زبان‌های سمنانی
| کومشی | |
|---|---|
| پراکنش: | ایران |
| تبار: | هندواروپایی |
| زیرگروه‌ها: | |
زبان‌های کومشی[۱] یا زبان‌های سمنانی[۲] گروهی از زبان‌های ایرانی شمال غربی [۳] و زیرمجموعه زبان‌های کاسپین هستند.[۴]که در استان سمنان توسط مردم کومشی گویش می شود. زبان های کومشی مرز انتقال میان زبان های کاسپین با زبان‌های ایران مرکزی می باشد.[۵] برخی از این گویش‌ها مانند سنگسری و افتری تحت تاثیر زبان طبری (مازندرانی) هستند.[۶] به گفته حبیب برجیان زبان های کومشی زیر مجموعه زبان های شمال غربی است، به اعتقاد وی زبان های کومشی در زمره حوزه خزر دسته بندی می شوند و با زبان های تاتی طالشی آذری از یکسو و گویش های مرکزی فلات ایران در دیگر سو خویشاوندی دارند.[۷]
این زبان ها در منابع شش زبان جزو این گروه ذکر شده است، که بر سر گویش بودن برخی از آنان اختلاف وجود دارد:
| فارسی | سرخه‌ای | لاسگردی | سنگسری | افتری | بیابانکی |
|---|---|---|---|---|---|
| سگ | esbā | esbe | esbe | espa | esba |
| دختر | dukkey | dot | döt | dut | dut |
| خون | xün | xün | |||
| بزرگ | masīn | masīn | mas/yale | masīn | |
| بینی | ven | vinī | xunī | vinī | vēnī |
| برف | vār | var | varf | var | |
| مار | mohur | mahar | |||
| ماه | mūng | māye | |||
| زن | žiki | žaki | žekeyn | džek | džinakā |
دستور زبان
[ویرایش]ضمایر
[ویرایش]در گویش افتری ضمیر سه حالت دارد: فاعلی، مفعولی و ملکی.[۸]
| ضمیر | ۱ مفرد | ۲ مفرد | ۳ مفرد | ۱ جمع | ۲ جمع | ۳ جمع |
|---|---|---|---|---|---|---|
| فاعلی، افتری | a | to | o | hem | huj | jun |
| مفعولی، افتری | monne(monde) | tade | jude | hemde | hujde | junde |
| ملکی، افتری | mon | ta | ju | hem | huj | jun |
شناسه
[ویرایش]در زبان فارسی دو دسته شناسه داریم: گذشته و حال. اما در گویش افتری پنج دسته شناسه داریم: گذشته(فعل متعدی)، گذشته(فعل لازم)، حال ساده، حال التزامی (فعل متعدی) و گذشته نقلی.[۹] (نمونه زیر بر اساس گویش افتر تنظیم شده‌است)
| گذشته | ۱ مفرد | ۲ مفرد | ۳ مفرد | ۱ جمع | ۲ جمع | ۳ جمع |
|---|---|---|---|---|---|---|
| شناسه حال | i | a | e | im | in | en |
| شناسه حال التزامی (فعل متعدی) | om | ot | a/∅ | omon | oton | ošon |
| شناسه گذشته (فعل متعدی) | om | ot | oš | omon | oton | ošon |
| شناسه گذشته(فعل لازم) | i | at | a/∅ | im | in | en |
| شناسه گذشته نقلی | ey | eya | e | ehim | ehin | ehen |
صرف فعل (لازم)
[ویرایش]در جدول زیر فعل (لازم) خوابیدن (baxoton) بر اساس گویش افتری در زمان‌های مختلف صرف می‌شود.[۱۰](نمونه زیر براساس گویش افتری می باشد)
| زمان/شخص | ۱ مفرد | ۲ مفرد | ۳ مفرد | ۱ جمع | ۲ جمع | ۳ جمع |
|---|---|---|---|---|---|---|
| گذشته ساده | be-xot-ešt-i | be-xot-ešt-at | be-xot | be-xot-ešt-im | be-xot-ešt-in | be-xot-ešt-en |
| گذشته کامل | bexot-bošti | bexot-boštat | bexot-boa | bexot-boštim | bexot-boštin | bexot-bošten |
| گذشته استمراری | mi-xot-ešt-i | mi-xot-ešt-at | mi-xot-ešt-a | mi-xot-ešt-im | mi-xot-ešt-in | mi-xot-ešt-en |
