Aller au contenu

Langues dogon

Un article de Wikipédia, l'encyclopédie libre.

Langues dogon
Pays Burkina Faso, Mali
Région Afrique de l'Ouest
Classification par famille
Codes de langue
ISO 639-3 aqd – ampari
dti – ana tinga
dbw – bankan tey
dbt – ben tey
dbu – bondum dom
dbg – bunoge
dgb – dogul dom
dds – donno so
djm – jamsay
dmb – mombo
nzz – nanga dama
dtu – tebul ure
tde – tene kan
dte – tiranige diga
dto – tommo so
dtm – tomo kan
dts – toro so
dtt – toro tegu
dym – yanda dom
Glottolog dogo1299
Carte
Image illustrative de l’article Langues dogon
Carte des langues dogon

Les langues dogon sont une branche de la famille des langues nigéro-congolaises. Elles sont parlées par 600 000 locuteurs[1] au Burkina Faso et au Mali.

Description

[modifier | modifier le code]

Il s'agit en fait de plus de vingt dialectes parfois intercompréhensibles, avec de nombreuses variantes dialectales selon les villages. Un effort de normalisation est en cours. Les trois dialectes considérés les plus archaïques sont le jamsay, le tommo so et le toro so. Au Mali, la Direction nationale de l’alphabétisation fonctionnelle et de la linguistique appliquée (DNAFLA) a choisi le tɔrɔ sɔɔ comme forme standard du dogon dans les années 1970 et celle-ci est considérée comme une langue nationale.

Le tomo kan est parlé par une grande majorité des Dogons des cercles de Bankass, une partie de Bandiagara, Tominian, Mopti (Somandougou) et une partie du Burkina.

Il y a aussi des Dogons qui parlent le sigi so[2], une langue secrète, parlée par les membres de la société Awa (société des masques) lors des cérémonies religieuses.

Lexique des langues dogon selon Heath et al. (2015)[3]:

