Jump to content

An diofar eadar na mùthaidhean a rinneadh air "Sagsainn-Anhalt"

Deasaich na ceanglaichean
O Uicipeid
Browse history interactively
← Mùthadh nas sine
Content deleted Content added
VisualWikitext
databox agus iomradh a chàradh
 
(48 mùthadh eadar-mheadhanach le 23 cleachdaiche eile nach eil 48 'gan sealltainn)
Loidhne 1: Loidhne 1:
{{Databox}}
{| border=1 cellpadding=2 cellspacing=0 align=right width=275px
[[Faidhle:Deutschland_Lage_von_Sachsen-Anhalt.svg|thumb|right|Suidheachadh Sagsainn-Anhalt]]
|+<font size=+1>'''Sagsainn-Anhalt'''</font>
Is e stàit [[a' Ghearmailt|Ghearmailteach]] a tha ann an Sagsainn-Anhalt (''Sachsen-Anhalt'' sa [[Gearmailtis|Ghearmailtis]], ''Saxony-Anhalt'' sa [[a' Bheurla|Bheurla]]). Tha Magdeburg, ann am meadhan na dùthcha, na [[Prìomh-bhaile|phrìomh-bhaile]].
|-
|+<font size=+1>'''Sachsen-Anhalt'''</font>
|- style="background: #ffffff;" align="center"
| style="width: 145px;" | [[File:Flag of Saxony-Anhalt.svg|150px|Landesflagge]]
| style="width: 145px;" | [[File:Wappen Sachsen-Anhalt.svg|80px|Landeswappen]]
|-
| align="center" width="140px" | [[Bratach na dùthcha]]
| align="center" width="140px" | [[Lùireach na dùthcha|Gearradh-arm]]
|-
| [[Cànan Oifigeil]]
| [[Gearmailtis]]
|-
|[[Dual-chainntean]]
|Anhaltisch, Altmärkisch
|-
| [[Prìomh-bhaile]]
| [[Magdeburg]]
|-
| Baile is motha
| [[Halle/Saale]]
|-
| [[Uachdaran]]
| Wolfgang Böhmer (2002)
|-
| [[Àireamh-shluaigh]]
|2.444.000 (2006)
|-
|[[Farsaingeachd]]
|20.446.31 km²<small>
|-
|Duilleag oifigeil
|http://www.sachsen-anhalt.de
|}
[[File:Deutschland_Lage_von_Sachsen-Anhalt.svg|thumb|right|Suidheachadh Sagsainn-Anhalt]]
Is e stàit [[a' Ghearmailt|Ghearmailteach]] a tha ann an [[Sagsainn-Anhalt]] (''Sachsen-Anhalt'' sa [[Gearmailtis|Ghearmailtis]], ''Saxony-Anhalt'' sa [[a' Bheurla|Bheurla]]). Tha Magdeburg, ann am meadhan na dùthcha, na [[Prìomh-bhaile|phrìomh-bhaile]].


== Suidheachadh ==
== Suidheachadh ==
Loidhne 44: Loidhne 10:
=== Bailtean mòra ===
=== Bailtean mòra ===


Chan eil tòrr bhailtean mòra ann an Sagsainn-Anhalt; chan eil ach na dhà anns a bheil còrr is 200.000 luchd-àiteachaidh. Is e Halle/Saale (237.198) ann an àird an earra-dheas na dùthcha am baile as motha. Anns na meadhan-aoisean bha Halle/Saale ainmeil airson [[malairt]] le salainn. 'S e [[Oilthigh Halle-Wittenberg]] aon de na oilthighean as sine air feadh a' Ghearmailt. Tha Magdeburg (229.126) ann am meadhan Sagsainn-Anhalt na [[prìomh-bhaile|phrìomh-bhaile]]. Tha caisteal mòr ann, dà oilthigh, agus tha [[easbaig]] [[caitligeach]] agus [[easbaig]] [[pròstanach]] a’ fuireach an-sin.
Chan eil tòrr bhailtean mòra ann an Sagsainn-Anhalt; chan eil ach na dhà anns a bheil còrr is 200.000 luchd-àiteachaidh. Is e [[Halle (Saale)]] (237.198) ann an àird an earra-dheas na dùthcha am baile as motha. Anns na meadhan-aoisean bha Halle (Saale) ainmeil airson [[malairt]] le salainn. 'S e [[Oilthigh Halle-Wittenberg]] aon de na oilthighean as sine air feadh na Ghearmailt. Tha [[Magdeburg]] (229.126) ann am meadhan Sagsainn-Anhalt na [[prìomh-bhaile|phrìomh-bhaile]]. Tha caisteal mòr ann, dà oilthigh, agus tha [[easbaig]] [[Caitligeach]] agus [[easbaig]] [[Pròsdanachas|Pròstanach]] a’ fuireach an-sin.


=== Bailtean beaga cudthromach ===
=== Bailtean beaga cudthromach ===
[[File:Woerlitz5.jpeg|thumb|right|200px|Wörlitz]]Ach tha tòrr bhailtean beaga ann an Sagsainn-Anhalt a tha fìor innteanach a chionn’s gu bheil iad air an dìon leis an [[Làrach Dhualchas na Cruinne|UNESCO]] mar làraichean dualchas an t-saoghail:
[[Faidhle:Woerlitz5.jpeg|thumb|right|200px|Wörlitz]]Ach tha tòrr bhailtean beaga ann an Sagsainn-Anhalt a tha fìor inntinnnach a chionn 's gu bheil iad air an dìon leis an [[Làrach Dhualchas na Cruinne|UNESCO]] mar làraichean dualchas an t-saoghail:


* '''Dessau''' (78.360) anns an àird an earra-dheas, le Wörlitzer Gartenreich <ref>[http://whc.unesco.org/en/list/534 www.unesco.org] Wörlitzer Gartenreich air na duilleagan UNESCO</ref> <ref>[http://www.woerlitz-information.de www.woerlitz-information] Duilleag oifigeal "Wörlitz Park" </ref> (sa Bheurla: Garden Kingdom of Dessau-Wörlitz). Tha tòrr lùchairtean agus liosan brèagha ann. Cuideachd tha [[Bauhaus]] Dessau ann, oilthigh [[ailtireachd]] cliùiteach a chaidh a thogail le Walter Gropius ann an [[1926]].
* [[Dessau-Roßlau]] (78.360) anns an àird an earra-dheas, le ''Wörlitzer Gartenreich'' <ref>[http://whc.unesco.org/en/list/534 www.unesco.org] Wörlitzer Gartenreich air na duilleagan UNESCO</ref><ref>[http://www.woerlitz-information.de www.woerlitz-information] Duilleag oifigeal "Wörlitz Park"</ref> (sa Bheurla: Garden Kingdom of Dessau-Wörlitz). Tha tòrr lùchairtean agus liosan brèagha ann. Cuideachd tha [[Bauhaus]] Dessau ann, oilthigh [[ailtireachd]] cliùiteach a chaidh a thogail le Walter Gropius ann an [[1926]].
[[File:Finkenherd_in_Quedlinburg.jpg|thumb|right|150px|Quedlinburg]]
[[Faidhle:Finkenherd_in_Quedlinburg.jpg|thumb|right|150px|Quedlinburg]]
* '''[[Wittenberg|Lutherstadt Wittenberg]]''' (48.972) anns an àird an ear, le taigh Mhàrtainn Lùtair, taigh Mhelanchthon, Eaglais a’ Bhaile agus Eaglais a’ Chaisteal, far an do chuir Lùtair na 95 argamaidean an-àrd air an doras.
* [[Wittenberg|Lutherstadt Wittenberg]] (48.972) anns an àird an ear, le taigh Mhàrtainn Lùtair, taigh Mhelanchthon, Eaglais a’ Bhaile agus Eaglais a’ Chaisteal, far an do chuir Lùtair na 95 argamaidean an-àrd air an doras.
* [[Eisleben|Lutherstadt Eisleben]] (24.243) ann an àird an earra-dheas na dùthcha. Is e sin an t-àite far an do rugadh agus far an do chaochail [[Màrtainn Lùtair]].
* Quedlinburg <ref>[https://web.archive.org/web/20070927212753/http://www.schaetze-der-welt.de/denkmal.php?id=99 Quedlinburg] Unesco World Heritage Site, le bhideo bheag</ref>(22.607) anns an àird an iar, le seann-bhaile agus 1200 seann taigh a chaidh a thogail ann an sia [[linn]]tean eadar-dhealaichte.
[[Faidhle:Uenglinger Tor.jpg|thumb|right|150px|Stendal]]


* [[Schönhausen (Elbe)|Schönhausen]] (2.314) Àite bheith [[Otto von Bismarck]].
* '''[[Eisleben|Lutherstadt Eisleben]]''' (24.243) ann an àird an earra-dheas na dùthcha. Is e sin an t-àite far an do rugadh agus far an do chaochail [[Màrtainn Lùtair]].
*[[Bernburg]]

*[[Köthen]]
* '''Quedlinburg''' <ref>[http://www.schaetze-der-welt.de/denkmal.php?id=99 Quedlinburg] Unesco World Heritage Site, le bhideo bheag</ref>(22.607) anns an àird an iar, le seann-bhaile agus 1200 seann taigh a chaidh a thogail ann an sia [[linn]]tean eadar-dhealaichte.
*[[Wegeleben]]
[[File:Uenglinger Tor.jpg|thumb|right|150px|Stendal]]


