Unificación Alemá

A Unificación Alemá foi un proceso iniciado a mediados do século XIX e finalizado en 1871, para a integración e posterior unificación de diversos estados xermánicos en só un: Alemaña. O proceso foi liderado polo primeiro ministro prusiano Otto von Bismarck, coñecido como o chanceler de ferro, e culminou coa formación do Segundo Reich (Imperio) alemán.

Antecedentes

A mediados do século XIX, o espazo territorial xermánico estaba constituído por diferentes reinos, ducados e cidades libres, que só tiñan en común a mesma lingua (o alemán) e a mesma base cultural. Nel, a hexemonía política era disputada polas súas dúas principais potencias: a Austria dos Habsburgos, que dominaba a Dieta (o Parlamento da Confederación Xermánica) e Prusia, gobernada polos Hohenzollern. No plano económico, o territorio xermánico aínda vivía, en liñas xerais, nunha estrutura feudal, en plena Idade Contemporánea; a excepción era Prusia, máis industrializada, con maior poder económico, que desde 1834 implantara a "Zollverein", unha Unión Alfandegueira Alemá entre os Estados da Confederación Xermánica.

Desde o inicio do século XIX o desexo da unidade nacional podía ser notado, principalmente nos medio académicos e literarios. Como exemplo, Freiherr vom Stein, en Prusia tentouse implantar un programa político inspirado nesa pretensión, porén acabou sendo afastado en 1808. Tras iso, Austria reimplantou a súa influencia e o nacionalismo alemán ficou inoperante até 1848, cando ocorreron diversas revolucións por toda Europa, a chamada "Primavera dos Pobos".

A Revolución de 1848 nos Estados Alemáns

Revolta de 19 de marzo de 1848 en Berlín.

A partir do movemento de febreiro de 1848, en Francia, que conduciu á abdicación de Lois Filipe I de Francia, os meses seguintes diversos Estados alemáns tamén se revolveron, rexistrándose manifestacións populares e un movemento a favor dun parlamento nacional elixido polo pobo, que elaborase unha nova constitución para unha Alemaña unificada.

No Imperio Austríaco, constituído por Austria e polos reinos da Hungría, de Bohemia, Lombardo-Veneto e de Galitsia (sur da actual Polonia), rexistrábanse tendencias separatistas entre as diversas minorías étnicas, que foran arbitrariamente reunidas baixo a Coroa Austríaca polo Congreso de Viena (1815). Sometidas a un réxime político absolutista, personificado polo primeiro ministro von Metternich, Austria-Hungría era unha rexión economicamente atrasada, onde no campo persistían os lazos de servidume, e nos centros urbanos, unha burguesía pouco numerosa controlaba as actividades económicas, suxeitando a pequena burguesia, os artesáns e os obreiros.

En marzo de 1848, así que as noticias do levantamento de febreiro en París, se tornaron coñecidas en Viena, a burguesia liberal uniuse á pequena burguesia e ao proletariado, promovendo manifestacións de rúa para reivindicar a ampliación do dereito de voto e a destitución de Metternich. Diante da radicalización do movemento, Metternich fuxiu para Inglaterra e o emperador Fernando I outorgou unha Constitución, coa cal esperaba baleirar a revolta. Non obstante, un novo levantamento en maio obrigar a convocar unha Asemblea Nacional, elixida por sufraxio universal masculino.

Poucos días tras as insurrecións en Viena, burgueses e obreiros de Berlín ergueron barricadas nas rúas, entrando en choque coas tropas do rei Frederico Guillerme IV de Prusia, que tamén foi a causa de autorizar a convocatoria dunha Asemblea Constituínte.