nᵒ français anglais Mombo (Songho) Yanda Dom (Yanda) Najamba (Kubewel-Adia) Yorno-So Tommo-So (Tongo Tongo) Ben Tey (Beni) Nanga (Anda) Bankan-Tey (Walo) Toro Tegu (Tabi) Togo-Kan (Koporo-pen) Jamsay (orthographe) Jamsay (Douentza) Perge Tegu (Pergué) Gourou (Kiri)
00001 animal domestique (surtout bétail) domestic animal (esp. livestock) dèbù bɛ́lí, bɛ́lí àzɛ̀gɛ̀ / -mú dúmɛ́-ŋgó / dúmɛ́ː àrùsɛ̀gɛ́ gìnɛ̀-ý bɛ̀lù, bɛ̀lú àrsɛ̌ː-m / àrsɛ̌ː gàsɛ̀gɛ́ jáwdì-m / jáwdì, dáːbà-m / dáːbà àrùzàká, àrzàgá gìrⁿí árúsɛ̀gɛ̀ asɛgɛ, gasɛgɛ àsɛ̀gɛ́, gàsɛ̀gɛ́ àsɛ̀gɛ́ gàrsɛ̀gɛ́
00004 chameau camel ɲɔ̀ŋɔ̀mɛ́ ɔ̀gɔ̀-ñɔ̀ŋɔ̀ / -mú ñ̀ɔ̀ŋɔ̀mɛ́ / ñɔ̀ŋɔ̌ː-mbó ɔ̀gɔ̀-yɔ̌ːⁿ ɲòŋóm ɔ̀ːñùwⁿɔ̂-m ɔ̀gɔ̀-ñɔ̀ŋɔ̂ ɔ̀ːnⁿɛ̂-m / ɔ̀ːñɛ̂ⁿ ñɔ́ ɔ̀gɔ̀-ñɔ̌ ɔgɔñuŋo ɔ̀ɣɔ̀-ñùŋó ɔ̀gɔ̀-ñùwⁿó ɔ̀ɣɔ̀-yⁿùwⁿó
00005 chat cat gàːwⁿě gàːⁿ / -mù gáŋà / gáŋà-mbò gámà gámmá nìnìwⁿɛ̌-m dòndíyê nùmǎ-m / nùmá nìwⁿá dònó niniwⁿe nì-nìwⁿé nì-nìwⁿé nìnìwⁿé
00006 bovin (vache ou taureau) cow, bull (any bovine) nâː nàː / -mù nɛ̌ː / nàwóː nǎː nàá nǎː-m nàŋá nǎː-m / nǎː nàŋá nàŋá naŋa nàŋá nàŋá nàŋá
00016 chien dog ínjɛ̀ ìnjɛ̀ / -mù, ǹjɛ̀ / -mù ŋ̀gwɛ̌ː / ŋ̀gwɛ̀ː-mbó ìjú ìsé ìnjɛ̌-m / ìnjɛ́ nɛ̀rⁿî ǹjèrû-m / ǹjèrú nènú ìsí iju ìjú ìšú ìzú
00017 chèvre goat úná ʔə́nɛ́ / -mù ínè / ínàː ɛ̀rⁿɛ́ ɛ̀nɛ́ bɛ́rì-m = bɛ́rù-m / bɛ́rù bɛ́rî, mírⁿê, mɛ́rⁿɛ̂ bɛ́rù-m / bɛ́rù ɛ̀rⁿá ɛ̀rⁿɛ́ bɛru, bɛnna, ɛrⁿɛ bɛ̀rú, bɛ̀n-náː, ɛ̀rⁿɛ́ ɛ̀rⁿɛ́ bɛ̀rú
00029 mouton sheep ánnà pɛ̀ː / -mú pɛ̀gɛ́ / pɛ̀gɛ́-mbó péjú pédú pɛ̀rɛ̌-m / pɛ̀rɛ́ pɛ̀rgɛ́ pɛ̀rɛ̌-m / pɛ̀rɛ́ bɛ̀lú péjú peju péːjú péːsú péːzú
00043 cheval horse sóɲónì sòm bàné / bà-mbó, bǎn / bǎn-bó sǒm sóm sǒ-m / sǒː sǒŋ sǒ-m / sǒː sòŋgú, sòŋú, sǒŋ sɔ̌ⁿ som sǒm sǒm sǒm
00044 pigeon (domestic) pigeon (domestic) dèbù gúmbá-gúmbà gùlúmbà gùrmbâː / gùrmbâː-mbò gùrùmâː gùrùmbáá gɔ᷈ːⁿ-m / gɔ᷈ːⁿ jàːmbá tùrùsû-m / tùrùsûː tùsûm pèlè gúmó kikaja kì-kájà kà-kásà
00047 (tout) oiseau bird (any) ìní àñàn / -mù nǐː / nìː-mbó sì-sǎː sàdàá nìyⁿî-m / nìyⁿîː lìːgí nǐː-m / nǐː sǎy sàjú sajiⁿ, saju sàːj-îːⁿ, sàjú sà-sǎy
00049 cochon pig álúwà tól àlíyà / àlíyà-mbò, ólé àlìyà / ólé àlìyà-mbò tól tólú tórú-m / tórú tóːrì àríyè-m / àríyà tórú tórú toru tórú tórú
00095 âne donkey kɔ́nyɔ̀ zàmdúrú párŋgá / párŋgá-mbó, páráŋgá / páráŋgá-mbó jàmdúl jàndúlú, dúlú súrú-bɔ̀ŋgɔ̂-m, sú-bɔ̀ŋgɔ̂-m súmáŋà dúrù-m / dúrù zàndúrú jɔ̀ⁿtúrú janduru, jamduru jàndúrú, jàmdúrú jàmdúrú zàmdúrú
00129 poulet chicken síjà ɛ̀dɛ̀ / -mú kòkórò / kòkôr-mbò, kórò / kôr-mbò ɛ̀ñɛ́ ɛ̀njɛ́ ɛ̀njɛ̂-m / ɛ̀njɛ̂ː ɛ̀njɛ̂ ɛ̀zɛ̂-m / ɛ̀zɛ̂ː ɛ̀ⁿsá, ɛ̀sá kògó ɛñɛ ɛ̀ñɛ́ ɛ̀njɛ́ ɛ̀sɛ́
00138 œuf egg pólè tòl pǒl-ŋgó / pòlé tâl tálú tàrîː tàːrî tàrîː tàrú tárú taru tárú tárú tárú
00150 personne, être humain person, human being ńdá nò / nò-mó (DefSg nó gɛ̀) nǒː / nò-mbó ìnɛ́ / ìnɛ́-m ńdɛ́ nǔ-m / nǔː nǔː àsùmǎ-m / àsùmǎː nù-rⁿú / nù-mú = nǔ-m, nùnûːrⁿú / nùmûːmú inen íné-n / íné-m íné-rⁿú / íné-m íné-n
00154 enfant child wêː ènè / èné (DefSg èné gɛ̀) èndêː / òndôː îː íí / úlùm yí-m / yìtɛ᷈ː yîː / yì-tɛ̀gɛ̂ yí-m / yìːːtɛ̂ː ì-rⁿú / ì-mú = ǐ-m, ì-rⁿíː / ì-míː íːⁿ / úrⁿíː in î-n / úrⁿ-ùm îːⁿ / ímbè-m î-n / ùr-ûm
00155 garçon boy wèː wáláy ènè-án / -mú èndèː ánè / òndòː ánàː àn-nà-ý / ànà úlùm àsùwⁿɛ̀-yî-m / àsùwⁿɛ̀-yìtɛ᷈ː = àsùwⁿɛ̀-yîː, àsùwⁿɔ̀-yî-m / àsùwⁿɔ̀-yìtɛ᷈ː = àsùwⁿɔ̀-yîː árⁿâ-yⁿ àrⁿà-yî-m / àrⁿà-yîː à-n-iː̀rⁿíː / àrìː-míː àrⁿá-ỳⁿ / àrⁿá-ùrⁿù ayin àyⁿî-n / ǎː-rⁿ-ùm àn-ǐː-rⁿù / ànú-mbè-m à-î-n
00156 fille girl wèːyǎːy / wìyɛ̌y / wùːyǎy èní-yɛ̀ èndèː yɛ̌ː / òndòː yàwóː ì-yà-ý / yàà úlùm yàː-yî-m / yà-yìtɛ᷈ː = yàː-yîː yǎ-ỳⁿ yàː-yî-m / -yîː yⁿà-rⁿiː̀-rⁿíː / yⁿà-m-ìː-míː ñɛ̌-ỳ̀ⁿ / ñɛ̌-ùrⁿù ñɛin ñɛ̀-în / ñɛ̌ː-rⁿ-ùm ñǎ-y-nù / ñǎ-mbè-m ñɛ̌-ỳn / ñɛ̌ː-rⁿ-ìm
00172 femelle female yɔ̂ː yɛ̀ / yɛ̀-mù yɛ̌ː / yàwóː yǎː yàá yǎ-m yǎ-ŋ yǎ-m / yǎː yǎː ya yǎː yǎː yǎː
00174 mâle male wálá án / án-mù ánè / ánàː àrⁿá àná árⁿà-m árⁿâ árⁿà-m / árⁿà àrá àrⁿá arⁿa àrⁿá àrⁿá àrⁿá
00196 nouveau new kándá kàndà / -mù kàndǎː / kàndɛ̌ː kàná kàndá kálà kándà kándà kàlá kàná kana kàná kàlá kàná
00238 mourir die máré / dwɛ́ː tíbɛ́ / tíbá-lì tíbɛ́ yíwⁿɛ́- / yím yímɛ́ tíwɛ́ túwɛ́ tíwɛ́ núm / núwⁿó núː nuwⁿo núwⁿó núwⁿó núwⁿó
00239 (la) mort death dwáː tìbɛ̀ tìbɔ̌ː / tìbɛ̌ː yǐm yìmú tìwɛ́ tùwá tìwáː nùwⁿó nǔː nuwⁿo nùwⁿó nùwⁿó
00251 tuer kill gyɛ́ː jɛ́ / jà-lí- jìyɛ́, gìyɛ́ dǎː- / dǎy dàá jìyɛ́ jìyɛ́, gìyɛ́ jɛ́ / jâ wɔ̌w / wɔ̌ː dàrⁿá wɔ̌ː wɔ̌ː wɔ̌ː
00307 corps body wójì gòzù gòjí-ŋgé / gòjí gòjú gòdú gèsú, jèsú gèsí jèsù gùsú, jèsú jèsù-gùsú, jèsù-kùsú, húlè gìyé jeju, jejuguju jèjú, jèjù-gùjú gèsú gèsú
00309 peau skin gújù gùzù gùjú / gùjé gùjú gùdú gùsú gùsí gùsú gùsú gùjú guju gùjú gùsú gùsú
00311 chair flesh, muscle tissue ńdá námá gòzù-nàmà gòjì-nàmâː gòjù-nàwⁿá, nàwⁿà-jâyⁿ nàmà búnjɔ́ nàwⁿàː-bàrⁿây nàmà-bùrá, gèsì-nàmâ nàmâː, gèsù nàmâː nàː búŋúnò nɔ̀wⁿɔ̀-jáⁿ jejunɔwⁿɔ jèjù nɔ̀wⁿɔ́ gèsù-nàwⁿá
00313 sang blood gèːŋgé jènjù gěn-gé / gěn ìllîː ìlìyé gòŋgòró gòndùgó gòŋgòró néŋ nɛ́ nɛyⁿ nɛ̂yⁿ nɛ̂m nɛ̂yⁿ
00316 cervelle brain (tissue) bógè / kòː bógè bɔ̀ndúm kîː nòːndìː, dánàː nòːndìː kúː-bɔ́nɔ̀ dànà bɔ́ndú kùː-bɔ̀nîː kùː-tɔ́ːnjɔ́ nɔ̀ːnîː lòlí, kù-lòlí sìyè-bɔ́ːnɔ́ kuⁿbɔnum kùⁿ-bɔ́ːnùm kùː-bònîː kùːⁿ sèːbɔ́nùm
00318 ventre belly píjí bɛ̀dɛ̀ kûl / kûl bɛ̀rɛ́ bɛ̀rɛ́ pìré bèndé pìré bèté, pùró bǐn, bìní bɛrɛ bɛ̀rɛ́ bɛ̀rɛ́ bɛ̀rɛ́
00320 nombril navel bòŋgèlé bɔ̀ŋɔ̀ bɔ́ŋgɔ̀ː / bɔ́ŋgɛ̀ː bɔ̀gì-ý bɔ̀ŋgɔ̀-ý bɔ̀ŋgɔ́ bɔ̀ŋgɔ́ kón kórú bɔ̀gú kon kón bɔ̀ŋgɔ́ kón
00322 poitrine chest (body) gɔ̂ːⁿ jèñù pɛ́lɛ̀-ŋgè / pɛ́lɛ̀, gènjè-gènjêː-ŋgè / gènjè-gènjêː, jèn-jènjêː / jèn-jènjêː gɔ̌ːⁿ gèɲɲú jɛ̀lɛ̀-kûː gòmbórô gèndèkûː cɛ̀lkú gɔŋɔ gɔ̀ŋɔ́ gɔ̀wⁿɔ́ gɔ̀ŋɔ́
00323 sein de la femme female breast ógyé émé ónjùː / ónjìː írù írú írù úrî úrù írù írí iru írù ɛ̂m írù
00325 dos back (body) túndú tùnù bàndí-ŋgé / bàndí ònɔ́ ònnú tùlù-kɛ́lɛ̀ tùndù bìrⁿɛ́ tùndú, tùndù kɛ́ndɛ̀ tùŋɔ́ dògò-kɛ́nɛ́ gun, guncɛnɛ gǔn, gùn-cɛ́nɛ́ tùr-kɛ́lɛ́ gùn kɛ́nɛ́
00343 os bone gàːwⁿěː kìrⁿà kìná-ŋgó / kìná kǐː kìyé cìrⁿéy kìrⁿá kìrⁿěy cìrá kìrⁿí cirⁿe cìrⁿé kìrⁿé kìrⁿé
00359 foie liver kíndá kíndá kéndàː / kɛ́ndɛ̀ː kínɛ́ (nàmà)̀ kíndɛ́ cɛ́lɛ̀ kɛ́ndɛ̀ kɛ́ndɛ̀ cɛ́lá kɛ́nɛ́ cɛnɛ cɛ́nɛ̀ kɛ́lɛ̀ kɛ́nɛ̀
00360 cœur heart dóŋgósí kìndà-àndònò, kìndà dùgá kèndàː sósòròː / kɛ̀ndɛ̀ː sósòrèː lòŋgá kìndɛ̀ dúgɔ́ cɛ̀lɛ̀-yîː kɛ̀ndɛ̀-sóró kɛ̀ndɛ̀ dúwà cɛ̀là-tóŋó kɛ̀nɛ̀-jógó cɛnɛ cɛ́nɛ̀ kɛ̀lɛ̀-îːⁿ kɛ̀nɛ̀ îːⁿ
00361 poumon lung pùjù-pájù púːzù-páːzù búbùjûː / búbùjìː bǔːjù-bàːjù kìndɛ̀ bùúdú-bààdù pùːsù-pàːsá, cɛ̀lɛ̀-pùːsù-pàːsá kɛ̀ndɛ̀-[púːsù-pâːs] pùsù-pàsá kùpàːⁿsú púːjù-páːjù pujupaju pùːjú-pàːjú pùːsù-pàːsá pùːzùpàːzú