=== Bailtean beaga eile ===
=== Bailtean beaga eile ===
Is e '''Aschersleben''' (26.112), ris an canar geata don [[Harz]], am baile as sine ann an Sagsainn- Anhalt. Chaidh a bhonn-stèidheachadh ann an [[753]]. Faisg air na beanntan Harz tha '''Stendal''' (37.137), le togalaichean agus eaglaisean ann an stoidhle ''Backsteingotik'' (clachan a rinneadh à [[Breice|criadh-loisgte]] ) agus '''Wernigerode''' (29.627), far am bi trèana-smuid chun a' Bhrocken a’ tòiseachadh. Tha lùchairt ann cuideachd ann an stoidhle romansach coltach ri Neuschwanstein.
Is e [[Aschersleben]] (26.112), ris an canar geata don [[Harz]], am baile as sine ann an Sagsainn-Anhalt. Chaidh a bhonn-stèidheachadh ann an [[753]]. Faisg air na beanntan Harz tha [[Stendal]] (37.137), le togalaichean agus eaglaisean ann an stoidhle ''Backsteingotik'' (clachan a rinneadh à [[Breice|criadh-loisgte]] ) agus [[Wernigerode]] (29.627), far am bi trèana-smùid chun a' Bhrocken a’ tòiseachadh. Tha lùchairt ann cuideachd ann an stoidhle romansach coltach ri Neuschwanstein.


Tha '''Naumburg''' (29.627) ainmeil airson àrd eaglais “Naumburger Dom St. Peter und Paul” le ceithir stìoballan. Chaidh tòisicheadh air togail a' chathar-eaglais seo ann an [[1213]].
Tha [[Naumburg]] (29.627) ainmeil airson àrd eaglais “Naumburger Dom St. Peter und Paul” le ceithir stìoballan. Chaidh tòisicheadh air togail a' chathar-eaglais seo ann an [[1213]].


Tha '''Merseburg''' (34.581) agus '''Wolfen''' (24.908) cudthromach airson gnìomhachais cheimigich.
Tha Merseburg (34.581) agus Wolfen (24.908) cudthromach airson gnìomhachais cheimigich.


== Cruinn-eòlas ==
== Cruinn-eòlas ==
Loidhne 71: Loidhne 40:
Anns an àird a tuath agus ann am meadhan Sagsainn-Anhalt tha sgìrean-fraoich sèimh ann. Tha an arainneachd ri taobh nan [[abhainn|aibhnichean]] gu math nàdarra, gu h-araidh ann am „Biosphärenreservat Flusslandschaft Mittlere Elbe <ref>[http://www.gartenreich.net www.gartenreich.net] Duilleag oifigeil "Biosphere Reserve Middle Elbe" (sa Bheurla)</ref>“ ( sa Bheurla ''Biosphere Reserve Middle Elbe''), le flùraichean agus beothaichean sònraichte. Is e làrach dualchas an t-saoghail [[Làrach Dhualchas na Cruinne|Unesco]] (Unesco World Heritage Site) a th’ ann.
Anns an àird a tuath agus ann am meadhan Sagsainn-Anhalt tha sgìrean-fraoich sèimh ann. Tha an arainneachd ri taobh nan [[abhainn|aibhnichean]] gu math nàdarra, gu h-araidh ann am „Biosphärenreservat Flusslandschaft Mittlere Elbe <ref>[http://www.gartenreich.net www.gartenreich.net] Duilleag oifigeil "Biosphere Reserve Middle Elbe" (sa Bheurla)</ref>“ ( sa Bheurla ''Biosphere Reserve Middle Elbe''), le flùraichean agus beothaichean sònraichte. Is e làrach dualchas an t-saoghail [[Làrach Dhualchas na Cruinne|Unesco]] (Unesco World Heritage Site) a th’ ann.
Cleachdar dà thrian den talamh airson [[àiteachas|àiteachais]]; gu h-àraid ann am ''Magdeburger Börde'' timcheall air Magdeburg, far a bheil an talamh glè thorrach. Ri taobh nan aibhnichean ''Saale'' agus ''Unstrut'' chithear na [[fìon]]-liosan as fhaide tuath sa Ghearmailt.
Cleachdar dà thrian den talamh airson [[àiteachas|àiteachais]]; gu h-àraid ann am ''Magdeburger Börde'' timcheall air Magdeburg, far a bheil an talamh glè thorrach. Ri taobh nan aibhnichean ''Saale'' agus ''Unstrut'' chithear na [[fìon]]-liosan as fhaide tuath sa Ghearmailt.
Tha cruth na tìre ag atharrachadh anns an àirde an iar-dheas. Tha cnuic ann, agus [[beinn|beanntan]] nas airde na sin ris an canar „[[Harz]]“
Tha cruth na tìre ag atharrachadh anns an àirde an iar-dheas. Tha cnuic ann, agus [[beinn|beanntan]] nas airde na sin ris an canar „[[Harz]]“


=== Aibhnichean ===
=== Aibhnichean ===
Loidhne 78: Loidhne 47:
* Havel
* Havel
* Weiße Elster
* Weiße Elster
[[File:Trogbrücke Magdeburg.jpg|thumb|right|250px|crois rathaidean-uisge Magdeburg]]
[[Faidhle:Trogbrücke Magdeburg.jpg|thumb|right|250px|crois rathaidean-uisge Magdeburg]]
* Aller
* Aller
* Unstrut
* Unstrut
* Schwarze Elster
* Schwarze Elster


=== Cladh-aibhnichean ===
=== Cladh-aibhnichean ===
* Mittellandkanal
* Mittellandkanal
* Elbe-Havel-Kanal
* Elbe-Havel-Kanal
Faisg air Magdeburg tha an crois rathaidean-uisge <ref>[http://www.wsa-magdeburg.de/wsa_m_4.html Wasserstraßenkreuz] Crois rathaidean-uisge Magdeburg </ref>Magdeburg as motha ann anns an [[Roinn Eòrpa]]. Is e an ceangal eadar an Iar agus an Ear, eadar an [[Abhainn]] [[Rhine]] agus an [[Abhainn]] Oder. Tha am Mittellandkanal a’ dol air [[drochaid]] os cionn an Abhainn [[Elbe]]. Tha iad ceangailte ri chèile le dorsan-[[uisge]].
Faisg air Magdeburg tha an crois rathaidean-uisge <ref>[https://web.archive.org/web/20070519081101/http://www.wsa-magdeburg.de/wsa_m_4.html Wasserstraßenkreuz] Crois rathaidean-uisge Magdeburg</ref> Magdeburg as motha ann anns an [[Roinn Eòrpa]]. Is e an ceangal eadar an Iar agus an Ear, eadar an [[Abhainn]] [[Rhine]] agus an [[Abhainn]] Oder. Tha am Mittellandkanal a’ dol air [[drochaid]] os cionn an Abhainn [[Elbe]]. Tha iad ceangailte ri chèile le dorsan-[[uisge]].


=== Beanntan ===
=== Beanntan ===
Is e am Brocken (1.141m) ann an Harz a` bheinn as àirde ann an Sagsainn-Anhalt. Chluich pìos den sgeulachd Faust le [[Goethe]] an-sin. Tha i ainmeil airson a’ ''Walpurgisnacht'', oidhche 30. mh den [[An Cèitean|Chèitean]], far am bi na bana-[[buidseachd|bhuidseachd]] a’ tachairt ri chèile. Uaireannan chithear Brockengespenst ([[taibhse]] Bhrocken) an-sin. Tha Heinrichshöhe (1044 m), Königsberg (1023 m) agus Kleiner Brocken (1119m) nas àirde na 1000 m. An uair sin Kleiner Winterberg (837m), Wolfklippen (723m) agus Scharfenstein (696m)
Is e am Brocken (1.141m) ann an Harz a` bheinn as àirde ann an Sagsainn-Anhalt. Chluich pìos den sgeulachd Faust le [[Goethe]] an-sin. Tha i ainmeil airson a’ ''Walpurgisnacht'', oidhche 30. mh den [[An Cèitean|Chèitean]], far am bi na bana-[[buidseachd|bhuidseachd]] a’ tachairt ri chèile. Uaireannan chithear Brockengespenst ([[taibhse]] Bhrocken) an-sin. Tha Heinrichshöhe (1044 m), Königsberg (1023 m) agus Kleiner Brocken (1119m) nas àirde na 1000 m. An uair sin Kleiner Winterberg (837m), Wolfklippen (723m) agus Scharfenstein (696m)


=== Lochan ===
=== Lochan ===
Loidhne 98: Loidhne 67:
== Eaconomaidh ==
== Eaconomaidh ==


O chionn’s gu bheil an talamh math airson [[àiteachas|àiteachais]], tha 21% den mhalairt ceangailte ri gnìomhachas [[biadh]] agus [[deoch]]. Mar eisimpleir: Tha Kathi Bäckereierzeugnisse ann le stuth measgte airson [[bèicearachd]], Rotkäppchen Sektkellerei agus factaraidh isbeanan Halko, a cuir isbeannan ann an canaichean airson a’ chiad turas. Is e Halloren am factaraidh [[Teòclaid|seòclaid]] as sine anns [[a' Ghearmailt]].
O chionn ’s gu bheil an talamh math airson [[àiteachas|àiteachais]], tha 21% den mhalairt ceangailte ri gnìomhachas [[biadh]] agus [[deoch]]. Mar eisimpleir: Tha Kathi Bäckereierzeugnisse ann le stuth measgte airson [[bèicearachd]], Rotkäppchen Sektkellerei agus factaraidh isbeanan Halko, a cuir isbeannan ann an canaichean airson a’ chiad turas. Is e Halloren am factaraidh [[Teòclaid|seòclaid]] as sine anns [[a' Ghearmailt]].


