لیپوزوم
لیپوزوم یا چربیزه[۱] به یک وزیکول میکروسکوپی شامل دو لایهٔ فسفولیپیدی گفته می‌شود که یک فضای مائی را احاطه نموده است. لیپوزومها به دلیل خصوصیات آمفی پاتیک، امکان دارورسانی جهت داروهای آبدوست و چربی‌دوست را فراهم می‌نمایند. ویژگی‌هایی از قبیل سمیت ذاتی پایین، زیست تجزیه پذیری و فقدان ایمونوژنیسیته، سبب شده است که لیپوزومها به عنوان یک سیستم دارورسانی مورد توجه واقع شوند.[۲]
ساختار
[ویرایش]لیپوزوم، یک وزیکول کروی شکل است که از یک یا چند لایه فسفولیپید تشکیل شده است. ساختار لیپوزوم شباهت زیادی نیز به ساختار غشای سلول دارد. این ساختارها، اولین بار در اواسط دهه ۱۹۶۰ کشف و معرفی شدند. توانایی لیپوزومها در کپسوله سازی داروهای آبدوست یا چربی‌دوست باعث شده است که این وزیکول ها به سیستم های دارویی مفید و بسیار موثری در امر دارورسانی تبدیل شوند.[۱]
به کمک لیپوزوم ها، تحول قابل توجهی در فرایند دارورسانی به منصه ظهور رسیده است.
وزیکول لیپوزوم نمی تواند در فاز غیر آبی تشکیل شود
در فوریه 2023، یانگ و همکاران، مقاله ای را در مورد مکانیسم های غیر واقعی اکسیداسیون پروتئین و لیپید در مایونز با ادعای تشکیل لیپوزوم در مایونز گزارش کردند. از آنجایی که لیپوزوم دولایه دارای ساختار کروی یا بیضی شکل است که از دو لایه تشکیل شده است که توسط ناحیه آبی جدا شده اند، امکان تشکیل لیپوزوم در فاز غیر آبی وجود دارد. در این وزیکول دولایه یک لایه آبگریز بین دو مولکول آبدوست بیرونی و درونی جایگزین شده است، بنابراین با توجه به قوانین ترمودینامیکی برای تمایل به حداقل تشکیل آنتالپی وزیکول دولایه با لایه بیرونی آبگریز در ماتریس مایونز امکان پذیر نیست. به نظر می رسد ساختار میسل به جای لیپوزوم بیشتر باشد. تصاویر موجود در مقاله در واقع دیدن ساختار دولایه لیپوزومی سخت است. در غیر این صورت، برای روشن شدن نکات مبهم این ادعا، توضیح و شواهد بیشتری لازم است.[۳]
منابع
[ویرایش]- ↑ مصوب فرهنگستان
- ↑ «علوم و فنون جدید - لیپوزومها». بایگانی‌شده از اصلی در ۵ اكتبر ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۱۲ ژوئیه ۲۰۱۲. تاریخ وارد شده در
|archive-date=را بررسی کنید (کمک) - ↑ Khosravi-Darani, Kianoush (2024-01). "Liposome vesicle cannot be formed in non-aqueous phase". Food Chemistry. 430: 136824. doi:10.1016/j.foodchem.2023.136824. ISSN 0308-8146.
{{cite journal}}: Check date values in:|date=(help)
| خوراکی |
|  -solution.jpg)     | ||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| چشم / گوش / بینی |
| |||||||||||||||||||||
| دستگاه ادراری تناسلی | ||||||||||||||||||||||
| رکتال (مقعدی) | ||||||||||||||||||||||
| درم (پوست) |
| |||||||||||||||||||||
| تزریق (پزشکی) / پمپ انفوزیون (درون بافت/خون) |
| |||||||||||||||||||||
لیپوزومها :حبابچه‌هایی به قطر تقریبی nm2 هستند که دیواره فسفولیپیدی دو لایه شبیه به غشا سلولی دارند و می‌توانند در دیواره یا فضای داخلی خود مواد مختلفی را حمل می‌کنند. لیپوزومها در آزمایشگاه از مشتقات فسفو لیپیدی طبیعی (مثل فسفاتیدیل اتانول آمین تخم مرغ) یا از ترکیبات surfactant خالص (مثل دیول اویل فسفاتیدیل اتانول آمین DOPE =) تولید می‌شوند.
طبقه‌بندی لیپوزومها بر اساس اندازه:
1. Small Unilamellar Vesicles (SUV) nm25 _۱۰۰ شامل لیپیدهای دو لایه ساده
2. Large Unilamellar Vesicles LUV)) nm ۱۰۰_۴۰۰ شامل لیپیدهای دو لایه ساده
3. MultiLamellar Vesicles (MLV) بیش از nm 400 شامل لیپیدهای چند لایه پیچیده
پیشرفت‌های بزرگ در کاربرد لیپوزوم:
۱. پایداری فضایی
۲. بارگذاری از راه دور توسط PH و شیب یونی
۳. پایه‌گذاری لیپولکس در کمپلکس لیپوزوم‌های کاتیونی با اسیدهای نوکلئیک آنیونی یا پروتئین‌ها
طبقه‌بندی لیپوزومها بر اساس کاربرد ماهیت:
1. Stealth liposome: (nm200) عامل نفوذ داروهای ضد سرطانی به درون تومورها در این لیپوزومها گیرندهٔ LSL)) Surface Ligand Liposomeاست که از جنس polyoxyethylene یا monosialoganglioside می‌باشد. این ذرات به دلیل داشتن پوشش پلی اتیلن گلیکول (PEG) می‌توانند از سیستم ایمنی به خصوص سلولهای رتیکلو اندو تلیال (RES) فرار کنند.
2. Conventional liposome: nm) ۱۰۰) این لیپوزومها دارای غشای لیپیدی غیر اختصاصی خنثی است و دارای ظرفیت حمل ماده کمتری است. گاهی جهت ماندگاری درغشا پلاسمایی به آن کلسترول می‌افزایند.
3. Targeted liposome: عوامل اختصاصی فعالی بر روی سطح غشا یا سطح لیگاندهای غشایی اتصال یافته است. روش ADEPT))Antibody Directed Enzyme Prodrug Therapy با استفاده از این لیپوزومها صورت می‌گیرد. با استفاده از این روش آنتی بادی خاص آنتی ژنهای سلول هدف را بر روی لیپوزوم سوار کرده وآنزیم را درون لیپوزوم قرار می‌دهند. لیپوزوم توسط آنتی بادی به سلول هدف متصل شده و آنزیم به درون سلول هدایت می‌شود.
4. Cationic liposome: لیپوزوم PH پایین می‌تواند با داروی باردار شده و نا محلول در آب تر کیب شود. با اتصال محیط خنثی شده، دارو نیز خنثی شده و اجازه می‌یابد از غشا عبور کند. رهاسازی دارو توسط انتشار و در دیگر روشها توسط اندوسیتوز انجام می‌شود.