Ao mesmo tempo, aínda en maio de 1848, unha Asemblea composta por deputados elixidos por todo o territorio xermánico -o Deutscher Bund- reuniuse en Frankfurt para a elaboración da nova constitución alemá. Nela, distinguíanse dous grupos de deputados: os Grossdeutsche e os Kleindeutsche. Os deputados do primeiro grupo defendían unha Alemaña incluíndo a Austria, estendéndose do mar Báltico, ao norte, até ao Adriático, ao sur. Xa o segundo grupo defendía unha Alemaña so liderado dos prusianos, excluíndo así a Austria. A solución encontrada foi a dun Estado gobernado polos Hohenzollern. A Coroa da nova Alemaña foi ofrecida ao rei da Prusia, Frederico Guillerme IV, que rexeitouna e tampouco aceptou a Constitución de Frankfurt. Esta actitude foi repetida polo goberno de Austria e dos outros Estados alemáns. O pobo alemán, aínda que quixese ver a nova Constitución aprobada, non estaba totalmente satisfeito con ela, pois o poder aínda continuaría na man dos antigos líderes. Deste modo, a revolución ficou enfraquecida, a Asemblea foi disolta e a restauración conservadora se completou, acabando, por algún tempo, co soño dunha Alemaña unificada.

En Viena, constatando que non conseguía máis controlar o pobo, a burguesia volveu atrás no seu apoio á revolución, optando por suxeitarse a un goberno fortemente centralizado a colocar en risco a súa posición económica. Coa unión da burguesia á aristocracia, o exército retomou a cidade, conseguindo sufocar a rebelión en outubro. O novo primeiro ministro, Schwarzenberg, disolveu a Asemblea Constituínte, forzando o emperador Fernando I a abdicar en favor de seu sobriño Francisco Xosé, que restaurou o Absolutismo.

Nas demais rexións do Imperio, as minorías nacionais, encoraxadas polos levantamentos de Viena e Berlín, mobilizáronse pola independencia. Na Bohemia (actual República Checa), en abril de 1848, foi convocado un Parlamento independente como primeiro paso para a formación dunha Asemblea Constituínte. En Hungría, o avogado Lajos Kossuth, líder do movemento autonomista, proclamou a República, en abril de 1849. Mais todas esas rebelións foron sufocadas polo exército austríaco que, no caso de Hungría, recorreu á axuda das tropas do tsar Nicolao I de Rusia.

As Revolucións de 1848 na rexión, mesmo sen logro, permitiron mostrar o camiño a ser seguido: un proceso de unificación liderado por Prusia mais non polos medios revolucionarios, e si pola Casa dos Hohenzollern.

A Unificación Alemá: a Prusia de Bismarck

Otto von Bismarck o "Chanceler de Ferro" (1815-1898), responsábel da unificación do territorio alemán.

Bismarck, Roon e Moltke.

O fracaso da Revolución de 1848, de intuitos unificadores, implicou a continuidade da fragmentación de Alemaña. Na década de 1850, os grandes señores de Prusia, detentores do poder político, mantiñan os seus privilexios -o monarca, receando unha nova revolución, resolveu manter a Constitución onde eses privilexios eran consagrados.

A partir de 1848, o ritmo de desenvolvemento do sector industrial e das cidades foi bastante acelerado e só a división política trababa o progreso do capitalismo. Tornábase indispensábel a unificación de Alemaña para proseguir o proxecto económico xermánico.

O liderado da unificación alemá ficou con Prusia pois este era o Estado alemán máis industrializado e con grande importancia política en Europa. Era tamén a maior potencia militar entre os estados alemáns. O seu desexo expansionista viña dalgunhas décadas atrás, de cando desexaba unificar os seus territorios occidental e oriental. Para este fin, foi creada a Zollverein, unha unión alfandegueira nos Estados da Confederación Xermánica, en 1834. A creación da Zollverein proporcionou á rexión un gran crecemento industrial e integración dos Estados, principalmente co desenvolvemento dunha rede ferroviaria interligando as diversas rexións do territorio xermánico.

Ao redor de 1850, Prusia xa superaba economicamente a Austria, mais o liderado político veu só en 1862, cando comezou a gobernar Prusia o rei Guillerme I, un apaixonado polas cuestións militares, que fixo unha reforma nas súas forzas armadas. Convocou, para axudalo, a Moltke, xefe de Estado-Maior, e Roon, como ministro da guerra. O exército de Prusia logo se transformou no mellor da Europa.

