صحت تاریخی محمد
| از سلسله مقالات دربارهٔ: |
| اسلام |
|---|
 |
این مقاله به بررسی صحت تاریخی محمد و منابع موجود جهت تاریخ‌نگاری زندگی او می‌پردازد.
به گفته دانشنامه بریتانیکا «او (محمد) تنها مؤسس دینی جهانی است که زندگانی‌اش روشن و کامل در معرض تاریخ قرار گرفته و راجع به او گزارش‌های فراوانی در متون تاریخی آمده‌است. اگر چه مثل سایر شخصیت‌های تاریخی پیش از دنیای مدرن، تمامی جزئیات زندگی‌اش روشن نیست.»[۱]
به گفته محقق ویم راون، تلاش‌های مستشرقین برای تمیز بخش‌های تاریخی و غیرتاریخی گزارش‌های تاریخی دربارهٔ محمد چندان موفقیت‌آمیز نبوده‌است.[۲] یکی از دلایل عمدهٔ این امر نداشتن منابع کافی و ابهامات پیرامون دوران جاهلیت عربستان است.[۳] به‌گفته هارولد موتزکی «هم‌اکنون مطالعه زندگی محمد … در وضعیت دشواری گیر کرده‌است. از یک طرف، نه می‌توان زندگی‌نامه‌ای دربارهٔ او نوشت بدون اینکه به استفاده غیرمنتقدانه از منابع متهم نشد، و از طرف دیگر وقتی منتقدانه به منابع نگاه می‌کنیم، دیگر امکان نوشتن زندگی‌نامه وجود ندارد.»[۴]
منابع برای بررسی زندگی محمد
[ویرایش]مطمئن‌ترین منابع برای بازسازی زندگی محمد، در درجه نخست قرآن[۵] و در درجه دوم، آثار تاریخی مورخین در سده‌های سوم و چهارم هجری در جهان اسلام[۶] (که شامل زندگی‌نامه‌های سنتی نوشته شده توسط مسلمانان و اقوالی است که به او نسبت داده شده‌است (سیره)[۷]) و در درجه آخر مجموعه احادیث (شامل گزارش‌هایی از گفتار و رفتار محمد که چندین سده پس از مرگ وی نوشته شده) است.[۸] یکی از اصلیترین دشواری‌های در نوشتن زندگی‌نامه محمد نبود منابع کافی و ابهامات پیرامون عربستان ماقبل اسلام است که امکان مطالعه تطبیقی و بررسی فضایی که اسلام به آن پاسخ می‌داد را سلب می‌کند. هیچ مورخی پیش از اسلام نیست که فضای سیاسی رایج را شرح دهد، متون مقدسی نیست که فضای روحانی موجود را شرح دهد و طوماری نیست که اختلافات فرقه‌ای را شرح دهد. به‌جای آن مقادیر معتنابهی شعر وجود دارد که بررسی صحت آن‌ها سخت و استفاده از آن‌ها مشکل می‌باشد.[۳]
- قرآن
قرآن با اینکه اشاراتی، هر چند اندک به زندگی محمد دارد،[۴] اما در مواجهه با رخدادهای تاریخی متغیر روزگار محمد، تصویری با ثبات و صریح از او به‌دست داده و دربرگیرنده اطلاعات نهان زیادی از زندگانی محمد است.[۵] مسلمانان گرچه قرآن را بزرگ‌ترین معجزه محمد می‌دانند، اما آن را کلام خدا می‌دانند؛ نه کلمات محمد. سوای آنکه قرآن، کلام خدا باشد یا کلام محمد، می‌تواند اولین و مهم‌ترین منبع برای شناخت محمد و ابعاد زندگی او باشد. حتی خاورشناسانی که در منشأ آسمانی قرآن تردید دارند، آن را نوعی دستاورد پیامبرانه محمد و کلید بررسی تحول معنوی او در نظر گرفته‌اند.[۹] قرآن عموماً در محافل آکادمیک غربی، به‌عنوان عین کلام برآمده از زبان محمد در نظر گرفته می‌شود زیرا تلاش‌ها برای یافتن آنچه متن دست‌نخورده و اولیه قرآن، متنی که تفاوتی پراهمیت نسبت به متن امروزی قرآن داشته باشد، ناموفق بوده‌است.[۱۰]
- سیره
