Achado do sepulcro do Apóstolo Santiago

Descubrimento do sepulcro polo bispo Teodomiro de Iria nunha miniatura do Tombo A, c. 1130.

Faro de Vigo do 24/7/1927. Alegoría de Camilo Díaz no Día de Galicia. Os touros da Raíña Lupa conducen os restos de Sant-Iago ao sagrado Libredón.

O achado do sepulcro do Apóstolo Santiago tivo lugar, segundo a mitoloxía cristiá, en Santiago de Compostela. Segundo o Códice Calixtino, da primeira metade do século XII, os discípulos de Santiago Teodoro e Atanasio trasladaron o seu corpo desde Padrón nun carro tirado por bois até o bosque Libredón (onde hoxe está Santiago de Compostela) no que foi soterrado. O lugar foi esquecido até que, no século X, o ermitán Paio (Pelagius) viu unhas luces que iluminaban o lugar.

Porén, o primeiro texto que fai referencia á predicación de Santiago o Maior é o «Breviario dos Apóstolos», texto do século VI que cita a un lugar denominado «Arca Marmárica» como o seu lugar de descanso definitivo. Isidoro de Sevilla insistiu nesta idea no seu tratado «De ortu et obitu patrium».

Neste «Breviario dos Apóstolos» situábase a predicación do Apóstolo na Gallaecia, no occidente de Hispania, e situaba o enterramento de Santiago en Arca Marmárica. Sábese, porén, polos Feitos dos Apóstolos, que Santiago finara en Xerusalén baixo o mandato de Herodes. Polo tanto tivo que existir unha translación do corpo. O bispo León contaba que se lle presentaron catro discípulos de Santiago dicíndolle que recolleran o corpo do Apóstolo e transportárono nunha nave até chegar a Bisria, confluencia do río Ulla e o Sar, en Galiza. Nunha carta, León exhortaba a cristiandade a acudir aló e pregar porque «Certamente alí xace oculto Santiago». A partir de aí iniciáronse estudos e traballos dirixidos a descubrir o lugar exacto onde estaba soterrado o Apóstolo Xacobe.

Posteriormente, no século VII, empezou a circular por Occidente a idea dunha misión de Santiago en Hispania. Esta idea recolleuse na Península polo tratado «De ortu et obitu Patrum», de Isidoro de Sevilla e en Inglaterra polo bispo Aldhelmo de Sherborne. Varios bispos hispano negábanse daquela a lle conceder ningún crédito a esa hipótese pero ao mesmo tempo empezouse a mencionar a Santiago nas listas de reliquias depositadas nas basílicas con motivo da consagración dos altares. Non foi posible achar indicios históricos do lugar de procedencia de devanditas reliquias mais a inexistencia dun culto sepulcral coñecido durante o século VII e século VIII era a base do éxito da tese do descubrimento milagreiro do sepulcro no século IX.

Mentres tanto, empezou un período convulso na Península Ibérica xa que no século VIII chegaron os musulmáns á península e a Aquitania. O mundo cristián temía a perigosa influencia islámica e mentres no sur de Al-Andalus algúns eclesiásticos viraban a mirada a Roma, no norte apoiábanse no evanxelizador Santiago. Carlomagno iniciou a súa campaña contra o islam no Val do Ebro e de acordo con Hadrián I enviou a España o bispo Exila para iniciar unha reforma da igrexa peninsular como a que se estaba a levar a cabo na Carolinxia.

O beato de Liébana nos Comentarios á Apocalipse volveu lanzar a teoría da predicación de Santiago en Hispania, tomada do «Breviario dos Apóstolos». Dez anos despois, en 786 redactou a versión definitiva dos «Comentarios á Apocalipse» para facer fronte á crise da Igrexa do seu tempo e trataba de demostrar que se achaba en posesión da «traditio». Incorporou un mapamundi no que a cabeza do Apóstolo Santiago aparecía na denominada Gallaecia, dato que favorecía á igrexa ástur galaica. Case ao mesmo tempo apareceu no Reino de Galicia o himno litúrxico «Ou Dei Verbum» atribuído ao beato de Liébana. Nel prégase a Santiago de protexer o rei, ao clero e ao pobo. Invocábaselle como titor de toda a sociedade cristiá do momento.

O achado

O Breviario dos Apóstolos situaba o soterramento de Santiago en Arca Marmárica. Como xa se dixo, sabíase polos Feitos dos Apóstolos que Santiago o Maior morrera en Xerusalén baixo o mandato de Herodes. Polo tanto tivo que existir unha translación do corpo.

Cume do Pico Sacro, en Boqueixón.

Mapa sobre a lenda xacobea da translación en Historia del Apostol de Iesus Christo Sanctiago Zebedeo de Mauro Castellá Ferrer (1610).

As tradicións do Apóstolo Santiago en Galicia de Modesto Brocos (1897).

O primeiro texto que fala disto é unha epístola sen datar que apareceu nun momento oportuno. Atribúese a León, bispo de Xerusalén, e dirixíase a francos, vándalos, visigodos e ostrogodos e, polo tanto, pódese situar en torno ao ano 500. Cítanse catro puntos xeográficos de importancia:

• Iria-Padrón, sé episcopal
• Pico Sacro ou Illicino
• Xerusalén, lugar da morte de Santiago
• Arcis Marmoricis, lugar do sepulcro.

Contaba o bispo León en dita epístola que durante a celebración dun sínodo se lle presentaron catro do sete discípulos de Santiago o Maior. Recolleran o cadáver do apóstolo e transportárono nunha nave guiada pola man de Deus. Chegaron a Bisria, confluencia do río Ulla e o Sar, en Galicia; foron sete días de navegación. Na última frase da carta León exhortaba a cristiandade a acudir alí e orar porque «Certamente alí xace oculto Santiago».

As noticias da epístola de León pasaron deseguido aos martiroloxios que circulaban por todo occidente. No século IX, nas anotacións correspondentes ao 25 de xullo de ano non coñecido, lese o parágrafo seguinte: «Natividade de Sant-Iago. Os seus sacros ósos, trasladados a Hispania e sepultos nas súas rexións occidentais, son obxecto dunha celebérrima veneración.»

Desenvolvemento da lenda

Os detalles da localización do corpo de Santiago viñeron despois de coñecida a existencia da epístola de León. Contábase que os discípulos sacaron o corpo da barca e colocárono sobre unha gran laxe, que «co peso e coma se fose cera derretida», transformouse nun sepulcro. Despois de moitas dificultades puxeron o cadaleito nun carro turrado por bois que se detiveron nun lugar chamado Pico Sacro. Colocaron as reliquias nunha arca de mármore, a «Arca Marmórica», e construíron unha pequena igrexa.

Véxase tamén

Outros artigos

• Camiño de Santiago
• Libredón
• Paio (ermitán)