00364 estomac stomach píndí-píndí pìdìm bìn bìndù gìndɔ́ː bìnɛ́ bìndù bòró bìnjírì bìndì dùgí pìrè-kɔ̀rɔ̀ díyⁿàwⁿ bètè-ká pùró puro pùró bìŋgírì pùpùró
00368 intestin (gros et grêle) intestines (big and small) nòlè ɲóŋgò pídím bìndú / bìndé kɔ̀ljâː bìndú pìrè-kɔ́rɔ̀ bìndî, pìrè-kɔ́rɔ̂ pìrè-kɔ́rɔ̀ pùŋúrɔ̀, pùŋgúrɔ̀ kɔ̀rⁿíː kɔrⁿiⁿ kɔ̀rⁿîːⁿ kɔ̀rⁿîː
00387 genou knee kúnjúgà kúnzú nàː-kínjì-ŋgè / nàː-kínjìː yúŋóló ànù yóŋóló sínjìː kùnjò-kúnjô kízì nìŋó nèŋèrè-kúⁿ nɛŋɛ, nɛŋɛbere nɛ̀ŋɛ́, nɛ̀ŋɛ̀ béré nìŋgé nèŋé
00391 coude elbow nɛ̀ː kóló-kólò nùmà-tɔ́ndɔ́ nùmà-kínjìː / nùmà-kínjìː, nùmà-tɔ́ndɔ̀ː / nùmà-tɔ́ndɛ̀ː, nùmà-dɔ́rɔ̀ː / nùmà-dɔ́rɛ̀ː nòyⁿ-[tú-tɔ́ŋ] tɔ́ndɔ́m nàː-tútɔ̂w, nàː-títɔ̂w nàː tɔ̀ŋɔ̀-tɔ́ŋɔ̂ nàː tótôw lɔ̀ tùŋó nùmɔ̀-tɔ̀tɔ́gú numotitɔŋ nùmò tìtɔ̌ŋ nùwⁿò-tɔ́tɔ́gú nùmò títóŋ
00401 main, bras hand, arm nɛ̂ː, nwɛ̂ː nùmà nùmǎː / nùmɛ̌ː nǒyⁿ nùmɔ́ nǎː nǎː nǎː lɔ́ nùmɔ́ numo nùmó nùwⁿó nùmó
00411 pied foot síː nàː nàː-gó / nǎː kúbɔ́ ánú lɔ̀sɔ̂ː lɔ̀sɔ̂ ǹdɔ̀sɔ̂ː kúwɔ́, kùwɔ̀-tɔ́ kúwɔ́ kɔ́ː ? [also kúwɔ́ ?] kúwɔ́ kúwⁿ́ ...
00412 jambe leg nàː nàː-gó / nǎː kúbɔ́ ánú lɔ̀sɔ̂ː lɔ̀sɔ̂ ǹdɔ̀sɔ̂ː kúwɔ́ pàgá kɔ́ː kúwɔ́ kúwⁿ́ ...
00420 cuisse, jambe supérieure (de personne) thigh, upper leg (of person) pàgà nàː-págàː / -págɛ̀ː pàgá ànù pàgá pì-pǎː pàgá pǎː pàgá tɔ̀wɔ́ daŋarⁿa, digɛ dáŋárⁿá, dígɛ́ pà-pàgá dígɛ́
00422 doigt finger nɛ̀ː síː nùmà-éː, nùmà-yé nùmà-sɛ́ndɔ̀ː / -sɛ́ndɛ̀ː nòyⁿ-sǎy nùmɔ̀ sǎy nàː-sîːⁿ làsìrî nàː-sìrîː lɔ̀-[ì-rⁿú] nùmɔ̀-íːⁿ numoiⁿ nùmò-îːⁿ nùwⁿò-šîːⁿ nùmò îːⁿ
00431 ongle (de la main) fingernail nɛ̀ː síː kòbèlè nùmà-[kòmbíl-yè] nùmà-kóbùlùː / -kóbìlìː nòyⁿ-kòbìlǐː nùmɔ̀ sày kobìlìyé nàː-sìːⁿ kɔ̌wːrⁿⁿìː làsìrì-kɔ̀mɔ́rɔ̂, làsìrì-kɔ̀mbɔ́rɔ̂ nàː-sìrìː kɔ́ːrɔ̂ː lɔ̀-cèwrěy nùmɔ̀-kɔ̀rⁿíː numokikow nùmò-[kì-kǒw] nùwⁿò-šìːⁿ kómjó nùmò kǒw
00434 cheveux hair kúlɛ́ kùlà kùlɛ́-ŋgó / kùlɛ́ kù-kûl kúló kù-kúyɔ́ kìyá kùyá kúrɔ́ kúrɔ́ kurɔ kúrɔ́ kúrɔ́ kúrɔ́
00435 cheveux (de tête) head hair kóː kúlɛ̀ kòː-kùlà kìː kùlɛ́ kù-kùlǐː kùŋgùlò-ý kùː-[kù-kúyɔ́] kùː-kìyá kùː kùyá kù-kúrɔ́ kùⁿ-kúrɔ́ kuⁿkurɔ kùːⁿ kúrɔ́ kùː-kúrɔ́ kùːⁿ kúrɔ́
00455 tête head kóː dànà-bàndá, dàná, kóː, kòː-tógóró kîː-ŋgè / kîː, dánàː / dánɛ̀ː kûː, dárⁿá kúú, dáná kûː, kù-tógórò kûː kûː kú, kù-bónó kùⁿ-kɛ́nɛ́, kúⁿ darⁿa, kuⁿ dárⁿá, kúːⁿ kùː-tógóró kúːⁿ
00460 oreille ear súgúlí kìjìkìjì sún súnùː / súnìː súgùrù súgúlú súːrⁿù súŋúrⁿì sûn súgúrú súgúrú sun sûn súŋúrⁿù súŋùn
00464 œil eye gírè gìd-íyè, gìdè gìró / gìré gìrǐː gìré jìré gìré gìré jìró, gìró gìré jire jìré gìré gìré
00477 bouche mouth dónì cɛ́nɛ́, m̀bò ìbí-ŋgé / ìbí kɛ̀nɛ́, áŋá kɛ̀nnɛ́, áŋá mǒː, m̀bǒː nɔ̌ː mbǔː káⁿ ka káː káː káː
00478 langue (corps) tongue nèːndé nɛ̀mdà nɛ̌ndɔ̀ː / nɛ̌ndɛ̀ː nɛ́nɛ́, nɛ̀nɛ̌ː nííndɛ́ lɛ̀mdɛ̂ː nɛ́ndɛ̀ lɛ̀mbìrɛ̂ lèlá nɛ́nɛ́ nɛnɛ nɛ̀nɛ́ lɛ̀lɛ́ nɛ̀nɛ́
00483 nez nose kínjà kìnzà kìnjâː / kìnjɛ̂ː kín kínú círⁿì kírⁿê círⁿè cìrⁿò-ká kírⁿí cirⁿe círⁿé kírⁿé kírⁿé
00488 visage face gìrè úmbúlú gìdè-nòm gìrò-m̀bùlǎː / -mbùlɛ̌ː, gìr-mùlǎː / -mulɛ̌ː gìrù-pàlá gìrè m̀bùló jìrè nûm gìrè-nɔ̌ː gìrè nûm jìnǒŋ, gìnǒŋ gìrè-bàrⁿá jireparⁿa jìrè-pàrⁿá gìrè-nǔm
00489 front forehead gíndó dìmè géndè-ŋgè / géndèː dìmɛ́ dìmmú dìmbêː gímbè dìmbêy dìmó dìmé dime dímé dìmbé dǐm
00496 joue cheek tégámó pàmà tùrûː / tùrîː màná, légè tùgú cèlêː kèːndê kèndêy kà-pìrŋgó légé busumo, lege bùsùmó, légé kèlé
00498 menton chin béːⁿ bìyà a᷈ː / ǎːyè bì-bɛ̌ː bɛ̀-bɛ̀ɛ́ òmbôy ɔ̀ːmbɔ̂ ɔ̀mbɔ̂y bɛ̌w bɛ̀-dònó bɛw bɛ̌w bɛ̌w
00499 dent tooth ínnì ìn ìnɔ̌ː / ìnɛ̌ː ɛ̌n ìnú ìrⁿú, ìrⁿí ǹnɛ́, ìnɛ́, ìrⁿɛ́ ŋìrⁿɛ́, ñìrⁿɛ́ jìrⁿó ìrⁿí irⁿe ìrⁿé ìrⁿé ìrⁿé
00521 cou neck párù kɔ̀lɔ̀ mɔ᷈ː / mɔ̌ɛ̀ kù-kɔ̀lɔ́ ɔ̀dɔ́ kɔ̀rɔ́ kɔ̀rɔ́ kɔ̀rɔ́ kɔ̀rɔ́ kɔ̀rɔ́ kɔrɔ kɔ̀rɔ́ kɔ̀rɔ́ kɔ̀rɔ́
00556 respirer (verbe) breathe (verb only) néndélè nìndúgó / nìndúgó-lì súnjí nínɛ́- / nínú nínnɛ́ súⁿ súmó súmɔ́ húmsú / húmsó ñìné yine yìné súwⁿó súwⁿó
00596 bâiller, faire un bâillement yawn, make a yawn àːlìyà áːlíyɛ́ àyîn ǎy wàːg-ɛ̂ː wǎːg-ɛ́ː àŋà-mà-kà-káá káá mòː-kôː kó àːnjâ áːnjí mbùː-kôː kó ká kó / kó óŋó sáːŋì, óŋó dǎːrì kakoyko kàː-kô-y kóː kàː-pôː póː kàː kôy kóː
00613 cracher spit (verb only) sòːnjí swɛ́ː tóː / tóː-lì swɛ́ / swɛ̀ tɔ́ː- / tɔ́ː tɔ́ɔ́ tɔ́ tɔ́njí tɔ́tí tú / tɔ́ túrɔ́ tɔ́ː tɔ́ː kágúzá
00642 vomir vomit (verb only) sóríŋgè swɛ́ː úló / ùlò-lí úl / ùlè gùlɔ́- / gùlɔ́ gùlɔ́ gùrɔ́ úró gùrá bìtú / bìtó, gùrú / gùrɔ́ gùrɔ́ tɔ́ː gùrɔ́ tɔ́ː
00646 urine urine mónjì ómzú mǒnjè ìsán ǹjàrìí òmjú ɔ̀njî ɔ̀zûː ànnà-ní ìⁿsìrⁿí usurⁿo, susurⁿo ù-sùrⁿó, sù-sùrⁿó ùsùrⁿú ùsùrⁿú
00649 rire (verbe) laugh (verb only) mándú mándè màndú / màndà-lí màndí / màndè mɔ̌ː- / mɔ̌ː mòmó màní màndí màní mɔ̌m / mɔ̌ː mɔ̌ː mɔwⁿɔ mɔ̀wⁿɔ́ mɔ̌ːⁿ mɔ̀wⁿɔ́
00665 déféquer, faire caca defecate, have a shit sùgɔ̀ súgé sùwà súwɔ́ sùgɛ́ súgɛ́ bɔ́jɔ̀ bɔ̀jɔ́ bɔ́dɔ́ bɔ̀dɔ́, nààndá káná sùwɔ́ sùwɔ́ sùgɔ́ súgɔ́ sùwá sùwá bɔ́sɔ́ bɔ̀sú / bɔ̀sɔ́ bɛ́ː bɛ̌ː bɛbɛ bɛ́ː bɛ̌ː bɛ́ː bɛ̌ː bɛ́ː bɛ̌ː
00666 excréments, caca excrement, shit (noun) súgò sùwà sùgɛ́ bɔ́jɔ̀ bɔ́dɔ́ sùwɔ́ sùgɔ́ sùwá bɔ́sɔ́ bɛ́ː bɛ́ː bɛ́ː bɛ́ː
00676 sueur sweat (noun), perspiration újì úzú úgù sǒː sòó sùsǒː sǒy sòː-sóː dòró òːgú ogu òːgú sò-sǒy òːgú
00690 s'asseoir sit, sit down kùnjùgà kóːⁿ kúndá óbí-yó / óbí-yó-lì óbí-y dày�ⁿ-ɛ́ː / dàyⁿ-íː dànní-yɛ́ èwyêː éw-yé, éw-yé éw-yé éy-yé dǐŋ / dìŋé dɛ̀ŋ-îː / dɛ̀ŋ-ɛ́ː diŋe, diŋdiŋe dìŋé, dǐŋ dìŋé dènjé dìŋé
00704 se mettre debout (verbe) stand (verb only) íŋgyɛ̂ː íŋgílɛ́ / íŋgílá-lì íŋgí-yɛ́ íŋ-ɛ́ː- / íŋ-íː íŋí-yɛ́ íː-yí íː-yí íː ígú / ígó ìg-îː / ìg-ɛ́ː ijɛ íjɛ́ ígí-yɛ́ ígɛ́
00734 se coucher lie down, go to bed bíːyè bì-yó / bì-yè-lí bǐy / bìyè dǐːⁿ- / dǐːⁿ ǹjó ǹjí-yó bì-yé bìyé bìyé ìsú / ìsé ìmú ìm-îː / ìm-ɛ́ː iñe ìñé ìnjé ìsé
00760 queue (de chien, de mouton, etc.) tail (of dog, sheep, etc.) dúlɔ́ dùlɔ́ dúlɔ̀ː / dúlɛ̀ː dúlɔ̀ dúlɔ́ dúrɔ̀ dúrâ dúrà báná dúrɔ́ durɔ dúrɔ́ dúrɔ́ dùrɔ́
00762 aile (d'oiseau) wing (of bird) kárákárá kàgádà kàkàrâː / kàkàrɛ̂ː gámìrù ká-kárú gámjá kà-kásâ, jɛ̀rɛ́ jɛ̀ndɛ̂ː jɛ̀tá gáñá gamñu gámñú gámjá gámsá
00772 corne (d'animal) horn (of animal) kɛ́lɛ́ célá, cɛ́lɛ́ kɛ́lɔ̀ː / kɛ́lɛ̀ː kílɛ̀ kɛ́lɛ́ cíyà kírâ kíyà, cíyà círá kírɛ́ cirɛ círɛ́ kírɛ́ kírɛ́
00779 plume (d'oiseau) feather ìní kúlɛ̀ kùlà kùlɛ́-ŋgó / kùlɛ́ kù-kûl kúló [kù-kúyɔ́] kìyá kùyá kúrɔ́ kúrɔ́ kurɔ kúrɔ́ kúrɔ́ kúrɔ́
00867 racine root kágì dìlú, dǐl wǒl-ŋgó / wòlé wél wélú wéːrí wèːrî wòrú wóró bɔ̀rɔ̀-díː bɔrɔceŋ, ceŋ bɔ̀rɔ̀-céːŋ, céːŋ kéːŋgú kéːⁿ
00883 écorce tree bark kòmbòlí tìmè-sábú jóyⁿ, kó-kóbú kù-kòmbîː, kì-kòmbîː, kòmbîː tùmà-pôː, tùmà-[kò-kòmbí] tùndú, kò-kòmbûː kǒw, tìwⁿá kôw kòkǒː jey jêy, jǎyⁿ gɛ̂ːⁿ zǎyⁿ