قدیمی‌ترین سیره به جای مانده نوشته ابن اسحاق و با عنوان «زندگی رسول خدا»، حدود ۱۲۰ تا ۱۳۰ سال پس از مرگ محمد نوشته شده‌است. اگر چه نسخه اصلی این کتاب اکنون در دست نیست ولی بخش‌هایی از آن در آثار نوشته شده توسط تاریخ‌نگاران بعدی، ابن هشام و طبری به جای مانده‌است.[۱۱][۴] یک منبع قدیمی دیگر تاریخ «جنگ‌های محمد» (المغازی) اثر واقدی (مرگ: ۲۰۷ سال پس از هجرت)، و نوشته کاتب و دستیارش، ابن سعد (مرگ: ۲۳۰ سال پس از هجرت) است.[۶] بسیاری اگر چه نه همه محققین درستی و صحت این زندگی‌نامه‌های قدیمی را پذیرفته‌اند، با این وجود میزان صحت آن‌ها قابل تعیین نیست.[۴] تحقیقات اخیر مورخین آنان را به این سمت هدایت کرده که تفاوتی بین آن نقل قول‌هایی که مرتبط به مسائل شرعی می‌شود و آن‌هایی که صرفاً تاریخی اند، قائل شوند. در مورد اول، نظر بر این است که امکان اینکه روایات سنتی بدون پایه و اساس به محمد نسبت داده شده باشد کاملاً وجود داشته ولی در مورد دوم، جدای از موارد استثنائی، فرض می‌شود که رویدادها به نحوی جانبدارانه یا با دخالت دادن گرایش‌های مذهبی[۱۲] نوشته شده باشند.[۱۳]
- احادیث
می‌توان به احادیث به‌عنوان آنچه که در حافظه طولانی‌مدت جامعه مسلمانان با انگیزه تقلید و پیروی از محمد باقی‌مانده، نگریست.[۱۴] محققین غربی به احادیث به‌عنوان منابع دقیق تاریخی، با احتیاط می‌نگرند.[۱۵] بعضی از دانشوران مانند مادلانگ گزارش‌هایی که با فاصله زمانی از محمد مکتوب شده‌اند را تماماً رد نکرده و سعی در بررسی ارزش تاریخی آن‌ها از طریق ارزیابی میزان سازگاری آن‌ها با شرایط تاریخی زمان محمد، حوادث و اشخاصی که این احادیث توصیف می‌کنند، دارند.[۱۶]
تعداد اندکی منابع نوشته شده توسط غیرمسلمانان نیز موجود است که به گفته محقق نیگوسیان وجود تاریخی محمد را تأیید کرده و جهت تقویت صحت آنچه توسط مورخین مسلمان نوشته شده، سودمندند.[۴]
جستارهای وابسته
[ویرایش]پانویس
[ویرایش]- ↑ رجمه مقاله محمد در دانشنامه بریتانیکا- پاورقی؛ مترجم محمد باقر معموری
- ↑ Wim Raven, Introduction on a translation of Islamic texts into Dutch by Ibn Ishaq, Het leven van Muhammad (The life of Muhammad), ISBN 90-5460-056-X.
- ↑ ۳٫۰ ۳٫۱ F. E. Peters, The Quest for Historical Muhammad, International Journal of Middle East Studies, 1991
- ↑ ۴٫۰ ۴٫۱ ۴٫۲ ۴٫۳ ۴٫۴ اس. ای. نیگوسیان (۲۰۰۴)، ص ۶.
- ↑ ۵٫۰ ۵٫۱ آلفورد ولش، محمد، دانشنامه اسلام
- ↑ ۶٫۰ ۶٫۱ مونتگومری وات (۱۹۵۳)، ص ۱۴.
- ↑ مینو ریوز (۲۰۰۳)، صفحات ۷–۶
- ↑ برنارد لوئیس (۱۹۹۳)، صفحات ۳۴–۳۳.
- ↑ مقاله محمد در دائرةالمعارف قرآن لیدن؛ نوشته:یوری روبین؛ ترجمه حسن رضایی؛ نشریه بینات، ش ۵۲
- ↑ فرانسیس ادوارد پیترز (۱۹۹۱)، صفحات ۳۱۵–۲۹۱.
- ↑ دونر (۱۹۹۸)، ص ۱۳۲.
- ↑ («tendential shaping»)، اصطلاحیست که مونتگومری وات در این مورد به کار می‌برد: به این معنی که برخی از رویدادها یا صفات نسبت داده شده به محمد، از قول خود او نبوده و پیروانش با دخالت دادن انگیزه یا گرایش‌های خود، به نحوی به متون یا تاریخ‌نگاری سنتی اینگونه شاخ و برگ داده‌اند. (منبع: وبگاه الاسلام بایگانی‌شده در ۲۰ نوامبر ۲۰۰۸ توسط Wayback Machine)
- ↑ مونتگومری وات (۱۹۵۳)، ص ۱۵
- ↑ حدیث، دانشنامه بریتانیکا
- ↑ برنارد لوئیس (۱۹۹۳)، صفحات ۳۴–۳۳
- ↑ ویلفرد مادلانگ (۱۹۹۷) صفحات ۱۴، ۱۹ و ۲۰