Menorca
Menorca é a illa máis setentrional das Illas Baleares. Ten unha extensión de 701 km², situada no medio do Mediterráneo occidental, equidistante de África, a Península Itálica e a Península Ibérica.
| |||||
| Localización | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| |||||
| Estado | España | ||||
| Comunidade autónoma | Illas Baleares | ||||
| Provincia histórica | provincia de Baleares  | ||||
| Capital | Maó | ||||
| Contén a división administrativa | |||||
| Poboación | |||||
| Poboación | 96.467 (2022) (139,4 hab./km²) | ||||
| Lingua oficial | lingua catalá lingua castelá | ||||
| Xeografía | |||||
| Parte de | |||||
| Superficie | 692 km² | ||||
| Bañado por | Mar Mediterráneo | ||||
| Punto máis alto | El Toro (en)  (350 m) | ||||
| Datos históricos | |||||
| Precedido por | |||||
Evento clave
| |||||
| Código NUTS | ES533 | ||||
| Páxina web | cime.es | ||||
 | |||||
Conta con 82.872 habitantes distribuídos nos oito concellos da illa. A capital é Maó. O nome da illa provén do latín Minorica ('a menor'), en contraposición á meirande Maiorica (Mallorca).
Historia
editarA unha primeira etapa de civilización primitiva, seguiu outra moi brillante durante a Idade de Bronce, coñecida como talaiótica, caracterizada por construcións ciclópeas similares ás de Mallorca, Sardeña ou Malta, aínda que con características orixinais.
Visitado por fenicios, gregos e cartaxineses (estes últimos fundaron, no século -VII os enclaves de Jamma, actual Ciutadella, e Maghen, actual Maó. A cultura talaiótica perduraría en Menorca máis aló de que Quinto Cecilio Metelo (que recibiría máis tarde o sobrenome de Balearicus), conquistada a illa para a república romana no ano -123 (xunto co resto das Baleares).
No ano 427 a illa viviu a conquista dos vándalos. É de supor que Menorca converteuse en territorio bizantino á caída do reino vándalo, conquistado por Belisario. En calquera caso, seguen séculos de escuridade e illamento, nos que a illa foi atacada por normandos e árabes.
Os árabes non se asentaron definitivamente en Menorca ata o ano 903, en que foi conquistada e unida ao Califato de Córdoba. A pesar da tardía conquista, a islamización da illa foi intensa. En 1232, tres anos logo da conquista de Mallorca por Xaime I o Conquistador, a Menorca musulmá fíxose tributaria da Coroa de Aragón, permanecendo cunha importante autonomía medio século máis.
A illa foi conquistada por Afonso III de Aragón o 17 de xaneiro de 1287 (esta é a razón de que o 17 de xaneiro sexa o día de Menorca), o cal procedeu á deportación e venda como escravos da poboación musulmá que residía na illa e a súa repoboación con colonos cataláns. O seu sucesor Xaime II o Xusto cédella a Xaime II de Mallorca tras o tratado de Anagni (1295), pasando a formar parte do Reino de Mallorca. En 1343, Pedro o Cerimonioso arrebata Menorca ao rei de Mallorca, Xaime III (paso previo á propia desaparición do reino, anexionado á Coroa de Aragón).
A Menorca aragonesa beneficiouse do esplendor marítimo e comercial do reino, pero a partir de finais do século XIV, a illa experimenta un drástico proceso de despoboamento e decadencia económica. Este proceso alcanzou cotas alarmantes nos séculos XV e XVI, debido a unha pluralidade de motivos. Fundamentalmente as loitas sociais entre o campesiñado e a aristocracia, similares e coetáneas ás Xermanías do reino de Valencia e de Mallorca ou ás da revolta catalá contra Xoán II. Tamén influíron os ataques otománs, que saquearon e destruíron Maó (1535, polo corsario otomán Aruj, gobernador de Alxer para a Sublime Porta así como irmán do que foi o almirante otomán Jeireddín Barbarroja) e a entón capital Ciutadella (1558, polo corsario otomán Piali), o que ameazou co despoboamento case absoluto da illa.