00900 feuille (de plante) leaf (of plant) kúbɛ̀ kùlà kòmbá-ŋgó / kòmbá lɛ̂ː núyɔ́ jɛ̀lɛ̂ː, jɛ̀lɛ̂y, jì-jɛ̀lɛ̂ː, jì-jɛ̀lɛ̂y úwâ jɛ̀ndɛ̂ː, gɛ̀ndɛ̂ː kɔ̀tɔ́ kúrɔ́ kurɔ kúrɔ́ kúrɔ́ kúrɔ́
00969 fleur (d'arbre ou de plante herbacée) flower (of tree or herb) púlú wɛ̀rú pùnɛ̌n-gó / pùnɛ̌n pǔy púyó pùrⁿǔy, pùrⁿǐː pùrⁿó pùrⁿó pùró pìyé purⁿo pùrⁿó pùrⁿó pùrⁿó
01023 boubou ou chemise (toutes sortes) boubou (robe) or shirt (all types) sɔ̂y sɔ̀ŋ-nùŋà núŋáː / núŋɛ́ː àrùgǒy bɔ̀ɔ̀gɔ́, sɔ̀w nùmɔ́ sùŋgɔ̌y sùŋgɔ́ sùkɔ̌y dòlkí àrùkó arⁿakɔyⁿ, arakoru àrⁿàkɔ̌yⁿ, àràkòrú àrkǒy àrkǒy
01232 coudre (à l'aiguille) sew (with needle) kúyé píyɛ́ / pìyá-lì kóy / kòyè lɔ́ː nɔ̌y nɔ́ɔ́ kúyó kóː átú / átá tǔⁿ ájìrì ajara ájárá pɛ́ː ásárá
01247 coton cotton kɔ́ːndí cèñè, cɛ̀ñɛ̀ (archaic) sá-gò / sáyè nàmú kɛ̀ɲɲɛ́ nàːmbú, nàːmú nàːmbí nàmú nǎm kɔ́nú nam nǎːm nàːmbú nàːmú
01341 bracelet bracelet nɛ̀ː párù dúbè nùmà-mɛ̀nú nùmà-[sàgá-ŋgó] / -sàgɛ́ nòyⁿ-mɛ̀nǐː nùmɔ́ wàrè-y, nùmɔ̀ kɔ̀kɔ́lɔ́ wàrè-y, sɛ́njɛ́ nàː mɛ́ːníː sártì, sárdì, nàː-sártì nàː-ñírⁿéy lɔ́ tèːⁿsù, téːⁿsú nùmɔ̀-mɛ́n mɛn, numokɔrɔmɛn mɛ́n, nùmò-kɔ̀rɔ́-mɛ̂n nùwⁿò-sáddù mɛ́n
01361 collier necklace kíːŋgú kɔ̀lɔ̀-dùgɔ̌y, kɔ̀lɔ̀-dùgá dúgàː / dúgɛ̀ː dùgɔ̀-ý, dúgɔ́ dúgɔ́ kɔ̀rɔ̀ dúwɔ̀ dùgà-ǹjâ kɔ̀rɔ̀-dúwà dùgɔ́ kɔ̀rɔ̀-dìŋɛ̌ː dugɔ, kɔrɔdugɔ dúgɔ́, kɔ̀rɔ́-dúgɔ̀ dùgɔ̀-îːⁿ, dùgɔ̀-ìːⁿ-kɔ̀rɔ́ dùgɔ́
01404 boucle d'oreille earring sùgùlè tùlé sún-zèrégè sùn-[sàgá-ŋgó] / -sàgɛ́ jèlè-jálá sùgùlù jèlè-ý sùːrⁿù búkúlîː sùŋùrⁿù-[gèrè-gárá] sùn-ñírⁿéy, sùn jíːdì súgúrú lìsà sùgùrù-jèːlé bukulu, sunbukulu búkúlù, sûn-búkúlù sùŋùrⁿù-gélgé sùŋùn gídù
01436 boire (qch) drink (sth) nyɛ́ː nìyⁿɛ́ / nìyⁿà-lí nɛ́ nɔ̌ː- / nɔ̌ː nɔ́ɔ́ nɔ̌ nɔ̌ː nɔ́ ní / nɛ́ nɔ̌ː nɔ̌ː nɛ̌ː nɔ̌ː
01446 crème de mil cream of millet sèːŋgè síjálà sòl sòlé / sòlé pɔ̀rⁿɔ́ sólú pírⁿà sèrí, yûː-sèrì pírⁿà sèrú pirⁿe pìrⁿé pìrⁿé pìrⁿé
01464 bouillie porridge ɔ́mɔ̀ àlá bàːnâː / bàːnɛ̂ː ɔ́mɔ́ kàsâː, bóyrì bóyrè kàsáː tɔ̀rú boyri, pirⁿe bóyrì, pìrⁿé àrá
01480 bière de mil millet beer sèːŋgè kɔ́ndyɔ́ kɔ̀nzɔ̀ kɔ̀njɛ́-ŋgé / kɔ̀njɛ́, sêː kɔ̀njɛ̀ kɔ̀ɲɔ́ yúú kɔ̀njɔ̀ kɔ̀njɔ́ kɔ̀njɔ́ kɔ̀zɔ́, yûː-kɔ̀zɔ̀ kɔ̀ⁿsɔ́, kɔ̀ːⁿsɔ́ ñúː kɛ́ñɛ́ kɔñɔ, ñukɔñɔ kɔ̀ñɔ́, ñùː-kɔ̀ñɔ́ yùː-kɔ̀njɔ́ kɔ̀sɔ́
01494 thé tea tɛ̂ː têː àtêː têː téé átêː, ásù-m têː átèː àtêː atey, ate, tey, te, ayⁿ átêy, átêː, têy, têː, âyⁿ átêː àtêː
01495 eau water mîː ínjú íŋgé / íŋgé, ínjé / ínjé dǐː díí nîː nîː nîː díː ni níː níː níː
01496 lait milk ɛ́mɛ́ émé ɛ́mɛ̀ː / ɛ́mɛ̀ː ɛ̂m ém ɛ́wⁿɛ̀yⁿ ɛ́mɛ̂ ɛ́mmɛ̀yⁿ ɛ̂m írí ɛm ɛ̂m ɛ̂m ɛ̂m
01528 miel honey ígè ìzèŋ ǹjǐː yɛ̌yⁿ ììyé yěy òːndó, òːndò-nîː yěy ìwó tɛ̌ː yuŋni, yuŋ yùŋ-níː, yǔŋ kàwⁿà-yòŋgú, kàwⁿà-yǒŋ yùŋú
01540 manger (repas) eat (meal) ɲɛ́ː ʔə́ñɛ́ / ʔə́ñá-lì kwɛ́ káː ńyɛ́ ñɛ́ kɔ́ː ñɛ́ lí / lɛ́ ñíː / ñíː ñɛ ñɛ́ː ñɛ́ː ñɛ́ː
01541 manger (viande) eat (meat) tɛ́mɛ́ kúbó kúbí / kùbè tɛ́wⁿɛ́ tɛ́mɛ́ kúwó kúwó kúwó kúw / kúwó kúwó ko kóː kúwó kúwó
01580 faim hunger (noun) kúgɔ́ gàːgó / gàːgé gɛ̌ː gíyɛ́ kɔ̂ː gìyá kɔ̂ː àrkírì gɛ̌ː jɛ̌ː gɛ̌ː gɛ̌ː
01593 lécher lick nɛ́lɛ́ dɛ̀gɛ́ nɛ́gɛ́ dɛ̀gɛ́ dɛ̀gɛ́ dɛ̀gɛ́ dɛ̀gɛ́ dɛ̌ː dɛ̀gú / dɛ̀gá dɛ̀gɛ́ dɛgɛ dɛ̀gɛ́ dɛ̀gɛ́ dɛ̀gɛ́
01595 sucer (bonbon, etc.) suck (e.g. candy) mílɛ́ úmzó / úmzó-lì ónjí ɔ́ɲɔ́ ɔ́njɔ́ ɔ́njí ɔ́njí ɔ́zí ɔ́ⁿsú / ɔ́ⁿsɔ́ ɔ́ñɔ́ ɔñɔ ɔ́ñɔ́ ɔ́njɔ́ ɔ́sɔ́
01597 avaler swallow míːndɛ̀ mìrⁿɛ́ / mìrⁿà-lí mìnɛ́ mɛ̀rⁿɛ́ mìnɛ́ mìrⁿɛ́ mìrⁿé, mìrⁿɛ́ mìrⁿé mìrú / mìrá mìrⁿí / mírⁿí mirⁿe mìrⁿé mìrⁿé mìrⁿɛ́
01682 viande meat námà nàmà nàmâː / nàmɛ̂ː nàwⁿá nàmá nàwⁿâː nàmâ nàmâː nàwⁿá nɔ̀wⁿɔ́ nɔwⁿɔ nɔ̀wⁿɔ́ nàwⁿá nɔ̀wⁿɔ́
01720 faire la chasse (verbe seulement) hunt (verb only) dàːnà ǹkálúmá kání dànú / dànà-lí tálɛ́ dàná- / dànú àn-tólú táálá dànní táːrí òsíyé ósú / ósó dàná dana dàná dàná
01758 tirer sur (qn/qch, avec un fusil etc.) shoot (sb/sth) táyé táː tɛ́ː / tɛ̀ː táː/táy táá táː táy / táyá tɛ́wɛ́ taⁿ táːⁿ táː táːⁿ
01976 sel salt nêwⁿ nɛ̀m nɛ̌m-gó / nɛ̀mɛ́ nɛ̌m nɛ̌m nɛ̌m nɛ̀ːmí nɛ̌m nɛ̌ŋ mɛ̌ː nɛm nɛ̌m nɛ̌m nɛ̌m
01991 huile (végétale, liquide ou en forme de beurre) oil (vegetable, liquid or buttery) nûː nìː ně-ŋgó / nègé nǐː níyɛ́ nì-sàrⁿá, nù-sárⁿá lìːgí nǐː lǒw nìŋí nuŋ nǔŋ nùŋgú nùŋú
02012 feu fire génì gòlò gólò / gólè yǎm ɲǎm go᷈ː go᷈ː go᷈ː núwⁿɔ́ ñɛ́ː nuwⁿo, nuwⁿɔ núwⁿó, núwⁿɔ́ núwⁿó núwⁿó
02046 charbon charcoal gènì síː jɛ̌mnɛ̀ gɛ́mílɛ́-ŋgó / gɛ́mílɛ́, kùmá-ŋgó / kùmá gì-gɛ̀rⁿɛ̌m gɛ́mɛ́lɛ́, kílɛ́ jɛ̀ːrⁿɛ̀ jɛ́m jɛ́mírⁿɛ́ jɛ̀mɛ̀nè jɛ́m jɛ́mnɛ́ gɛ́wⁿɛ́rⁿɛ́ jɛŋɛrɛjɛm jɛ̀ŋɛ̀rɛ̀ jɛ́m jɛ̀mnɛ̀ jém kìrɛ́
02049 cendre ashes dwɛ̂ː dɔ̀yⁿɛ̀ dɔ̀dɛ̌ː-ŋgó / dɔ̀dɛ̌ː únɔ̀ ɔ́índɛ́, úndɔ́ dɔ̀yⁿɔ̌yⁿ dùyá dɔ̀yⁿɔ̌yⁿ dòwⁿòsú dɔ̀yⁿɛ́ dɔyⁿɔ dɔ̀yⁿɔ́ dɔ̀yⁿɔ́ ɛ́ːrⁿɛ̀
02050 fumée smoke kúmbè kùmò kùmbú / kùmbí kúmɔ́ kùmmɔ́ kùkùmbó kùmbó kùkúmbó kúmó kùkúmó kukumɔ kù-kùmɔ́ kù-kùmbó kùkùmó
02052 souffler sur (feu etc.) blow on (e.g. fire) púbúlè púːbí-yɛ́ púmíl / pùmìlè púb-ɛ́ː- / púb-íː ɲǎm púúbí-yó púːrⁿú púmírⁿí púːrⁿí púrú / púró ñɛ́ː píyé piwɛ píwɛ́ píyɛ́ fíwé
02059 banane banana bóródyâ bɔ̀rɔ̀díyà bòròdíyàⁿ-ŋgò / bòròdíyàⁿ bɔ̀rɔ̀dɛ̂ː bɔ̀rɔ̀ díɛ́ bɔ̀rɔ̀díyà bɔ̀rɔ̀-díyâ bòròdíyà bòròdíyà, kɔ̀ŋkɔ̀ntɛ́ nàmàsá namasa, borodiya nàmàsá, bòròdíyà bɔ̀rɔ̀-díyà
02069 mil millet séːŋgè yúː yó-ŋgó / yógé yǔː yúú yûː yûː yûː ñúː ñu ñúː yúː ñúː, ñùː pírú
02070 sorgho sorghum ɛ́mbà ɛ̀mà èmbá-ŋgó / èmbá ɛ̀mɛ́ ɛ̀mmɛ́ ɛ̀mɛ̌yⁿ ɛ̀ːmbɛ́ ɛ̀mbɛ̌y túsú ɛ̀mɛ́ ɛmɛ ɛ̀mɛ́ ɛ̀ːmbɛ́ ɛ̀mɛ́
02071 sorgho doux (tiges croquées comme la canne à sucre) sweet sorghum (stalk chewed like sugar cane) ɛ̀mbà dúmbɛ́ sànàgínɛ̀ sànàgínɛ́-ŋgó / sànàgínɛ́ ɛ̀mɛ̀-sàrⁿàgɛ́rⁿɛ̀ sànà gɛ́nɛ́ sànjírⁿà sànà-gíndá sàzì-jírⁿá tùsù-cèrú, káːrⁿà ɛ̀mɛ̀-sàⁿkírⁿí sancirⁿe sàncírⁿè sàrgínè sànkírⁿɛ̀
02073 riz rice ɛ́rɛ́ ádá ɔ̌ːrɛ̀ árá árá áːrá áːrá árá mɔ́ árá ara árá áːrá árá
02074 fonio (céréale cultivée, Digitaria exilis) fonio (cultivated grain, Digitaria exilis) pɔ̂ːⁿ pɔ̀ːⁿ pɔ̀ŋɛ́-ŋgó / pɔ̀ŋɛ́ pɔ̌ːⁿ pɔ̀ɔ́ⁿ pɔ̌yⁿ ...[length] pɔ̌ːⁿ pɔ̌ːⁿ sɛ́rɛ́mbɛ̀ pɔ̀ŋɔ́ pɔŋɔ pɔ̀ŋɔ́ pɔ̌ːⁿ pɔ̀ŋɔ́
02075 maïs corn, maize ɛ̀mbɛ̀dúlúmá sànà-ɛ̀mɛ̀ màdèmbá-ŋgó / màdèmbá sàrⁿà-ɛ̀mɛ́ sànà ɛ̀mmɛ́ bàrměyⁿ jàrⁿàmbɛ́ bàrà-ɛ̀mbɛ̌y tɔ̀rⁿí-yⁿàrⁿà màñɛ̀rⁿɛ̀má poroñu pòròː-ñúː bàrà-ɛ̀ːmbɛ́ pòrò-yúːⁿ
02110 haricot cow-pea núŋgé nǐm númbú-ŋgó / númbé nǔm núm nùwⁿîːⁿ nìmî nùmîː núm nǐː nim nǐm núm
02126 cola kola nut wòːló wólò gǒːrò / gǒːrè wòló wòòró, gòòló, wòòló gǒːrò gǒːrô górò gɔ̌ːrɔ̀ góːró goro gǒːrò gǒːrò góːrò
02130 arachide peanut ɔ́lɔ́ŋgé ɛ̀gɛ̀lɛ̀ bǎn ɛ́lɛ́-ŋgó / ɛ́lɛ́, sàmà-ɛ́lɛ́-ŋgó / sàmà-ɛ́lɛ́ ɛ́gɛ́lɛ́ ɛ̀lɛ̀-kɛ̀lɛ̀ bánú, ɛ̀lɛ̀kɛ̀lɛ́ pálá, ɛ̀lɛ̀-kɛ̀lɛ̀ sàmàgìnɛ́, ɛ̀lɛ̀-kɛ̀lɛ̀ mánì ɛ̀lɛ̀y bàrⁿǎy ɛ̀ːrɛ̀ bárⁿí ɛ̀rɛ̀rɛ̀y gùrⁿâwⁿ ɛ̀ŋìnɛ̀ lǒw ɛ̀ːrɛ̀-múñúrⁿú jɔwⁿɔɛrɛ, muñuɛrɛ jɔ̀wⁿɔ̀-ɛ́ːrɛ́, mùñù-ɛ́ːrɛ́ ɛ̀ːrɛ̀ bárⁿú ɛ̀ːrɛ̀ múzúrú