Un hábil político e diplomático de logro, Otto von Bismarck -que ocupara, entre outros cargos, o de embaixador en Rusia e en Francia- foi nomeado chanceler (primeiro ministro). Membro da aristocracia alemá e tamén favorábel a unha monarquía centralizada, Bismarck realizou unha política de alianza dos junkers (grandes propietarios e aristocratas) coa alta burguesia, e a través dela resolveu fortalecer a Zollverein, intensificando a integración dos Estados alemáns alén de modernizar o exército, sendo iso de grande importancia para as batallas que acontecerían os anos seguintes. Para levar a cabo a reforma militar, Bismarck prescindiu do Parlamento: "Os problemas de hoxe non se deciden con discurso, nin tampouco co voto das maiorías. Ese foi o grande erro de 1848 e 1849. Decídense con ferro e sangue".

Aproveitándose da estratexia de exaltación do espírito nacionalista, creou unha política de guerras contra inimigos externos e contra a ocupación das rexións alemás, o que axudou na expansión do territorio prusiano e, posteriormente, xermánico. Nun período de sete anos (1864 - 1871), tres guerras foron decisivas para a unificación dos Estados xermánicos: a guerra dos Ducados (1864), a guerra austro-prusiana (1866) e a guerra franco-prusiana (1870-1871).

A guerra austro-prusiana (1866)

En 1866, Prusia, coa axuda de Italia, tamén baixo proceso de unificación nacional, entrou en guerra contra Austria. A vitoria prusiana veu tras a batalla de Königgrätz, en Sadowa (3 de xullo de 1866). O día 23 de agosto de 1866, foi firmado o acordo de paz en Praga. Coa vitoria a Prusia expulsou a Austria de Alemaña.

No ano seguinte, Bismarck dividiu a Confederación en dous grupos de Estados; a Confederación do Norte e a do Sur, tendo como límite o río Main. A Confederación da Alemaña do Norte, loxicamente, ficou baixo o seu control, cos países (principados e cidades libres), luteranos, que a apoiaran na guerra austro-prusiana. Os catro Estados que formaban a Confederación do Sur, maioritariamente católicos, non conseguiron se consolidar nunha unidade. Estes Estados virían a negociar un pacto coa Confederación da Alemaña do Norte, segundo o cal, en caso de guerra con Francia, o rei de Prusia tornaríase xeneral dos exércitos xermánicos. A Confederación do Norte é a antecesora do posterior Imperio Alemán, que precisaba de moi pouco para se concretar: a guerra contra Francia.

A guerra franco-prusiana (1870-1871)

Napoleón III e Bismarck tras a batalla de Sedan.

A pesar de que Austria fora derrotada por Prusia, o sur de Alemaña estaba constituído por demócratas e aspiraban a unha Alemaña liberal, opóndose á unión coa Prusia de Bismarck, que era un Estado militarista. Querendo eliminar este problema á unificación do norte co sur, Bismarck necesitaba dun inimigo común que uniría, e posibilitaría a futura unificación; e este inimigo máis adiante sería a Francia de Napoleón III. Desde os tempos das guerras napoleónicas (de Napoleón I, derrotado o 18 de xuño de 1815), os prusianos non simpatizaban con Francia, e os profesores prusianos repasaban este sentimento aos seus alumnos en relación á nación francesa. De aí, Bismarck afirmou que foi o mestre da escola quen gañou a guerra franco-prusiana, logo tras a derrota de Francia na guerra contra Prusia.

