Capela Pazzi

Capela Pazzi

(it) Cappella Pazzi
Tipo	capela estrutura arquitectónica elemento arquitectónico
Epónimo	Pazzi
Parte de	Basílica da Santa Cruz
Localización
División administrativa	Florencia, Italia
Localización	Basílica da Santa Cruz
43°46′03″N 11°15′46″L
Características
Dimensións	10,5 () × 17,9 () m
Material usado	Calcaria mármore
Historia
Data de creación ou fundación	1429 e 1434 (Gregoriano)
Creador	Filippo Brunelleschi

A Capela Pazzi é unha das arquitecturas renacentistas máis famosas, comunmente considerada a obra mestra de Filippo Brunelleschi. Está situada no interior do primeiro claustro da Basílica da Santa Croce en Florencia. Oficialmente era a sala capitular de Santa Croce mais, en realidade, era a capela conmemorativa privada da familia Pazzi, quen soportara os gastos de construción.

A través da análise coidadosa dos poucos documentos restantes, estableceuse unha cronoloxía: a construción comezou en 1442, 4 anos antes da morte de Brunelleschi, a cúpula rematouse en 1460, mentres que as decoracións foron completadas pouco antes da Conxura dos Pazzi de 1478.

Historia

Primeiros pasos

Capela Pazzi: planta e alzado.

No 1423, un amplo incendio destruíu a zona dos dormitorios e parte da biblioteca do convento de Santa Croce. Para reparar os danos e reconstruír as habitacións, o Municipio e algunhas das familias máis ricas da cidade deron un paso adiante, incluíndo os Medici, os Spinelli e os Pazzi. Andrea de Pazzi, en particular, xa en 1429 ofreceuse para reconstruír a sala capitular, creando unha capela que, na parte traseira, tamén albergaría as tumbas da súa familia. Estaba adicado a San Andrés, patrón homónimo do cliente.

Resulta extremadamente difícil establece-la cronoloxía da construción da capela por mor da escaseza de documentos mais, en todo caso, debeu de avanzar moi lentamente. A implicación de Filippo Brunelleschi dátase, xeralmente, de 1429, pouco despois de ter rematados os traballos da Sancristía Vella de San Lourenzo. No informe catastral de Andrea de Pazzi de 1433, hai un primeiro documento do compromiso coa reconstrución do capítulo (case con toda seguridade no lugar do antigo que foi destruído), pero até 1442 non hai documentos do inicio real das obras da sala capitular.

Reinicio

As dificultades económicas probablemente frearon a construción iniciada, cun tivo un reinicio entre 1442 e 1446. Está documentado que, no 1443, que o papa Uxío IV quedara a cear no Capítulo de Santa Croce", que só estaba construído até o entaboamento e, tamén que, no testamento de Andrea de Pazzi, que morrera ese ano, destinábase unha importante suma para remata-la capela. Un ano despois morreu Brunelleschi, paralizándose, de novo, a obra.

Igualmente, daqueles anos remóntanse os traballos de Luca della Robbia, amigo de Brunelleschi, que o prefería a Donatello pois tivera con este un conflito pola decoración da Vella Sancristía de San Lorenzo. A cúpula e as bóvedas só foron rematadas en 1459 e o pórtico en 1461, como indican as inscricións no tambor e na bóveda exterior respectivamente.

Nin en 1469 nin en 1473 se rematou a capela, xa que se lle asignaron novos fondos, en particular, na segunda data, polo cardeal Pietro Riario. En 1478, aínda estaba en marcha a construción do pórtico, que rematou nos anos inmediatamente seguintes. Nese ano, con todo, como consecuencia da conspiración contra os Medici, os Pazzi foron todos arrestados ou exiliados e confiscados os seus bens polo que quedaron sen rematar varias partes.