02131 pois de terre (Vigna subterranea), ressemble à l'arachide cultivated groundnut (Vigna subterranea), similar to peanut ɔ́lɔ́ŋgé dúlè ɛ̀gɛ̀lɛ̀ jìmɛ́, ɛ̀gɛ̀lɛ̀-tèndélè ɛ̀lɛ̀ tèndélè ɛ̀gɛ̀lɛ̀ gɛ̂m ɛ̀lɛ̀-kɛ̀lɛ̀ tèndélé, dùmbì-ý ɛ̀lɛ̀y jèwⁿêy ɛ̀ːrɛ̀ jɛ́mí ɛ̀rɛ̀rɛ̀y pèré-m ɛ̀ŋìnɛ̀ cérúcété ɛ̀ːrɛ̀ náː ɛrɛna ɛ̀ːrɛ̀-náː ɛ̀ːrɛ̀ jém ɛ̀ːrɛ̀ náː
02135 manioc cassava bálá kûːⁿ bànàkùl-tánà bànàŋkûː-ŋgò / bànàŋkûː wòjó bànànkù tímɛ́, tànnàá bànàkùː béré bànjî, bànàkùrì-béré bànàkùː-báːgá balakuⁿbere bàlàkùːⁿ-béré bànàkùrù-wòsó
02136 patate (douce) sweet potato kûːⁿ / áwsáŋgè kúːⁿ bànàkùl bùmbɔ̀ màsàkûː-ŋgò / màsàkûː bàrⁿàkǔː bànànkù bùmbɔ́ bànàkùː bùmbɔ́, bànàkùː wòsôː wòsó, bánákúrì, bánákûr màsàkú màsàkú, wòsó bànàkǔː woso, masaku wósó, màsàkûː, bàlàkùːⁿ-ñǎː wòsó wòsó
02140 oignon onion jábà gǎw gábù / gábì gâw gáw gâw gâːⁿ gâw àlbásàl jɔ̀wɔ́ jɔwⁿɔiⁿ, gabu jɔ̀wⁿɔ̀-îːⁿ, gábù gâw zàwá
02147 igname (Dioscorea) yam (Dioscorea) kúːbá / kùːⁿ bállà kǔː kùː-nǐː kǔː kúú kûː kûː kûː kûː kǔː ku kûː kûː kûː
02148 sésame cultivé (Sesamum indicum) cultivated sesame (Sesamum indicum) bíláŋgè pàl pǎːl-ŋgò / pǎːlè pɔ́l, pɔ̀l-ǐː pɔ̀lì-ý námjú ɛ̀sí-kɛ̌ːndɛ̂ àrñɛ̌yⁿ nátì pɔ̀rú namñu námñú pɔ̌y
02150 aubergine africaine (ressemble aux tomates) en deux variétés African eggplant (similar to tomato) in two varieties kélyé cɛ́lbá kɛ́lbɛ́-ŋgó / kɛ́lbɛ́ kɛ́lbɛ́ àn-sààrà kɛ́lbɛ̀ cɛ́wrɛ́ kɛ́wrɛ́ cɛ́wrɛ́ kɛ́rɛ́bɛ́rɛ́ kɛ́wɛ́rɛ́ cɛrɛwɛ cɛ́rɛ́wɛ́ kɛ́wrɛ́ kɛ́rúwɛ́
02154 gombo okra gáŋáːjì póró gɔ́ŋ-gó / gɔ́ŋ gáŋàːjù gáŋààjù, mánààjì póró póró tólóy tɔ̀rⁿí ɔ̀gɔ̀-póːró poro póró póró póːró
02608 pierre, rocher stone, rock kínnì cìn kìnûː / kǐn-bò tìbú, dúmɔ́ dúmbɔ́, tíbé kúrⁿù kúrⁿô kúrⁿò tùwó tùwó tumo tùmó tùwó tùmó
02648 poussière dust kúndálè úrⁿà kùlɛ̀-kúlɛ̀-ŋgò kɔ́ŋɔ̀ úg-gúnnɔ́ kù-kɔ̀rɔ̌y kɔ́ŋgɔ̀ kɔ̀-kɔ̀rɔ̌y kúsò pùrùgíⁿ kɔŋɔ kɔ́ŋɔ̀ kɔ́ŋgɔ̀, kúŋgɔ̀ kɔ́ŋɔ̀
02656 bois, bois de chauffage wood, firewood téːŋgé téː téː-ŋgó / téː tǐn tìnú tìrⁿú, tìrⁿí tìrⁿí tǐn tìrⁿú tǐⁿ tin tǐn tìrⁿí tǐn
02703 or (métal) gold káŋè káŋɛ̀ káŋŋè káŋá káŋé káŋŋɛ̀ káŋɛ̂ káññè úrà, káŋŋɛ̀ káŋɛ́ː kaŋŋɛ, kaŋŋa káŋŋɛ̀, káŋŋà káŋɛ̀
02704 argent-métal silver (metal) sárrì sárdù cárdì-ŋgò / cárdì sárdù, ɛ́rⁿɛ́ bùːdù wáré sárdù sárdî káːlìsì, cárdì cárdì sárúdù cara, cardu, mɛn cárà, cárdù, mɛ́n sáddù
02710 tabac (en feuilles, ou pour cigarettes) tobacco (leaves, or for cigarettes) tábà tábà tábà tábé táwà táwâ táwà táwà tɔ́ːwɔ́ tɔwɔ tɔ́wɔ̀ táwà tɔ́wɔ̀
02725 village, ville village, town, settlement dúgù dàmá sɔ̀njɔ̌ː / sɔ̀njɛ̌ː, ǹjěn àná dámmá ìsêː ìsê ìsôː àlá àná ana àná àlá àná
02737 puits well (for drawing water) ɔ́ndɔ́ ìnjù-gùl dǎy-ŋgé / dǎy tènɛ́, ɛ̀kɔ́rɔ̀ tènné ɛ̌ː ɛ̌ː dǎyⁿ téwó òtěː akɔrɔ à-kɔ́rɔ́ ɛ̀kɔ́rɔ́ àkɔ́rɔ́
02762 maison house débù ʔə́ló ólé / ólé, óló / ólé gɛ̀rⁿɛ́ gìnɛ́ úrò ńdô, índô úrò íló gìrⁿí uro úró íré úró
02862 toit roof sàːsúgú dɛ̀bù dèbí / dèbí dǎː, dàː-kûː dɛ̀mbɛ́ tèmbè-kûː, tèm-kûː dɛ̌w, dɛ̀wí tèmbè-kûː dómó-kù kùⁿ-mɔ̀rú tɛmɛkuⁿ tɛ̀mɛ̀-kúːⁿ tèmbè-kúː tɛ̀mɛ̀ kúːⁿ
02913 grenier granary gɔ̀ːgílí, páŋgà gwàː táŋà / táŋɛ̀ gɛ̌ː kàɲɲàá dɛ̌w tàrá pàŋgâː pàŋá gɔ̌ː gɔ̌ː gɔ̌ː gɔ̌ː
02938 natte mat kágà nìŋ káːbú / káːbí sùgɔ́ ǹjó kàrá kágá kàrá kàrá sùgɔ́ kara kàrá sùgɔ́ gùgó
02952 pays, terre country, land gándá gàná gwǎː / gwɛ̌ː gánà yàlú ònjǒy dòrⁿó òzǒy ìsó gáná ujubay, ijubay, gana ùjùbǎy, ìjùbǎy, gáná ùsùbǎy gáná
02955 pays dogon Dogon country èjèŋgè dúgú dɔ̀gɔ̀-ʔə́ló dɔ̀gɔ̀-ólé dɔ̀gɔ̀-gɛ̀rⁿɛ́ dɔ̀gɔ̌-m gìnɛ̀, dɔ̀gɔ̌-m gàndà dɔ̀ː-úrò dɔ̀gɔ̀-ńdô dɔ̀ː-úrò tɔ̀rɔ̀-íló dɔ̀gɔ̀-gìrⁿí dɔgɔuro dɔ̀ɣɔ̀-úró dɔ̀gɔ̀-àlá
02969 chemin, route road, path ójí ózú ùsfɔ̌ː / ùsfɛ̌ː, ùspɔ̌ː / ùspɛ̌ː ójú, òjù-náː ódú, òdù-náá, ònnáá ósù ósî, òsì-bìrⁿɛ́ ósù ósú ójú oju, ojuka ójú, òjù-káː ósú òsù-káː
02973 inselberg, montagne rocheuse avec falaise inselberg, rocky mountain with cliffsides pɛ́gɔ̀ kɔ́ŋɔ́ tɔ́rɔ̀, kùrⁿù-tɔ́rɔ̀ tɔ́rɔ̂ tɔ́rɔ̀ tɔ́rɔ́ tumo, tɔrɔ tùmó, tɔ́rɔ́ tùwò-jǎw tɔ̀rɔ̀-tùmó
02994 forêt dense, fourré dense forest, thicket jígíbì únú, sóló kùbǐː-ŋgé / kùbǐː únù sòlò pém, úndú úlì ùndì sóró ɔ̀rɔ́ húlú únú un ûːn úːlù úːnù
03058 soleil sun géːwⁿè ìzùgè ùjú-ŋgó nǎm nǎm ùsú ùsí ùsú nǒŋ nùnùŋú nini nì-nǐː nì-nǐː nì-nǐː
03059 lune moon wɛ̂ː swàː sàːgé / sàːgú-mbó yèː píl, yěː ììyɛ́ ùwɔ́ wǎː wǎː ìwá ɔ̌ː ɛ ɛ̌ː ɛ̌ː ɛ̌ː
03063 étoile star áŋkɔ́lɛ̀ tóndóló, sàrⁿà-kɛ̀lɛ̀ ànjì-[kɔ̀lɛ́-ŋgó] / ànjì-kɔ̀lɛ́ tònòlò-ý tòndòlò-ý tóró wàː-kɔ̀rɔ́ bàndà kɔ̀ːrɔ̌y sémrěy tóró toro tóró tóró tóró
03092 pluie rain (noun) kúmáŋgà àrⁿùŋ ǎːl-ŋgé / àːlé àrⁿá àná bòlú, bǒl bòndí bòndú àrⁿá àrⁿú arⁿa àrⁿá àrⁿá àrⁿá
03106 (éclair) briller (lightning) flash cɛ́níyɛ́ / cɛ́níyá-lì mɛ́nɛ́ gìrí yɛ̀nɛ́ àná gìrè yɛ̀ndɛ́ cɛ́rⁿí-yⁿí, kɛ́rⁿí-yⁿí bòndí kɛ́ː bòndú kɛ́rⁿí wàlú / wàlá sáŋìrⁿì / sáŋárⁿá wayⁿa wàyⁿá wàyⁿá àrⁿá wàyⁿá, wàyⁿá
03110 tonnerre thunder (noun) gàmíː gálú / gálí àrⁿà-[gàwⁿ-êː] ànà gàmí-yé, àbáá bòl-àrwîː bòndí mírⁿà bòndú kɔ́mùrⁿɔ̀ dígúrú àrⁿù-dúrú aruwu, arⁿaaruwu árúwù, àrⁿá árúwù àrⁿà-dúrù àrⁿà dúrù
03118 vent wind (airflow) yálé ɛ́nɛ́n, ɛ́nɛ́ŋ énáná-ŋgó / énáneː́ = ɛ́nɛ́nɛ́ː, éná-ŋgó / ɛ́nɛ́ː óɲɔ́ ódóró óːsò úsúrⁿò, úsúrⁿɔ̀ ósósôː zámà óːñó oño óːñó óːnjó óːsó
03133 ciel sky àmànà kóːló àzàgàlà àjǎn àlgálá àlà-kàlá yàrǐː, yàrí yàrí yàríː àlkǔmnò àràkárá yarumana, yɛrumana yàrù-máná, yɛ̀rù-máná yàr-kúː yèrmáná
03134 nuage cloud álè kùrùbàrà kùndà-kùndǎː / kùndɛ̀-kùndɛ̌ː kùlmɔ́ kùlùmmɔ́ yàr-kùrɔ́ yàr-kùmùrⁿá nànàːrⁿǎyⁿ kùrɔ́ kùrùgɔ́ kuruwɔ kùrùwɔ́ [yàr-kùː]-kúrɔ́ kùrùwɔ́
03139 rosée dew élélè / èlèlè míː è-èl èlǎː / ɛ̀lɛ̌ː wòbú wòòbú ìrè-nîː, èrè-nîː nìː-sǒːrô èrèrěy, sáwàndɛ́ːrɛ̀ àrándáŋ òrùmò-díː omnoni òmnò níː òmdò-níː òmnò níː
03156 (main etc.) gauche left (hand, etc.) náːgà nàndà nàndǎː / nàndɛ̌ː nàná, bàlàgá nààndá bànǎyⁿ bàrìyɛ́ bàndǎy bàrⁿíyⁿà nàná bana bàná bàlá bàná
03160 (main etc.) droit right (hand, etc.) núyⁿà ñɛ̀ ñɛ̀-ŋgó / ñɛ̌ː ɲɛ̌ː ɲ̀ɲɛ́ ñɛ̌yⁿ nàrⁿìyⁿɛ́ ñɛ̌yⁿ nǒyⁿ ñǎː ña ñǎː ñɛ̌ː yⁿǎː
03316 lointain far, distant wágù wàjú wàgí-yè / wǎ-ŋgè wàgú wàgé wâːw wàgá wⁿâːwⁿ wàːgá wàgá waga wàɣá wàgá wàɣá, wàɣáː kɔ̀
03325 proche, près near, close bɛ́rù, péŋgú bɛ̀dú dùmí-yè / dǔm-gè bɛ̀rú bɛ̀rú-gó sɔ̀sû-w / sɔ̀sû-m / sɔ̀sú-yɛ̀ bɛ̀rí ... cér wò, ... cérì wò bɛ̀rú ɛ́ːŋú éːŋ bɛ̀rú ɛ́ːŋí, éːŋíː kɔ̀
03456 gros, grand big, large bâyⁿ dìyá gìndɔ́ː / gìndɛ́ː dùgú, dɛ̂ː póó, gáá, díɛ́ díyⁿà-w / díyⁿà-m / díyⁿà dùgí díyⁿà-wⁿ / díyⁿà-m sɛ́w, náː káŋ, márⁿá, gàrá gara gàrá démbéré gàrá