Tha [[gnìomhachas]] [[ceimeagachd|ceimigeach]] a’ fàs nas motha gu math luath (17% den mhalairt). Tha trì pàircean ceimigeach ann ris an canar Mitteldeutsches Chemiedreieck eadar Halle, Merseburg agus Bitterfeld/Wolfen. Tha companaidhean-gnothachais eadar-nàiseanta mar BASF agus Thyssen Krupp an-seo, m.e. tha an Aspirin a tha ainmeil air feadh [[an t-Saoghal]] a’ tighinn à factaraidh Bayer ann am Bitterfeld.
Tha [[gnìomhachas]] [[Ceimigeachd|ceimigeach]] a’ fàs nas motha gu math luath (17% den mhalairt). Tha trì pàircean ceimigeach ann ris an canar Mitteldeutsches Chemiedreieck eadar Halle, Merseburg agus Bitterfeld/Wolfen. Tha companaidhean-gnothachais eadar-nàiseanta mar BASF agus Thyssen Krupp an-seo, m.e. tha an Aspirin a tha ainmeil air feadh [[an t-Saoghal]] a’ tighinn à factaraidh Bayer ann am Bitterfeld.
Tha tòrr chosnaidhean ann an saothrachadh rubair agus plastaig cuideachd.
Tha tòrr chosnaidhean ann an saothrachadh rubair agus plastaig cuideachd.


Tha mèinneadh ann le [[gual]] donn agus [[gas]] nàdarrach.
Tha mèinneadh ann le [[gual]] donn agus [[gas]] nàdarrach.


Tha roinn na [[turasachd]] gu math làidir cuideachd, gu h-àraid turasachd [[cultar]]ach. Le bailtean ceangailte ri [[Màrtainn Lùtair]], le tòrr àiteachean a tha air an dìon leis an [[Làrach Dhualchas na Cruinne|UNESCO]] mar dualchas na cruinne, le taigh [[Handel]] neo ''Straße der Romantik'' (rathad na Romansachd) tha mòran ann as fhiach fhaicinn.
Tha roinn na [[turasachd]] gu math làidir cuideachd, gu h-àraid turasachd [[cultar]]ach. Le bailtean ceangailte ri [[Màrtainn Lùtair]], le tòrr àiteachean a tha air an dìon leis an [[Làrach Dhualchas na Cruinne|UNESCO]] mar dualchas na cruinne, le taigh [[Georg Friedrich Händel|Händel]] neo ''Straße der Romantik'' (rathad na Romansachd) tha mòran ann as fhiach fhaicinn.


== Eachdraidh ==
== Eachdraidh ==
Loidhne 116: Loidhne 85:


Bha an sgìre Anhalt bhon [[11mh linn|11 linn]] aig a’ chinneadh uaisle Askanier. Ann an [[1871]] chaidh iad a-staigh ri Deutsches Reich agus ann an [[1918]] bha iad mar saor- stàit anns an Weimar Republic.
Bha an sgìre Anhalt bhon [[11mh linn|11 linn]] aig a’ chinneadh uaisle Askanier. Ann an [[1871]] chaidh iad a-staigh ri Deutsches Reich agus ann an [[1918]] bha iad mar saor- stàit anns an Weimar Republic.
An dèidh an darna cogadh chuir na [[an Ruis|Ruiseach]] Anhalt agus sgìre Sachen ri chèile, ach aig àm DDR cha robh dad ann ach dà sgire Halle agus Magdeburg. Ann an [[1990]], an dèidh aonadh na Gearmailt, chaidh ath-nuachadh na stàite mar Sachsen-Anhalt le Madgeburg na phrìomh-baile.
An dèidh an darna cogadh chuir na [[an Ruis|Ruiseach]] Anhalt agus sgìre Sachen ri chèile, ach aig àm DDR cha robh dad ann ach dà sgire Halle agus Magdeburg. Ann an [[1990]], an dèidh aonadh na Gearmailt, chaidh ath-nuachadh na stàite mar Sachsen-Anhalt le Magdeburg na phrìomh-baile.
Air an lùireach chithear samhladh Pruisia (suas) agus samhladh saor-stàit Anhalt (sios).
Air an lùireach chithear samhladh Pruisia (suas) agus samhladh saor-stàit Anhalt (sios).


Loidhne 126: Loidhne 95:
== Cànanan beaga, dual-chainntean ==
== Cànanan beaga, dual-chainntean ==


Ann an àirde tuath Sagsainn-Anhalt bruidhnear „Anhaltisch“. Is e [[Thuringia]]n dual-chainnt<ref>[http://www.personal.uni-jena.de/~x8wisu/dialektforschung/dialektgebiete/index.html Thüringer Dialektgebiete] Thuringian dual-chaint ([[Oilthigh Friedrich-Schiller, Jena]])</ref><ref> [http://www.staff.uni-marburg.de/~naeser/dial-aud.htm Dialektproben] tha an dual-chaint ri cluinntinn an-seo</ref>(Upper Saxon German sa Bheurla) a th’ ann. Tha i coltach ri Ard-Ghearmailtis oifigeal, ach le faclan agus abairtean sònraichte a thàinig às a’ [[Mark-Brandenburg|Mhark-Brandenburg]]. M.e chanar „ick“ an àite „ich“.
Ann an àirde tuath Sagsainn-Anhalt bruidhnear „Anhaltisch“. Is e [[Thuringia]]n dual-chainnt<ref>[https://web.archive.org/web/20111230180917/http://www.personal.uni-jena.de/~x8wisu/dialektforschung/dialektgebiete/index.html Thüringer Dialektgebiete] Thuringian dual-chaint ([[Oilthigh Friedrich-Schiller, Jena]])</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20060828170317/http://www.staff.uni-marburg.de/~naeser/dial-aud.htm Dialektproben] tha an dual-chaint ri cluinntinn an-seo</ref>(Upper Saxon German sa Bheurla) a th’ ann. Tha i coltach ri Ard-Ghearmailtis oifigeal, ach le faclan agus abairtean sònraichte a thàinig às a’ [[Mark-Brandenburg|Mhark-Brandenburg]]. M.e chanar „ick“ an àite „ich“.
Anns an Deas agus timcheall air Mhagdeburg cluinnear Altmärkisch am measg nan seann-daoine, cànan a tha ceangailte ri Ostniederdeutsche Sprache (East Low German sa Bheurla).
Anns an Deas agus timcheall air Mhagdeburg cluinnear Altmärkisch am measg nan seann-daoine, cànan a tha ceangailte ri Ostniederdeutsche Sprache (East Low German sa Bheurla).


Loidhne 133: Loidhne 102:
== Dòighean traidiseanta ==
== Dòighean traidiseanta ==
O chionn’s gu bheil deagh [[àiteachas]] ann an Sagsainn-Anhalt, tha [[feòil]] de gach seòrsa agus [[glasraich]] cudthromach airson [[biadh]] a chuir ri chèile.M. e.: Altmärker Hochzeitsuppe ([[brot]]-bainnse à Altmark): Is e brot [[feòil]]-circe a th’ ann le glasraich, piòsan muic-[[Feòil|fheòil]] measgte, uighean agus asparag. Ann am Magdeburg ithear „Bötel mit Lehm und Stroh“ (cas le crèadh agus connlach). Is e cas-muic le peasraichean measgte agus càl geur a th’ ann. Ach uaireannan tha dòighean còcaireachd ann a tha rud beag neonach. M.e. Is e rìs milis le isbeanan biadh coltach ann an Anhalt.
O chionn’s gu bheil deagh [[àiteachas]] ann an Sagsainn-Anhalt, tha [[feòil]] de gach seòrsa agus [[glasraich]] cudthromach airson [[biadh]] a chuir ri chèile.M. e.: Altmärker Hochzeitsuppe ([[brot]]-bainnse à Altmark): Is e brot [[feòil]]-circe a th’ ann le glasraich, piòsan muic-[[Feòil|fheòil]] measgte, uighean agus asparag. Ann am Magdeburg ithear „Bötel mit Lehm und Stroh“ (cas le crèadh agus connlach). Is e cas-muic le peasraichean measgte agus càl geur a th’ ann. Ach uaireannan tha dòighean còcaireachd ann a tha rud beag neonach. M.e. Is e rìs milis le isbeanan biadh coltach ann an Anhalt.
[[File:Baumkuchen.jpg|thumb|right|Baumkuchen (ceic-craobh]]
[[Faidhle:Baumkuchen.jpg|thumb|right|Baumkuchen (ceic-craobh)]]