Descrición

Por mor dun período tan prolongado de tempo para levar a cabo as obras, resulta complicado definir con precision as partes realizadas por Brunelleschi e cales se deben atribuír aos seus seguidores. Hoxe en día, a maior parte dos autores adoitan recoñecer que a Brunelleschi pertencen as liñas esenciais da planificación tanto da estrutura interna como da externa, incluíndo o pórtico, que sería a único realmente realizado polo arquitecto. Outros, en troques, atribúen o pórtico a Giuliano da Maiano.

O esquema xeral, como nas outras obras de Brunelleschi, está inspirado nun precedente medieval, neste caso a sala capitular de Santa Maria Novella (o Cappellone degli Spagnoli, que consta dunha sala principal cunha pequena ábsida de planta rectangular), para innovala aplicando escollas de extremo rigor, enxertadas nalgúns elementos tomados da arquitectura románica romana e florentina. Resulta moi harmónica de proporcións unha construción tan extraordinaria, explicable só grazas á intervención do gran arquitecto, que está unido a outros edificios preexistentes por tres lados, entre eles a capela Médicis de Michelozzo, a capela Baroncelli e a capela Castellani. Malia estes condicionantes, a capela é un excelente exemplo de elegancia e sobriedade na arquitectura, cun maxestoso dominio das relacións entre os volumes do edificio en beneficio da harmonía xeral do conxunto. As decoracións aparecen ao observador só nun momento posterior, cando se centra nos detalles, completando o ambiente sen lastralo e roubándolle o espectáculo ao espazo arquitectónico e á sacralidade do edificio.

Exterior

Vista exterior da Capela Pazzi, na Basílica da Santa Cruz, en Florencia.

A fachada da igrexa dá ao primeiro claustro de Santa Croce. Como se dixo, a autoría non está clara pois hai que llo atribúe a Giuliano da Maiano, mentres que outros remiten ao deseño orixinal do mestre, implementado despois da súa morte. É importante a súa función de mediación espacial e de filtro da luz, que chega ao interior dun xeito xeneralizado e homoxéneo.

Pórtico

O pórtico frontal lembra a maxestosa estrutura dos arcos triunfais romanos. Seis columnas corintias sosteñen un ático alixeirado, dividido en cadrados delimitados por pilastras pareadas (lesenas) e interrompidas no centro polo arco de medio punto, que lembran os motivos escenográficos do pronao e o arco triunfal do mundo antigo. O coroamento, sen rematar, está protexido por un dosel visto. Segundo Vasari, o proxecto incluía a coroación do tímpano. O friso do arquitrabe, con pequenos tondos que encerran as cabezas de querubíns, é unha obra atribuída a Desiderio da Settignano e a artistas da escola de Donatello.

O pórtico está cuberto por unha bóveda de canón con casetóns, mentres que en correspondencia co arco hai unha pequena cúpula, cuberta todo con rosetóns de terracota acristalada onde se atopa o escudo de Pazzi. A pequena cúpula destaca en particular pola súa complexa decoración con brillante policromía de Luca della Robbia, tamén autor do tondo con Santo André (patrono do cliente) sobre a porta. Toda a cúpula interna está enriquecida coas cunchas en relevo nas esquinas e, no centro, o escudo de armas de Pazzi con golfiños dentro dunha grilanda de follas e froitos. Tamén pódese ler a data "1461 A. DI 10 Giugno".

Sobre o arquitrabe, dous anxos sosteñen un tondo con dous golfiños e cinco cruces cruzadas, arma moderna da familia Pazzi; no tímpano, sobresae un relevo de Sant'Andrea tra due angeli. As portas de madeira, finamente labradas con figuras florais e xeométricas e rosetóns no centro cos escudos do Pobo e da Comuna, foron realizadas por Giuliano da Maiano en 1472. Aos lados da porta hai dúas fiestras de arco alto, enmarcados polas pilastras que corresponden á altura das columnas do pórtico.