03476 petit small, little déːjé bèbélè, dàgá, kùnà pàlɛ̂ː / pàlâː ùjì-ý, dágà, gàːlǎy dàgí, gàà-lɛ̀-ý dâː-w / dâː-m / dâː, tɛ᷈ː, sàlâː / sàlâ-m / sàlâː, ìlâː / ìlâ-m / ìlâː ɛ̀wrɛ́, tɛ̀gɛ̂, dágá sàndâ-m / sàndâː tɛ̀gɛ̌y ùjú, ùjíⁿ, sìⁿsíⁿ, dágá teyⁿ, daga, jiⁿlɛ těyⁿ, dáɣá, jìːⁿlɛ́ dágá, tɛ̌yⁿ dáɣá
03500 (corde etc.) long long (e.g. rope) góllò zàlà jàlɛ́ː / jàlá-ŋgó pàlá pàlá gùrɔ̂-w gùrɔ́ gùrⁿǎwⁿ gùrú gùrú guru gùrú gùrú gùrú
03520 court short dúŋgúrù dùmbù, dènù dèndúː / dèndíː dùmì-ý dùmbú gɔ᷈ː-w / gɔ᷈ː-m / gɔ̌ː-yɛ̀ déŋî gɔ᷈ː tùkěy dègé gɔyⁿ gɔ̌yⁿ gɔ̌yⁿ gɔ̌yⁿ
03615 jour (unité de temps) day (as unit of time) géːwⁿè bà-dèm déŋán / déŋán bǎy bǎy ùsú ùsú ùsú nòndérⁿá nìŋìrⁿí ni nǐː nǐː nǐː
03619 mois month wɛ̂ː swàː sàːgé / sàːgú-mbó = sàːgí-mbó yěː, yèː píl ììyɛ́ ùwɔ́ wǎː wǎː ìwá ɔ̌ː ɛ ɛ̌ː ɛ̌ː ɛ̌ː
03620 année year wáyà àrⁿà-gùzù kènjûː / kènjîː àrⁿà-gújú, àrⁿà-dǐː ànà-gúdú àrⁿà-kúsú, àrⁿà-gúsú àrⁿáwⁿ, àrⁿá àrⁿá àndíː arⁿakuju àrⁿà-kújú àrⁿà-kúsú àrⁿà kúsú
03679 aujourd'hui today ? íyè íyó yéː ííyé íyé íyé íyé íyé ije íjé íyé ígé
03680 hier yesterday ? nìŋàː, nìŋàː gá ñǎː yáː yáá yéŋgù, yêŋ yéŋìrⁿìː yéŋgì yáː yáː ya yáː yáː yáː
03683 demain tomorrow ɔ́gɔ̀ ɛ́w, ɛ́w dè ɛ́ŋgú yògó yògó ɛ́yⁿ, ɛ́yⁿ dé ɛ́ːŋí ɛ́yⁿ sírà, húwⁿɔ̀ yògó yogo yògó úŋgù yògó
03698 nuit night dóː dèndàː ñám dìgɛ́ yáŋá, dìgɛ́, bàà dɛ̀nɛ́ ñárⁿù dɛ̀ːndɛ̂ ñân yⁿàːŋá dàːgá daga dàːɣá dɛ̀ːgɛ́ dàːɣá
03707 journée (non la nuit) daytime (not night) géːwⁿè dèrⁿìŋ ùjú dɛ̌n àgá, nǎm ùsù-dérⁿíː, ùsù-dɛ́rⁿíː ùsì-dɛ́rⁿí ùsǐːⁿ nùŋùlɔ́ ìsìgɛ́ ninuwⁿo, ninuwⁿɔ, nunuwⁿo, ñalɔmɔ nì-núwⁿó, nì-núwⁿɔ́, nù-núwⁿó, ñálɔ́ːmɔ̀ dɛ́gú nì-núwⁿò
03836 père father báː dèː bǎː / bàː-mbó déː / déː-m ~ déː bè, báː / báː-m ~ báː bè báá bɔ̌ː bǎː bɔ̌ː, bɔ̌ː-m dèdéː, dèděː de děː bǎː dìyé
03842 mère mother níː nìː nǐː / nìː-mbó náː n-náá nàrⁿá děː nàrⁿá, nàrⁿǎ-m ìnǎː na nǎː nǎː nǎː
03912 mari husband wálá nùŋòn / -mù nɔ̀gɔ̌ː / nɔ̀gɔ̀-mbó ígɛ́ ígɛ́ ɔ̀ŋgɔ̀rɔ́, ɔ̀ŋɔ̀rɔ́ lɔ̀gɔ̂ ɔ̀ŋgɔ̀rɔ̌-m / ɔ̀ŋgɔ̀rɔ́ ɛ̀gá / -mǎː ɛ̀gɛ́ aga àɣá ɛ̀gɛ́ àɣá
03915 épouse wife yɔ̂ː yɛ̀ / -mù yɛ̌ː / yàwóː yǎː-rⁿá / yǎː-m yàà-ná yǎ-m / yǎː yǎ-ŋ yǎ-m / yǎː yⁿàrⁿú / yⁿǎ-m ñɛ̌ ñɛn ñɛ̌-n ñà-rⁿú / ñǎ-m ñɛ̌-m
04062 dogon (personne) Dogon (person) éjè dɔ̀gɔ́ dɔ́gɛ̀ / dɔ́gɔ̀ː dɔ̀gɔ̀-nɔ́ / dɔ̀gɔ̀-ḿ dɔ̀gɔ̀-nɔ́ / dɔ̀gɔ̌-m dɔ᷈ː-m / dɔ᷈ː dɔ́gɔ̂ dɔ᷈ː-m / dɔ᷈ː tɔ̀rɔ̀-nù-rⁿú / nǔm dɔ̀gɔ̌ⁿ dɔgɔn dɔ̀ɣɔ̌-n dɔ̀gɔ̌-n / dɔ̀gɔ̌-m dɔ̀gú-n
04083 (un) peul Fulbe person púndɛ́ púlà / púlá-mù púlàndêː / púlàndûː = púlàndôː púlɔ̀-nɛ̀ / púlɔ̀-m púlɔ́-nɔ̀ púlɔ̀-m / púlɔ̀ː pírâ, píràːndí píndàrú-m / píndàrú púlɔ̀-rⁿú = púlɔ̌-n / púlɔ̌-m, púnɔ̀-rⁿú / púlɔ̌-m púlɛ́ːⁿ pulɔn púlɔ̀-n púlɔ̀-n / púlɔ̀-m púlɔ̀-n
04086 mossi Mossi móːsì mùzù / mùzù-mù mòːsí / mòːsí-mbó mùɲù-nɛ́ / mùɲù-ḿ mɔ̀ɔ̀sú mùnjú-m / mùnjú mòːsí, mùsí m̀bùsú-m / m̀bùsú mùsì-rⁿí / mùsǐ-m mùñǐⁿ muñun mùñú-n mùnjú-n mùsú-n
04666 arc (pour les flèches) bow (for arrow) kɔ̀mbɔ̀-cɛ̀m tôː tóó mùnjù-tôː [tòː-kɛ̀mɛ̀]-béré tów téyⁿ kɔ̀mɔ̀-kɛ̌ⁿ tɔyⁿ tɔ́yⁿ kúsú tɔ́yⁿ
04667 flèche arrow tɔ́ːⁿ wéː tɛ́ŋ kɛ̀mɛ́ / kɛ̀̌ː-mbó, mɔ̀ːsù-kɛ̀mɛ́ / -[kɛ̌ː-mbò], kɛ̀mɛ̀ dùr-îː / dùr-îː-mbò kɛ́m tòò kɛ̌m, tòò tànnàà-ý [mùnjù-cɛ̀m]-yîː [tòː-kɛ̀mɛ̀]-ǹjâ tòw-cɛ̌m, tòw-yîː, mùsù-cɛ̌m tèyⁿ-ìrⁿú [kɔ̀mɔ̀-kɛ̀ⁿ]-íːⁿ cɛm cɛ̌m kɛ̌m kɛ̌m
05013 donner give ńdɛ́ ńdɛ́ / ǹdà-lí ǹdɛ́, ǹdírɛ́ óbó- / óbú óbó ńdí ów / ów ó o óː óː óː
05111 dire say dǎm / dàmà-lí gìnɛ́ gɛ́- / gɛ́ gɛ̀ gǔyⁿ kíyɛ́ ... gùn gá / gá pórù / pɔ́-nɔ́ ga, jɛ gáː, gà, jɛ̀ gáː gɛ̀
05121 nom personnel personal name íní ín ínèn / ínèn bôy bóy ìnìrⁿîː ǹnèrⁿî, ìnèrⁿî ŋìnnîː, ñìnnîː ìsǒŋ bɔ́ⁿ bon bón sórⁿú bón
05374 un one yɛ̀ː táːŋgù tùmáː kúndé túrú túrú tùwⁿɔ́ / tùwⁿɔ̂-m / tùwⁿɔ́-yɛ̀ tùmâ tùmá túrú túrú turu túrú túrú túrú
05379 deux two nɛ́ːŋgá nɔ́ː, yè-nɔ́ː nôːy lɛ́y néé yěy wǒy yǒy lěy lɔ́y, lɔ́ːy lɛy lɛ̌y lěy lɛ̌y
05380 trois three táːndì táːndù, yè-táːndù tàːndîː tǎːn tààndú tàːnú tàːndǐː tàːní tàːlí tǎːn, tàːnú tan tǎːn tàːlú tàːnú
05381 quatre four kɛ́ːjɔ́ cɛ́zɔ́, yè-cɛ́zɔ́ kɛ́ːjɛ̀y nǎyⁿ nǎy nǐːyⁿ nɔ̌yⁿ nìŋŋěyⁿ nǎy nǎyⁿ nayⁿ nǎyⁿ nǎyⁿ nǎyⁿ
05382 cinq five núːmò nûm, yè-nûm nùmîː nùmɔ́rⁿɔ́ ǹnɔ́ nùmǔyⁿ nìmǐː nùmmǔyⁿ nǔːy núnɛ́ːⁿ, nùnɛ́ːⁿ nuyⁿ nǔːyⁿ nùmǐː nǔːyⁿ
05383 six six kúléyⁿ kúlé. yè-kúlé kúlèy kúlòy kúlóy kúròy kúrê kúròy kúróy kúréː kuroy kúróy kúróːy kúróy
05384 sept seven sɔ́ːlì swɛ́ː, yè-swɛ́ː swɛ̂y sɔ̂y sɔ́y súyⁿɔ̀yⁿ súyɛ̂ síyⁿɔ̀yⁿ sóyⁿ sɔ̂ː suyⁿ sûyⁿ sûyⁿ sûyⁿ
05385 huit eight séːlè sáːgè, yè-sáːgè sáːgìː gágàrà gágìrà gáːrày gáːrɛ̀ gáːrày gáːrà sìlâː gara gáːrà gáːrà gáːrà
05386 neuf (numéro) nine tóːwà twâː, yè-twâː twây tùwɔ́ túwwɔ́ tèːsǐm tèːsǐː tèːsúm láːrà tùwâː laruwa láːrúwà láːrwà láːrúwà
05387 dix ten pɛ́ːlù píyɛ́l, yè-píyél píyɛ́lì pɛ́l pɛ́lú pɛ́rú pɛ́ːrù pɛ́ːrú pɛ́ːrú pɛ́rú pɛru pɛ́rú pɛ́rú pɛ́rɛ́
05404 cent hundred sìŋgì ndó pɛ́ːnɛ́ːŋgà tɛ́mɛ̀dɛ̀rɛ̀ kɛ̀ːsǔm má pɔ̌ːnɔ̀y, tɛ́ːmɛ̀ndɛ́rɛ̀ sǔm, tɛ́mtɛ̀rɛ̀ tɛ́mìndɛ̀, kɛ̀ɛ̀súm lé pɛ̀ɛ̀-néé, súm tɛ́ːmɛ́dɛ́rɛ̀ tɛ́ːmɛ́dérɛ̀, tɛ́ːmdɛ́rɛ̀ tɛ́ːmbɛ̀ndɛ́rɛ̀, tɛ́ːmɛ̀dɛ́rɛ̀ zǎŋ, zàŋú, zàŋgú tɛ́mdɛ́rɛ̀ suŋ, tɛmdɛrɛ sǔŋ, tɛ́ːmdɛ́rɛ̀ tɛ́ːmdɛ́rɛ̀ sùŋú
05405 mille thousand múnjù mùzò mùjú mùɲú mùnjó, tɛ́mìndɛ̀ néé mùsú mùsú m̀bùsú zɛ́mbɛ̀rɛ̀ mùñú muñu mùñú mùsú mùsú
05410 compter (des objets), réciter (numéros) count (things), recite (numbers) nógé lùgó / lùgó-lì nìgíl / nìgìlè, játɛ́ lúgó- / lúgú nígé lúwó lúgó lúwó lúgú / lúgó lúgó lugo lúgó lúgó lúgó
05573 vendre sell sóːlè dòrⁿó / dòrⁿà-lí túlɛ́ dɔ̀rⁿɔ́- / dɔ̌n dónú dɔ̀nɔ́ tíyɛ́ túrɔ́ tíyɛ́ dɔ̀rú / dɔ̀rɔ́ dɔ̀rⁿɔ́ dɔrⁿɔ dɔ̀rⁿɔ́ dɔ̀rⁿɔ́ dɔ̀rⁿɔ́
05575 acheter buy, purchase swɛ́ː ɛ́bɛ́ / ɛ́bá-lì dɔ̀nɛ́ ɛ́bɛ́- / ɛ́bɛ́ ɛ́bɛ́ ɛ́wɛ́ ɛ́wɛ́ ɛ́wɛ́ ɛ́w / ɛ́wá ɛ́wɛ́ ɛwɛ ɛ́wɛ́ ɛ́wɛ́ ɛ́wɛ́
05814 avoir peur de fear, be afraid of níːwɔ́ níːwɛ̀ / níːwè, níːwɛ̀ íbí-yɛ́ / íbí-yá-lì íbí-yɛ́ l-ɛ́ː- / l-íː níŋí-yɛ́ úː-yí úː-yí, ùwá úːwí líw / líwá líw-ìː/líwɛ́, líy-ìː/líyɛ́ lɛ́ː lɛ́ː lɛ́ː
05815 peur fear (noun) níwɔ́ íbɛ̀ ìbìnà-ŋgó, ìbà-ŋgó lì-lɛ̌ː, lɛ̂ː níyɛ́ ùwǎw ùwá wⁿǎn, kǒː líwá lìwɛ́ lilɛ lì-lɛ̌ː lɛ̀-lɛ̌ː lì-lɛ̌ː
05967 voir see mályêː wɔ́ / wà-lí yɛ́ / yɛ̀ yéː / yéː yɛ̀ yǐː wɔ́ / wɔ́ / wɔ̀-sɔ́ ɔ̌ː ɛ ɛ́ː yɛ̌ː / yɛ̀-rí- ɛ́ː
05969 regarder (qch) look at mályêː tígɛ́ / tígá-lì tár / tàrè yɛ̀nɛ́ yɛ̀-ndɛ́ tíní ŋìrⁿɛ́ tíní ɛ̀lú / ɛ̀lá gɛ̀r-îː / gɛ̀rɛ́ yaŋa yàŋá yɛ̀lɛ́ ìŋá
06076 écouter (qn, qch) listen to (sth, sb) núndyêː nìndí-yó / nìndì-yò-lí ǹdíy / ǹdìyè kíŋ-ɛ́ː / kíŋ-íː kééní-yé dìlé dèndé dìndé cérú / céré, hɛ́ttìnà kárⁿú / kárⁿá kéŋìrì / kéŋéré cegere cégéré cégéré kégéré