| گذشته در حال انجام | dabošti mixotešti | daboštat mixota | daboa mixotešte | daboštim mixoteštim | daboštin mixoteštin | dabošten mixotešten |
| گذشته نقلی | be-xot-e-y | be-xot-e-ya | be-xot-e | be-xot-e-him | be-xot-e-hin | be-xot-e-hen |
| حال ساده/آینده | xos-enn-i | xos-enn-a | xos-enn-e | xos-enn-im | xos-enn-in | xos-enn-en |
| حال در حال انجام | dari xosenni | dara xosenna | dare xosenne | darim xosennim | darin xosennin | daren xosennen |
| حال التزامی | bexosi | baxosa | baxose | baxosim | baxosin | baxosen |
| آینده | ge-nn-e-m bexosi | ge-nn-e-t baxosa | ge-nn-e baxose | ge-nn-e-mon baxosim | ge-nn-e-ton baxosin | gennešon baxosen |
صرف فعل (متعدی)
[ویرایش]در جدول زیر فعل (متعدی) گفتن (bevâton) بر اساس گویش افتری در زمان‌های مختلف صرف می‌شود.[۱۱](نمونه زیر براساس گویش افتری می باشد)
| زمان/شخص | ۱ مفرد | ۲ مفرد | ۳ مفرد | ۱ جمع | ۲ جمع | ۳ جمع |
|---|---|---|---|---|---|---|
| گذشته ساده | be-vât-om | be-vât-ot | be-vât-oš | be-vât-omon | be-vât-oton | be-vât-ošon |
| گذشته کامل | bevât-boam | bevât-botat | bevât-boa | bevât-boamon | bevât-bevât-boaton | bevât-boašon |
| گذشته استمراری | mi-vât-am | mi-vât-at | mi-vât-a | mi-vât-omon | mi-vât-oton | mi-vât-ošon |
| گذشته در حال انجام | dabošti mivâtam | daboštat mivâtat | daboa mivâta | daboshtim mivâtomon | daboštin mivâtoton | dabošten mivâtošon |
| گذشته نقلی | be-vât-e-y | be-vât-e-ya | be-vât-e | be-vât-e-him | be-vât-e-hin | be-vât-e-hen |
| حال ساده/آینده | vâ-nn-i | vâ-nn-a | vâ-nn-e | xos-nn-im | vâ-nn-in | vâ-nn-en |
| حال در حال انجام | dari vânni | dara vânna | dare vânne | darim vânnim | darin vânnin | daren vânnen |
| حال التزامی | bâji | bâja | bâje | bâjim | bâjin | bâjen |
| آینده | ge-nn-e-m bâji | ge-nn-e-t baja | ge-nn-e bâje | ge-nn-e-mon bâjim | ge-nn-e-ton bâjin | gennešon bâjen |
منابع
[ویرایش]- ↑ BORJIAN, HABIB (2010). "Rev.: Etymological Dictionary of the Iranian Verb". Journal of the Royal Asiatic Society (به انگلیسی): 2.
- ↑ حبیب برجیان، گویش کومشی افتر، ۲۶۹.
- ↑ زبان‌های سمنانی در Ethnologue
- ↑ Habib Borjian. "Māzandarān: Language and People (The State of Research)." Iran & the Caucasus 8, no. 2 (2004): 289-328. http://www.jstor.org/stable/4030997.
- ↑ حبیب برجیان، گویش کومشی افتر، ۲-۱.
- ↑ جعفری دهقی، محمود؛ خلیلی پور، نازنین؛ جعفری دهقی، شیما (۱۳۹۳). زبان‌ها و گویش‌های ایرانی ( گذشته و حال). تهران: مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی. ص. ۲۶۱. شابک ۹۷۸-۶۰۰-۶۳۲۶-۶۳-۴.
- ↑ برجیان، حبیب (۱۳۸۸). محبوبه محمدی، ویراستار. متون طبری. آینهٔ میراث = ۲۸۲.
- ↑ حبیب برجیان، گویش کومشی افتر، ۱۵.
- ↑ حبیب برجیان، گویش کومشی افتر، ۲۳.
- ↑ حبیب برجیان، گویش کومشی افتر، ۲۴.
- ↑ حبیب برجیان، گویش کومشی افتر، ۲۴.
- Wikipedia contributors, "Semnani languages," Wikipedia, The Free Encyclopedia, http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Semnani_languages&oldid=540745050 (accessed June 17, 2013).