=== Baumkuchen (Ceic-craobh) ===
=== Baumkuchen (Ceic-craobh) ===


Tha Salzwedel cliùteach airson Baumkuchen<ref> [http://www.baumkuchen-salzwedel.de www.baumkuchen.de]Ceic-craobh (Baumkuchen)</ref> ([[ceic]]-craobh). Canar gun tàinig an doigh-bèicearachd le luchd-siubhail às [[an Ungair]] anns an [[16mh linn]]. Dh’fhàs am Baumkuchen ainmeil, nuair a bha rìgh Pruisia Frederick William IV ga ithe ann an turas tro Sagsainn- Anhalt ([[1841]]).
Tha Salzwedel cliùteach airson Baumkuchen<ref>[http://www.baumkuchen-salzwedel.de www.baumkuchen.de] Ceic-craobh (Baumkuchen)</ref> ([[ceic]]-craobh). Canar gun tàinig an doigh-bèicearachd le luchd-siubhail às [[an Ungair]] anns an [[16mh linn]]. Dh’fhàs am Baumkuchen ainmeil, nuair a bha rìgh Pruisia Frederick William IV ga ithe ann an turas tro Sagsainn- Anhalt ([[1841]]).
[[File:Baumkuchen BMK.jpg|thumb|right|Baumkuchen-doigh bèicearachd]]Is e mìn, ìm agus uighean a th’ innte ann an dòigh 1:1:2, agus is dòcha mil neo cnò neo Rùm.
[[Faidhle:Baumkuchen BMK.jpg|thumb|right|Baumkuchen-doigh bèicearachd]]Is e mìn, ìm agus uighean a th’ innte ann an dòigh 1:1:2, agus is dòcha mil neo cnò neo Rùm.
Tha a’ cheic air a dhèanamh air bior-ròstaidh os cionn teinne. Cuirear linnich na taois air a-rithist agus a-rithist, gach tè a’ bèicearachd gu curamach. Mar sin mairidh a’ cheic ùr airson uine fhada. Mu dheireadh cuirear [[teòclaid|seòclaid]] timcheall oirre. An-duigh is urrainnear a’ cheic à Salzwedel a cheannachd air feadh [[an t-Saoghal]].
Tha a’ cheic air a dhèanamh air bior-ròstaidh os cionn teinne. Cuirear linnich na taois air a-rithist agus a-rithist, gach tè a’ bèicearachd gu curamach. Mar sin mairidh a’ cheic ùr airson uine fhada. Mu dheireadh cuirear [[teòclaid|seòclaid]] timcheall oirre. An-duigh is urrainnear a’ cheic à Salzwedel a cheannachd air feadh [[an t-Saoghal]].


=== Milbenkäse (Caise-fineag) ===
=== Milbenkäse (Caise-fineag) ===


[[File:Milbenkäse.jpg|thumb|150px|right| Milbenkäse (Caise-fineag)]]
[[Faidhle:Milbekéis.jpg|thumb|150px|right| Milbenkäse (Caise-fineag)]]
Ann an Würchwitz gheibhear Milbenkäse<ref>
Ann an Würchwitz gheibhear Milbenkäse<ref>
[http://www.milbenkaese.de www.milbenkäse.de] Càise-fineag (Milbenkäse)</ref> (caise-fineag). Cleachdar meanbh-chruimh (Tyroglyhus casei L.) shònraichte airson abachadh an àite lobhadan. Ithear na meanbh-chruimh còmhla ris a’ [[caise]] agus tha blas a’ chàise rud beag searbh. Ach ann an [[1970]] bha e coltas gum bi an traidisean gu bhith marbh. Cha robh ach caileach a-mhàin ann aig an robh fios mun dòighean traidiseanta airson a’ chàise a dhèanamh. Gu fortuanach bha uidh aig Helmut Pöschel, neach-teagaisg à Würchwitz, airson dòigh beatha meanbh-chruimh agus thoisich e gan àlaich a-rithist. An-diugh tha taigh–tasgaidh beag ann mu eachdraidh agus dòighean tradiseanta caise-fineag.
[http://www.milbenkaese.de www.milbenkäse.de] Càise-fineag (Milbenkäse)</ref> (caise-fineag). Cleachdar meanbh-chruimh (Tyroglyhus casei L.) shònraichte airson abachadh an àite lobhadan. Ithear na meanbh-chruimh còmhla ris a’ [[caise]] agus tha blas a’ chàise rud beag searbh. Ach ann an [[1970]] bha e coltas gum bi an traidisean gu bhith marbh. Cha robh ach caileach a-mhàin ann aig an robh fios mun dòighean traidiseanta airson a’ chàise a dhèanamh. Gu fortuanach bha uidh aig Helmut Pöschel, neach-teagaisg à Würchwitz, airson dòigh beatha meanbh-chruimh agus thoisich e gan àlaich a-rithist. An-diugh tha taigh–tasgaidh beag ann mu eachdraidh agus dòighean tradiseanta caise-fineag.
Loidhne 149: Loidhne 118:
== Cultar ==
== Cultar ==


* Tha an '''Kulturhistorisches Museum'''<ref>{{ iomradh lìon | url = https://www.khm-magdeburg.de/ | tiotal = Kulthurhistoriches Museum Magdeburg &#x7c; Willkommen | foillsichear = Taigh-tasgaidh Eachdraidh Chultarail | ceann-là_inntrigidh = 2023-09-10 }}</ref> ann am Magdeburg annasach airson [[eachdraidh]] Mhagdeburg agus na Gearmailt. Is e siubhal tro na [[linn]]tean a tha anns an taisbeanadh seo. Tha iad ag toiseachadh le àm Thearlaich Mhòir agus Otto der Große. Tha pìosan ann bho na [[Meadhan-Aoisean]], bhon [[an t-Ath-Leasachadh|Ath-Leasachadh]], bhon chogadh airson 30 bliadhna, Pruisia, an [[Darna Cogadh]] agus àm DDR.
* Tha an '''Kulturhistorisches Museum'''<ref>
[http://www.khm-madgeburg.de Kulturhistorisches Museum Magdeburg] Taigh tasgaidh Mhagdeburg </ref> ann am Magdeburg annasach airson [[eachdraidh]] Mhagdeburg agus na Gearmailt. Is e siubhal tro na [[linn]]tean a tha anns an taisbeanadh seo. Tha iad ag toiseachadh le àm Thearlaich Mhòir agus Otto der Große. Tha pìosan ann bho na [[Meadhan-Aoisean]], bhon [[an t-Ath-Leasachadh|Ath-Leasachadh]], bhon chogadh airson 30 bliadhna, Pruisia, an [[Darna Cogadh]] agus àm DDR.

* Tha cruinneachadh le 2000 dealbh ann an '''Anhaltische Gemäldegalerie''' <ref>[http://www.georgium.de Anhaltische Gemäldegalerie] Taigh Tasgaidh Georgium </ref> (taigh-tasgaidh le dealbhan) ann an lùchairt Georgium ann an Dessau. Thàinig na dealbhan às a’ chinneadh Oranien agus Askanien. Mar sin tha ealainn ainmeil às [[an Olaind]], às [[a’ Bheilg]] agus às [[a' Ghearmailt]] bhon [[16mh linn]] gu [[19mh linn]] rim faicinn an-seo, gu h-araid bho àm Dhürer agus [[Goethe|Ghoethe]]. M.e. tha dealbhan le [[Lucas Cranach]], [[Rubens]] agus Breughel ann.

* Tha mòran taighean-taisgaidh ann am '''[[Wittenberg]]''' mu bheatha [[Màrtainn Lùtair]], am measg an taigh far an do rugadh e agus an taigh far an do chaochail e. <ref>Tha a h-uile taighean-taisgaidh, a tha ceangailte ri Màrtainn Lùtair ri fhaighinn an-seo: [http://www.martin-luther.de www. martin-luther.de](anns a’ Bheurla)</ref> Is e taigh Mhelanchthon aon de na taighean as brèagha ann an stoidhle Renaissance. Chaidh a thogail ann an [[1536]] agus tha e ann fhathast gun mòran atharrachadh.

* Tha tòrr fiosrachaidh mu flùranach, [[ainmhidhean]], agus [[eòlas-talmhainn]] ri fhaighinn ann an '''Harzmuseum Wernigerode'''<ref>:[http://www.wernigerode.de Harzmuseum Wernigerode] Taigh tasgaidh Harz</ref> taigh tasgaidh Harz.


