پادشاهی یزدگرد شهریار

داستان منظوم

پادشاهی یزدگرد شهریار
به تصویرگری میرزا علیقلی خویی
زبان	فارسی
قالب	مثنوی
از کتاب	شاهنامه
پدیدآورنده	فردوسی
سال آفرینش	سدهٔ چهارم و پنجم ه‍.ق
گونه (ژانر)	حماسه
موضوع	حمله اعراب به ایران و مرگ یزدگرد سوّم
سبک	خراسانی
شمار ابیات	۸۹۴ برپایهٔ ویرایش خالقی مطلق
وزن	متقارب مثمن محذوف: فعولن فعولن فعولن فعول
شخصیت‌ها	یزدگرد سوم، رستم فرّخ‌هرمز، سعد وقّاص، فرّخزاد هرمز، ماهوی، برسام
فضا	ایران ساسانی

«پادشاهیِ یزدگرد شهریار» واپسین داستانِ شاهنامهٔ فردوسی است که به حمله اعراب به ایران و سقوطِ شاهنشاهی ساسانیان می‌پردازد.

داستان

یزدگرد به شاهی می‌رسد و عمر سعد وقّاص را به جنگ ایران می‌فرستد. پس یزدگرد رستم پور هرمزان را با لشکری به مقابله‌اش می‌فرستد. رستم در احوال ستارگان دقّت می‌کند و شکست ایران را پیشبینی می‌کند و در نامه‌ای به برادرش، فرخزاد هرمز، می‌گوید. نامه‌ای نیز به سعد می‌فرستد که جنگ شاهان نجوید و به بهرهٔ خویش بسنده کند. سعد در پاسخ گروندگان به اسلام را نوید بهشت می‌دهد و از راه و رسم آیین محمّدی سخن می‌گوید. سرداران سازش نمی‌کنند و جنگ آغاز می‌شود. سعد در نبردِ تن به تن رستم را می‌کشد. تازیان پیش می‌رانند و در جنگی دیگر سپاهیان فرخزاد هرمز را شکست می‌دهند. فرخزاد در بغداد به یزدگرد می‌گوید که به دیلم و ساری بگریزد؛ ولی یزدگرد راهِ خراسان در پیش می‌گیرد تا آنجا هوادار گردآورد و با تازیان جنگ کند. پس یزدگرد نامه‌ای به ماهوی سوری می‌فرستد و نامه‌ای دیگر به مرزبانان طوس. ماهو در مرو به پیشواز یزدگرد می‌آید و فرخزاد به ری بازمی‌گردد و یزدگرد را به ماهو می‌سپارد. ماهو خیانت می‌کند و نامه‌ای به سمرقند نزد بیژن می‌فرستد که یزدگرد در مرو است و او می‌تواند لشکر کشد و یزدگرد و ایران را بگیرد. بیژن برسام را با لشکری به مرو گسیل می‌کند. یزدگرد با سپاه ترکان که از بخارا به مرو می‌رسد جنگ می‌کند و ماهو پشتش را خالی می‌کند. یزدگرد می‌گریزد و به آسیایی می‌رسد. آسیابانِ خسرونام پناهش می‌دهد و به نان و کشکی مهمانش می‌کند و به فرمان او، که نمی‌داند یزدگرد است، پیِ برسم می‌رود. مردان ماهو به چنگش می‌آورند و او به ماهو می‌گوید که برسم را برای مردی چنین و چنان می‌خواهد که در آسیایش پناه گرفته. ماهو درمی‌یابد که آن مرد یزدگرد است و به آسیابان فرمان می‌دهد که بکشدش. موبدان پندش می‌دهند که شاه ایران را نکشد، ولی ماهو پند نمی‌پذیرد. آسیابان به اکراه می‌رود و شاه را می‌کشد. مردانِ ماهو در پی می‌روند و جامه‌های شاهی را از برِ کشته بیرون می‌کشند و تن شاه را به آب می‌افکنند. ماهو به شاهی برمی‌نشیند و با بیژن می‌جنگد و فرومی‌افتد.