No fondo da fachada, érguese a cúpula gallonada que lembra moito á antiga sancristía da basílica de San Lorenzo, situada no exterior dentro dun cilindro baixo (tambor) con cuberta cónica e rematada por un lanterna moi lixeira. Divídese en doce segmentos sobre cada un dos cales se abre un óculo que pode evocar simbolicamente o número dos apóstolos e a graza (a luz) que se filtra a través deles desde a entidade divina (o sol, fóra). No xeso do tambor externo pódese ler unha inscrición en vermello sinopia que leva as palabras "a d' 11 ottobre 1459 si fornì" (en galego, o 11 de outubro de 1459 rematouse).

A disposición dos catro extremos exteriores alintelados e do central en forma de arco de medio punto, moi alto e de dobre anchura, que combina a estrutura alintelada propia dos gregos coa estrutura arcada, propia dos romanos, foi unha innovación e será modelo ou fonte de inspiración para numerosos arquitectos, antecedente evidente da serliana.

• Vistas do Pórtico
• 
  Vista frontal da Capela Pazzi.
• 
  Vista interior da bóveda de casetóns.
• 
  Outra vista da bóveda de casetóns
• 
  Cúpula do tramo central do pórtico, decorada con esmalte vidrado azul, obra de Luca della Robbia.
• 
  Tímpano sobre a porta de entrada, co tondo de Santo André: obra de Luca della Robbia.

Interior

Vista interior.

O interior é moi esencial e baséase, como en San Lorenzo, no módulo de 20 brazos florentinos (uns 11,66 metros), que é a medida do largo da zona central, a altura dos muros internos e o diámetro da cúpula, para ter un cubo imaxinario coroado por unha semiesfera. A este esquema hai que engadir as dúas curtas ás laterais (cubertas por bóveda de canón artesonada e con rosetas), unha quinta parte cada unha respecto ao lado do cubo central, e a ábsida do altar (cunha pequena cúpula), cun largo doutro quinto, igual ó arco de entrada. A principal diferenza coa planta da Sancristía Vella é, polo tanto, a base rectangular, aínda que moi ben disfrazada, que se viu influída pola disposición das edificacións preexistentes ao seu redor. Porén, se tamén se ten en conta a ábsida e o pórtico exterior, grazas á compensación das ás laterais, a planta pódese inscribir, de novo, nun cadrado.

Ábsida

Un banco en pietra serena percorre o seu perímetro e foi construído para permitir o uso da capela tamén como sala capitular dos monxes. Do banco ramifican as pilastras corintias, de novo en pietra serena, que puntúan o espazo e conectan cos membros superiores do entaboamento; grazas ao recurso do banco que actúa como zócolo, as pilastras son as mesmas incluso no bolso, que se eleva uns chanzos. Nos demais muros tamén se reproduce o oco en arco sobre o espazo do altar, así como o perfil da ventá redonda do muro de acceso, creando un ritmo xeométrico puro. A cúpula está alixeirada polas finas nervaduras en relevo e a luz inunda a capela dende o farol e as ventás dispostas sobre o tambor. Sobre o fondo branco de xeso destaca o gris homoxéneo e profundo da pedra, no estilo máis típico do gran arquitecto florentino.

Unha pequena sala, accesible desde unha porta situada na parede dereita do bolso, era o lugar para o enterro dos membros da familia Pazzi e o culto privado. No lado oposto había unha porta que permitía o acceso á Basílica de Santa Croce, que posteriormente foi pechada e desmantelada.