* Tha cruinneachadh le 2000 [[dealbh]] ann an '''Anhaltische Gemäldegalerie''' <ref>[http://www.georgium.de Anhaltische Gemäldegalerie] Taigh Tasgaidh Georgium</ref> (taigh-tasgaidh le [[dealbhan]]) ann an lùchairt Georgium ann an Dessau. Thàinig na dealbhan às a’ chinneadh Oranien agus Askanien. Mar sin tha [[ealain]]n ainmeil às [[an Olaind]], às [[a’ Bheilg]] agus às [[a' Ghearmailt]] bhon [[16mh linn]] gu [[19mh linn]] rim faicinn an-seo, gu h-araid bho àm Dhürer agus [[Goethe|Ghoethe]]. M.e. tha dealbhan le [[Lucas Cranach]], [[Rubens]] agus Breughel ann.
* Tha mòran taighean-tasgaidh ann am '''[[Wittenberg]]''' mu bheatha [[Màrtainn Lùtair]], am measg an taigh far an do rugadh e agus an taigh far an do chaochail e.<ref>Tha a h-uile taighean-taisgaidh, a tha ceangailte ri Màrtainn Lùtair ri fhaighinn an-seo: [http://www.martin-luther.de www. martin-luther.de](anns a’ Bheurla)</ref> Is e taigh Mhelanchthon aon de na taighean as brèagha ann an stoidhle Renaissance. Chaidh a thogail ann an [[1536]] agus tha e ann fhathast gun mòran atharrachadh.
* Tha tòrr fiosrachaidh mu flùranach, [[ainmhidhean]], agus [[eòlas-talmhainn]] ri fhaighinn ann an '''Harzmuseum Wernigerode'''<ref>:[https://web.archive.org/web/20110108055716/http://www.wernigerode.de/ Harzmuseum Wernigerode] Taigh tasgaidh Harz</ref> taigh tasgaidh Harz.
* Tha an '''Technik Museum „Hugo Junkers“''' <ref>[http://www.technikmuseum-dessau.de Technikmuseum Hugo Junkers] Taigh Tasgaidh teicneòlas</ref> (taigh-tasgaidh [[teicneòlas]]) ann an Dessau a’ sealltainn eachdraidh teicneòlais agus adhair-sheòladh bhon [[20mh linn]], gu h-araid H. Junkers mar tùsair [[adhar|adhair]]-sheòladh. Tha am [[pleana]] „Ju52“ ri fhaicinn an-seo cuideachd.
* Tha an '''Technik Museum „Hugo Junkers“''' <ref>[http://www.technikmuseum-dessau.de Technikmuseum Hugo Junkers] Taigh Tasgaidh teicneòlas</ref> (taigh-tasgaidh [[teicneòlas]]) ann an Dessau a’ sealltainn eachdraidh teicneòlais agus adhair-sheòladh bhon [[20mh linn]], gu h-araid H. Junkers mar tùsair [[adhar|adhair]]-sheòladh. Tha am [[pleana]] „Ju52“ ri fhaicinn an-seo cuideachd.
* Is e cuairt air feadh Sachsen- Anhalt a th’ ann an '''Strasse der Romantik''' <ref>[http://www.strasse-der-Romantik.com Straße der Romantik] agus [https://web.archive.org/web/20070927223112/http://www.romantikstrasse.de/ www.romantikstrasse.de] Rathaid romansaidheadh le torr dealbhan agus mòran fiosrachaidh</ref> (rathad na Romansachd). Chìthear togalaichean às na [[Meadhan-Aoisean]], [[eaglais]]ean anns na bailtean beaga, àrd-eaglaisean, caistealan, luchairtean, taighean agus bailtean bhon àm [[950]] gu [[1250]].


[[Faidhle:Merseburger zaubersprueche farbig.jpg|thumb|100px|dàn-draoidheachd à Merseburg]]
* Is e cuairt air feadh Sachsen- Anhalt a th’ ann an '''Strasse der Romantik''' <ref>[http://www.strasse-der-Romantik.com Straße der Romantik] agus [http://www.romantikstrasse.de www.romantikstrasse.de] Rathaid romansaidheadh le torr dealbhan agus mòran fiosrachaidh</ref> (rathad na Romansachd). Chìthear togalaichean às na [[Meadhan-Aoisean]], [[eaglais]]ean anns na bailtean beaga, àrd-eaglaisean, caistealan, luchairtean, taighean agus bailtean bhon àm [[950]] gu [[1250]].
* Ann an àrd-eaglais Mherseburg tha na '''Merseburger Zaubersprüche''' ([[buidseachd|dàn-draoidheachd]] à Merseburg) rim faicinn. Fhuaradh iad ann an [[1841]] ann an leabhar [[creideamh|creideimh]] às an 9mh/[[10mh linn]], far an robh iad sgrìobhte air duilleig shaoir. Dh’ fhàs iad ainmeil, o chionn ’s gu bheil iad nam fianaisean creideimh ana-crìosdaidh ghearmanach as sine ann an seann àrd-Ghearmailtis.


[[Faidhle:Nebra Scheibe.jpg|thumb|200px|right|Himmelsscheibe von Nebra/clàr-adhair Nebra]]
[[File:Merseburger zaubersprueche farbig.jpg|thumb|100px|dàn-draoidheachd à Merseburg]]
* Ann an [[1999]] fhuaradh an '''Himmelsscheibe von Nebra'''<ref>[http://www.himmelsscheibe-von-nebra.com Clàr-adhair Nebra] (anns a' Bheurla)</ref>,(clàr-adhair Nebra, sa Bheurla Nebra sky disk), pìos meatailt à 1600 r.C. Is e iomradh mionaideach den [[adhar]] as sine air feadh an t- saoghail. Is urrainnear [[là]]ithean mar leth a’ gheamhraidh agus [[Fèill Eòin]] a mhìneachadh. Chan eil an rannsachadh deiseil fhathast, ach dh’ fheumtadh tòrr fiosrachadh a bhith ann aig an àm seo mu [[reul-eòlas]] agus gluasad nan [[rionnag]]an agus an ceangail ris a’ bhliadhna. An-dràsda tha an clàr-adhair ri fhaicinn ann an taighean-taisgaidh air feadh na [[Roinn Eòrpa]], ach thèid taigh-tasgaidh a thogail ann an Nebra ann an 2007.
* Ann an àrd-eaglais Mherseburg tha na '''Merseburger Zaubersprüche''' ([[buidseachd|dàn-draoidheachd]] à Merseburg) rim faicinn. Fhuaradh iad ann an [[1841]] ann an leabhar [[creideamh|creidheimh]] às an 9mh/[[10mh linn]], far an robh iad sgrìobhte air duileig shaoir. Dh’ fhàs iad ainmeil, o chionn’s gu bheil iad nam fianaisean creideimh ana-crìosdaidh ghearmanach as sine ann an seann àrd-Ghearmailtis.


[[File:Nebra Scheibe.jpg|thumb|200px|right|Himmelsscheibe von Nebra/clàr-adhair Nebra]]
* Ann an [[1999]] fhuaradh an '''Himmelsscheibe von Nebra'''<ref>[http://www.himmelsscheibe-von-nebra.com Clàr-adhair Nebra] (anns a' Bheurla)</ref>,(clàr-adhair Nebra, sa Bheurla Nebra sky disk), pìos metailt à 1600 r.C. Is e iomradh mionaideach den [[adhar]] as sine air feadh an t- saoghail. Is urrainnear [[là]]ithean mar leth a’ gheamhraidh agus [[Fèill Eòin]] a mhìneachadh. Chan eil an rannsachadh deiseil fathast, ach dh’ fheumtadh tòrr fiosrachadh a bhith ann aig an àm seo mu [[reul-eòlas]] agus gluasad nan [[rionnag]]an agus an ceangail ris a’ bhliadhna. An-dràsda tha an clàr-adhair ri fhaicinn ann an taighean-taisgaidh air feadh na [[Roinn Eòrpa]], ach thèid taigh-taisgaidh a thogail ann an Nebra ann an 2007.
== Iomraidhean ==
== Iomraidhean ==
<references/>
<references/>


== Ceangal a-muigh ==
== Ceangal a-muigh ==
* Na duilleagan oifigeil: http://www.sachsen-anhalt.de (anns a’ Bheurla)
* Na duilleagan oifigeil: https://web.archive.org/web/20110719044517/http://www.investieren-in-sachsen-anhalt.de/ (anns a’ Bheurla)
* Taighean taisgaidh: Tha seòladh den uile taighean taisgaidh ann an Sagsainn-Anhalt ri fhaighainn: http://www.mv-sachsen-anhalt.de (anns a’ Bheurla)
* Taighean tasgaidh: Tha seòladh den uile taighean tasgaidh ann an Sagsainn-Anhalt ri fhaighainn: http://www.mv-sachsen-anhalt.de (anns a’ Bheurla)



{{Stàitean anns A' Ghearmailt}}
{{Stàitean anns A' Ghearmailt}}
{{Smachd ùghdarrais}}

[[Category:A' Ghearmailt]]
[[Roinn-seòrsa:A' Ghearmailt]]

[[frr:Saksen-Anhalt]]