Capturada polos británicos en 1708 durante a guerra de sucesión española e cedida oficialmente a raíz do Tratado de Utrecht, pasou a ser durante setenta anos unha dependencia británica (e o porto de Maó unha base naval británica no Mediterráneo) no século XVIII. A presenza británica impulsou a economía da illa, polo que Maó, que se converteu na capital da illa converteuse nun centro comercial e de contrabando de primeira orde no Mediterráneo. A influencia británica pódese apreciar na arquitectura local. Pola contra, Ciutadella, a antiga capital e reduto clerical e aristocrático, languidecía.
Durante a guerra dos Sete Anos, Menorca foi tomada por Francia (1756). Con todo, o Tratado de París (1763) devolveu o control da illa a Gran Bretaña. Durante a guerra de independencia dos Estados Unidos, que tamén involucrou a Francia e a España, forzas franco-españolas derrotaron ás forzas británicas e capturaron a illa o 5 de febreiro de 1782, pero foi recobrada polos británicos en 1798, durante as guerras contra a Francia revolucionaria. Foi cedida a España final e permanentemente en virtude do Tratado de Amiens en 1802. A puxanza marítima de Maó prolongouse durante os primeiros anos do século XIX, aínda logo de reverter a dominio español.
Durante a guerra civil española, Menorca permaneceu fiel ao goberno da República, en tanto que Mallorca uníase ao bando sublevado. O brigada republicano Pedro Marqués, tras conseguir que o xeneral Bosch rendese o mando da illa, erixiuse na máxima autoridade militar de Menorca e foi o responsable das matanzas realizadas durante o 2 e 3 de agosto de 1936 na fortaleza de La Móla de Maó, nas que que se asasinou a máis dun centenar de mandos militares nacionais prisioneiros. Tamén durante o seu mandato foron asasinados outros moitos civís e clérigos afectos á causa nacional, entre eles o sacerdote Joan Huguet. Porén, non se desenvolveron combates na illa coa excepción dun bombardeo a cargo da aviación italiana e ao final da guerra (1939), a mariña británica supervisou unha transferencia pacífica de poder en Menorca e procedeu á evacuación dalgúns refuxiados políticos.
Monumentos
editarExisten na illa gran cantidade de monumentos megalíticos (navetas, talaiots) e taulas da época talaiótica. Atopáronse importantes sitios arqueolóxicos nos poboados prehistóricos de Trepucó e Talatí, a naveta des Tudons, entre Ciutadella e Ferreries. Tamén existe unha basílica paleocristiá na proximidade da praia de Son Bou e os restos dunha fortaleza no monte de Santa Águeda, o último punto de resistencia dos musulmáns antes da súa conquista por Afonso III.
Pratos típicos
editarMunicipios
editar
Os municipios principais da illa son Ciutadella de Menorca, antiga capital, e Maó, centro administrativo e actual capital. A illa divídese, administrativamente, nos seguintes municipios:
Linguas
editarEn Menorca, como no resto das Illas Baleares, as dúas linguas oficiais son o catalán e o castelán. O dialecto local do catalán que se fala en Menorca é o menorquino, variante do balear ou "catalán oriental". É parecido ao mallorquino e máis semellante ao "Eivisenco", destacando como diferenzas que do mesmo xeito que en Barcelona neutralizan o o átono en u, ou que non se fai uso dos artigos "salgados" xo e sos, e si en cambio do "sa" e "es" (artigos a e o). Debido á conquista británica consérvanse un gran número de anglicismos tales como "grevi" (salsa, tomado de "gravy"), ou "bòtil" (botella, tomado de "bottle"), "xoc" (xiz, en inglés "chalk")