06132 pleurer (verbe) weep (verb only) wɛ́ː yɛ́ / yá-lì ñɛ́ / ñɛ̀ píː- / píː, yéː / yéː píyé yɔ́ kóyó yɔ́ yí / yɛ́, pí / pé kɔ́ːⁿ ɛⁿ, pe ɛ́ːⁿ, péː kóyó ɛ́ːⁿ
06224 flairer, sentir (une odeur) sniff, smell (an odor) súnjé sínzíyó / sínzíyé-lì gíŋ / gìŋè jìɲ-ɛ́ː- / jìɲ-íː sámbá jǐːⁿ gǐːyⁿí tíní súⁿsú / súⁿsɔ́ sámá jiñe jìñé jìŋgé gìsé
06264 (goût) doux, sucré sweet, sugary (taste) ɛ́llá / ɛ́lɛ́lá ɛ̌l ɛ̀lí-yè / ɛ̌l-ŋgò ɛ̂ːl ~ ɛ́lɛ̀l ɛ́lɛ́lú ɛ́rìm ɛ́rî ɛ́rùm ètú ɛ́lú eru érù érù érù
06276 (goût) amer bitter (in taste) kárákárá kánní gàl gàlí-yè / gàlú-ŋgò gálàl gálálú gárìm, gárùm gárî gàrǔm gòlú kágárá jeru jéːrù gérù géːrù
06287 (goût) aigre (de tamarin, etc.) sour, acidic, acrid (taste, e.g. of tamarind) tóːⁿ- tóːⁿ kánní dǎn àmí-yè / ǎm-gò âːm ámám párìm, párùm párî párùm nôm tɔ́ⁿ-tɔ́ⁿ nɔm nɔ̂m lôm nɔ̂m
06360 corde rope, cord síŋgì sùŋ sǐː-ŋgó / sǐː sǔm súm sùŋgú sěŋ, sèŋí sòŋgú sǔŋ sùŋú suŋ sǔŋ sùŋgú sùŋú
06526 serrer (bras etc.) avec le bras squeeze (e.g. arm) with one's hand kámmì kám, pɔ́ndɔ́ kám / kàmè káwⁿá- / káwⁿú kámá pɔ́rɔ́ pɔ́rɔ́, kámá kámá, pɔ́rɔ́ kám / káwⁿá = káːⁿ káwⁿá kɔwⁿɔ kɔ́wⁿɔ́ pɔ́rɔ́ kɔ́wⁿɔ́
06542 pousser push túmbyêː dàmbú / dàmbà-lí dàmbí / dàmbè dàmá- / dámú dàmbá dàmbí dàmbí dàmbí dǎm / dàwⁿá dèmé dama dàmá dàmbá dàmá
06546 tirer (qch) pull (sth) gímbɛ́ / gɔ́bɛ́ dìlíyó / dìlìyò-lí jùmbɛ́ bìɲɛ́- / bìɲɛ́ bìnjé bàsá bàsá bàsá gàgú / gàgá bàjá baja bàjá bàsá bàsá
06761 abattre (arbre, avec hache) chop down, cut down (tree, with ax) kɛ́rɛ́ jɛ́ / jà-lí, dèŋé / dèŋè-lí jɔ̀gɛ́ jàrá dàá tɛ́rɛ́ tɛ́rɛ́, dèŋgé dìŋgírí tɛ́rú / tɛ́rá kɛ́jɛ́ tɛrɛ tɛ́rɛ́ tɛ́rɛ́ tɛ́rɛ́
06910 creuser (qch) dig (sth) gánjé gùló / gùlò-lí gǔl / gùlè gùló- / gǔl gùló, wànjá gànjí gànjí, gùnjó gàzí gàsú / gàsá jǎː jaⁿ jǎːⁿ gànjá zǎːⁿ
06922 dormir (verbe) sleep (verb only) nóːyè nìyⁿé / nìyⁿé-lì nóy / nòyè yéː- / yéː ("see") yéyí-yé níːyⁿí níyⁿɛ́ níyⁿɛ́ léy / léyó nɔ́wⁿ-ìː ni níː níyⁿé níː
06934 réver (verbe) dream (verb only) ámánjè màzíndí-yɛ́ / màzìndì-yà-lí màŋgírí-yɛ́ yèlé- / yèlé yèlé dìré mònjúró dìré mòːsú / mòːsó mùñúrⁿù / mùñɔ́rⁿɔ́ muño mùñó mɔ̀ːñɔ́ mòsó
06991 couteau knife tálá pòl pòlé / pǒl-mbó pǒl pòlú pǒː pòrí pǒː pèrú síːnɛ́ siru sìrú sìrú sìrú
07027 venir come égé wó / wò-lí wé / wè wɛ̀lɛ́- / wɛ̀lɛ́ yɛ̀lɛ́ yɛ̌ yěː wɔ́ / wá yèrú / yèrí yɛ̀rɛ́ yɛrɛ yɛ̀rɛ́ wǎː yɛ̀rɛ́
07166 courir run dúgúrè zɔ̀bɔ́ / zɔ̀bà-lí yɔ̀bɛ́ jɔ̀bɔ́- / jɔ̀bú jɔ̀bɔ́ yɔ̀ɣɔ́ yɔ̀gɔ́ yɔ̀wɔ́ zɔ̌w / zɔ̌ː jɔ̀wɔ́ jɔwɔ jɔ̀wɔ́ jɔ̀wɔ́ zɔ̀wɔ́
07239 (oiseau etc.) voler (e.g. bird) fly pílyêː kílíyé / kílíyé-lì pírí-y / pìrì-yè, pílí-y / pìlì-yè kíl-ɛ́ː kíílí-yé kísíyé kísíyé kísíyé círú / círó kìrí kírìː cire círé kíríyé píré
07541 laver (vêtement) wash (clothing) mɔ́gɛ́ mɔ̀gɔ́ / mɔ̀gà-lí mɔ̀gɛ́ súmɔ́- / súmɔ́ mɔ̀gɔ́ mɔ̀ɣɔ́ mɔ̀gɔ́ súkó mɔ̀gú / mɔ̀gɔ́ súmɔ́ sumo súmó súmbɔ́ súmó
07590 noir, sombre black, dark wɛ́rɛ́dɛ́ jìmɛ́, jɛ̀mɛ́ jɛ́mɛ̀ / jɛ́mɛ̀-ŋgò gɛ́m gɛ́m jéwⁿè-wⁿ / jéwⁿè-m / jéwⁿè-yè jɛ́mí jɛ̀mɛ̂yⁿ jɛ́m gɛ́ⁿ jɛm jɛ́m jém gɛ́m
07594 blanc, de couleur légère white, light-colored tómbò pílɛ́ pílɛ̀ / pílɛ̀-ŋgò píl pílú pílɛ́ / pílɛ́-m / pílɛ́-yɛ̀ pírí píndɛ́ pírú pírí piru pírú pírí pírú
07599 vert green kɔ́jí kólò vɛ̀rú wɛ́rɛ̀ / wɛ́rɛ̀-ŋgò wɛ́r wɛ́rú sàwà ɔ̀rú sàwà ɔ̀rí sàwà ɔ̀rú-m sɔ̀lɔ̀-ɔ̀rú bèrù-ɔ̀rú ɔyɔɔru ɔ̀yɔ̀ ɔ̀rú ɔ̀yɔ̀ ɔ̀rú ɔ̀yɔ̀ ɔ̀rú
07601 bleu blue búlɔ́búlɔ̀ bùlɔ̀-búlɔ̀ bùlà-búlà / bùlà-búlà-ŋgò bùlɔ̀-búlɔ̀ bùlɔ̀-búlɔ́, àlà-kàlà gìɲɲí-yé bóːgúm, bùlɔ̀-búlɔ̀ bógí, búlà-búlà búlà-búlà búlà yɛ́rú bulɔbulɔ, yarumanajeju bùlɔ̀-búlɔ́, yàrù-mànà jèjú bùlɔ̀-búlɔ̀ bùlɛ̀búlɛ̀
07602 rouge (y compris brun et orange) red (including brown and orange) búnú bǎn bánè / bán-gò bán bánú bárⁿà-wⁿ / bárⁿà-m / bárⁿà-yɛ̀ bárⁿí bàrⁿâyⁿ bárⁿú báⁿ ban bán bárⁿú bán
07606 jaune yellow pòrò pùná lòl-púrⁿá nòːl-[púnɛ̀-ŋgò] / nòːl-púnɛ̀, ɔ́ːlà-ŋgò / ɔ́ːlɛ̀ [yùlɔ̀-pɔ̀rⁿɔ]̀-kɔ̌l ɔ́ɔ̀lɔ̀, yùlɔ̀ púnɔ́ nɔ̀rⁿɔ̀y pírⁿà nàrⁿà-pírⁿâ nɔ̀rⁿɔ̀ pírⁿà, ɔ́ːlɔ̀ síttì yɔ̀rɔ̀-pùrⁿú yɔrɔpirⁿe yɔ̀rɔ̀ pìrⁿé ɔ́ːlà, ñɛ̀ːrⁿɛ̀-pìrⁿɛ́ sáy
07672 se mouiller, ê. mouillé be or become wet ɛ́mbɛ́ ɔ́lɔ́-ndí-yɛ́ / ɔ́lɔ́-ndí-yá-lì, émíyé / émíyé-lì témbí-y / tèmbì-yè ɛ́n-ɛ́ː ɛ́nní-yɛ́ ɔ́lú-rú tɛ́mbí-yí, ɔ́rɔ́-ndíyé ɔ́ndíré ɔ́tú / ɔ́tɔ́ ɔ́r-ìː tɛmɛ tɛ́mɛ́ tɛ́mbí-yɛ́ tɛ́mɛ́
07692 ê. sec, (objet mouillé) devenir sec, se sécher be dry, (sth wet) dry out máːyⁿè màyɛ́ / màyà-lí mǎy / màyè mǎː-ŋ-ɛ́ː- / mǎː-ŋ-íː mààŋí-yɛ́ màyⁿá mǎː mǎyⁿ / màyⁿá mǎː-ŋ̀ mayⁿa màyⁿá màyⁿá màyⁿá
07759 (lame) tranchant, affilé sharp (blade) ɲáːɲáː kánní sìːⁿ ɛ̀lí-yè / ɛ̀lú-mbò ɛ̂ːl ɛ́lɛ́lú, yágárú yágùm, ɛ́rúm ɛ́rî ɛ́rùm lìsí ñíːñí eru érù érù ñéyⁿ
07775 (lame) émoussé blunt, not sharp (blade) dúmbé dònù dùmbé / dùmbú-mbó dùmɲǐː dúŋgú dùmbú dùmbí dùmbú dùnú dùmú dum dǔm dùmbú dǔm
07779 lourd heavy dɔ́ŋgá tùjù nìmí-yè / nǐm-gò démɛ́ túgóm dùsú dúsî dùsú-m / dùsûː dùsú dògú duju dùjú dùsú dùsú
07783 léger lightweight yáw-yáw kánní ɛ̀n yɛ̀rí-yè / yɛ̌r-ŋgò, [yɛ́rɛ́w nɛ̀] yóló, wɛ́y wɛ́y ñɛ̀rⁿú ɛ́rⁿî yɛ́mbɛ̀ ɛ́rú ñɛ́rⁿú ñɛn ñɛ́n ñɛ́rⁿú ñɛ́n
07839 (mouvement, chemin) droit, direct (adverbe) straight (motion, road) (adverb) díwⁿ= dém= dém= nè, dé= nè dém= dém-ní dém= dém= dém= dém= dɛ́wⁿ= dem dém= dém= dém=
07910 (récipient) plein full (container) jwéː bǎː jòyóː / jòyéː jóː jòáá-dɛ̀ báː jó= káⁿ jo jóː jóː zóː
07926 (récipient) vide empty (container) (adj) sálá ìzɛ̀ ìnjɛ́ː / ìnjɛ́-ŋgó kóːló ísé kòrǒy kóró, ǹjɛ̀ nàːrⁿí sùzíⁿ= péré kǒː wom wóm péːré wóm
07935 bon good pɔ́lɔ́ síyɛ́ náláː / náléː, nɛ̌y-yè / nɛ̌y-ŋgò ɛ̀jú síɛ́, dàgáá-dɛ̀ ɛ̀sú ɛ̀sí ɛ̀sú-m / ɛ̀sú jɛ̀rⁿú sɛ́ⁿ ɛju ɛ̀jú ɛ̀sú ɛ̀sú
07969 mauvais bad, no good yáːlá gòmò / -mù, sálá / -mù nɛ̀ːndɛ́ː / nèːndáː mɔ̀ɲú pàdíɛ́, sálá, yámú mɔ̀sú mɔ̀sí, gɔ̀mî m̀bɔ̀sú mɔ̀sú, m̀bɔ̀sú mɔ̀ñú mɔñu mɔ̀ñú mɔ̀sú mɔ̀sú
08100 froid, frais (eau, etc.) cold (e.g. water) kéló kèːzù yégèlè / yégèlè-ŋgè kâːl yégélú tâm támî tâm tôm kélú tom tôm tôm tôm
08109 (ré)chauffer (qch) heat (sth), make hot ɔ́j-jɛ́-mɛ́ / ɔ́j-jɛ́-má-lì wàyá-m / wàyà-mè ɔ́g-ɛ́ː-mɔ́ ɔ́gí-rɔ́ ɔ́wyú-wú ɔ́gí-yɛ́-mí ɔ́wíː-mí dɔ̀y-kú / dɔ̀y-kɔ́ núwⁿ-ɛ́ː-m̀ ɔgɔrɔ ɔ́gɔ́-rɔ́, ɔ́ɣɔ́-rɔ́ ɔ́gú-wɔ́ ɔ́gɔ́-rɔ́
08112 chaleur (température) hot weather, heat (temperature) úgyêː úzú dwɛ̀yⁿ-ŋgó ùjɔ́ údú ɔ̂w sǒy ɔ̀rⁿɔ̀ ɔ̂wⁿ púpúlé ù-ùgɔ́ ɔgu, ogu ɔ́gù sò-sǒy ɔ́gù
08118 brûler (viande etc.) sur un feu burn (e.g. meat) on a fire yáːrè dɔ̀dɔ́ / dɔ̀dà-lí dǎːn / dàːnè yɔ̀ɔ̀rɔ́ dɔ̌ỳ dɔ̌, dɔ̌ dɔ̌ː dɔ́, díː-rí lɔ́gú-m / lɔ́gú-mɔ́ yɔ̌ːrì dɛ̌ː yɔ̀ːrɔ́ dɛ̌ː
08163 ombre shade, shadows kíndó kìndè kìndôː / kìndêː kìnîː kìndíyé kì-kìlêː, kì-kìlé kìndê kìndôː cìló kìné cicine, cin cì-cìné, cǐn kì-kìlé kìkìné