[[af:Sakse-Anhalt]]
[[als:Sachsen-Anhalt]]
[[an:Saxonia-Anhalt]]
[[ar:سكسونيا-أنهالت]]
[[az:Saksoniya-Anhalt]]
[[be:Саксонія-Анхальт]]
[[bg:Саксония-Анхалт]]
[[br:Saks-Anhalt]]
[[bs:Saksonija-Anhalt]]
[[ca:Saxònia-Anhalt]]
[[cs:Sasko-Anhaltsko]]
[[cv:Саксони-Анхальт]]
[[cy:Sachsen-Anhalt]]
[[da:Sachsen-Anhalt]]
[[de:Sachsen-Anhalt]]
[[diq:Sachsen-Anhalt]]
[[dsb:Sakska-Anhaltska]]
[[el:Σαξωνία-Άνχαλτ]]
[[en:Saxony-Anhalt]]
[[eo:Saksio-Anhalto]]
[[es:Sajonia-Anhalt]]
[[et:Saksi-Anhalt]]
[[eu:Saxonia-Anhalt]]
[[fa:زاکسن-آنهالت]]
[[fi:Saksi-Anhalt]]
[[fj:Saxony-Anhalt]]
[[fr:Saxe-Anhalt]]
[[fy:Saksen-Anhalt]]
[[ga:An tSacsain-Anhalt]]
[[gl:Saxonia-Anhalt - Sachsen-Anhalt]]
[[gv:Sachsen-Anhalt]]
[[he:סקסוניה-אנהלט]]
[[hr:Saska-Anhalt]]
[[hsb:Saksko-Anhaltska]]
[[hu:Szász-Anhalt]]
[[hy:Սաքսոնիա-Անհալթ]]
[[id:Sachsen-Anhalt]]
[[ie:Saxonia-Anhalt]]
[[io:Saxonia-Anhalt]]
[[is:Saxland-Anhalt]]
[[it:Sassonia-Anhalt]]
[[ja:ザクセン＝アンハルト州]]
[[jv:Sachsen-Anhalt]]
[[ka:საქსონია-ანჰალტი]]
[[ko:작센안할트 주]]
[[ksh:Sachse-Anhalt]]
[[ku:Sachsen-Anhalt]]
[[kw:Sachsen-Anhalt]]
[[la:Saxonia-Anhaltinum]]
[[lij:Sassonia Anhalt]]
[[lt:Saksonija-Anhaltas]]
[[lv:Saksija-Anhalte]]
[[mk:Саксонија-Анхалт]]
[[mr:जाक्सन-आनहाल्ट]]
[[ms:Sachsen-Anhalt]]
[[nah:Saxonia-Anhalt]]
[[nds:Sassen-Anholt]]
[[nds-nl:Saksen-Aanhoalt]]
[[nl:Saksen-Anhalt]]
[[nn:Sachsen-Anhalt]]
[[no:Sachsen-Anhalt]]
[[oc:Saxònia-Anhalt]]
[[os:Саксони-Анхальт]]
[[pam:Saxony-Anhalt]]
[[pl:Saksonia-Anhalt]]
[[pms:Sassònia-Anhalt]]
[[pnb:سیکسنی آنہالٹ]]
[[pt:Saxônia-Anhalt]]
[[rm:Saxonia-Anhalt]]
[[ro:Saxonia-Anhalt]]
[[ru:Саксония-Анхальт]]
[[sh:Saksonija-Anhalt]]
[[simple:Saxony-Anhalt]]
[[sk:Sasko-Anhaltsko]]
[[sl:Saška-Anhalt]]
[[sq:Saksonia Anhalt]]
[[sr:Саксонија-Анхалт]]
[[stq:Saksen-Anhalt]]
[[sv:Sachsen-Anhalt]]
[[sw:Saksonia-Anhalt]]
[[tr:Sachsen-Anhalt]]
[[uk:Саксонія-Ангальт]]
[[vec:Sassonia-Anhalt]]
[[vi:Sachsen-Anhalt]]
[[vo:Saxän-Lanhaltän]]
[[war:Saxony-Anhalt]]
[[yo:Saxony-Anhalt]]
[[zh:萨克森-安哈尔特]]
[[zh-min-nan:Sachsen-Anhalt]]

Am mùthadh mu dheireadh on 18:27, 10 dhen t-Sultain 2023

Sagsainn-Anhalt
federated state of Germany
Cur air cois3 dhen Dàmhair 1990 Deasaich
Ainm dùthchasachSachsen-Anhalt Deasaich
Archives atState Archives Sachsen-Anhalt Deasaich
Ainmichte às dèidhState of Saxony-Anhalt Deasaich
DùthaichA' Ghearmailt Deasaich
Prìomh-bhaileMagdeburg Deasaich
Sgìre riaghaltais ionadailA' Ghearmailt Deasaich
Roinn-tìdeUTC+01:00, UTC+02:00 Deasaich
Domhan-leud is -fhad52°0′0″N 11°42′0″E Deasaich
Puing as àirdeBrocken Deasaich
Oifis aig ceann an riaghaltaisMinister-President of Saxony-Anhalt Deasaich
Ceannard an riaghaltaisReiner Haseloff Deasaich
Legislative bodyLandtag of Saxony-Anhalt Deasaich
Highest judicial authorityState Constitutional Court of Saxony-Anhalt Deasaich
Ball deCommon Library Network, IT Planning Council Deasaich
Baile-céileMasovia, Centre-Val de Loire Deasaich
A’ gabhail a-steachMitteldeutsche Flughafen AG Deasaich
Crìoch còmhla riBrandenburg, Sagsainn, Thüringen, Sagsainn Iosail Deasaich
Na bha roimheState of Saxony-Anhalt Deasaich
Na bh’ann roimheHalle District, Magdeburg District, Cottbus District Deasaich
Language usedUpper Saxon Deasaich
Àireamh fóin+49-391-56701 Deasaich
Email addressmailto:[email protected] Deasaich
Làrach-lìnhttps://www.sachsen-anhalt.de/ Deasaich
Privacy policy URLhttps://www.sachsen-anhalt.de/meta/datenschutz Deasaich
Main regulatory textConstitution of the State of Saxony-Anhalt Deasaich
Bratachflag of Saxony-Anhalt Deasaich
Gearradh-armcoat of arms of Saxony-Anhalt Deasaich
Cuisinecuisine of German speaking cultures Deasaich
History of topichistory of Saxony-Anhalt Deasaich
Economy of topiceconomy of Saxony-Anhalt Deasaich
Contact page URLhttps://www.sachsen-anhalt.de/meta/kontaktformular Deasaich
Impressum URLhttps://www.sachsen-anhalt.de/meta/impressum Deasaich
Mastodon instance URLhttps://social.sachsen-anhalt.de Deasaich
Roinn-seòrsa an deilbhCategory:Views of Saxony-Anhalt Deasaich
Category for mapsCategory:Maps of Saxony-Anhalt Deasaich
Map
Suidheachadh Sagsainn-Anhalt

Is e stàit Ghearmailteach a tha ann an Sagsainn-Anhalt (Sachsen-Anhalt sa Ghearmailtis, Saxony-Anhalt sa Bheurla). Tha Magdeburg, ann am meadhan na dùthcha, na phrìomh-bhaile.

Suidheachadh

[deasaich | deasaich an tùs]

Tha Sagsainn Iosail san àird an iar air Sagsainn-Anhalt, agus Brandenburg san àird an ear. Anns an àird a deas tha Thüringen agus Sagsainn.

Bailtean

[deasaich | deasaich an tùs]

Bailtean mòra

[deasaich | deasaich an tùs]

Chan eil tòrr bhailtean mòra ann an Sagsainn-Anhalt; chan eil ach na dhà anns a bheil còrr is 200.000 luchd-àiteachaidh. Is e Halle (Saale) (237.198) ann an àird an earra-dheas na dùthcha am baile as motha. Anns na meadhan-aoisean bha Halle (Saale) ainmeil airson malairt le salainn. 'S e Oilthigh Halle-Wittenberg aon de na oilthighean as sine air feadh na Ghearmailt. Tha Magdeburg (229.126) ann am meadhan Sagsainn-Anhalt na phrìomh-bhaile. Tha caisteal mòr ann, dà oilthigh, agus tha easbaig Caitligeach agus easbaig Pròstanach a’ fuireach an-sin.

Bailtean beaga cudthromach

[deasaich | deasaich an tùs]
Wörlitz

Ach tha tòrr bhailtean beaga ann an Sagsainn-Anhalt a tha fìor inntinnnach a chionn 's gu bheil iad air an dìon leis an UNESCO mar làraichean dualchas an t-saoghail:

  • Dessau-Roßlau (78.360) anns an àird an earra-dheas, le Wörlitzer Gartenreich [1][2] (sa Bheurla: Garden Kingdom of Dessau-Wörlitz). Tha tòrr lùchairtean agus liosan brèagha ann. Cuideachd tha Bauhaus Dessau ann, oilthigh ailtireachd cliùiteach a chaidh a thogail le Walter Gropius ann an 1926.
Quedlinburg
  • Lutherstadt Wittenberg (48.972) anns an àird an ear, le taigh Mhàrtainn Lùtair, taigh Mhelanchthon, Eaglais a’ Bhaile agus Eaglais a’ Chaisteal, far an do chuir Lùtair na 95 argamaidean an-àrd air an doras.
  • Lutherstadt Eisleben (24.243) ann an àird an earra-dheas na dùthcha. Is e sin an t-àite far an do rugadh agus far an do chaochail Màrtainn Lùtair.
  • Quedlinburg [3](22.607) anns an àird an iar, le seann-bhaile agus 1200 seann taigh a chaidh a thogail ann an sia linntean eadar-dhealaichte.
Stendal

Bailtean beaga eile

[deasaich | deasaich an tùs]

Is e Aschersleben (26.112), ris an canar geata don Harz, am baile as sine ann an Sagsainn-Anhalt. Chaidh a bhonn-stèidheachadh ann an 753. Faisg air na beanntan Harz tha Stendal (37.137), le togalaichean agus eaglaisean ann an stoidhle Backsteingotik (clachan a rinneadh à criadh-loisgte ) agus Wernigerode (29.627), far am bi trèana-smùid chun a' Bhrocken a’ tòiseachadh. Tha lùchairt ann cuideachd ann an stoidhle romansach coltach ri Neuschwanstein.