Pretexto da guerra franco-prusiana (1870-1871)

España, que estaba sen rei desde 1868, ofreceu a través de seu parlamento a Coroa ao príncipe Leopoldo de Hohenzollern-Sigmaringen, parente afastado do rei de Prusia (tamén da Casa dos Hohenzollern). Tal traxe era inaceptábel pola Europa anti-prusiana que contaba tamén con Francia. O ministro do exército francés proferiu un discurso indignado e belicoso contra Prusia, o que xerou sentimentos anti-franceses no sur de Alemaña. Bismarck aproveitouse da idea de guerra entre os dous países, pois estaba interesado en territorios franceses e sabía que conseguiría apoio no sur de Alemaña, o que sería decisivo para os seus plans de unificación alemá.

El tamén sabía da superioridade de seu poderio militar sobre o mediocre exército francés. Porén antes de que o conflito comezara, Napoleón III temendo a expansión prusiana, protestou e esixiu do rei de Prusia a renuncia do príncipe Leopoldo, que desistiu de disputar o trono español.

Napoleón III aínda non satisfeito, e querendo agradar á opinión pública francesa, esixiu novas garantías de que xamais un membro da súa familia ocuparía o trono español.

A pesar de que Guillerme I aceptou todas as condicións impostas polo emperador francés, este último insistía que o rei debería dar estas garantías e negociar persoalmente co embaixador Benedetti de Francia. O rei prusiano que anteriormente atendera a todas as reivindicacións de Napoleón III, refutou (rexeitou) ter que negociar e dar novas garantías ao embaixador francés, Benedetti.

En París, a actitude do rei prusiano foi tida como unha ofensa ao orgullo nacional de Francia e ao pobo francés. Este foi o motivo da Francia de Nápoleón III para declarar a guerra a Prusia. Francia e Prusia entraron en guerra en 1870 e rapidamente Prusia mostrouse preparada o suficiente para encurralar a Francia no seu propio territorio. Os franceses perderon en todas as frontes. O forte exército prusiano acumulaba vitorias, como sucedeu na esmagadora vitoria na batalla de Sedan (1 de setembro de 1870) na cal o propio emperador francés foi feito prisioneiro. O día 2 de setembro de 1870 conclúese a batalla de Sedan, onde a cabalería francesa resistiu bastante, a punto do rei Guillerme I de Prusia admirar a bravura con que estes loitaran.

Porén, Napoleón III viu que era inútil sacrificar máis soldados seus, e mandou hastear a bandeira branca, e entrega a súa espada, ficado prisioneiro do rei prusiano. Dous días despois, a república sería proclamada en París.

O día 20 dese mes, os prusianos cercaban París. Perante esta situación, o goberno de Defensa Nacional (republicano, en funcións desde o 4 de setembro, altura en que se depuxera a Napoleón III) asinou a rendición. Na paz de Frankfurt (10 de maio de 1871) Francia, para alén de pagar unha pesada indemnización de 5 billóns de francos a Prusia, entregaba o rico territorio de Alsacia-Lorena, de maioría xermánica e rico en carbón, ao novo Imperio Alemán.

A vitoria en Sedan estimulou o nacionalismo no sur de Alemaña e os Estados xermánicos ao sur do río Main (Hesse, Baden, Baviera e Würtemberg) entraran na Confederación. A eses Estados, porén, foron garantidas certa autonomía, como, por exemplo, exército propio en tempo de paz.

Coa integración deses Estados ao novo Reich (II Reich; pois o I Reich ou Sacro Imperio Romano-Germânico, foi fundado por Carlomagno, rei franco, sucedido máis adiante por Oto I o Grande), completouse a última etapa para a unificación alemá.

Motivos da derrota francesa na guerra franco-prusiana

A derrota de Francia comandada polo xeneral francés Mac-Mahon produciuse por ser o exército prusiano maior e estar mellor organizado para a guerra. Mentres os canóns franceses eran cargados pola boca, os de Prusia tiñan os famosos Krupp, de aceiro, cargados pola culata, o que posibilitaba tiro máis rápido.

París resistiu canto puido aos prusianos, mais capitulou tras catro meses, por causa da fame.

A coroación de Guillerme I: O Segundo Reich

Proclamación do Segundo Imperio Alemán. Bismarck está de branco, no centro.