A decoración plástica está estritamente subordinada á arquitectura, como na Sancristía Vella: os muros acollen doce grandes medallóns de terracota vidrada cos Apóstolos, entre as mellores creacións de Luca della Robbia; máis arriba está o friso, de novo coa temática dos Querubíns como no exterior e coa incorporación do Año, símbolo da Redención, pero tamén da poderosa Arte da La. Nas espigas da cúpula, outros 4 tondi policromados, tamén en terracota, representan aos evanxelistas e son atribuídos a Luca della Robbia ou ao propio Brunelleschi[6] que se encargou do deseño antes de confiar a súa creación ao taller Della Robbia: en estas obras poden captar a polémica de Brunelleschi contra as decoracións excesivamente expresivas de Donatello na Sancristía Vella, que "invadiran" a capela, perturbando, ao seu xuízo, a esencialidade da arquitectura. O tamaño e o punto de vista das representacións están de feito calibrados nun espectador no centro da capela, cos raios detrás dos evanxelistas e os seus libros escorzados dun xeito preciso. Os penachos albergan os escudos da familia Pazzi.

O altar, da escola de Donatello, non ten ancona, é dicir, un retablo pintado ou esculpido. Segundo Brunelleschi, era preferible só o uso esencial de fiestras de vidro. As dúas ventás do bolso completan o ciclo iconográfico e foron creadas a partir dun deseño de Alesso Baldovinetti, representando a San Andrés (a rectangular) e o Pai Eterno (no óculo), que está en correspondencia directa co medallón de San Andrés. na porta de entrada no alpendre.

Representación do ceo

Cúpula sobre o altar.

Durante a Idade Media e despois o Renacemento, atopáronse representacións celestes en moitos edificios públicos, por exemplo o Zodíaco do Palazzo della Ragione de Padua (1425-1440) e o Salón dos Meses do Palazzo Schifanoia en Ferrara (1469).

Mesmo en dúas das obras máis famosas de Brunelleschi hai unha bóveda estrelada pintada: a antiga sancristía da igrexa de San Lorenzo e a capela Pazzi da igrexa de Santa Croce. En ambos decora a pequena cúpula do bolso, sobre o altar, e representa o ceo coas constelacións que pasaron por Florencia o 4 de xullo de 1442. Para a bóveda estrelada da Sancristía de San Lorenzo temos tamén o nome do pintor que pintouno, Giuliano d 'Arrigo coñecido como "il Pesello" seguindo a indicación do astrónomo e matemático Paolo dal Pozzo Toscanelli; ambos probablemente tamén foron os autores do mesmo motivo na Cappella de' Pazzi. A elección da data estivo ligada á chegada a Florencia de Renato d'Angiò, que naquel momento era visto como o líder que podía comandar unha nova cruzada para a reconquista de Terra Santa e a derrota dos otománs que estaban a provocar graves consecuencias. problemas do Imperio bizantino.

Significado

A capela Pazzi representa unha edificación importante no marco de reflexións sobre edificios de planta centralizada, iniciadas por arquitectos renacentistas e continuadas con obras como as igrexas de Santa Maria delle Carceri en Prato, San Biagio en Montepulciano ou Santa Maria Nuova en Cortona. Incluso a basílica de San Pedro no Vaticano foi deseñada inicialmente por Bramante cunha planta de cruz grega. Na arquitectura relixiosa este modelo abandonouse entón coa Contrarreforma e coa afirmación xeral da planta de cruz latina ou en todo caso de esquemas de eixes lonxitudinal.

Véxase tamén

Bibliografía

• Fronzuto, G. (2007). Organi di Roma. Guida pratica orientativa agli organi storici e moderni (en italiano). Florencia: Leo S. Olschki Editore. ISBN 978-88-222-5674-4. 
• Gargani, Francesca (1998). "La Cappella Pazzi a Santa Croce". En VV.AA. Cappelle del Rinascimento a Firenze (en italiano). Florencia: Editrice Giusti. ISBN 88-8200-017-6. 
• Saalman, Howard (1993). Filippo Brunelleschi: The Buildings (en inglés). Londres: Pennsylvania State University Press. ISBN 0-271-01067-3. 
• Trachtenberg, Marvin (xuño 1996). "Why The Pazzi Chapel Is Not By Brunelleschi". Casabella (en inglés) (Milán: Mondadori Media S.p.A.) LX (635): 58–77. 

Outros artigos

• Andrea de Pazzi