Tha Naumburg (29.627) ainmeil airson àrd eaglais “Naumburger Dom St. Peter und Paul” le ceithir stìoballan. Chaidh tòisicheadh air togail a' chathar-eaglais seo ann an 1213.

Tha Merseburg (34.581) agus Wolfen (24.908) cudthromach airson gnìomhachais cheimigich.

Cruinn-eòlas

[deasaich | deasaich an tùs]

Cruth na tìre

[deasaich | deasaich an tùs]

Tha timcheallachd Sagsainn-Anhalt gu math ioma-chruthach. Anns an àird a tuath agus ann am meadhan Sagsainn-Anhalt tha sgìrean-fraoich sèimh ann. Tha an arainneachd ri taobh nan aibhnichean gu math nàdarra, gu h-araidh ann am „Biosphärenreservat Flusslandschaft Mittlere Elbe [4]“ ( sa Bheurla Biosphere Reserve Middle Elbe), le flùraichean agus beothaichean sònraichte. Is e làrach dualchas an t-saoghail Unesco (Unesco World Heritage Site) a th’ ann. Cleachdar dà thrian den talamh airson àiteachais; gu h-àraid ann am Magdeburger Börde timcheall air Magdeburg, far a bheil an talamh glè thorrach. Ri taobh nan aibhnichean Saale agus Unstrut chithear na fìon-liosan as fhaide tuath sa Ghearmailt. Tha cruth na tìre ag atharrachadh anns an àirde an iar-dheas. Tha cnuic ann, agus beanntan nas airde na sin ris an canar „Harz“

Aibhnichean

[deasaich | deasaich an tùs]
  • Elbe
  • Saale
  • Havel
  • Weiße Elster
crois rathaidean-uisge Magdeburg
  • Aller
  • Unstrut
  • Schwarze Elster

Cladh-aibhnichean

[deasaich | deasaich an tùs]
  • Mittellandkanal
  • Elbe-Havel-Kanal

Faisg air Magdeburg tha an crois rathaidean-uisge [5] Magdeburg as motha ann anns an Roinn Eòrpa. Is e an ceangal eadar an Iar agus an Ear, eadar an Abhainn Rhine agus an Abhainn Oder. Tha am Mittellandkanal a’ dol air drochaid os cionn an Abhainn Elbe. Tha iad ceangailte ri chèile le dorsan-uisge.

Beanntan

[deasaich | deasaich an tùs]

Is e am Brocken (1.141m) ann an Harz a` bheinn as àirde ann an Sagsainn-Anhalt. Chluich pìos den sgeulachd Faust le Goethe an-sin. Tha i ainmeil airson a’ Walpurgisnacht, oidhche 30. mh den Chèitean, far am bi na bana-bhuidseachd a’ tachairt ri chèile. Uaireannan chithear Brockengespenst (taibhse Bhrocken) an-sin. Tha Heinrichshöhe (1044 m), Königsberg (1023 m) agus Kleiner Brocken (1119m) nas àirde na 1000 m. An uair sin Kleiner Winterberg (837m), Wolfklippen (723m) agus Scharfenstein (696m)

Lochan

[deasaich | deasaich an tùs]
  • Arendsee 511,5 ha
  • Süßer See 238 ha
  • Barleber See 100 ha

Eaconomaidh

[deasaich | deasaich an tùs]

O chionn ’s gu bheil an talamh math airson àiteachais, tha 21% den mhalairt ceangailte ri gnìomhachas biadh agus deoch. Mar eisimpleir: Tha Kathi Bäckereierzeugnisse ann le stuth measgte airson bèicearachd, Rotkäppchen Sektkellerei agus factaraidh isbeanan Halko, a cuir isbeannan ann an canaichean airson a’ chiad turas. Is e Halloren am factaraidh seòclaid as sine anns a' Ghearmailt.

Tha gnìomhachas ceimigeach a’ fàs nas motha gu math luath (17% den mhalairt). Tha trì pàircean ceimigeach ann ris an canar Mitteldeutsches Chemiedreieck eadar Halle, Merseburg agus Bitterfeld/Wolfen. Tha companaidhean-gnothachais eadar-nàiseanta mar BASF agus Thyssen Krupp an-seo, m.e. tha an Aspirin a tha ainmeil air feadh an t-Saoghal a’ tighinn à factaraidh Bayer ann am Bitterfeld. Tha tòrr chosnaidhean ann an saothrachadh rubair agus plastaig cuideachd.

Tha mèinneadh ann le gual donn agus gas nàdarrach.

Tha roinn na turasachd gu math làidir cuideachd, gu h-àraid turasachd cultarach. Le bailtean ceangailte ri Màrtainn Lùtair, le tòrr àiteachean a tha air an dìon leis an UNESCO mar dualchas na cruinne, le taigh Händel neo Straße der Romantik (rathad na Romansachd) tha mòran ann as fhiach fhaicinn.

Eachdraidh

[deasaich | deasaich an tùs]

B’ e treubhan gearmanach a bha anns na Sagsannaich. Bha iad a’ fuireach eadar taobh an Ear na h-Òlaind agus Sagsainn-Anhalt. Bha na Sasainnich fo eagal orra, o chionn’s gun robh iad nan spùinneadair-mara. Chuir iad taobh deas Shasainn fo smachd. Thàinig cuid ainmean-àite bhon àm seo, m. e. Wessex (Westsachsen, Sagsaich an Iar) Essex (Ostsachsen, Sagsaich an Ear) agus Sussex (Südsachsen, Sagsaich a Deas). Thàinig ainm Sasainn fhèin airson England bho na Sagsannaich cuideachd. Anns na Sachsenkriege 768-814 (Cogaidhean nan Sagsaich) chuir an t- Ìompaire Tearlach Mòr Sagsainn fo smachd. Bhon uair sin bha Herzogtum Sagsainn ann a bha na phàirt de dh’Ìompaireachd Naoimh nan Romanach. Bha Diùc Heinrich à Sagsainn na chiad rìgh Gearmailteach (912-936) agus ghluais an cumhachd poileitigeach bhon Rhine chun an Elbe. Fon Ìompaire Otto I (936-973) à Sachsen dh’fhàs am baile Magdeburg ainmeil agus beartach gus an deach àrd-easbaig Mhagdeburg a steidheachadh an-sin. Ach ann an 1180 chaidh an Herzogtum Sagsainn tùsail air a bhriseadh.

Aig àm an Ath-Leasachaidh (1635) dh’atharraich an àrd-easbaig Mhagdeburg don Herzogreich Sagsainn. Bho 1680 bha e pàirt den Bhrandenburg-Pruisia. An dèidh cogadh Napoleon (1815) chaidh Herzogtum Magdeburg, Altmark, rioghadh Westphalen agus pàirt den Sagsainn a chuir ri chèile mar sgìre pruiseach na Sagsainn (1815-1944). Is ann aig an àm seo a dh’fhàs muinntir nan sgìrean diofraichte ri chèile, gu h-araid anns a’ ghnìomhachas. Ach ann an 1944 bhris an sgìre Sagsainn as a chèile.

Bha an sgìre Anhalt bhon 11 linn aig a’ chinneadh uaisle Askanier. Ann an 1871 chaidh iad a-staigh ri Deutsches Reich agus ann an 1918 bha iad mar saor- stàit anns an Weimar Republic. An dèidh an darna cogadh chuir na Ruiseach Anhalt agus sgìre Sachen ri chèile, ach aig àm DDR cha robh dad ann ach dà sgire Halle agus Magdeburg. Ann an 1990, an dèidh aonadh na Gearmailt, chaidh ath-nuachadh na stàite mar Sachsen-Anhalt le Magdeburg na phrìomh-baile. Air an lùireach chithear samhladh Pruisia (suas) agus samhladh saor-stàit Anhalt (sios).

Daoine cudthromach

[deasaich | deasaich an tùs]

Cànanan beaga, dual-chainntean

[deasaich | deasaich an tùs]

Ann an àirde tuath Sagsainn-Anhalt bruidhnear „Anhaltisch“. Is e Thuringian dual-chainnt[6][7](Upper Saxon German sa Bheurla) a th’ ann. Tha i coltach ri Ard-Ghearmailtis oifigeal, ach le faclan agus abairtean sònraichte a thàinig às a’ Mhark-Brandenburg. M.e chanar „ick“ an àite „ich“. Anns an Deas agus timcheall air Mhagdeburg cluinnear Altmärkisch am measg nan seann-daoine, cànan a tha ceangailte ri Ostniederdeutsche Sprache (East Low German sa Bheurla).