Os Estados Xermánicos unificados, formando o Segundo Reich (1871-1919).

Con todas as etapas completadas, a unificación alemá consolidouse en xaneiro de 1871 coa proclamación de Guillerme I como o primeiro Kaiser (Emperador) do Imperio Alemán, formando así o Segundo Reich alemán. A coroación de Guillerme I aconteceu no Palacio de Versalles (18 de abril de 1871), para humillación dos franceses, vencidos na guerra franco-prusiana. Iso só intensificou o revanchismo francés. Bismarck tamén foi nomeado como o primeiro chanceler de Alemaña, ficando no cargo de 1871 a 1890.

Tras a unificación, o goberno alemán mantivo características autoritarias, sen incorporar o liberalismo democrático. A pesar diso, Alemaña creceu rapidamente, logo superando a Inglaterra na produción de aceiro, tornándose nunha das maiores potencias europeas. O Segundo Reich durou até 1919, tras a primeira guerra mundial, cando foi substituído pola República de Weimar. Durante toda a súa existencia (1871 - 1919), o Segundo Reich foi gobernado pola dinastía prusiana dos Hohenzollern.

Consecuencias da Unificación Alemá

A bandeira do Segundo Reich, símbolo da unificación alemá

A unificación dos Estados xermánicos foi un evento que xerou moitas consecuencias, inmediatas ou posteriores, en toda Europa e que foron responsábeis da inestabilidade no territorio europeo até a metade do século XX.

É posíbel dicir que a unificación alemá foi un dos principais motivos para o estouro da primeira guerra mundial. Podemos dicir iso pois a unificación da rexión de Alsacia-Lorena no Segundo Reich Alemán xerou o revanchismo francés. Os franceses, non conformes coa situación e coa humillación provocada polos alemáns (como na coroación de Guillerme I no propio Palacio de Versalles, en territorio francés) mantiveron un sentimento de desquite que foi decisivo na política de alianzas dos países europeos até cando saltou o conflito en 1914. Outro factor de influencia para o xurdimento do conflito foi a batalla dos países europeos por territorios en África e Asia, no período coñecido como neocolonialismo. Os alemáns, recentemente unificados, esixían unha redivisión colonial nos continentes (ver Imperio colonial alemán), o que aumentou a tensión entre as potencias.

Resumo

Coa caída de Napoleón, fórmase a confederación Xermánica. Houbo a Unión Aduaneira, que estabeleceu a mesma moeda para os estados alemáns. A confederación durou até a vitoria de Prusia na guerra austro-prusiana, cando Alemaña foi dividida en Alemaña do Norte e Estados do Sur. Na guerra franco-prusiana, alén de que Prusia gañara as rexións da Alsacia-Lorena, Alemaña foi unificada.

Véxase tamén

Outros artigos

• Revolucións de 1848
• Otto Von Bismarck
• Primeira guerra mundial
• Guerra austro-prusiana
• Guerra franco-prusiana
• Sacro Imperio Romano-Xermánico, ou Primeiro Reich
• Imperio Alemán, ou Segundo Reich
• Alemaña Nazi, ou Terceiro Reich
• República de Weimar
• Unión Alfandegueira Alemá

Bibliografía

• BARRACLOUGH, Geoffrey. Atlas da História do Mundo - The Times / Folha de São Paulo (1993).
• ZAMBELLI, Rosa Luiza. História Geral (2002)
• Mommsen, Wolfgang. Imperial Germany 1867-1918: politics, culture, and society in an authoritarian state, translated by Richard Deveson from Der Autoritäre Nationalstaat, Londres: Arnold, 1995. ISBN 0340645342
• ALVES, Antônio. História B Padrão Contato de Ensino 2.ed. Recife: Liber Gráfica e Editora Ltda, 1982.
• HERMIDA, Antônio José Borges: História Geral para os cursos de grau médio. 35274.ed. São Paulo: Companhia Editora Nacional, 1964.