Notes et références

[modifier | modifier le code]

Références

[modifier | modifier le code]
  1. Voir bibliographie.
  2. Michel Leiris, La langue secrète des Dogons de Sanga (Soudan français), Institut d'ethnologie, Paris, 1948, 530 p.
  3. Heath, Jeffrey; McPherson, Laura; Prokhorov, Kirill; Moran, Steven. 2015. Dogon Comparative Wordlist. Dogon and Bangime Linguistics. (Attribution 4.0 International (CC BY 4.0))

Bibliographie

[modifier | modifier le code]
  • (bm) Emè Dògò ginu sò pèybe, ènwènrènbe unkò, Bamako, DNAFLA, , 28 p.
  • Éléments de terminologie dogon, Bamako, DNAFLA, , 84 p.
  • Lexique dogon-français, Bamako, Ministère de l’Éducation nationale, DNAFLA, , 144 p.
  • Geneviève Calame-Griaule, Ethnologie et langage : la parole chez les Dogon, Paris, Gallimard, , 589 p. (édition ne varietur établie par l'auteur, Limoges, Éditions Lambert-Lucas, 2009)
  • Geneviève Calame-Griaule, Dictionnaire dogon, dialecte tòro : langue et civilisation, Paris, Klincksieck, , 332 p.
  • Denis Amadine Douyon, Parlons dogon : Langue et culture « toroso » d’Ireli (Mali), Munich, Newcastle, L’Harmattan, , 256 p. (ISBN 978-2-296-13544-4, lire en ligne)
  • François Claerhout, Claude Cathala et William Sanz, Songho – Dogon des Trois Collines, , 243 p.
  • Marcel Griaule, Dieu d’eau, Paris, Librairie Arthème Fayard, , 224 p.
  • (en) Jeffrey Heath, A grammar of Jamsay, Berlin, New York, Mouton de Gruyter, , 735 p. (ISBN 978-3-11-020113-0)
  • (en) Jeffrey Heath, A grammar of Dogul Dom (Dogon language family, Mali), University of Michigan, (lire en ligne)
  • (en) Jeffrey Heath, A grammar of Penange (Dogon, Mali), University of Michigan, (lire en ligne)
  • Marcel Kervran et André Prost, Les parlers dogons, Université de Dakar, , 171 + 144
  • (en) Laura McPherson, A grammar of Tommo So, Berlin, De Gruyter Mouton, , 622 p. (ISBN 978-3-11-030092-5)
  • (en) Vladimir Plungian, Dogon, Munich, Newcastle, LINCOM Europa, , 47 p. (ISBN 3-929075-46-6)

Articles connexes

[modifier | modifier le code]

Liens externes

[modifier | modifier le code]