Biadh agus deoch

[deasaich | deasaich an tùs]

Dòighean traidiseanta

[deasaich | deasaich an tùs]

O chionn’s gu bheil deagh àiteachas ann an Sagsainn-Anhalt, tha feòil de gach seòrsa agus glasraich cudthromach airson biadh a chuir ri chèile.M. e.: Altmärker Hochzeitsuppe (brot-bainnse à Altmark): Is e brot feòil-circe a th’ ann le glasraich, piòsan muic-fheòil measgte, uighean agus asparag. Ann am Magdeburg ithear „Bötel mit Lehm und Stroh“ (cas le crèadh agus connlach). Is e cas-muic le peasraichean measgte agus càl geur a th’ ann. Ach uaireannan tha dòighean còcaireachd ann a tha rud beag neonach. M.e. Is e rìs milis le isbeanan biadh coltach ann an Anhalt.

Baumkuchen (ceic-craobh)

Baumkuchen (Ceic-craobh)

[deasaich | deasaich an tùs]

Tha Salzwedel cliùteach airson Baumkuchen[8] (ceic-craobh). Canar gun tàinig an doigh-bèicearachd le luchd-siubhail às an Ungair anns an 16mh linn. Dh’fhàs am Baumkuchen ainmeil, nuair a bha rìgh Pruisia Frederick William IV ga ithe ann an turas tro Sagsainn- Anhalt (1841).

Baumkuchen-doigh bèicearachd

Is e mìn, ìm agus uighean a th’ innte ann an dòigh 1:1:2, agus is dòcha mil neo cnò neo Rùm.

Tha a’ cheic air a dhèanamh air bior-ròstaidh os cionn teinne. Cuirear linnich na taois air a-rithist agus a-rithist, gach tè a’ bèicearachd gu curamach. Mar sin mairidh a’ cheic ùr airson uine fhada. Mu dheireadh cuirear seòclaid timcheall oirre. An-duigh is urrainnear a’ cheic à Salzwedel a cheannachd air feadh an t-Saoghal.

Milbenkäse (Caise-fineag)

[deasaich | deasaich an tùs]
Milbenkäse (Caise-fineag)

Ann an Würchwitz gheibhear Milbenkäse[9] (caise-fineag). Cleachdar meanbh-chruimh (Tyroglyhus casei L.) shònraichte airson abachadh an àite lobhadan. Ithear na meanbh-chruimh còmhla ris a’ caise agus tha blas a’ chàise rud beag searbh. Ach ann an 1970 bha e coltas gum bi an traidisean gu bhith marbh. Cha robh ach caileach a-mhàin ann aig an robh fios mun dòighean traidiseanta airson a’ chàise a dhèanamh. Gu fortuanach bha uidh aig Helmut Pöschel, neach-teagaisg à Würchwitz, airson dòigh beatha meanbh-chruimh agus thoisich e gan àlaich a-rithist. An-diugh tha taigh–tasgaidh beag ann mu eachdraidh agus dòighean tradiseanta caise-fineag.

Cultar

[deasaich | deasaich an tùs]
  • Tha an Kulturhistorisches Museum[10] ann am Magdeburg annasach airson eachdraidh Mhagdeburg agus na Gearmailt. Is e siubhal tro na linntean a tha anns an taisbeanadh seo. Tha iad ag toiseachadh le àm Thearlaich Mhòir agus Otto der Große. Tha pìosan ann bho na Meadhan-Aoisean, bhon Ath-Leasachadh, bhon chogadh airson 30 bliadhna, Pruisia, an Darna Cogadh agus àm DDR.
  • Tha cruinneachadh le 2000 dealbh ann an Anhaltische Gemäldegalerie [11] (taigh-tasgaidh le dealbhan) ann an lùchairt Georgium ann an Dessau. Thàinig na dealbhan às a’ chinneadh Oranien agus Askanien. Mar sin tha ealainn ainmeil às an Olaind, às a’ Bheilg agus às a' Ghearmailt bhon 16mh linn gu 19mh linn rim faicinn an-seo, gu h-araid bho àm Dhürer agus Ghoethe. M.e. tha dealbhan le Lucas Cranach, Rubens agus Breughel ann.
  • Tha mòran taighean-tasgaidh ann am Wittenberg mu bheatha Màrtainn Lùtair, am measg an taigh far an do rugadh e agus an taigh far an do chaochail e.[12] Is e taigh Mhelanchthon aon de na taighean as brèagha ann an stoidhle Renaissance. Chaidh a thogail ann an 1536 agus tha e ann fhathast gun mòran atharrachadh.
  • Tha tòrr fiosrachaidh mu flùranach, ainmhidhean, agus eòlas-talmhainn ri fhaighinn ann an Harzmuseum Wernigerode[13] taigh tasgaidh Harz.
  • Tha an Technik Museum „Hugo Junkers“ [14] (taigh-tasgaidh teicneòlas) ann an Dessau a’ sealltainn eachdraidh teicneòlais agus adhair-sheòladh bhon 20mh linn, gu h-araid H. Junkers mar tùsair adhair-sheòladh. Tha am pleana „Ju52“ ri fhaicinn an-seo cuideachd.
  • Is e cuairt air feadh Sachsen- Anhalt a th’ ann an Strasse der Romantik [15] (rathad na Romansachd). Chìthear togalaichean às na Meadhan-Aoisean, eaglaisean anns na bailtean beaga, àrd-eaglaisean, caistealan, luchairtean, taighean agus bailtean bhon àm 950 gu 1250.
dàn-draoidheachd à Merseburg
  • Ann an àrd-eaglais Mherseburg tha na Merseburger Zaubersprüche (dàn-draoidheachd à Merseburg) rim faicinn. Fhuaradh iad ann an 1841 ann an leabhar creideimh às an 9mh/10mh linn, far an robh iad sgrìobhte air duilleig shaoir. Dh’ fhàs iad ainmeil, o chionn ’s gu bheil iad nam fianaisean creideimh ana-crìosdaidh ghearmanach as sine ann an seann àrd-Ghearmailtis.
Himmelsscheibe von Nebra/clàr-adhair Nebra
  • Ann an 1999 fhuaradh an Himmelsscheibe von Nebra[16],(clàr-adhair Nebra, sa Bheurla Nebra sky disk), pìos meatailt à 1600 r.C. Is e iomradh mionaideach den adhar as sine air feadh an t- saoghail. Is urrainnear làithean mar leth a’ gheamhraidh agus Fèill Eòin a mhìneachadh. Chan eil an rannsachadh deiseil fhathast, ach dh’ fheumtadh tòrr fiosrachadh a bhith ann aig an àm seo mu reul-eòlas agus gluasad nan rionnagan agus an ceangail ris a’ bhliadhna. An-dràsda tha an clàr-adhair ri fhaicinn ann an taighean-taisgaidh air feadh na Roinn Eòrpa, ach thèid taigh-tasgaidh a thogail ann an Nebra ann an 2007.

Iomraidhean

[deasaich | deasaich an tùs]
  1. ↑ www.unesco.org Wörlitzer Gartenreich air na duilleagan UNESCO
  2. ↑ www.woerlitz-information Duilleag oifigeal "Wörlitz Park"
  3. ↑ Quedlinburg Unesco World Heritage Site, le bhideo bheag
  4. ↑ www.gartenreich.net Duilleag oifigeil "Biosphere Reserve Middle Elbe" (sa Bheurla)
  5. ↑ Wasserstraßenkreuz Crois rathaidean-uisge Magdeburg
  6. ↑ Thüringer Dialektgebiete Thuringian dual-chaint (Oilthigh Friedrich-Schiller, Jena)
  7. ↑ Dialektproben tha an dual-chaint ri cluinntinn an-seo
  8. ↑ www.baumkuchen.de Ceic-craobh (Baumkuchen)
  9. ↑ www.milbenkäse.de Càise-fineag (Milbenkäse)
  10. ↑ “Kulthurhistoriches Museum Magdeburg | Willkommen”. Taigh-tasgaidh Eachdraidh Chultarail. Air a thogail 10mh dhen t-Sultain 2023.
  11. ↑ Anhaltische Gemäldegalerie Taigh Tasgaidh Georgium
  12. ↑ Tha a h-uile taighean-taisgaidh, a tha ceangailte ri Màrtainn Lùtair ri fhaighinn an-seo: www. martin-luther.de(anns a’ Bheurla)
  13. ↑ :Harzmuseum Wernigerode Taigh tasgaidh Harz
  14. ↑ Technikmuseum Hugo Junkers Taigh Tasgaidh teicneòlas
  15. ↑ Straße der Romantik agus www.romantikstrasse.de Rathaid romansaidheadh le torr dealbhan agus mòran fiosrachaidh
  16. ↑ Clàr-adhair Nebra (anns a' Bheurla)

Ceangal a-muigh

[deasaich | deasaich an tùs]


Stàitean anns a' Ghearmailt

Baden-Württemberg • Bayern • Berlin • Brandenburg • Bremen • Hamburg • Hessen • Mecklenburg-Vorpommern • Nordrhein-Westfalen • Rheinland-Pfalz • Saarland • Sagsainn • Sagsainn-Anhalt • Sagsainn Iosail • Schleswig-Holstein • Thüringen

 
Air a tharraing à "https://gd.wikipedia.org/w/index.php?title=Sagsainn-Anhalt&oldid=574727"