn khôi-sṳ́ song-sṳ̂n, chui-heu chin-ngi̍p Mî-koet chûng-phu mien-chit kóng-fat yì thi-hìn thi̍t-set hî-séu ke Thai-phìn-ngièn.
Kîn-chi
[phiên-siá | kói ngièn-sṳ́-mâ]Mî-koet kîn-chi kô-thu fat-tha̍t, sâng-sán kûi-mù ki-thai, sâng-sán kî-su̍t liâng-siên, phu-mùn kiet-kèu vàn-cháng; kûng-ngia̍p fat-tha̍t; nùng-ngia̍p siên-chin; kûng-lu, thiet-lu, súi-yun, hòng-khûng lâu kón-tho ke yun-sû kî-su̍t khi̍p yun-liòng kiûn-kî sṳ-kie sú-vi; tui-ngoi mo-yi ngiak sṳ-kie thi-ngi; kîm-yùng-ngia̍p yi-sòng fat- tha̍t; kîn-chi chúng-liòng chhòng-khì kî sṳ-kie sú-vi, ngìn-kiûn GDP kô-tha̍t khiûn 5-van Mî-ngièn, hiùng kí ngìn-khiéu 5000-van yî-sông koet-kâ sú-vi, he sṳ-kie sông chui vì chhùng-yeu ke kîn-chi-thí, chhai ngìn-lui ke kîn-chi sang- fa̍t chûng pan-yên-chho̍k khi̍t-khì chhùng-yeu ke kok-set.
Chṳn-chhṳ
[phiên-siá | kói ngièn-sṳ́-mâ]Hàng-chṳn kón-khî
[phiên-siá | kói ngièn-sṳ́-mâ]Sàng sṳ
[phiên-siá | kói ngièn-sṳ́-mâ]Muk-chhièn chhiòn Mî-koet yû thai-yok 77% ke ngìn-khiéu kî-chhu yî sàng-sṳ thi-khî, khì-chûng yu-yû pan-sú yî-sông si̍p-chûng yî 37-chho chú-yeu ke thai sàng-sṳ. Liá sàng-sṳ ya hìn-sok liáu Mî-koet ke vùn-fa, chhòn-thúng lâu kîn chi. Chhai 2004-ngièn, chhiòn-Mî yû 251-ke chhêu-ko 10-van ngìn ke tû-sṳ, yî-khi̍p 9-ke chhêu-ko 100-van ngìn ke thai tû-sṳ, pâu-koat liáu hó-tô ke chhùng-yeu ke Chhiòn-khiù Sàng-sṳ, li-yì New York Sṳ, Los Angeles lâu Chicago. Chhṳ́ -ngoi, ngiâ chiông sṳ-chûng-sîm ngoi ke tû-fi khî-vet ya son chin-hi lòi kóng, Mî-koet yû 50-ke chhêu-ko liáu yit-pak-van ngìn ke thai-tû-fi [2]. yi̍t he mî-ngièn Sṳ-kie chui-kâ kî-chhu sàng-sṳ phìn-sién chûng, chui-tô koet-nui sàng-sṳ miàng lie̍t chhièn-màu ke koet-kâ chṳ̂-yit.
Chhâm-kháu lòi-ngièn
[phiên-siá | kói ngièn-sṳ́-mâ]- ↑ Mississippi River. 2004. Visit Bemidji- First City on the Mississippi. URL accessed May 3, 2006.
- ↑ "Top 50 Cities in the U.S. by Population and Rank" (in Yîn ngî). infoplease.com. 2010 ngièn. 2011 ngièn 6 ngie̍t 15 ngit chhà-khon. Check date values in:
|access-date=, |date=(help)
| Koet-kâ |
|  | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Hói-ngoi liâng-thi |
| ||||||||||
| Lièn-pâng-chû | Alabama · Alaska · Arizona · Arkansas · California · Colorado · Connecticut · Delaware · Florida · Georgia · Hawaii · Idaho · Illinois · Indiana · Iowa · Kansas · Kentucky · Louisiana · Maine · Maryland · Massachusetts · Michigan · Minnesota · Mississippi · Missouri · Montana · Nebraska · Nevada · New Hampshire · New Jersey · New Mexico · New York · North Carolina · North Dakota · Ohio · Oklahoma · Oregon · Pennsylvania · Rhode Island · South Carolina · South Dakota · Tennessee · Texas · Utah · Vermont · Virginia · Washington · West Virginia · Wisconsin · Wyoming | |
|---|---|---|
| Lièn-pâng Thi̍t-khî | ||
| hói-ngoi su̍k-thi | ||